Lögrétta - 19.11.1913, Blaðsíða 2
194
L 0 G R J E TjT A
Lögrjelta kemur át á bverjucn miO*
vikudegi og auk þess aukablöð viO og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á ísland', erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlt.
Lof og- last.
Fáein orð um Vesturheim og Vestur-lslend-
inga, flutt í Reykjavík 6. sept. 1913 af
Sig. Júl. Jóhannes8yni.
(Nl.). -----
Jeg hef verið beðinn að skýra frá
fjelagsmálum Vestur-íslendinga. Þau
eru í molum sem von er; hugir
flestra eru bundnir öðrum böndum;
kraftarnir verða að vera lagðir fram
óskiftir í þarfir líkamlegs viðurværis;
fjelagsmál eru því höfð í hjáverkuui
og fara í handaskolum; það er alls
ekki láandi. Samt hafa menn sýnt
þar lofsverðan áhuga á ýmsan hátt
í þeim efnum, og það víða fram yfir
allar vonir; margir hafa lagt þar
fram mikinn tíma, fje og vinnu, og
sýnt þar staka ósjerplægni. Kirkju-
legur fjelagsskapur er sá, sem flestir
hafa tekið þátt í og mest áhrif hef-
ur haft bæði til góðs og ills. Hvað
sem annars mætti segja um kirkjuna
alment, þá er það víst, að hún hefur
alið upp flokkadrátt meðal Vestur-
lslendinga og oft staðið í vegi fyrir
friðsamlegri samvinnu í öðrum mál-
um. Eitt atriði skal hjer sagt til
skýringar. Það kom til orða, að
stofnað yrði gamalmennahæli fyrir
fátækt, örvasa gamalt fólk íslenskt,
er hvergi ætti höfði sínu að að halla.
Þetta var lofsamlegt fyrirtæki, og allir
Vestur íslendingar mundu hafa styrkt
það, hefði sanngjarnlega verið með
farið. Nefnd var kosin af hálfu
allra kirkjudeildanna þriggja og áttu
þær í fjelagi að koma upp hælinu
og sjí um það. Þetta voru allir
ánægðir með, hvort sem þeir fylgdu
nokkurri kirkju eða ekki. Nú var
rætt um málið á sameiginlegum fundi
nefndanna. Allir koma sjer saman
um, að deildirnar vinni jöfnum hönd-
um að fjársöfnun og byggingu hælis-
ins og stjórn þess eftir að það sje
bygt. En svo kemur upp spurning-
in: „Hver á að flytja guðs orð á
hælinuf" „Sje um flutning guðs-
orðs að ræða á annað borð", segja
tvær deildirnar, „þá finst okkur sjálf-
sagt, að það sje gert jöfnum hönd-
um af öllum deildunum, eins og alt
annað". „Nei", segir sú þriðja, „það
gefum við aldrei eftir; með því móti
viðurkendum við það, að ykkar
skoðun sje jafngóð okkur, og það
kemur ekki til nokkurra mála; við
einir verðum að fá að flytja þar
guðsorð, annars er um enga sam-
vinnu að ræða af okkarhálfu" —og
með því var samvinnunni lokið og
hælinu komið fyrir kattarnef; var
það illa farið. En þrátt fyrir þetta
vonum við að reynsla og þekking,
íhugun og ýms áhrif, lagi þessar
misfellur og færi hugi manna saman
smátt og smátt. Við höfum ekki
náð tökum á því að vinna vel sam-
an í fjelagsskap ennþá þar vestra,
en svo er þess að gæta, að við erum
þar börn f reifum og eigum fyrir
okkur að læra og láta okkur skiljast
ýmislegt, sem ennþá er ólært og
óskilið. Mannsheilinn skapast ekki
alt í einu og þvf síður fjelags- eða
þjóðarheilinn.
Nokkrir vinir mínir báðu mig að
gleyma þvf ekki að minnast á stjórn-
málin vestra. Við búum „við slfka
óstjórn eða vanstjórn hjer heima",
sögðu þeir, „að við höfum gott af
því að heyra dálítið um stjórnarfar
annarstaðar". Jeg skal ekki segja
mikið um stjórnmál vestra; mín per-
sónulega sannfæring er það, að
stjórnarfyrirkomulag í Canada sje
afar óheilbrigt. Flokkafylgi er þar
svo mikið, að hæfileikar eða mann-
kostir koma ekki til greina við em-
bættaveitingar eða kosningar. Allur
fjöldi embættismanna landsins er
rekinn frá stöðu sinni að ástæðu-
lausu í hvert skifti sem nýr stjórn-
málaflokkur kemst til valda og nýir
menn settir í embættin; er þá ekki
farið eftir kostum nje hæfileikum, held-
ur eftir því, að sá, er embættið fær
hafi verið og sje fylgispakur flokks-
maður. Það virðist liggja í augum
uppi, að svona lagað stjórnarfyrir-
komulag er óheilbrigt og hættulegt
í hæsta máta. Heilbrigt rjettarfar og
heilbrigð löggjöf getur ekki átt sjer
stað með þannig löguðu fyrirkomulagi.
Jeg skal taka tvö dæmi til þess að
sýna hin eitruðu áhrif flokksfylgisins
á Manitoba. í fyrra vor fóru fram
aukakosningar í kjördæmi, sem Mc.
Donald heitir. Menn frá báðum flokk-
um hófu ferðir sínar um kjördæmið
til þess að halda ræður. Nokkru
fyrir kosningarnar lætur stjórnin taka
þá fasta, sem ferðuðust fyrir andstæð-
ingaflokkinn, og varpa þeim í fang-
elsi; þeim var haldið fangelsi þangað
til daginn eftir kosningarnar, þá var
þeim hleypt út. Mönnunum þótti
þetta kynlegt; voru ekki sem best
ánægðir yfir því og kröfðust þess, að
málið væri rannsakað; ef þeir hefðu
í einhverju brotið lög landsins, þá
yrði sjer hegnt á löglegan hátt sam-
kvæmt dómi; ef ekkert þess konar
sannaðist, þá yrði sýknudómur upp
kveðinn. Þeirri kröfu var ekki sint.
Málið var tékið upp í þinginu og
þess þar krafist, að mennirnir yrðu
annaðhvort sýknaðir eða sök fundin
á hendur þeim; var það talið rangt
gagnvart þjóðinni að hegna þeim
ekki samkvæmt dómi, ef þeir hefðu
drýgt glæpi, og rangt gagnvart þeim
sjálfum að sýkna þá ekki, ef þeir
hefðu ekkert til saka unnið. En
stjórnin var í meiri hluta í þinginu
og feldi tillöguna.
Hvað mundi vera sagt um H. Haf-
stein, og hvað mundi hafa verið sagt
um Björn Jónsson, ef þeir hefðu tekið
pólitíska andstæðinga sína án dóms
og laga og án fiess að reyna ad
gefa nokkra ástœðu, og haft þá uppi
í tukthúsi meðan kosningabarátta
hefði staðið yfirf Jeg geri þessa at-
hugasemd sjerstaklega fyrir þá sök,
að annað íslenska blaðið okkar vestra
mælti þessu bót, þótt ótrúlegt sje.
En svona er flokksfylgið eitrað.
Hitt dæmið skeði í suinar. Sæti
S. Baldwinssons varð autt í þing-
inu; aukakosningar fóru fram í Gimli
kjördæmi. Nokkru fyrir kosning-
arnar er það birt bligðunarlaust í
stjórnarblöðunum og f sjerprentuðu
blaði, sem sent var út á meðal kjós-
enda, að ef andstæðingur stjórnar-
arinnar yrði sendur á þing, ef þeir
kysu ekki þann, sem stjórnin vildi,
þá fengju þeir ekki eyrisvirði af
fylkisfje til neinna umbóta alt kjör-
tímabilið. Kjördæmið þurfti einmitt
á styrk að halda til ýmsra umbóta,
en með þessum ógnunum voru kjós-
endur hræddir til þess að kjósa mann,
sem þeir margir hverjir alls ekki
vildu hafa. Þess skal getið, að þetta
er íslenskt kjördæmi og hefur um
langan aldur haft fslenskan þing-
mann; í þetta sinn var f kjöri einn
meðal allra-framtakssömustu íslend-
inga vestan hafs, Árni Eggertsson,
maður, sem hafði áunnið sjer mikið
lof fyrir dugnað í bæjarstjórninni í
Winnipeg; en svo var flokksdraugur-
inn magnaður, að jafnvel íslendingar
unnu á móti honum og feldu hann við
kosninguna. Jeg hef sjálfur talað við
menn úr kjördæminu, sem hafa látið
sjer farist orð á þessa leið: „Við áttum
eiginlega að halda áfram að hafa fs-
lenskan þingmann, og Eggertsson er
óefað ágætt þingmannsefni, en þvf
miður var ekki til neins að kjósa
hann; við hefðum þá ekkert fengið
hjá stjórninni til umbóta hjá okkur".
Þið getið sjálf dæmt um, hversu
heilbrigð eru hjá okkur stjórnmálin,
ef þið brjótið vel til mergjar þann
stjórnarfarslega anda, sem sjest í þess-
um tveimur dæmum.
Jeg mintist á það, að íslendingar
vestra og íslendingar eystra ætti að
segja hverir öðrum sem mest um
hagi sína og segja sem sannast. Þetta
vil jeg endurtaka. Þegar íslending-
ar heima dæma um Vesturheim, þá
er það oft af vanþekkingu; þeim er
mörgum hætt við að gera úlfalda úr
mýflugunni, þegar um ókosti Vestur-
heims er að ræða, en mýfluga úr
úlfaldanum, þegar um kostina er tal-
að. Það eru til eðlilegar ástæður
fyrir þessu; jeg skil þær svo vel af
því aðjeg drýgði sömu syndirnar þeg-
ar jeg var heima. Manni blöskrar
það, að sjá fólkið flytja af Iandiburt;
en skammir um Vesturheim hefta
ekki vesturflutninga; það eru önnur
meðul, sem varna þeim betur; á þau
skal minst síðar. Vestur-íslending-
um er einnig hætt við að margfalda
alt, sem að er heima, og gera lítið
úr framförum þar. Þegar menn vestra
tala um ísland, þá er það landið, eins
og það var, þegar þeir fóru, hvort
sem það var fyrir io árum eða 25
árum; þeim finst ómögulegt að þar
sje nokkar breyting á. En það verð
jeg að segja, að ekki þekki jeg ís-
land fyrir sama land nú sem það
var, þegar jeg kvaddi það fyrir 15
árum; breytingarnar eru afarmiklar í
ellum efnum. íslendingar vestra og
íslendingar eystra eiga að gefa hvorir
öðrum sannar og rjettar skýrslur um
hag sinn í öllum efnum. Fyrst jeg
minnist á skýrslurnar, skal jeg geta
eins. Hannes Þorsteinsson hjelt því
fram f Þjóðólfi 1897, að skýrslurnar
frá Canada væru falsaðar; jeg hjelt
að þetta væri rangt; en 1910 komst
jeg að því, að hann hefði nokkuð til
síns máls. Það ár var tekið mann-
tal í Canada; einn dálkurinn á mann-
talsskýrslunum var fyrir eignir manna;
var þar alt virt fullu verði, er menn
höfðu undir hendi, en skuldir alls
ekki taldar. T. d.: Maður hafði eign-
arhald á ijooo dollara virði, en
skuldaði í þvf 11,000 dollara og átti
því auðvitað ekki nema 4000 dollara,
en þarna er hann talinn 15000 doll-
ara virði (við segjum fyrir vestan,
að hver maður sje eins mikils virði
og hann á eignir upp á marga doll-
ara) Þegar svo agentarnir segja frá
eignum þessa manns heima á íslandi,
og breyta öllu í krónur, þá á hann
50000—60000 kr., og svo segja þeir
að ekki sje hægt að hrekja þessar
skýrslur, því þær sjeu gefnar út og
teknar af stjórninni. í insta eðli sínu
sjá allir, að þær eru falskar. Bald-
winson reyndi mikið til þess í fyrra,
að sanna, að ísland væri versta land
í heimi, og Canada besta land í
heimi; hann birti þar rangar skýrsl-
ur; hann vildi láta mönnum skiljast,
að hver hveitiekra í Canada gæfi
af sjer í ágóða 14 dollara á ári; en
sannleikurinn er sá, að t. d. í fylkinu
Saskatchewan — því fylki sem hæsta
bushelatölu gefur af ekrunni í allri
Canada — er alt hveitið af ekrunni
14 dollara virði að meðaltali, en
þegar búið er að draga frá allan
kostnað, þá er ágóðinn minni en 2
dollarar af ekrunni. Þetta er sant-
kvæmt skýrslum stjórnarinnar, jeg
get útvegað ykkur þær, ef þið viljið.
Baldwinson er einn okkar merkustu
og bestu manna í Vesturheimi og
hefur sýnt framúrskarandi dugnað og
þrek og hæfileika; hann er persónu-
lega besti vinur minn og jeg ber
djúpa virðingu fyrir honum að mörgu
leyti, en því miður hefur hann gert
það að einu af aðalstörfum sínum
að níða ísland um skör fram, og á
hann skilið óþakklæti allra sannra
íslendinga fyrir.
Margir hafa spurt mig, hvort ráð-
legt sje að flytja vestur og hvort jeg
vilji eggja menn til vesturflutn-
inga. Því get jeg svarað bæði ját-
andi og neitandi. Menn, sem hafa
góðar kringumstæður heima, eiga
góð bú í sveit eða hafa fasta, trygga
atvinnu, yfir höfuð menn, sem geta
lifað góðu Iffi heima og sjeð farboða
sjer og skylduliði sínu, ættu alls ekki
að flytjast vestur. Fjöldi manna hefur
eyðilagt æfi sína og framtíð, sem
þannig hefur flutt af landi burt. En
þeir, sem ekkert hafa við að skilja,
þeir, sem neytt hafa allra ærlegra
bragða til þess að komast áfram en
mishepnast, þeim, sem finst að sjer
sje ekki uppreisnar von heima ein-
hverra hluta vegna, þeir eiga óhikað
að fara vestur, ef þeir geta. En þeir
skulu ekki fara með þá hugsun, að
ætla sjer að setjast í helgan stein;
ef þeir eru reiðubúnir að vinna hvað
sem er, ef þeir eru reiðubúnir að vinna
hvað sem er, hversu erfitt sem það er
og hversu óhreint sem það er, að minsta
kosti fyrsta kastið, þá er Vesturheimur
þeirra land, þá geta þeir komist þar
áfram, hafi þeir heilsu. Og það er
einmitt einn aðalkosturinn við Ame-
ríku að hún kennir mönnum að
neyta krafta sinna; hún venur þá af
tepruskapnum; hún kennir þeim að
kunna við sig í hversdagsfötunum.—
Það eru til flokkar manna í Ameríku,
sem hafa það fyrir atvinnu að ferð-
ast og sína tamin dýr, er kunna
alls konar listir. Þegar þeir vilja
kenna bjarnarunga að dansa, láta
þeir hann inn f herbergi þar sem
gólfið er úr járngrindum og eldur
kintur undir; grindurnar verða gló-
andi heitar; vesalings dýrið verður
utan við sig af kvölum, stendur upp
á afturfæturna, til þess að láta sem
minstan hluta lfkamans snerta glóandi
grindurnar, og tvístígur. Þanníg lær-
ir það að dansa. Þetta dæmi má
heimfæra upp á margs íslendinga,
sem hafa verið letingjar heima eða
of „fínir" til þess að vinna; glóðir
skortsins og hörmunganna hafa neitt
þá til þess að læra dans þann, sem
vinna heitir, og það hefur gert þá
að mönnum. En ef sumir þessara
manna hefðu lagt annað eins á sig
á íslandi og þeir hafa gert vestra,
þá hefðu þeir ekki þurft að hröklast
vestur um haf, þá hefðu þeir getað
orðið menn heima og máske liðið
enn þá betur.
Það eru tvær syndir aðallega, sem
íslendingar eiga á baki sjer í sam-
bandi við vesturflutningana. í fyrsta
lagi á sveitarstjórn ýmsra hreppa
stórar skammir skyldar fyrir þá
flónsku — fyrir þau landráð — að
hafa sent hvert heimilið á fætur
öðru til Vesturheims. Að hugsa sjer
þá ráðsmensku að kasta út landsfje til
þess að reka heila hópa uppvaxandi
fólks úr lundi burt. Það er fólks-
fæðin, sem mest af öllu stendur ís-
lendingum í vegi fyrir framförum.
Jeg þekki fjölda fólks vestra, sem
var kastað af sveitinni til Vestur-
heims og er í alla staði uppbyggi-
legir borgarar. Það eru ekki agent-
arnir, sem þar verður um kent, heldur
landsmenn sjálfir. Heilar ættkvíslír
hafa þannig verið gerðar landrækar
og breiðast nú með dugnaði og
starfsemi út um alla Ameríku. Það
er blygðunarefni. Hin syndin er ann-
ars eðlis, en ef til vill ennþá skað-
legri. Það er vinnufælnin og tepru-
skapurinn. Það var svo þegar jeg
var heima — og er kannske enn —
að maður, sem hafði fundið lykt af
einhverri skólabók eða stígið fæti
inn fyrir skóladyr, hafði þá hug-
mynd, að hann mætti ekki snerta
hendi á neinni óhreinni eða erfiðri
vinnu. Jeg man eftir þvf þegar jeg
var í skóla, að jeg reri venjulega í
skólafríinu og seldi fiskinn blautan.
Sturla Jónsson keypti þá fisk fyrir
peninga. Það var sjerstaklega einn
skólabróðir minn, sem jeg man eftir
að altaf Ijet sem hann sæi mig ekki
þegar jeg gekk um göturnar með
slorskrínuna á bakinu, og það segi
jeg satt, að jeg var þreyttur, ef jeg
vildi ekki vinna það til að ganga
dálítinn krók á mig til þess að
mæta honum með skrfnuna og heilsa
honum strfðnislega og kunnuglega.
Þetta kann að vera breytt nú, en
svona var það. Ef íslendingar legðu
annað eins á sig heima, sumir
hverjir, eins og þeir hafa orðið að
leggja á sig í Vesturheimi, þá væri
ísland betur útlftandi, og þá væri
þjóðin efnaðri.
Menn hafa trú á landinu í Ame-
ríku, og þess vegna komast þeir þar
áfram. Mönnum verður oft mikið
eftir trú sinni.
Menn læra að vinna í Ameríku,
þess vegna komast þeir þar áfram.
Vinnan er lyftimagn allra þjóða,
iðjuleysi og tepruskapur er hið gagn-
stæða. Með vilja og heilsu til að
vinna geta flestir boðið öllu byrginn
og sagt með skáldinu: „Upp með
tafliðl jeg á leikinnl"
En gætið þess að fara ekki að
heiman nema ástæður sjeu knýjandi.
Mjer líður vel í Vesturheimi; Ame-
rfka hefur farið vel með mig, en
samt get jeg tekið undir með svan-
inum, sem nýlega þagnaði, en aldrei
deyr, manninum, sem nýlega var
lagður lík í skauti móður okkar, og
sagt með sanni:
„Svo traust við ísland mig tengja bönd,
að trúrri’ ei binda son við móður,
og þótt ’eg færi’ yfir fegurst lönd
og fagnað yrði mjer sem bróður,
mjer yrði gleðin aðeins veitt til hálfs,
á ættjörð minni nýt jeg fyrst mín sjálfs;
þar elska’ ’eg flest,
þar uni’ ’eg best
við land og fólk og feðratungu".
Og jeg er ekki sá eini þar vestra,
sem get sagt þetta.
Þökk fyrir áheyrnina, góða nótt.
jVIorð í Reykjavík.
Kona drepur bróður sinn á eitrí.
Konan, sem þetta verk hefur unn-
ið, heitir Júlíanna Jónsdóttir og bjó
á Brekkustíð 14 hjer í bænum. Hún
er uppvís orðin að því, að hafa
drepið bróður sinn, Eyjólf að nafni,
á þann hátt, að hún gaf honum eit-
ur í skyri til þess að ná frá honum
sparisjóðsbók með nokkrum hundr-
uðum króna, sem hann átti geymda
hjá henni. Eyjólfur var einhleypur
verkamaður, 48 ára gamall, og átti
heima í Dúskoti á Vesturgötu 13
hjer í bænum.
Eyjólfur heimsótti systur sína laug-
ardagskvöldið I. þ. m., hafði verið
við jarðvinnu suður á Melum og var
á heimleið. Það var á sjötta tfma.
Bauð hún honum skyr og þá hann
það. En eitthvað óbragð þóttist hann
finna að því, og hafði orð á. Hún
kvað það koma af brennivíni, sem í
það hafði farið og jós yfir skyrið
sykri. Át hann það þá og gekk
svo út, snæddi kvöldverð og kom
heim til sín kl. að ganga 9. Litlu
sfðar fjekk hann uppköst og hjeld-
ust þau til kl. 3 um nóttina. Heim-
ilisfólkið, sem stundaði hann í þess-
um veikindum, veitti því eftirtekt,
að það, sem upp úr honum kom,
lyktaði mjög illa, og að af því lýsti
eins og maurildi.
Á sunnudaginn var Eyjólfur hress-
ari. Fór hann þá að sækja kistu,
sem hann átti geymda hjá systur
sinni. En er hann gáði að, vantaði
í kistuna sparisjóðsbók með rúmum
700 kr. Hann tók tvo menn með
sjer, fór aftur til systur sinnar og
krafðist bókarinnar. Tók hún hana
þá upp úr kommóðuskúffu hjá sjer
og fjekk honum.
Næstu 2 dagana var Eyjólfur við
vinnu sfna. En á þriðjudagskvöldið
4. þ. m. varð hann aftur veikur. Og
morgunin eftir var Jón Hjaltalfn hjer-
aðslæknir sóttur til hans. Sagði hann
þá bæði heimilisfólkinu og Iækninum
frá skyrátinu heima hjá systur sinni
I. þ. m. Veikin fór nú versnandi.
II. þ. m. var Eyjólfur fluttur á
sjúkrahúsið og andaðist þar sfðastl.
fimtudag, II. þ. m.
Lfkið var svo krufið, og kom þá
í ljós, að maðurinn hafði dáið af
eitri.
Júlíana var þá tekin og sett f varð-
hald. Það var sfðastl. laugardag,
Hefur hún játað á sig, að hún hafi
blandað rottueitri í skyrið, sem hún
gaf bróður sínum, til þess að bana
honum og ná eigum hans. En hún
kveðst hafa gert þetta fyrir áeggjan
manns, sem hún hefur búið með nú
um hrið og Jón heitir Jónsson. Var
hann þá tekinn fastur á mánudag,
en hefur ekkert meðgengið.
Þau systkinin Eyjólfur og Júlíana
eru ættuð af Vesturlandi. Var Eyj-
ólfur áður á Bíldudal og sfðan á
Patreksfirði. Hann var dugnaðar-
maður talinn og kallaður af sumum
Eyjólfur sterki. Samhaldssamur á fje
hafði hann verið og nokkuð efnaður.
Júlíana var áður gift Magnúsi Hafn-
sögumanni f EUiðaey á Breiðafirði
og er hún af þeim, sem minnast
hennar frá þeim árum, sögð hafa
verið hin mesta myndarkona og dug*
leg. Hún er 46 ára gömul. Tvö
sfðustu árin hefur hún verið f sam-
búð með Jóni þeim, sem fyr er nefnd-
ur. Hann er sagður miðaldra maður
og hafði skilið hjer við konu sína,
er hann tók saman við Júlíönu. Tvær
dætur átti Júlíana, og er önnur þeirra
gift kona hjer f Reykjavík, en hin á
barnsaldri, og var hjá móður sinni.
Georg Brandes. Það var f haust
áform hans að fara til Rússlands
og halda þar fyrirlestra og hafði
þetta verið auglýst þar. En þá var
af stjórninni lagt bann fyrir, að hon-
um yrði hleypt yfir landamærin.
Sjálfsagt stendur þetta í sambandi
við Gyðingaofsóknirnar, sem þar hafa
átt sjer stað. En í hinum frjáls-
lyndari blöðum Rússa hefur þetta
bann mælst mjög illa fyrir.