Lögrétta - 14.01.1914, Blaðsíða 1

Afgreiöslu- og innheimtura.:
f’ORARINN B. t’ORLÁKSSON.
Velt viwimdi 1.
Talilml 3(9,
M 3.
Reykjavik 14. janiíar 1914.
IX. árg;.
.1 oí» .1. tíilílí'ell.
cTffer meó eru þair, scm eiga ógreiéó
árgjöló íil vaéÓQÍlóar JEanósGanfians, cr
fjQÍÍu i gjalóóaga 1. oRíóGcrmán. síóasti,
áminíir um aó graióa þau ásamí óráííar*
vöæíum Jrá gjalóóaga.
Stjórn Landsbankans.
1. O. O. F. 951169.
Lá?us Fjeldsted.
Tflprjettamilaftarslumaflur.
Læííjargata 2.
Helma kl. 11 — 12 og 4—7.
Bækur,
Innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir i
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
ísL €imskipajjel. og
Ves tur-Jslcnð ingar.
I.ögb. frá 18. des. segir, að
hlutakaup Yestur-íslendinga nemi
þá 111,375 kr. Blaðið flytur lista
yfir hlutakaupendur. Meðal þeirra
eru ýmsir, sem skrifað hafa sig
fyrir álitlegum upphæðum, auk
þeirra, sem áður hafa verið taldir
hjer í blaðinu (58. tbl. 1913).
Þessir eru hæstir: Halldór Sig-
urðsson með 1500 kr., Gísli Gísla-
son, Sigfús Pálsson, Ásvaldur
Sigurðsson, Árni Sveinsson, Óli
W. Ólafsson og Jóhannes Sig-
urðsson, hver með 1000 kr. Alls
eru þeir, sem þá hafa skrifað sig
fyrir hlutum þar, 237. En menn
eru þá sem óðast að bætast við.
Forgöngumenn málsins í Winni-
peg hafa farið út um bygðir ís-
lendinga vestra til þess að safna
hlutum. Lögb. frá 11. des. getur
þess, að J. J. Vopni og Jósef
Johnson hafi farið í þeim erind-
um til Minnesota og selt þar hluti
fyrir 6000 kr., Árni Eggertsson og
Jónas Jóhannesson til Argyle og
selt þar hluti fyrir 8000 kr., og
Ásmundur Jóhannesson til Nýja
íslands og selt þar hluti fyrir
10000 kr. En blaðið gerir ráð
fyrir meiri hluttöku úr öllum
þeim hygðarlögum síðar.
Eins og áður hefur verið sagt
frá hjer í blaðinu, er einn af
helstu styrktarmönnum fyrirtæk-
isins í Winnipeg, Jón J. Bíldfell,
hjer nú staddur og verður á
stofnfundi Eimskipafjelagsins, 17.
þ. m., fyrir hönd Yestur-íslend-
inga. Þeir hafa gert ýmsar at-
hugasemdir við lagafrumvarp
bráðabirgðarstjórnarinnar hjer og
lagt til, að breytingar yrðu gerð-
ar á því. Eru þær breytingartil-
lögur prentaðar, ásamt frumvarp-
inu, i Lögb. frá 11. og 18. des.
Jón J. Bíldfell hefur verið að
ræða hjer við bráðabirgðarstjórn
Eimskipafjel. um þessar breyting-
artillögur og hetur Lögr. heyrt, að
með samkomulagi þeirra í millisje
ýmsu breytt í tillögunum og verði
þær þannig úr garði gerðar lagðar
fyrir aðalfundinn 17. þ. m. Vegna
þessa er ekki frekar skýrt hjer frá
hreytingartillögunum að þessu
sinni.
Hr. Jón J. Bíldfell hefur tekist
hingað ferð á hendur á eiginn
kostnað til þess að greiða úr
málinu og af áhuga fyrir þvi.
Hann er ættaður frá Bíldsfelli i
Grafningi og fæddur þar 1. maí
1870, en fór þaðan vestur með
föður sínum 18 ára gamall. Siðan
fór hann til Iílondyke og græddi
þar fje á þeim árum, sem gull-
námurnar voru unnar þar. Nú
hefur hann á siðari árum verið
fasteignasali í Winnipeg og er
talinn meðal auðugustu og fram-
taksmestu landa þar í borginni.
Er nánar sagt frá honum í grein,
sem fylgir mynd hans í maíblaði
»óðins« 1913.
Carl Jacobsen dáinn.
Símað er frá Khöfn í fyrra dag,
að dáinn sje C. Jacobsen yfirfram-
kvæmdarstjóri brugghúsanna „Gamli
Carlsberg" og „Nýi Carlsberg" og
„De forenede Bryggerier". Hann
var frægur maður fyrir listaverka-
kaup sín og listasöfn, og einn af
mest metnu mönnum í Danmörku
fyrir það, hve ant hann ljet sjer um
að prýða Kaupmannahöfn. Hann
var fæddur 2. mars 1842. Faðir
hans, J. C. Jakobsen, var stofnandi
„Gamla Carlsbergs" brugghússins, er
stofnað var 1847, og hins alkuuna
„Carlbergs-sjóðs", er margir vísinda-
menn hafa notið styrks af. Carls-
bergs-sjóðurinn var stofnaður 1876,
°S J- 6). J. gaf sjóðnum við dauða
sinn Gl. Carlsberg-brugghúsið. Carl
Jacobsen stofnaði »Nýja Carlsberg"
1871, en gaf brugghúsið 1901 Carls-
bergssjóðnum, og skyldu tekjurnar
af því verða sjerstök deild í sjóðn-
um, er varið væri til eflingar listum.
Frá 1902 er samband milli Carls-
bergs-brugghúsanna og „Hinna sam-
einuðu brugghúsa" og nær sá samn-
ingur til 30. sept. árið 2000, en
»Hin sameinuðu brugghúsc voru
stofnuð 1890 með samsteypu 10
brugghúsa í Khötn. Síðustu árin,
frá 1906, var C. Jacobsen yfirfram-
kvæmdastjóri alls þessa brugghúsa-
sambands. — Hann var stórríkur
maður og varði auð sínum mest til
listaverka-kaupa. 1882 stofnaði hann
»Glyptotekið« í Khöfn, eða mynd-
listasafnið, og gaf það ríkinu 1888,
og síðan hefur hann aukið það mikið.
Götur og skemtistaði í Khöfn hefur
hann einnig prýtt með listaverkum,
og að minsta kosti tvær af helstu
kirkjunum þar með háum og glæsi-
legum turnbyggingum. Þegar um
það var að ræða, að koma þessu í
verk, leit hann ekkert á kostnaðinn,
og mun enginn vita, hve mikið fje
hann hefur frá upphafi lagt í alt
þetta. — Hann var stúdent, og heið-
ursdoctor við háskólann í Khöfn.
Fyrv. Svíadrotning dáin.
30. des. síðastl. andaðist Soffla
ekkja Oscars II. Svíakonungs og
móðir Gustafs konungs V., fædd 9.
júlí 1836 og gift Oscari prinsi 6.
júní 1857, en hann varð konungur
Svía og Norðmanna 1872 og and-
aðist 8. des. 1907. Soffía drotning
var dóttir Vilhjálms hertoga af
Nassau.
Smágreinar
um sjáljstsðismál vort.
Ekki nema tvær leiðir.
Naumast verður sagt, að til
sjeu fleiri en tvær leiðir út úr
þjarkinu um sjálfstæðismál vort.
Önnur er sú að skilja með
einhverjum hætti við Dani.
Hin er sú að ná einhverjum
þeim samningum um rjettarstöðu
vora í sambandi við þá, sem
báðar þjóðirnar geta unað við.
Þettaer alt af að verða mönn-
um ljósara og ljósara. Ekki ein-
göngu íslendingum. Lika Dönum.
Hver greinin rekur aðra í dönsk-
um blöðum, þar sem að því er
vikið, að einhvern veginn verði
að ráða ágreiningsmálum Dana
og íslendinga til lykta. Það segja
ekki að eins menn, sem eru oss
góðviljaðir. Það segir líka jafnvel
prófessor Knud Berlín.
Samningabindindi.
Vel vitum vjer það, að þeir
menn eru til, sem eru alt af að
stagast á því, að vjer eigum ekk-
ert að hugsa til þess að semja
við Dani fyrst um sinn, og þora
samt ekki að minnast á það að
skilja við þá.
Foringjar Sjálfstæðisflokksins
hafa um tíma verið að reyna að
gera þetta samningabindindi að
trúarkreddu í sínum flokki. Og
sumir Heimastjórnarmenn, sem
komist hafa í andstöðu við stjórn-
ina, hafa jetið þetta eftir Sjálf-
stæðismönnum.
Manni verður eðlilega að
spyrja:
Hvað á þetta bindindi að
standa lengi? Á þjóðin að fara í
æfilangt bindindi? Eða eiga því
að vera einhver takmörk sett?
Því er ekki alt af svarað eins.
Einn Heimastjórnarmaðurinn
segir, að vjer eigum ekki að
hrófla við samningum »um náin
komandi ár«.
En oss er spurn: Hvar er trygg-
ing þess, að vjer eigum nokkuð
betra aðstöðu um samninga eftir
þessi »náin komandi ár«? Getur
ekki alveg eins farið svo, að að-
staðan verði þá verri?
Sjálfstæðisflokks-foringjarnir
svara þessu öðru vísi. Eftir þeirra
kenningum eigum við ekki að
hugsa til þess að semja, fyr en
Danir hafi viðurkent það, að
stöðulögin sjeu markleysa.
Við eigum, með öðrum orðum,
eftir þeim kenningum, að draga
samningana, þangað tiL hinn
samningsaðilinn hefur horfið al-
veg frá sínum málstað og gefið
það alt eftir, sem samningarnir
ættu að vera um!
Til þess að hnykkja sem best
á vitleysunni, rjúka þessir menn
upp eins og eldibrandar við það,
að forsætisráðherra Dana minn-
ist á það, að ríkiseining sje milli
Danmerkur og Islands, og full-
yrða af miklum móð, að meðan
svona sje talað í Danmörk, get-
um við sannarlega ekki samið
við Dani — rjett í sömu and-
ránni, sem sumir þeirra manna
hjer heima, er mest kapp leggja
á að afla sjer lýðhylli með æs-
ingaræðum og þjóðernisþemb-
ingi, tala um þessa ríkiseiningu
sem sjálfsagt mál, og það á sjálfu
löggjafarþingi þjóðarinnar.
Lesi menn, til dæmis að taka,
fyrstu fánamálsræðu Lárusar H.
Bjarnason á síðasta þingi. Þar
stendur (Alþt. 1913, C., 146):
»En að ríkiseining sje milli
Danmerkur og íslands, því get
jeg hvorki neitað samkvæmt stöðu
minni nje langar til að neita. »Rík-
iseiningunni« til sönnunar skal
jeg leyfa mjer að vitna til eftir-
taldra laga«.
Þá kemur löng runa af lögum,
sem prófessorinn telur sanna
»ríkiseininguna« ómótmælanlega.
Enginn maður kippir sjer upp
við það, að íslenskur prófessor
segir þetta á alþingi. En þegar
danskur forsætisráðherra segir
það sama i ríkisráðinu, þá er æpt:
»Ekki getum við samið við
Dani, meðan þeir tala svona!«
Sambúð þjóðanna spillist.
Með atferli sumra íslensku
stjórnmálaleiðtoganna um þessar
mundir, og sumra Dana líka,
getur naumast hjá því farið, að
sambúð þjóðanna spillist óðum.
Stjórnmálaflokkarnir eru að af-
segja alla samninga við Dani,
blátt áfram af vonsku við þá.
Slíkt tal heyrist naumast meðal
þjóðanna, nema þegar þær ætla
í ófrið. Þær leika sjer sannar-
lega ekki að því að Ioka fyrir
samninga hver við aðra — jafn-
vel ekki stórveldin. Þau tala
langtum hóglegar en við Islend-
ingar, þó að eitthvað beri á milli.
Þegar við leitum til Dana um
lán — getandi ekkert fje fengið
neinstaðar annarstaðar í veröld-
inni — og þeir verða við mála-
leitunum vorum, þá kveður við
úr öllum áttum, að þeir geri það
eingöngu til þess að ná tangar-
haldi á oss, og þeim verði því
auðveldara að undiroka oss.
Svona tala einstakir, siðaðir
menn ekki nú á dögum hver við
annan. Því siður þjóðirnar. Hvað
mundi verða sagt um Dani eða
Norðmenn, þegar þeir eru að
leita láns í Frakklandi, ef þeir
gerðu Frökkum í sömu andránni
slíkar getsakir? Vjer skulum engu
spá um það. Þess er ekki þörf,
því að þetta gæti ekki komið
fyrir. Vjer íslendingar erum eina
þjóðin í heimi, sem er svo vold-
ug, að geta látið önnur eins um-
mæli verða lánbeiðnunum sam-
ferða!
Þegar vjer stofnum til mikil-
fenglegs, þjóðlegs fyrirtækis, eins
og eimskipafjelagsins íslenska,
fyrirtækis, sem manni virðist að
ætti að geta rjettlætt sig sjálft, án
allra árása á aðra menn, þá eru
meðmælin að mjög miklu leyti
fólgin í hnútum til Dana og ill-
mælum um þá.
Vjer þorum að fullyrða, að
það er alveg dæmalaust, að menn
hafi með nokkurri þjóð hagað
sjer svo gálauslega og barnalega,
þegar þeir hafa verið að stofna
til stórfyrirtækja, sem ætlað hefur
verið að gripa föstum tökum inn
í viðskifti þjóðanna.
Sumir Danir hafa líka lagt
kapp á að spilla hug Dana til
vor íslendinga. 1 dönskum blöð-
um hafa staðið greinar, sem hafa
verið mjög ósanngjarnar í vorn
garð, og sumar fullar af verstu
ósannindum.
Oss virðist bersýnilegt, að slíkar
öldur eigi góðir menn að hugsa
um að lægja, en ekki að æsa.
Lántökur i Danmörk.
Vjer mintumst á lántökurnar í
Danmörk hjer á undan. Stjórn
vorri hefur verið legið mjög á hálsi
fyrir þær. Hún er atyrt mjög
greinilega fyrir það, að hún skuli
ekkert fara annað með slíkar
málaleitanir en til Dana.
En bendingarnar eru ekki al-
veg jafn-greinlegar um það, hvert
hún ætti þá að fara.
Þegar Reykjavík þurfti að fá
lánið til hafnargerðarinnar, þá
var reynt og farið víða. Þá var
reynt á Frakklandi og í Noregi.
Þar var blátt áfram afsvar. Á
Englandi varð kostur á ýtarlegri
tilraunum. Þar marðist upp til-
boð um 540 þúsundir af þeim
1200 þúsundum, sem bærinn
þurfti að fá. En það tilboð var
bundið þeim skilmálum um veð-
setning á eignum bæjarins, að
bæjarstjórninni þótti það allsendis
óaðgengilegt. En vaxtakjörin
sömu eins og í dönskum bönk-
um.
Reyndin yfirleitt sú, að erlendir
fjármálamenn þóttust ekki þekkja
ísland svo vel, að þeir vildu lána
hingað fje — nema fyrir milli-
göngu danskra fjármálamanna.
Það er stundum óþægilegt að
að neyðast til þess að líta svo
lágt að horfast i augu við sann-
leikann. En óhyggilegt er það
ekki.
Og meðan svona er ástatt um
oss, gerum vjer stöðugan leik að
þvi að spilla sambúð Dana og
íslendinga!