Lögrétta - 26.11.1913, Qupperneq 1

Afgreidslu- og innheimtum.:
ÞORARINN B. fORLÁKSSON.
"Veltusunidi 1.
Taliiml 369.
LOGRJETTA
Ritstjorl:
fORSTEINN 6ÍSLAS0N
Plngholtsitratl 1T.
Talsiml 17*.
M 56.
Reykjavík S6. nóvember 1913.
Vffl. ár^.
Aln a var a.
Landsins stærsta og besta ÚRVAL.
Seltmeð óvanalesfa 1 á tr u ver ði.
Sturla Jónsson.
Laugaveg 1 1.
1. O. O. F. 9511289.
Lárus Fjeldsted.
Y flrrjettarmálafierslumiöur.
Læbjargata 2.
Heima kl. 1 1-12 og 4-7.
Bœkur,
Innlendar og erlendar, papptr og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Dm Toveiflegan dauðdaga.
Slysfarir, sjálfsmorð og manndráp
hjer á landi.
Eftir Guðm. Björnsson.
(Framh.). -----
V.
Tvö áriðandi verkefni.
í ritgerð minni »Mannskaðar á
íslandi« er gerð ljós grein fyrir
þvi, að mannljónið á sjó hefur
verið geysimikið (1881—1910), og
mjög sennilegt að takast mætti
að draga úr því að miklum mun.
Þess vegna vakti jeg athygli
stjórnarinnar á því, að hjer vær u t vö
áríðandi og afar-nauðsynleg verk-
efni fyrir hendi — 1.) setja lög um
ítarlegar mannskaðaskýrslur og
nákvæma rannsókn á dauðdaga
allra þeirra, sem deyja voveif-
lega; — 2.) að fá skipaða milli-
þinganefnd til að rannsaka sjá-
varútveg, sjómensku og skipa-
kost hjer á landi, og komast fyrir
hvað gera þurfi og gera megi til
þess að draga úr manntjóni og
skiptöpum.
Stjórnin tók upp frumvarp mitt
um mannskaðaskýrslur og rann-
sókn á fundnum líkum, og lagði
fyrir þingið núna í sumar. Það
varð að lögum. Hins vegar sá
stjórnin sjer ekki fært að sinna
tillögunni um milliþinganefnd.
VI.
Nýju lögin um mannskaðaskýrsiur og rann-
sókn á fundnum líkum.
Þessi lög ganga í gíldi á næsta
ári. Aðalefni laganna er þetta:
í hverri sveit skal vera maður,
sem rannsakar voveifleg manns-
lát, og er hann nefndur »lög-
gæslnmaðar«. í kaupstað er það
bæjarfógeti, en hver sýslumaður í
þeim hreppi þar sem hann býr;
í öðrum hreppum eru hrepp-
stjórar löggæslumenn, en eiga að
visa af sjer til sýslumanns, ef
vanda ber að höndum. Lögin
bjóða nú, að hvert voveiftegt
mannslát skuli tilkgnna löggœslu-
manni; eru þar ítarleg ákvæði
um tilkynningarskylduna’). Lög-
1) 3. gr. laganna: »Ef maður deyr
voveiflega á landi í annara manna
viðurvist, þá skulu þeir lafarlaust til-
kynna látið löggseslumanni í þeirri sveit,
þar sem maðurinn ljest, eða i þeirri
fyrstu sveit, er þeir koma í, ef mann-
skaðinn varð í óbygðum. Bera þeir
hver um sig ábyrgð á, að tilkynning-
in sje tafarlaust gerð.
Ef lík finst, þá skal sá, er finnur, til-
kynna næsta löggæslumanni líkfundinn.
Ef maður hverfur og er talinn af,
en líkið finst ekki, þá skal húsráðandi
á því heimili, er maðurinn hafði síð-
ast næturvist, tilkynna löggæslumanni
hvarfið jafnskjótt sem líkur eru til að
maðurinu hafi farist«.
4. gr.: »Ef mannskaði verður á sjó,
þá skal skipstjóri, ef hann er á lífi,
en ella sá, er í hans stað gengur, til-
kynna mannskaðann löggæslumanni í
þeirri sveit, þar sem þeir koma fyrst
að landi.
Ef skip ferst og kemst enginn af, þá
skal sá löggæslumaður, sem skráð
hafði skipverja til vátryggingar, taka
mannskaðann til rannsóknar. Nú voru
skipverjar ekki vátrygðir, og heyrir
þá rannsóknin undir löggæslumann í
þeirri sveit, þar sem skipið átti heima.
gœslumanni ber svo að rannsaka
hvert voveiflegi mannslát, sem
honum er tilkgnt; skal hann
grenslast sem best eftir þvi,
hvernig dauðann hefur borið að
höndum. Ef lík er fundið, rœður
hann hvar það er geymt; skal
hann þá ávalt kveðja lœkni með
sjer og skulu þeir báðir fara og
skoða líkið. Má löggœslumaður
skipa að kryfja það, »e/i það skal
hann jafnan fyrirskipa, ef nokkur
minsti vafi getur leikið á þvi,
hvað manninum hafi orðið að
bana«. Að lokinni rannsókn skal
lœknir gefa úl dánarvottorð, en
löggœslumaður leyfi til að jarða
líkið. Svo eru ýms ákvæði um
mannskaðaskýrslur o. fl.
VII.
f Milliþinganefnd í slysfaramálum.
Þó að mannskaðaskýrslurnar
okkar hrópi fjöllunum hærra og
blöðin flytji látlaust fregn á fregn
ofan um skiptapa og manntjón,
þá er eins og menn vilji sem
minst um það fást, eða haldi að
ekkert sje við þvi að gera, ekki
ómaksins vert að eiga neitt við
nánari rannsókn á því, eða óhætt
að bíða og sjá, hvað nýju mann-
skaðaskýrslurnar segja á næsta
áratug.
Hjer var fiskiþing í sumar.
Ekki var slysfararannsókn þar á
dagskrá. En þar var samið
frumvarp til nýrra laga um líf-
tryggingu sjómanna. Það þótti
þeim mestu varða.. Frumvarpið
kom til alþingis, en var þannig
úr garði gert, að þingið gat ekki
átt neitt við það.
Og hjer var alþing í sumar —
sællar minningar. Og þar var
veitt fje til margs konar rann-
sókna, á grösum og steinum og
gömlum rústum og skjalaræflum,
— jeg man fæst af þvi. Þar á
móti fjekst ekki fje, smáræði á
við margt annað, til að rannsaka
mannskaðana, þetta mikla og
sorglega böl, sem fylgir öðrum
aðalatvinnuveg þjóðarinnar, eins
og ill örlaganorn, — það man jeg,
því gleymi jeg ekki.
Að visu var borin upp i efri
deild tillaga til þingsályktunar i
slysfaramálum, um 3 manna
nefnd milli þinga, »til að rann-
saka orsakir slysfara hjer á landi,
einkum druknaðra, og koma fram
með ákveðnar tillögur um: — 1)
Ráðslafanir til aðafstýraslysförum.
— 2J Frumvarp til laga um slysa-
tryggingar, einkum slysatryggingu
sjómanna«. Þessi tillaga var sam-
þykt i efri deild. En svo týndi
hún lífinu i neðri deild, og var
síðan heitið á landsstjórnina og
Fiskifjelagið, að vekja málið aftur
upp frá dauðum — eða sjá um
útförina.
Svo fór um sjóferð þá — líkt
og margar aðrar hjer á landi.
VIII.
Alt hefur sinar ástæður.
Það er víst, að ýmsir menn,
aðrir en jeg, una illa þessu að-
gerðarleysi í slysfaramálunum. En
Þessi ákvæöi koma ekki til greina,
ef sjódómur rannsakar málið«.
5. gr.: »Hverogeinn, er íær vitneskju
um, að maður hafi dáið voveiflega eða
lík fundist, og honum er kunnugt um
að löggæslumanni hafi ekki verið til-
kynt, skal skyldur að gera næsta lög-
gæslumanni aðvart«......
Orðaskýringar (úr 1. gr.): »i landi er
talið að þeir farist, sem bíða bana á
þurru landi, eða i ám, eða vötnum,
eða sjó, ef þeir fara af sjávarbakka i
sjóinn«. »Á sjó er talið að þeir farist,
sem deyja voveiflega á skipi, eða
drukna af skipi á sjó«. r>Skip merkir
hvern þann farkost er ilýtur á sjó«.
»Sveil merkir kaupstað eða hrepp«.
þeir munu þó vera fremur fáir
talsins. Það hefur lýst sjer í
mörgu undanfarin misseri, að
þetta mannskaðamál er yfirleitt
fremur óvinsælt, ekki sist meðal
mjög margra sjómanna og út-
gerðarmanna, þó undarlegt kunni
að þykja. Þess vegna fór nú
svona á þingi, fyrst á fiskiþingi,
síðan á alþingi.
Því er svo háttað, að flestum
þjóðmálamönnum þykir mestu
varða fyrir sig að öðlast alþýðu-
hylli, til þess að »ná kosningu«,
komast á þing, og þar fram eftir
valdagötunum. Þess vegna
verða þeir að hliðra sjer hjá
hverju því nýmæli, sem reynist
óvinsælt, fær mjög lítið fylgi, eða
mætir almennri mótspyrnu. Og
þar af er það komið, að á stetnu-
skrárnar — þessi víðfrægu bið-
ilsbrjef stjórnmálaflokkanna, er
aldrei tekið annað en það, sem
allir vilja, eða haldið er fyrir
víst, að meiri hluti kjósenda
muni aðhyllast tafarlaust.
Þetta getur komið sjer illa.
Óvinsæl nýmæli geta verið mestu
nauðsynjamál — og það sannast
þegar langt um líður. Þeim legst
þá lika oftast eitthvað til. Oft-
ast verða einhverjir til þess, að
vinna vanþakklátu verkin, berjast
fyrir óvinsælu nytsemdarnýjung-
unum.
Manndauðinn minkar hröðum
skrefum hjer á landi, ef á alt er
litið. Hann hefur minkað um
helming síðan á miðri 19. öld,
var þá um 30%o á ári, nú um
15°/oo. En slysfarirnar hafa mjög
lítið rjenað. Þess vegna ber meir
og meir á þeim, að tiltölu við
önnur banamein. Er nú svo
komið, að um það bil 15. hvert
mannslát er »voveiflegt«, og fram
yfir það i mörgum árum.
Það er ólíklegt að þjóðin uni
þeim ósköpum til lengdar um-
talslaust. Jeg get það ekki, og
geri það ekki — hvað sem hver
segir. (Niðurl.1)
Fáninn. Nú, þegar konungs-
úrskurður er fenginn fyrir lög-
gildingu á sjerstökum islenskum
fána, tel jeg vist, að allir fánavin-
ir sjeu ánægðir og hrósi happi
yfir því, að síðasta alþingi leyfði
ráðherra að fara rjetta leið f
þessu efni.
Ættu menn nú að sitja á strák
stnum, og rífast ekki mjög mikið
nm gerð hins nýja fána. Væri
það íslendingum lítill sómi, ef
þeir gætu ekki komið sjer saman
um það, hvernig þessi blessaður
dúkur á að vera að lit, og málið
hindraðist fyrir þá sök.
Best þykir mönnum að litirnir
sjeu sem fæstir. Sá bláhvíti Stú-
dentafjelagsins hefur þann mikla
galla, að likjast um of fána ann-
arar þjóðar. Þeim litum verðum
vjer þó að halda og helst kross-
gerðinni. Það virðist því óhjá-
kvæmilegt að bæta í þriðja litn-
um.
Það hefnr áður verið bent á
það í Lögrjettu, að hafa rauðan
kross í þeim hvíta. Það þykir
mjer vel til fallið. Sá litur er
oss íslendingum ekki alveg óvið-
komandi. Vjer höfum lika rauða
sögu að segja. En sjálfsagt er að
hafa bláa litinn dökkan. Annars
er þetta mál ofureinfalt, og ekk-
ert miskliðarefni, því jeg vil
benda mönnum á þann sann-
leika, að hvernig sem gerð fán-
ans verður, mun hann niðjum
vorum jafnhelgur og ástfólginn
1) Um eitursölu, eiturmorð og eitur-
slys.
— en þeim er hann einmitt ætl-
aður. — Þeir munu aldrei finna
til neinnar óánægju út af lit og
lögun á fána sinum, sem þeir
hafa alist upp við, lifa og starfa
undir. í stað þess reyna þeir að
auka veg hans og virðingu á ó-
komnum öldum. S. P.
Edd um veðdeildarlögiD.
Svar til sjera banknraanns.
Sjera bankamaður bröltir enn af
stað f ísafold 12. þ. m., og þykist
þar vera að verja sig fyrir árásum
þeim, er jeg hafi gert á nýju veð-
deildarlögin Honum ferst með þess
ari tilraun líkt og þektum skepnum,
sem klóra uppí vegg með óhljóð-
um og gauragangi, en finna hvergi
von til uppgöngu. Nú flækist ekki
hempan fyrir. — En bankastjórn
Landsbankans hefur sýnilega þá
gömlu góðu skoðun, að betra sje að
veifa röngu trje en engu, þar sem
hún sendir slíkan mann til að moka
frá dyrum sínum.
Það mun í almæli, að ljett væri
fyrra svar sjera B. En þetta síðara
er þó mun ámátlegra, og sjest þar
ljóslega, að eyðist alt, sem af er
tekið. Hann kemur að eins á örfáum
stöðum nærri sjálfu málinu. En
fyrir sitt líf þorir hann sýnilega ekki
að minnast einu orði á adalatriðið,
sem deilan stendur um; eða vegna
hvers sýnir hann mönnum ekki
fram á, að samanburður bankastjórn-
arinnar á dönsku lánsfjelögunum og
veðdeildinni sje rjettur? Og því
hrekur hann ekki mótmæli mfn um
þetta efni? Af því auðvitað, að mál-
ið er óverjandi, hvaða kappi sem á
hólminn er sendur. Jeg verð þvf að
skoða þetta sem yfirlýsingu um,
að jeg hafi góða malstaðinn
mín megin, og að alt, sem sagt
hefur verið frá bankans hlið um
þetta atriði, sje eintóm markleysa,
eins og það vitanlega er.
Aðalkjarni greinar sjera B. er, að
jeg sje heimskingi, að jeg beri ekk-
ert skyn á bankamál, að jeg megi
ekki láta nafn mitt sjást undir grein-
um, sem snerta veðdeildarlögin.
Þetta er sú hliðin, sem að mjer snýr.
Sjalfur segist hann hafa svarað grein-
um mfnum svo rösklega í þessu
máli, að þar sje engu við að bæta;
að hann sjálfur skrifi nafnlaust, sje af
því, að aðrir geri það. Hann sver
sig og sárt við leggur, að hann
sje ekki guðsmaður. Af þessu sjá
menn, að umtalsefnið er látið hlut-
lftið og málstaðurinn f lakasta lagi.
Þar sem kústur bankastjórnarinnar
sópar ekki betur en þetta, og enda
þótt umrædd grein sje ekki svara
verð, finst mjer þó ekki rjett að
ganga fram hjá nokkrum miður góð-
gjörnum atriðum hennar.
Fjárhagnrlnn.
Sjera B. telur mig þeirrar skoð-
unar, að Landsbankann vanti pen-
inga. Auðvitað, enda hafa allir
landsmenn þá sömu skoðun, eða öllu
heldur fullvissu. Allir telja löggjaf-
arþingið skyldugt til að ráða fram
úr fjárkröggum bankans, þar sem f
hlut á okkar eina fslenska banka-
hola. En þá kemur spurningin:
hvernig er eðlilegast að þingið ræki
jessa skyldu? Og það er þannig,
að bankastjórnin komi með tillögur,
svo að unt væri að nota þær sem
grundvöll til laga í þessu efni. En
)á vil jeg leggja áherslu á, að svo
geti tillögurnar verið óhafandi og
illa hugsaðar, að þingið sjái sjer
ekki fært að taka þær til greina.
Og svo getur þingið verið skamm-
sýnt, að það láti bankastjórnina
alinda augu sín svo hraparlega eins
og t. d. f sumar, þvf sjálfsagt var
að greftra yfirsaungslaust veðdeild-
arfrumvarpið f því ferlíki, sem það
birtist, og einnig 2 miljóna tillagið,
dví þess verður þingið vel að gæta,
að þótt peningaleysið kreppi að
jjóðinni á allan hátt, eins og það
nú gerir, þá er lítil bót í því, að
semja lög til fjáraukningar f landinu,
sem fþyngja mönnum og kúga þá á
allan hátt eins og veðdeildarfrum-
varpið gerir svo bersýnilega. Þá vil
jeg heldur kjósa þann kostinn, að
bíða einu árinu lengur, ef hugsan-
legt væri að þinginu færi svo fram í
skynsemi, að það semdi ný veð-
deildarlög, sem væru siðuðum mönn-
um bjóðandi. En því miður hefur
það í þess stað kingt tillögu Lands-
bankans, en þó ekki með meiri lyst
en þegar fiski er boðin úldin beita.
Og máske okkar skörpu fulltrúar hafi
hugsað þannig, að alt væri hungr-
uðum mönnum bjóðandi? Mál þetta
fór slysalega, og ætti þjóðin að kasta
þvf fyrir borð f þeirri skrímslismynd,
sem það er f, við næstu kosningar.
Hag bankans má hæglega bjarga
með sanngjömum veðdeildarlögum
og fleiru, en til þess þarf hagsýni og
dugnað, og umfram alt má ekki ein-
blfna á hag bankans eins. Þetta at-
riði skal betur rætt síðar.
Átkvæðagreiðslan.
Síra B. er mjög ánægður með
þann meiri hluta, sem iögin fengu f
sameinuðu þingi. En hefur hann
gert sjer grein fyrir, hvernig á því
fljótræði stóð? Þröngt er um pen-
inga f landinu; það vissi þingið.
Allir sparisjóðir uppjetnir. Bændur
vantar alment fje til reksturs bú-
skaparins, og framkvæmdir yfirleitt í
dauðateygjunum. Fyrir þessar sakir,
og skammsýni hinna leiðandi manna
landsins, hætta bændur búskap, bjóða
eignir sfnar lágu verði, og þegar
salan tekst, mæna þeir eftir fleytu,
sem geti flutt þá burt af hólmanum.
Trúin á lífsskilyrði landsins er hjá
fjöldanum eins og útbrunnið skar,
þrek manna er lamað og ró og
kyrð dauðamóksins ríkir. En á
meðan ástandið er svona, teyma
einstakir menn þjóðina eins og tam-
inn áburðarjálk, og gala af öllum
mætti um ættjarðarást og sjálfstæði.
Þeir lofa öllum ósköpum, batnandi
bankaástandi, endurbót á versluninni,
alt á að umsnúast, húsmennirnir eiga
að fá spariföt og ósköpin öll, sem
lofað er og erfitt er að telja. Þessi
umbótahávaði stendur vanalegá