Lögrétta - 10.12.1913, Blaðsíða 3

L0GRJETTA
207
Alfatnaðir,
margar tegundir, iiýlíomnir. Hvergi úr jafnmiklu og
góðu að velja. Verða seltlii* til jóla með ó-
vanalega lágu verði.
Sturla Jónsson.
Laugaveg XI.
JÓLABASARINN
lijá Jóni Björnssyni & Co
er opnaður. Þar fást bestar
Vefnaðarvörur, Pijónavörur, Smávörur.
Vidskiftavinir fá gefins veggalmanök medan til eru.
Það er langt síðan flokkaskifting í
landinu hefur verið eins óákveðin og
nú er. Menn eru að spyrja hver
annan, hvað nú skifti, og eiga í
vandræðum með að svara. Sjö menn
úr gamla Sjálfstæðisflokknum gáfu
í haust út ávarp, sem var svo óá-
kveðið, að það eitt virtist helst mega
af því ráða, að höfundarnir hefðu
enga ákveðna skoðun á neinu máli.
Svo kom útdráttur úr stefnuskrá frá
Bændaflokknum á síðasta þingi, og
er hann litlu ákveðnari en hitt. Og
loks hefur J. Ól. verið að reyna
að draga skilnaðarlínur milli þeirra,
sem Lárusi fylgja að málum og ann-
ara Heimastj.manna og Sambands-
manna. En skilnaðarlínurnar eru þar
ekki aðrar en þær, að þeir Lárus
vilja æsa upp óvild til núverandi ráð-
herra þvert á móti skoðunum alls
fjöldans af fyrv. flokksbræðrum
þeirra.
Allir virðast nú sammála um það,
að samþykkja beri stjórnarskrárfrum-
varp síðasta þings óbreytt. Ög þar
með er aðalverkefni aukaþingsins að
sumri leyst. Til þess eins á að
kjósa nú. Að því Ioknu fara aftur
fram nýjar kosningar. Ög þær kosn-
ingar eiga að gilda til sex ára. Þeg-
ar að þeim kemur, er nauðsynlegt
að stjórnmálaflokkarnir leggi fyrir
kjósendur stefnuskrár, ekki froðu og
hjóm, eins og sjömanna-ávarpið frá
því í haust, heldur hugsaðar og skýr-
ar áætlanir um framtfðarmál lands-
ins. Gæti aukaþingið í sumar lagt
einhvern grundvöll til þess, þá væri
það gott. En aðalmál þess er stjórn-
arskrármálið. Önnur mál þarf ekki
að setja á oddinn nú við kosning-
arnar. Gæti jafnvel haft óholl áhrif
á aðalmálið, ef svo væri gert. En
þó eru það viss atriði önnur, sem
menn verða að halda föstum við
næstu kosningar, og skal sfðar kom-
ið að þeim.
Lögr. ætlar nú að minnast á þær
hreyfingar, sem gert hafa vart við
sig og búast má við að áhrif hafi
á næstu kosningar. Tekur hún þá
fyrst Lárusar-sundrungina frá síðasta
þingi. Það hefur reyndar ítarlega
verið skrifað um hana áður hjer í
blaðinu, einkum í 31., 35. og 45.
tbl. En vel má samt rifja þetta
stuttlega upp aftur.
Flokkabrotin á þinginu í sumar
kendu hvort öðru um sprengingu
Sarnb.fl. og Heimastj.fl. á fundinum
29. júní í sumar. Deilan var um
það, hvort starfa skyldi undir nafni
Samb.fl. eða Heimastj.fl. á þinginu.
Á fundinum var 31 þingmaður, og
tillagan um, að starfa skyldi undir
nafni Samb.fl., var samþykt með 16
atkv. gegn 12. Þrír greiddu ekki
atkv.
Af þeim 16, sem atkv. greiddu
með tillögunni, eru n Heimastjórn-
armenn og 3 gamlir bandamenn
þeirra alla leið frá 1908: Jóh. Jó-
hannesson, M. Andrjesson og St.
Stefánsson. Af hinum 12, sem móti
tillögunni greiddu atkv., eru 9 Heima-
stj.menn.
Alls voru Heimastj.flokksmenn á
þinginu 21. Þar af vilja 11 starfa
þar undir nafni Samb’fl., en 9 vilja
starfa undir nafni Heimastj.fl. og
með bandalagi við hina, sem gengið
höfðu í Samb.fl. annarstaðar frá.
Hjer er um svo litla sprungu að
ræða, að óskiljanlegt virðist, að hún
skyldi ekki vera brúuð. Stefnumun-
urinn var alls enginn. Það var að-
eins deilt um óveruleg atriði.
Og reglan er, eins og menn vita,
sú, að gera út um ágreiningsmálefn-
in innan flokks með atkvæðagreiðslu,
þannig, að meiri hlutinn ráði, en
minni hlutinn beygi sig. Ef sú regla
væri ekki viðurkend, þá væri öll
V. B. K.
selur n y t s a m a n
V efnaðarvarning-,
hentugan til jólagjafa.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Verslunin gjörn Kristjánsson.
Bæjarverkfræðingssýslan
Reykjavíkur — þar í falið byggingafulltrúa- og slökkviliðsstjórastarfið —
er laust frá 1. apríl næstkomandi. Laun 2700 kr. og 300 kr. til skrif-
stofukostnaðar auk skrifstofuherbergja. Umsóknir sendist fyrir lok febrúar
næstkomandi til skrifstofu borgarstjóra, er gefur nánari upplýsingar. —
Borgarstjóri Reykjavíkur 8. des. 1913.
c?áll Cinarsson.
Jólin og hinir bágstöddu.
Það er áreiðanlega fátækt á mörg-
um heimilum hjer í bæ, og þess
vegna ávalt þörf á hjálp góðra manna.
En jólin gefa mönnum ágætt tæki-
færi til þess að gleðja áðra. Á und-
anförnum jólum höfum við sjeð, að
gjafir bæjarbúa hafa vakið gleði á
mörgum heimilum og gert jólin bjart-
ari hjá mörgum fátæklingum.
Brátt koma jólin, og það er okk-
ur enn sem fyr gleðiefni, að taka á
móti gjöfum í þessu skyni. Biðjum
við menn að senda gjafirnar til okk-
ar sem allra fyrst.
Þessari beiðni hefur áður verið vel
tekið, og svo mun enn vorða.
Með kærri kveðju.
Jbhann Þorkelsson. Bjarni Jónsson.
flokkaskipun ógerleg. En þarna
ákvað nú meiri hlutinn, að starfa
skyldi á þinginu undir nafni Samb.fl.
Sá úrskurður er lagður á ágreinings-
málið með 16 atkv. gegn 12. Innan
Heimastj.fi. eru atkv. 11 gegn 9,
eins og áður segir.
Hvorir eiga nú að ráða, þeir 16
eða þeir 12, þeir 11 eða þeir 9, og
hvorir eiga að beygja sig? Auðvit-
að er rjetturinn til að ráða þeirra
megin, sem í meiri hluta urðu.
En minni hlutinn vill ekki beygja
sig og slítur út af þessu flokksbönd-
in, rýfur hæði Samb.fl. og Heima-
stj.fl. Og þá er að líta á það, hvort
þær ástæður, sem minni hlutinn hafði
til þessa, geta kallast góðar og gildar.
Ágreiningur um aðalmál flokksins
var alls enginn. Það hafði sýnt sig
rjett á undan, er samþykt var nær
einróma tillaga, sem ráðharra hafði
borið fram um sambandsmálið. Þar
var alls enginn stefnumunur.
Það, sem látið var klingja af minni
hlutanum, var, að hann hefði gert
þetta af umhyggju fyrir Heimastj.fl.
og af ást á nafni hans. Það er sjálf-
sagt rjett, að einhverjar slíkar til-
finningar hafi ráðið hjá ýmsum af
mönnunum. Og hjer skal ekki gert
neitt lítið úr þeim. En það eru þá
tilfinningar, sem hlaupa með þá í
gönur. Athugun á málinu hefur
vantað. Það er fljótfærnisákvörðun,
sem þeir taka, að rjúfa þingflokkinn
fyrir aðra eins smámuni og hjer var
um að gera.
Var Heimastj.fl. í nokkurri hættu
staddur, þótt tillaga gengi fram um,
að starfa á þingi undir nafni Sam-
bandsflokksins ? Alls ekki. Heldur
þvert á móti. Heimastjórnarmenn
voru svo fjölmennir innan Sambands-
flokksins, að þeir gátu þar öllu ráðið.
Heimastjórnarflokkurinn var einmitt
með þessu að færa út kvíarnar, ná
til fylgis við stefnuskrá sína nýjum
mönnum. Hann var að auka fylgi
sitt og áhrif í landinu; leggja undir
sig ný svæði.
Lögr. gerir ráð fyrir, að þetta hafi
minni hlutinn ekki sjeð í hitakastinu,
sem deilan olli, þegar hann sprengdi
flokkinn, og telur því, að hann hafi
gert það af skammsýni eða misskiln-
ingi, — meiri partur hans. Enda er
vissa fyrir því, að sumir innan flokks-
brotsins litu svo á, þegar á leið
þingið.
En allir eiga hjer ekki óskift mál.
Lítill efi getur á því leikið, að einn
maður hafi gengið að sprengingu
flokksins með ráðnum huga frá upp-
hafi. Hjá honum hafi ekki tilfinn-
ingarnar ráðið, heldur yfirvegun.
Það kom fljótt fram í þinginu, að
Lárus fór að reyna að hafa gagn af
klofningnum fyrir sjálfan sig. Hann
ljek í Heimastj.flokksbrotinu, sem
honum fylgdi, gallharðan Heimastj.-
mann. En þar fyrir utan stóð hann
altaf í sambandi við B. Kr. og
Landvarnarmenn. Hann flökti í
milli eins og Ieðurblakan, sem sagð-
ist vera fugl, þegar hún var hjá
fuglunum, en mús, þegar hún var
hjá músunum.
Það vita allir nú, að Lárus þaul-
reyndi að verða ráðherra með fylgi
Landvarnarmanna og fylgismanna
Björns Kristjánssonar. Og þótt alt
þetta mistækist fyrir honum, þá
sýnir það, hve mikil einlægni er í
hinu sífelda ástarhjali hans við
Heimastj.flokkinn. Hann vildi verða
ráðherra. En hvort hann yrði það
hjá fuglunum eða músunum, — það
var honum sama.
Hygnir menn í mótstöðuflokki
Heimastj.flokksins sáu það fyrir
Iöngu, að Lárus væri tilvalið verk-
færi til þess að kljúfa flokkinn. Þeg-
ar í þingbyrjun 1912 hreyfði Björn
Kristjánsson þessu í sinn hóp á fundi,
sem haldinn var þá heima hjá hon-
um. Og síðan hefur altaf verið sam-
band þeirra í milli, eins og best
kom fram á þinginu í sumar.
En fyrir leðurblökunni, sem getið
er um hjer á undan, fór svo að lok-
um, að hvorki vildu fuglar nje mýs
við hana kannast. Hún var út rek-
in frá báðum. Og síðan hefur hún
oft verið tekin til dæmis um það,
að ekki væri hyggilegt að fara að
eins og hún fór.
Jólagladning handa fátœkum.
Kvenfjelag Fríkirkjusafnaðarins í
Reykjavík hefur áformað, að verja
allmikilli upphæð úr sjóði sfnum til
að gleðja fátæklinga fyrir jólin. En
af því það veit, að mörgum er að
miðla, þá vill það taka höndum
saman í þessu skyni við sem flesta
- hjartagóða og örláta menn f bæn-
um. Mælist það nú til, að góðir
menn skjóti saman og auki á þá
leió upphæð þá, sem fjelagið ætlar
að hafa til jólaglaðnings fátækum.
Fjenu verður útbýtt, ef nokkuð
safnast, án tillits í hvaða söfnuði fá-
tæklingarnir eru.
Fríkirkjupresturinn veitir gjöfuuum
móttöku.
Tfeyringurinn og fimmeyringurinn
eru teknir með þökkum.
Símalag'ning'ar og loft-
skeytastöö. Samkvæmt ákvörð-
un siðasta þings hefur ráðherra
tekið 500,000 kr. lán til síma-
lagninga og til þess að kom upp
loftskeytastöð hjer við Reykjavík.
Lánið er tekið hjá Stóra norræna
fjelaginu.
Hafnarfjaröarliraunin.
Fjelag er nú myndað erlendis
til þess að vinna áburð ur þeim,
eins og ráðgert hefur verið áður.
Fjelagið heitir »Islands Vulkan
Phonolith Syndikat«. Þetta var í
gær símað E. Claessen ýfirrjétfar-
málafl.manni, sem er hjer um-
boðsmaður forgangsmanna fyrir-
tækisins.
Frá síra Sig. Stefánssyni í Vig-
ur kemur í næsta tbl. Lögr. grein
um stjórnmálaafstöðuna nú.
Frá Anstfjörðnm komu með
Botníu Jónas Gíslason frá Fögrueyri
í Fáskrúðsfirði og Finnur Einarsson
á Sævarenda í Loðmundarfirði.
Jón Þorldksson: Rafmngn nr vatnsafli.
(Frh.) '
V.
Atlstöðin.
Aflstöðin er ávalt sett þar sem
pípurnar enda, og það er, eins og
áður var sagt, neðan við brekku þá,
sem myndar fallhæðina, og sem
næst henni. Lega aflstöðvarinnar
ákveðst því af landslaginu, og er
venjulega alls engu hægt að víkja
til um hana, en ef svo hagar til, að
um fleiri en einn stað er að gera
fyrir aflstöðina, er sjálfsagt að velja
þann, sem næstur er bænum. Það
er sem sje afar-áríðandi, að fjar-
lægð stöðvarinnar frá bænum sje
ekki mjög mikil, eins og síðar mun
vikið að.
Það sem hjer er kallað aflstöðin,
grípur yfir húsið, sem vjelarnar eru
í, vjelarnar sjálfar og þau tæki þeim
tilheyrandi, sem eru f húsinu.
Stöðvarhúsið þarf að vera svo
vel bygt, að í því sje ekki raki,
með því að allar rafmagns-vjelar og
-tæki þola mjög illa raka. Að öðru
leyti er ekki hægt að gefa hjer
reglur um stærð og hússins, en geta
skal þess, að rafmagnstæki þau, sem
í húsinu þurfa að vera, eru mjög
fyrirferðarlítil, og mega því stöðvar-
húsin venjul. vera mjög lítil.
Vjelarnar í húsinu eru þessar:
1. Vatnsvjelin, annaðhvort vatns-
hjól eða túrbína, sem tekur við
vatninu og snýst um ás sinn. Sú vjel
snýr annari, en það er:
2. Rafmagnarinn (dynamo, genera-
tor), sem framleiðir rafmagnsstraum-
inn og sendir hann frá sjer út í
leiðsluþræðina.
í stórum aflstöðvum er venjulega
reynt að haga svo til, að vatnsvjel-
in og rafmagnarinn megi snúast
jafn-hratt, og eru þá báðar þessar
vjelar látnar sitja á sama ásnum. í
smástöðvum verður þessu stundum
ekki komið við, heldur verður snún-
ingshraði vatnsvjelarinnar þá minni
en snúningshraði rafmagnarans þarf
að vera. Þá er hvor vjel látin sitja
á sínum ás, og snúast báðir ásar
í möndlusætum, sem eru sett á gólf
eða veggi hússins eftir því sem á
stendur. Sambandið milli ásanna er
gert þannig, að á þeim báðum eru
fest reimahjól, stórt hjól á vatns-
vjelarásnum og lítið hjól á rafmagn-
araásnum; utan um bæði hjólin er
strengd reim eða gjörð úr leðri eða
öðru haldgóðu efni. Þegar nú vatnið
snýr vatnsvjelinni, þá snýst einnig
stóra reimarhjólið á ási hennar, og
dregur með sjer reimina og þar
með litla hjólið á hinum ásnum, og
þannig snýst einnig ás rafmagnarans,
og það þeim mun tíðara en hinn,
sem reimarhjólið á honum er minna
ummáls.
Það er miklu hentugra að láta
bæði vatnsvjel og rafmagnara sitja
á sama ás, þar sem því verður við
komið, því að bæði stelur reimin
dálitlu af orkunni, og svo þarf þá
að vera talsvert langt bil á milli
ásanna, og stöðvarhúsið þar af leið-
andi stærra; ennfremur þarf að hirða
vel reimina og reimarhjólin. Gallinn
á því að Iáta vatnsvjel og raftnagn-
ara sitja á sama ás er venjulega
ekki annar en sá, að rafmagnari
með litlum snúningshraða er nokkru
dýrari en rafmagnari sömu hestafla-
tölu með miklum snúningshraða.
Gerð rafmagnarans þýðir ekki
að reyna að lýsa hjer; ekki er þó
svo að skilja að gerð hans sje neitt
margbrotin í samanburði við flestar
aðrar vjelar. En nokkra af eiginleik-
um þeirrar vjelar verður að minnast
á. Stærðin er mjög mismunandi,
eftir því hve mörgum hestöflum
vjelin á að geta breytt í rafmagn.
Snúningshraðinn er einnig mismun-
andi; ef tvær vjelar eru jafnstórar
(þá líka jafndýrar), en önnur snýst
tíðar en hin, þá tekur sú fleiri hest-
öfl, sem tíðar snýst, eða með öðr-
um orðum, ef vjer þurfum að fá
rafmagnara fyrir tiltekna hestaflatölu,
þá verður hann lítill og ódýr ef
hann er látinn snúast títt, en stærri
og dýrari ef hann á að snúast hægt.
En vitanlega er það ókostur, að
snúningshraðinn sje mjög mikill, því
að möndulsæti vilja þá fremur hitna
og skemmast, ef ekki er passað
vandlega að þau sjeu ávalt vel
smurð, og vjelin slitnar fyr. Raf-
magnarar fyrir 3 til 8 hestöfl eru
samt látnir fara alt að 2000 sriún-
ingum á mínútu.
Eftirtektaverðasti eiginleiki raf-
magnaranna er sá, að til þess að
spenna straums þess, sem þeir fram-
leiða, haldist jöfn, verður snúnings-
hraðinn að haldast nokkurnveginn
jafn. En snúningshraði rafmagnar-
ans er, þegar einu sinni er búið að
setja vjelarnar upp, alveg kominn
undir snúningshraða vatnsvjelarinnar.
En snúningshraði vatnsvjelarinnar
getur hæglega breytst, og það af
ýmsum ástæðum; t. d, er hætt við
að hann aukist ef snögglega er
hætt að nota orku þá, sem vatns-
vjelin tekur úr vatninu og rafmagn-
arinn sendir út í leiðsluþræðina, eins
og á sjer stað ef snögglega er
„slökkt" á stórum rafmagnsofni eða
undir stórum matreiðslupotti, eða
þvíuml.; þá vill snúningshraði vatns-
vjelarinnar aukast, en við það eykst
spenna rafmagnsins, og verði of
mikil brögð að því, þá eyðileggjast
lampar og önnur rafmagnstæki. Og
þó ekki verði svo mikil brögð að,
þá segja rafljósin ávalt eftir, ef snún-