Lögrétta - 17.12.1913, Blaðsíða 1
Afgreiðslu- og innhelmtum.:
ÞORARINN B. ÞORLÁKSSON.
V eltuaundi’l.
Taliiml 369.
Rititjðri:
F’ORSTEINN 6ÍSLAS0N
Pingholtsstratl 1T.
Talsimi 171.
M 60.
Reykjavlk 17. desember 1913.
'VXII. árg.
1. O. O. F. 9512199.
Lárus Fjeldsted,
Y flrrj ettarm Alafnralumaflur.
Læljargata 2.
Helma kl. 11 —12 og 4—7.
Bækur,
Innlendar og erlendar, pappír og alIskyDs
ritföng kaupa allir 1
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Áyarpið
Ogf
þingflok Itarnir.
Þegar stórpólitiskir viðburðir eru á
döfinni, sem hljóta að hafa víðtæk
áhrif á alt líf þjóðarinnar, getur það
átt vel við að helstu stjórnmálamenn-
irnir gefi þjóðinni skýrslu eða yfir-
lýsing um afstöðu sfna til þeirra og
heiti á hana til fylgis sjer; eru þær
yfirlýsingar vanalega nefndar þvíhá-
tfðlega nafni: Ávarp til þjóðarinnar.
Slfkir viðburðir skifta oft stjórn-
málamönnum í ákveðna flokka, sem
standa á öndverðum meið, og þá er
ekki nema eðlilegt, að þeir, hver um
sig, vilji afla sjer sem mests fylgis
til sóknar og varnar málstað sfnum.
En er engin slfk mál eru uppi með
þjóðinni, er eftir eðli sfnu geta skift
henni f ákveðna stjórnmálaflokka,
virðast slík ávörp eiga miklu minna
erindi til þjóðarinnar; þau geta þá
orðið til að auka óþarfa flokkadrætti
eða viðhalda gömlum og lftt þörf-
um flokkarfg, og er þá ver farið en
þeima setið. v
Þegar engin brýn þjóðarnauðsyn
knýr til þeirra, verða þau og vana-
lega hjegóma- og yfirlætis-skvaldur,
með mörgum og fögrum loforðum,
en minni efndum, er á reynir.
Þá minna þau á ræður sumra þing-
mannaefnanna á þingmálafundunum,
þar sem kjósendum er óspart lofað
gulli og grænum skógum og alls
konar fríðendum fyrir land og lýð,
ef þeir kjósi ræðumann.
Þetta ættu allir góðir menn að at-
huga, áður en þeir fara þessar ávarps-
liðsbónir til fólksins, og þá sjerstak-
lega þá góðu reglu, að lofa svo ekki
einn (sjálfan sig), að þeir lasti annan.
Fyrir skömmu hafa 7 sjálfstæðis-
menn f Reykjavfk hafið einn ávarps-
leiðangurinn; tilætlunin auðvitað sú, að
leggja landið undir Sjálfstæðisflokk-
inn.
Um það út af fyrir sig er ekkert
nema gott að segja, ef sjálfstæði
þjóðarinnar er nokkur sjerstök hætta
búin af hinum stjórnmálaflokkunum
f landinu.
Þessir sjömenningar teljast vera f
stjórn Sjálfstæðisflokksins og heita f
hans nafni á alla þjóðina, að vinna
að aðalmarkmiði sjálfstjórnarflokks-
ins, efnalegu og stjórnmálalegu sjálf-
stœdi islands.
Fyrir nokkrum árum var þessi
flokkur allalitlegur þingflokkur, en á
þinginu 1912 þóttust einir þrír þing-
menn rjettilega taldir í honum; á
síðasta þingi voru þeir 5 eða 6.
Það væri nú meiri raunasagan af
þessum tveimur sfðustu þingum, ef
ekki hefðu staðið þar uppi nema Jein-
ir 3—6 þingmenn, er vinna vildu að
fullu sjálfstæði íslands f efnahag og
stjórnmálum.
Af þessu ávarpi getur manni þó
dottið í hug, að svo illa værikomið
fyrir þjóðinni.
Að vísu er svo, að hvort sem litið
er á þau aðalmál, sem heitið er á
þjóðina til fylgis við f ávarpi þessu,
eða á afskifti þingflokkanna á síðasta
þingi af þeim, þá má telja það nokk-
urnveginn sjálfgefið, að hvert cinasta
mannsbarn á íslandi geti skrifað
undir þetta ávarp.
Og þó segir einn ávarpsmannanna,
að með því (ávarpinu) sje afstaða
Sjálfstæðisflokksins skýrt afmörkuð
bæði gagnvart stjórnarflokknum nú-
verandi og Heimastjórnarflokknum
(sbr. ísafold 80. tbl. þ. á.).
Þessi ummæli liggur næst að
skilja svo, að þessir tveir flokkar,
sem blaðið nefnir, sjeu andstæðinga-
flokkar Sjálfstjórnarflokksins um efna-
legt og stjórnmálalegt sjálfstæði ís-
lands, eða að minsta kosti sje þeim
ekki trúandi til að vinna með hon-
um að þessu takmarki.
Athugulum kjósendum verður það
sjálfsagt fyrir að lfta til reynslu und-
anfarandi þinga á þessu kjörtímabili,
áður en þeir skrifa undir þennan
dauðadóm fulltrúanna frá 1911.
Sannfærist þeir af framkomu þeirra
um, að kosningarnar 1911 hafi mis-
tekist þeim svo hraparlega, þá er
auðvitað sjálfsagt, að reyna nú að
láta sjer farnast betur.
Sjálfsagðasta og fyrsta bjargráðið,
að kasta þeim öllum út, þessum
háskamönnum frá 1911.
Sú virðist og tilætlun sjömenning-
anna.
En ætli bæði Sambandsflokkurinn
og Heimastjórnarflokkurinn standi í
fjandaflokki gagnvart Sjálfstæðis-
flokknum samkvæmt framkomu sinni
á þessum tveimur síðustu þingum?
Hvað segja Þingtíðindin um það?
Aðalmálin, sem ávarpið tekur upp
í stefnuskrá sína, eru 5:
1. Sambandsmálið,
2. Stjórnarskrármálið,
3. Fjárhags- og atvinnu-mál,
4. Hagur verkamanna og
5. Kröfur um ráðvendni og rjett-
læti til allra þeirra, sem fara með
umboð þjóðarinnar.
Hvernig var nú afstaða flokkanna
til þessara mála?
1. Um sambandsmálið er það að
segja, að Sjálfstæðisflokkurinn, að
einum 3 eða 4 mönnum undantekn-
um, tók höndum saman við Heima-
stjórnarflokkinn á þinginu 1912 til
að reyna að leiða það mál til við-
unanlegra lykta. En, er sú tilraun
mishepnaðist, var þeim málaleitun-
um lokið í bráðina, eins og öllum
er kunnugt. Hitt er alt annað mál,
þótt Sambandsfiokkurinn hafi enn
ekki lýst því eins hátfðlega yfir og
sjömenningarnir nú gera, að ekkert
skuli frekara átt við það mál. Sam-
bandsflokkurinn hefur enn ekki vilj-
að þvertaka fyrir alla samninga í
því máli, hvernig sem á stæði, og
flestir sambandsmenn munu mjög vel
geta skrifað undir þá ýfirlýsing eins
ávarpsmannsins, að sjálfsagt sje, þrátt
fyrir orðalag ávarpsins, að láta alls
einskis færis ófreistað til að gera
sitt ítrasta til að þoka sambandsmál-
inu svo áleiðis, sem unt er (sbr.
Þjóðviljinn 53.—54. tölubl. þ. á.).
Hafi Sambandsflokkurinn gert sig
sekan í ósæmilegu athæfi eða fjand-
samlegu gagnvart þjóðinni, svo hann
fyrir það eigi að glata trausti henn-
ar, þá hafa þeir Sjálfstæðisflokks-
menn, er þessar tilraunir studdu,
vissulega átt sinn þátt í því, og síst
situr það á þeim, að gera fyrri
skoðanabræður sína tortrýggilega í
augum þjóðarinnar fyrir það.
2. Þá er stjórnarskrármálið. Sýndu
Heimastjórnar- og Sambands-menn
sig fjandsamlega gagnvart framgangi
þess á síðasta þingi?
í meðferð þess kom engin flokka-
skifting til greina; að vísu voru skoð-
anir þingmanna þar allskiftar um
einstök atriði, og síst geta sumir
Sjálfstæðismennirnir hælt sjer af því,
að þeir hafi stutt framgang frum-
varpsins í þeirri mynd, sem það nú hef-
ur; ef jeg man rjett, greiddu sumir
þeirra atkvæði á móti því; láirþeim
það enginn, sem þekkir skoðanir
þeirra á sumum aðalatriðum stjórn-
arskrárinnar; hitt er þeim fremur
láandi, að þeir skuli nú vera að
gylla Sjálfstæðisflokkinn fyrir stuðn-
ing hans að framgangi þessa máls f
þinginu á kostnað hinna flokkanna.
Það líkist ofmjög lítt fyrirleitnum at-
kvæðasmölum.
3. Fjárhags- og atvinnu-málin. í
neðri deild bundust Sjálfstæðis-
menn og Heimastjórnarmenn föstum
samtökum um að fella öll þau frum-
vörp stjórnarinnar, sem fóru í þá átt
að auka tekjur landsins, og sama
máli var að gegna um útgjaldahækk-
unarfrumvörpin (launafrumvörpin); var
samvinnan þar svo góð að líkast
var, að þessir flokkar væru algerlega
runnir saman. í samgöngumálinu
tóku allir Jlokkarnir höndum saman;
man jeg sjaldan eftir jafn einlægri
og ötulli samvinnu á meðal allra
þingmanna, sem í því máli, og eiga
allir flokkarnir jafnan heiður skilið
fyrir meðferð þess á síðasta þingi.
Bæði efnalegt og stjórnmálalegt
sjálfstæði íslands var þar sameigin-
legt markmið þeirra allra. Þjóðinni
verður því ekki unnið óþarfara verk
en með því að reyna að vekja tor-
trygni og úlfuð f því máli. Sama
er að segja um verslunar- og pen-
ingamál landsins, þar var alls eng-
inn ágreiningur milli þingflokkanna,
eins og sjá má af meðferð þingsins
á bankamálunum. Enginn varð
heldur var við neinn flokkakrit í
landbúnaðar- og fiskiveiðamálunum,
og Sjálfstæðisflokkurinn stóð þar
ekkert framar f fylkingu en hinir
flokkarnir.
4. og 5. málið kom ekki sjerstak-
lega til atgerða þingsins að þessu
sinni, en engin ástæða er til þess
að setja þar einn flokkinn framar en
annan f fylkingarbrjóst eftir þetta
sfðasta þing.
Lfku máli er að skifta um afstöðu
þingflokkanna til hinnar núverandi
stjórnar. Flestir Heimastjórnarmenn-
irnir f neðri deild unnu ósleitilega
að því ásamt Sjálfstæðismönnum að
steypa stjórninni, og forustan í því
máli var miklu ötulli af hendi Heima-
stjórnarflokksins en Sjálfstæðisflokks-
ins, þótt árangurinn af þeim lífróðri
yrði minni en til var stofnað. Sam-
bandsflokkurinn tók að vfsu ekki
þátt í þeim hjaðningavígum, ekki af
því, að hann væri allskostar ánægð-
ur með stjórnina, heldur af hinu, að
hann vildi ekki taka á sig þá ábyrgð
að eyða tíma þingsins frá bráðnauð-
synlegum þjóðmálum f valdaþjark,
sem eftir því, sem á stóð, vel gat endað
með þvf, að Iandið fengi lakari
mann f stjórnarsessinn en sá var, er
steypa átti. Til þess var þingsagan
1911 honum í of fersku minni.
Gætni f fjármálum og sem minst
aukin útgjöld til annars en eflingar
atvinnuveganna er eitt af heitorðum
ávarpsins. Sfst er það að lasta. En
það eru sömu loforðin, sem endur-
tekin eru við hverjar einustu kosn-
ingar af ^öllum flokkum en brugðin
meira og minna á hverju einasta
þingi. Til kosningafylgis eru þau
tilvalin; kjósendum þykir það gott
og vel að útgjöldin hækki sem minst,
og heimting eiga þeir á því, að fje
landsins sje ekki ausið út í óþarfa
fjárveitinga og bitlinga. Meðalhóf*
ið er vissulega vandratað í þessu
efni. Margur sparsemdarpostulinn
heima í hjeraði safnar glóðum elds
yfir höfuð sjálfum sjer, er hann er
sestur í löggjafarsessins, með fylgi
sínu við margar þær fjárveitingar,
sem ekkert eiga skylt við efling at-
vinnuveganna. Enginn hinna núver-
andi þingflokka getur stært sig af
því, að hann sjerstaklega hafi sýnt
þennan sparsemdarvilja sinn í verk-
inu. Þær fáu raddir á þingi um
gætni í fjármálum hafa síðan við
fengum þingræðið verið hróp í
eyðimörku, úr hvaða flokki sem
þær hafa heyrst.
Að því er kemur til sfðasta þings,
þá höfðu sumar þær fjárveitingar
alment fylgi allra flokka, sem alls
ekki verður sagt um, að miði til
bóta eða eflingar atvinnuvegum
landsins, og þvf til sönnunar má
nefna sfðustu atkvæðagreiðslu neðri
deildar f fjárlögunum, en enginn
mun þar hafa orðið þess var, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefði neina sjer-
stöðu, enda hrutu þá af bitlinga-
borðinu molar til hans manna, engu
sfður en annara.
Ætli það sje ekki meðfram eða
jafnvel eingöngu fyrir þessa atkvæða-
greiðslu, sem einn merkur maður hefur
kallað síðasta þing „hrossakaupa-
þingið mikla".
Jafnframt því sem Sjálfstæðisflokk-
urinn eða ávarpsmenn Iofa að ganga
í endurnýung Iífdaganna með fjár-
málagætnina og sparsemina, hefði
það ekki verið með öllu óþarft fyrir
þá að vara kjósendur við að kjósa
þá menn til þings, sem sýnt hafa,
að erindi þeirra þangað hefur mest
verið það, að krækja sjálfum sjer í
bitlinga af landssjóði fyrir nauðalitla
verðleika og til sárlítils gagns fyrir
almenning.
Það myndu verða talin góð um-
skifti þótt þingmannaefni og aðrir
forkólfar lýðsins töluðu minna við
kjósendur um gætni og sparsemi í
fjármálum, en sýndu það betur í
verkinu, að þeir væru gætnir fjár-
málamenn.
Athugulir kjósendur munu og úr
þessu fara að leggja fremur lítinn
trúnað á slíka mælgi, hvort sem þeir
heyra hana á þingmálafundum eða
í hátíðlegum ávörpum til allrar þjóð-
arinnar.
Hún er vanalega hjegómlegt kosn-
ingaskvaldur og annað ekki.
En þó margt megi sjálfsagt með
rjettu finna að gjörðum síðasta
þings, þá væri það þó miklu fleira,
ef flokkarígsins hefði gætt þar jafn-
mikið og á hinum síðustu reglulegu
þingum. Samvinnan mátti kallast
góð í stærstu og þýðingarmestu
málunum, og má það vera gleðiefni
öllum góðum mönnum.
Síðan þingi sleit hefur ekkert það
við borið, er ætla megi að skifti þjóð-
inni eða þinginu við næstu kosning-
ar í andstæða flokka. Um stjórn-
arskrármálið, sem kosningarnar aðal-
lega hljóta að snúast um, heyrist
enginn ágreiningur; allir, hvort sem
þeir eru allskostar ánægðir með
frumvarpið eða ekki, telja sjálfsagt
að samþykkja það óbreytt á auka-
þinginu, eða að minsta kosti hefur
ekki heyrst annað. Fæst af þeim
stórmálum, sem ávarpið fjallar um,
verða fyrir aukaþinginu, en eftir það
fara fram nýjar kosningar, verði stjórn-
arskráin samþykt.
Hvað vilja svo sjómennirnir með
þessu ávarpi, sem er svo alment og
óákveðið, að allir geta skrifað undir
það að efninu til\
í öllum hinum núverandi þing-
flokkum, eru þingmenn, sem þjóðinni
er skaði að missa frá þingsetu. Eins
og nú er komið þessum flokkum,
gerir flokksnafnið eitt engan betri
eða verri þíngmann; flokkaskiftingin
er ekki bygð á neinum gagngerðum
ágreiningi í mestu velferðarmálum
þjóðarinnar, eins og sjá má af sam-
vinnu og gerðum síðasta þings.
Þjóðinni er ekkert þarfaverk unnið
með því, að ala á gömlum flokkaríg
og vekja tortrygni og óhug milli
bestu manna hennar, en þvf miður
virðist það vera aðalerindi þessa
ávarps, eins og sakir standa nú.
Það eru blekkingar, gum og gor-
geir, ef nokkur hinna nú-verándi
þingflokka vill telja þjóðinni trú um,
að hann hafi staðið f fylkingarbrjósti
á síðasta þingi í velferðarmálum
þjóðarinnar gegn einum eða fleirum
hinna flokkanna.
Annars hlýtur sú spurning að
vakna hjá hverjum athugulum og
skynsömum kjósanda, á hverju þessi
núverandi flokkaskifting sje í raun
og veru bygð.
Allir þessir flokkar eru orðnir að-
eins nöfnin ein, og þessi nöfn hafa
í raun og veru ekki lengur nokkurn
tilverurjett. Þau tákna engar ólíkar
stjórnmálastefnur í þeim þjóðmálum,
sem nú eru á dagskrá. Þrátt fyrir
öll þessi nöfn mátti kalla sfðasta þing
flokklaust þing. Heimastjórnarflokk-
urinn riðlaðist algerlega. 5 eða 6
hræður töldu sig rjetttalda í honum.
Sjálfstæðisflokkurinn var með eina
3 menn 1912, og 5—6 1913. Sam-
bandsflokkurinn með 12 til 14. Á
nýja flokknum vissi enginn nein deili,
nema þau, að hann kallaði sig bænda-
flokk, og svo voru nokkrir þingmenn,
sem ekki þóttust eiga heima í nein-
um flokki. Ekkert þessara flokka
eða flokksbrota var nærri þvf, að
vera í meiri hluta á þinginu.
í raun og veru er þetta hálfgerð
skrfpamynd af 40 manna þingi;
manni liggur við að spyrja í gamni
og alvöru: Hví voru flokkarnir ekki
40?
Og þó liggur mjer við að telja
þetta happ fyrir síðasta þing.
Þessi flokkaglundroði þokaði þing-
mönnum saman til góðrar samvinnu.
Hver flokkurinn um sig fann til van-
máttar síns annars vegar, og hins
vegar til þeirrar ábyrgðar, sem hann
bakaði sjer með því að hamla á móti
allri samvinnu, og þess vegna varð
samvinnan þolanleg.
En það er vissulega enginn skaði
skeður, þótt þessi nöfn hverfi úr
þingsögunni.
Ekkert eitt þessara flokksbrota
þarf úr þessu að ætla sjer þá dul,
að safna þjóðinni undir merki sitt,
af þeirri einföldu ástæðu, að þau
hafa ekkert merki fram að bera ann-
að en það, sem öll þjóðin getur og
á að safna sjer undir: efnalegt og
stjórnmálalegt sjálfstæði íslands.
Sú eina eðlilega flokkaskifting á
að vera bygð á heilbrigðri fram-
sóknar- og íhalds-stefnu; framsóknar-
og fhaldsflokkar, skipaðir samvisku-
sömum mönnum, með þekkingu og
áhuga á velferðarmálum þjóðarinnar,
eru hnoss, sem vonandi er, að fram-
tfðin beri í skáuti sjer, þótt það enn
virðist eiga raunalega langt í land.
Vigur í nóvbr. 1913.
Sigurður Stefánsson,
Uppkast til veðdeildarlaga.
Hjer birtist nú uppkast að veð-
deildarlögum, eins og mjer finst
viðskiftamönnum Landsbankans
mögulegt að búa undir þeim, án
þess að sligast, og þó er langt
frá að það sje eins aðgengilegt
og það þyrfti að vera, en um
slíkt er ekki talandi i þessu
landi, eins og á stendur.
Jeg hef, eins og nærri mátti
geta, sópað burtu 8. gr., sem inni-
hjelt hið kunna samábyrgðará-
kvæði; lika dró jeg út ákvæði
11. gr. um stór tjárútlát til veð-
deildar, ofan á alt annað, i hvert
sinn sem menn selja eignir sinar.
Auk þessa hef jeg klipt af sum-
um greinunum, en aftur aukið
við aðrar, eins og lesendurnir
sjá, ef þeir bera mitt uppkast
saman við þau veðdeildarlög,
sem nú eru komin i gildi. Jeg
hcf haft það tvcnt fyrir augum:
1. að menn, sem væru i Ijár-
þröng, þyrftu ekki að ofurselja
sig og afkomendur sina þeim