Lögrétta - 18.02.1914, Blaðsíða 1

M O.
Reykiavík 18. íebrúar 1014.
IX. árg.
Lárus Fjeldsted,
T’flrrJettnrmálafsBrslumaOur.
Lækjargata 2.
? HeJma kl. 11 —12 og 4—7.
Bœkur,
Innlendar og erlendar, pappír og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
Sjál|stx8ismeim.
Erindi flutt í fjelaginu „Fram“ 14. febr. 1914.
Eftir Porstein Gislason.
Jeg skal taka það strax fram,
að deilur um sambandsmálið nú
fyrir kosningarnar eru reyndar
eða ættu að vera alveg óþarfar.
Næsta þing er kvatt saman til
þess að gera út um stjórnarskrár-
frumvarpið frá síðasta þingi. Og
það er enginn efi á, að frum-
varpið verður samþykt. Svo fara
kosningar aftur fram næstkom-
addi haust. Fyrir þær kosningar
getur ekkert orðið gert í sam-
bandsmálinu, og af þeim ástæð-
um þurfa deilur um það ekkert
að snerta kosningarnar nú. En
samt sem áður hefur því verið
teflt fram nú i kosningaundir-
búningnum, bæði í ávarpi frá
stjórn Sjálfstæðisflokksins og í
blöðunum. Og umræðuefni mitt
verður afstaða Sjálfstæðisflokksins
til þess máls eins og nú stendur.
Jeg fjekk nýlega brjef úr Barða-
strandarsýslu, sem byrjaði á því,
að brjefritarinn tjáði mjer, að þar
væru allir Sjálfstæðismenn, — og
hann með. Hann sagðist samt
halda Lögrjettu og hafa gaman
af henni. Og út af þeim kunn-
ingsskap skrifaði hann brjef þaðan
til blaðsins.
1 Jeg vissi það nú áður, að yfir-
leitt töldu Barðstrendingar sig til
Sjálfstæðismanna. En að þeir sjeu
allir Sjálfstæðismenn, það eru þó
ýkjur brjefritarans. Kosningarnar
að undanförnu hafa sýnt, að þar
er töluverður hópur, sem ekki
fylgir Sjálfstæðismönnum að mál-
um,
En hvernig svara Sjálfstæðis-
menn nú, ef þeir eru spurðir,
hvað það sje, að vera Sjálfstæðis-
maður, hver einkenni sá flokkur
manna hafi, sem kallar sig Sjálf-
stæðismenn; hvað það sje, sem
greini hann frá öðrum mönnum,
eða öðrum flokkum? Það tók
brjefritarinn ekki fram. Taldi
vist sjálfsagt, að ekki þyrfti að
skýra frá því.
Og það má vera, að honum
þæfli Það undarlegt, ef jeg svar-
aði honum og legði þessa spurn-
ingu fyrir hann, spyrði hann,
hvað það sje, sem þeir haldi nú
fram gegn öðrum stjórnmála-
flokkum í landinu. Hvað þeir
vilji nú, sem aðrir vilji ekki, eða
hvað þeir vilji ekki nú, sem aðrir
vilji. Hvorf það sjeu ekki einhver
ákveðin mál, sem þeir sæki fram
til að koma í gegn, eða þá ein-
hver mál, sem aðrir haldi fram,
en þeir vilja hindra? Og sje svo,
hver þessi mál þá sjeu.
Það er ekki óliklegt, að mann-
inum mundi þykja það undar-
legt, ef jeg svaraði honum með
þessum spurningum. En þó er
þvi svo varið, að það liggur beint
: fyrir, að spyrja svona. Jeg get
ekki svarað þessum spurningum
nú fyrir hönd Sjálfstæðismanna.
Og jeg hef hvergi rekist á frá
þeim nú nein svör við þessu,
sist fullnægjandi svör.
En ef þau svör eru hvergi til,
þá tala þeir í hugsunarleysi, þeg-
ar þeir segjast vera Sjálfstæðis-
menn. Þá eru engin tilveruskil-
yrði fyrir flokk þeirra, og hann
hefur engan tilverurjett. Og sama
væri að segja um hvern flokk
annan, eða mann úr hverjum
öðrum stjórnmálaflokki, sem ekki
gæti leyst úr þessum spurningum.
Flokkur, sem ekki getur gert
grein fyrir þessu, er þá ekki orð-
inn annað en nafnið tómt.
Núverandi stjórn Sjálfstæðis-
manna gaf í haust út ávarp til
þjóðarinnar, sem byrjar svona:
»Vjer, sem ritum nöfn vor hjer
undir, teljum pað miklu varða tyrir
heill og hag landsins og pjóðarinnar,
að allir peir, er fullkomnu sjáltstæði
íslands unna, vinni með alúð og sam-
heldni að pví, að kosningar pær til
alpingis, sem bráðlega eiga fram að
fara vegna stjórnarskrárbreytingalaga
peirra, sem siðasta ping sampykti,
fari pannig úr hendi, að á ping kom-
ist sem allra flestir Sjálfstæðismenn.
Vjer vitum, eins og nú er komið
málum vorum, að enginn ágreiningur
er nú eða getur verið um stjórnmála-
stefnu Sjálfstæðismanna, hvort sem
um sambandsmálið eða önnur sjálf-
stæðismál pjóðarinnar er að ræða, en
viljum pó drepa á nokkur atriði, sem
vjer teljum, að hljóti að verða á stefnu-
skrá allra Sjálfstæðismanna við kosn-
ingar pær, er nú fara í hönd.«
Eftir þessu fer svo upptalning
mála í 5 greinum, sem á að vera
svar við spurningunum, sem sett-
ar eru fram hjer á undan. En
það svar er þar sanit ekki. Par
er frásögn um, að þeir vilji koma
fram málum, sem allir vilja koma
fram, jafnt Sjálfstæðismenn sem
aðrir, og Sjálfstæðismenn ekki
fremur en menn úr mótstöðu-
flokki þeirra. Þau mál geta ekki
einkent þá sem flokk. Og svo er
um öll málin, sem þarna eru
talin, nema að nokkru leyti sam-
bandsmálið. En þar telja þeir
fram það einkenni á flokki sín-
um, að hann vilji ekki halda
fram samningatilraunum við Dani
um sambandsmálið. En verði
málinu samt hreyft, vilji þeir
eklcert, sem skemra fer en meiri
hlutafrumvarpið frá 1909. Og
annað taka þeir fram í sambandi
við þetta, og það er, að þeir vilji
fella núverandi stjórn, af því að
hún hafi »berlega sýnt sig and-
viga sjáFstæðismálum þjóðarinn-
ar yfirleitt,« segir í ávarpinu.
Þarna er það þá komið fram,
að stjórn Sjálfstæðisflokksins hef-
ur í haust, sem leið, ætlast til
þess, að flokksmenn sínir hefðu
þessi tvö einkenni: Þeir eiga að
mótmæla því, að tilraunir sjeu
gerðar áfram um samninga við
Dani, eða með öðrum orðum:
mótmæla tilraunum til þess, að
sjálfstæði íslands út á við verði
aukið. Og þeir eiga að hafa allan
vilja á þvi, að fella núverandi
stjórn, af því að hún hafi sýnt
sig »andviga sjálfstæðismálum
þjóðarinnar yfirleitt«. Fljótt á litið
virðast þeir nú þarna vera komnir
i fullkomna mótsögn við sjálfa
sig. En ekki skulum við samt
fyrirvaralaust segja, að svo þurfi
að vera, en athuga þetta nánar
síðar.
Það er sagt, að á fundi Sjálf-
stæðismanna hjer nýlega, sem
haldinn var til þess að velja
Reykjavíkurbæ þingmannaefni,
hafi úr einni átt komið fram
úppástunga um, að setja þeim
þrjú skilyrði fyrir kosningafylgi:
1. að þeir yrðu á móti því, að
núverandi skattalöggjöf landsins
yrði í nokkru breytt. 2. að þeir
yrðu á móti járnbrautarlagning-
um hjer um land. 3. að þeir
vildu fella núverandi stjórn. Þetta
er framför frá ávarpinu að þvi
leyti, að þar er gerð tilraun til
þess, að fá virkileg mál, sem
skift geta skoðunum, inn á stefnu-
skrá flokksins. En að öðru leyti
ber ekki að hrósa þessum við-
aukatillögum við stefnuskrána,
enda er það sagt, að þingmanna-
efnin sum hafi tekið þessum skil-
yrðum mjög þunglega og neitað,
að beygja sig fyrir þeim öllum
saman — 3ja skilyrðinu lika,
sem þó er upp tekið úr ávarpi
flokksstjórnarinnar. En flestir
munu fara nærri um, hvaðan
þassi skilyrði eru ættuð.
Jeg vik þá aftur að því, sem
nú á að vera aðaleinkennið á
Sjálfstæðismönnum, en það er,
að þeir vilja engar samningatil-
raunir hafa við Dani um sam-
bandsmálið. En þetta leyfi jeg
mjer að orða þannig, að þeir
vilji engar tilraunir hafa í þá átt,
að fá aukið sjálfstæði landsins út
á við, þvi sjálfsagt er það, að
allar tilraunir frá okkar hálfu
fari í þá átt.
Auðvitað er þetta ekki af þvi,
að þeir vilji ekki aukið sjálfstæði
fyrir landsins hönd. Þeir taka
það fram í ávarpi sinu fremst af
öllu, að þeir elski »sjálfstæði
landsins«. En þeir segjast enga
trú hafa á því, að hægt sje að fá
þvi framgengt, að auka það.
En finst mönnum það nú
heppilegt, að flokkur, sem enga
trú hefur á þvi, að neinn megi
fá um þokað í þá átt, að auka
sjálfstæði landsins, kalli sig ein-
mitt Sjálfstæðisflokk? Hann gæti
virkilega valið sjer betur viðeig-
andi nafn. Hann ætti miklu
fremur að kalla sig Kyrstöðu-
flokk, eða Sjálfstæðiskyrstöðu-
flokk, Sjálfstæðisvonleysisflokk,
eða eitthvað í þá áttina.
En þeir segjast vilja standa á
móti því, að mótflokkurinn taki
sambandskostum, sem rýrari sjeu
en þeir geti gert sig ánægða með.
Þetta á að helga nafnið.
A þessu er sífelt staglast í
blöðum þeirra. Og í þessu gæti
verið nokkurt vit, frá þeirra sjón-
armiði skoðað, ef ekki væri eitt,
sem þeir reka sig þar á, en það
er ákvæði í nýju stjórnarskránni,
sem allir virðast samdóma um,
að þingið í sumar leggi fullnað-
arsamþykt á, og það ákvæði
skipar svo fyrir, að breytingar á
fyrirkomulagi um sambandið
milli íslands og Danmerkur skuli
lagðar undir atkvæði þjóðarinnar.
Með þvi ákvæði er það útilokað,
sem þeir segjast vera hræddir við.
Eftir það er það þjóðin í heild
sinni, en ekki neinn einstakur
þingflokkur, sem gerir út um
þetta mál, ræður úrslitum þess.
Þetta fundu lika Sjálfstæðis-
menn, þegar þeir sendu út ávarp
sitt. Þess vegna stungu þeir því
út um leið, að stjórnarskrármálið
væri eingöngu þeirra mál. Þeir
sögðu, að stjórnarflokkurinn
mundi fella frumvarpið um
breytingar á stjórnarskránni, ef
hann yrði í meiri hluta, en koma
i þess stað með ný sambandslög.
Til þess að hindra þetta voru
menn beðnir að kjósa á þing
tóma Sjálfstæðismenn. En það
vildi þá svo illa til, að einmitt
þeir þrir þingmenn Sjálfstæðis-
manna sjálfra, sem undir ávarpið
höfðu skrifað, höfðu sjálfir barist
meira og minna móti ýmsum
atriðum í stjórnarskrárbreytinga-
frumvarpinu í þinginu, sem þeir
nú, er þeir gáfu út ávarpið, vildu
eigna sjer einum. Þetta gerði það
að verkum, að þeir urðu að
hverfa frá þeirri útlistun, sem
þeir höfðu gefið á öllu þessu,
þegar henni var mótmælt, og
hafa ekki haldið henni mikið
fram siðan.
En saga stjórnarskrármálsins,
sem nú er á ferðinni, er i stuttu
máli sú, að á alþingi 1909 var
stjórninni falið að Iáta undirbúa
breytingar á stjórnarskránni til
næsta þings. En hún gerði ekkert
að þvi. Og Björn Jónsson, sem
þá var ráðherra, gat borið fyrir
sig, er að þessu var fundið á al-
þingi 1911, að það væri samkv.
ákvörðun ráðandi manna í Sjálf-
stæðisflokknum, að ekkert hefði
verið að þessu unnið. Svo komu
fram tvö stjórnarskrárbreytinga-
frumvörp á þinginu 1911, annað
frá Landvarnarmönnum, hitt frá
Heimastjórnarmönnum, og var
frumvarp Heimastjórnarmanna
lagt til grundvallar í meðferð
málsins á þinginu. En málið var
þar ekki flokksmál. Þó voru
þeir allir 6 úr Sjálfstæðisflokkn-
um, sem atkv. greiddu á móti
frumvarpinu út úr neðri deild
1911, og þar á meðal voru 2 af
þingmönnunum, sem standa undir
ávarpi Sjálfstæðismanna frá í
haust. Og allir þingmennirnir 3,
sem undir ávarpinu standa,
greiddu atkv. í sumar á þinginu
móti höfuðbreytingunni, sem nú
liggur fyrir, en það er breytingin
á kosningarjettinum, og einn
þeirra, Sk. Th., greiddi atkvæði
á móti frumvarpinu út úr neðri
deild.
Þótt nú stjórnarskrármálið væri
ekki flokksmál á þinginu, þá sjá
allir af þessu, hvilík fjarstæða
það var, er Sjálfstæðismanna-
stjórnin vildi með ávarpinu gera
þetta mál að sinu máli eingöngu,
til þess að byggja á því þá að-
dróttun til stjórnarmanna, sem
frá er sagt hjer á undan.
Með þessu er það sýnt, að
Sjálfstæðismenn geta ekki úr
þessu bygt flokkstilverurjett sinn
á sambandsmálinu þannig, að
hann grundvallist á ótta við það,
að andstæðingaflokkurinn taki
,sambandskostum, sem rýrari sjeu
en hinir telji að vera ætti. Ástæð-
ur þær, sem þeir hafa borið fyrir
sig áður í þessu, eru fallnar.
Og þá verða mótmælin gegn
samningatilraunum um sam-
bandsmálið að mótmælum gegn
þvi, að þjóðin fái að segja til,
hvað hún vill í málinu.
Það gat verið vit i að segja:
Við viljum ekki að samið sje við
Dani um sambandsmálið meðan
einn stjórnmálaflokkur getur
ráðið því á þingi, hvort gengið
skuli að samningatilboðunum eða
ekki. Mótmælin voru þá neitun
á þvi, að sá flokkur einn gerði
út um málið, eftir sinni skoðun
á því eingöngu. En eftir að svo
er um búið, að öll þjóðin á að
greiða atkvæði um ,málið, þá er
ekkert vit í mótmælunum. Þá
verða þau að mótmælum gegn
því, að þjóðin fái að segja álit
sitt á málinu. Hræðslan er þá
orðin við það, að svo góðir
kostir verði í boði, að ákveðinn
meiri hluti þjóðarinnar vilji taka
þá.
Að þessu öllu athuguðu sje jeg
ekki betur en Sjálfstæðisflokks-
nafnið sje fullkomið rangnefni
eins og það er nú brúkað, sje ekki
betur en að það sje algerlega
villandi, að nota það um þann
flokk manna, sem nú vill bera
það. Það mætti niáske segja sem
svo, að það hafi altaf rangnefni
verið. En hitt er þá vist, að út
yfir tekur þó nú, þegar mennirnir,
sem nafnið bera, mótmæla fast-
lega og opinberlega í blöðum
■ sínum öllum tilraunum til þess
að fá aukið sjálfstæði landsins
út á við, af vantrú og vonleysi
um, að nokkuð geti á unnist.
Og mjer er spurn: Hvernig á
að fá vit út úr þvi, er þeir í á-
varpi sínu, jafnframt og þeir
lýsa yfir vantrú sinni og von-
leysi um allar krpfur okkar um
aukið sjálfstæði, skora á menn
að styðja sig til þess að fella nú-
verandi stjórn vegna þess, að hún
hafi »berlega sýnt sig andvíga
sjálfstæðismálum þjóðarinnar«.
Fokksmönnunum er lildega
ætlað að hugsa sem svo um
þessa vitsku þeirra, að hún yfir-
gangi allan skilning. Og það gerir
hún lika.
Þeir lofa, að halda ötullega
fram sjálfstæðismálunum jafn-
framt því, sem þeir lýsa þvi yfir,
að þeir hafi enga von um það,
enga trú á þvi, að það geti borið
nokkurn árangur. Þeir lofa að
halda ötullega fram sjálfstæðis-
málunum, en segjast jafnframt
ætla að varast alt þref um þau
við Dani. En hvernig hugsa þeir
sjer þetta? Á því gefa þeir engar
skýringai*. Þeim ferst þarna líkt
og ef sjómaður byði sig til róðra
og lofaði, að afla vel, en tæki
það jafnframt fram, að engri
lifandi skepnu í sjó vildi hann
mein gera.
ísaf. hefur sagt, og lagt mikla
áherslu á það, að við eigum ekk-
ert að semja við Dani fyr en
þeir hafi skýrt og skilmerkilega
viðurkent, að Island sje sjálfstætt
ríki. Hún hefur verið spurð aft-
ur á móti, hvenær sú viðurkenn-
ing muni koma, ef ekkert sje
gert af okkar hálfu til þess að
knýja hana fram. Því hefur hún
svarað svo, að þetta sama, sem
hún segi nú, standi i nokkurra
ára gömlum ritlingi eftir annan
mann. Þá hafi þetta verið hans
skoðun. Annað hefur hún ekki
haft að marki um það að segja,
og verst allra fregna um það,
hvenær hún hugsi að Danir muni
kalla til okkar að fyrra bragði
og láta okkur vita, að nú sjeu
þeir komnir á þá skoðun, að Is-
land sje sjerstakt ríki. Og auð-
vitað er það líka misskilningur
hennar, að nokkur hafi haldið
þessu fram annar en hún sjálf.
Hjer mætti bæta þvi við, sem
einn aðalleiðsögumaður Sjálf-
stæðismanna sagði fyrir nokkru
i margra manna áheyrn, á fundi,
þar sem rætt var um sambands-
málið. Það var eftir að þingið
hafði felt úr stjórnarskránni rik-
isráðsákvæðið og konungssvar var
fengið um, að vegna þessa yrði
frumvarpinu synjað staðfestingar.
Hann var spurður, hvernig hann
vildi ráða tram úr þessu. Hann
sagði, að þingið yrði að ganga í sig
aftur með þetta, og hafði þau orð
um það, að við hefðum jelið svo
margt ofan i okkur áður af líku
tægi, og okkur væri ekki vandara
um í þessu tilfelli en svo mörg-
um öðrum. Þessi maður var B.
Kr., sem nú er aðalleiðtogi Sjálf-
stæðismanna. Eftir þessu að
dæma mundi hann ekki verða
tiltakanlega kröfuharður í sjálf-
stæðismálunum, ef hann yrði
ráðherra, þó hann vilji nú fella
stjórnina af því að hann telur
hana þeim andvíga.
Eitt atriði er eftir að minnast
á í þessu sambandi. Sjálfstæðis-
flokksstjórnin segir í ávarpi sínu,
að ef sambandsmálinu verði
hreyft, þá viíji þeir ekki frumvarp,
sem skemra fari en frumvarp
meiri hlutans á alþingi 1909.
En hverjar vonir þingmeiri-
hlutinn 1909 hafi getað gert sjer
um að koma því fram, má sjá á
þessu: Þeir fóru þrír út, foringj-
ar flokksins, til þess að semja
við konung um ráðherravalið.
Þeir höfðu umræðufund við
danska yfirráðherrann og var á-
rangurinn af honum opinberlega
birtur, en hann var sá, að ekk-
ert skyldi í málinu gert að svo
komnu. »Þar á móti voru í ljósi
látnar«, segir í niðurlagi hinnar
opnberu skýrslu, »bæði frá hlið
alþingisforsetanna og forsætisráð-
herrans, bestu vonir um, gð sið-
ar meir mætti takast ^að finna
leið til þess að nálægja skoðan-
irnar hvora annari. nveð tilhliðr-
unnrsemi á baða bóga,/svo að af
samningnum yrði verklegur á-
rangur, er miðaði til þess að festa
og þróa hið góða samkoniulag
milli landanna«.
Fetta er samkomulag B. J. við
dönsku stjórnina um leið og hann
verður ráðherrá. Hann vill ná-
lægja skoðanirnar hvora annari,
með tilhliðrunarsemi á báða bóga.
Og hann vill fá verklegar árang-
ur af þeim samningum, sem upp
höfðu verið teknar.
En svo, þegar heim kemur, er
af nokkrum mönnum i þing-
flokki hans þröngvað upp á hann
sambandslagafrumvarpi, sem fer
þvert á móti áður gerðu sam-
komulagi við forsætisráðherra
Dana, sem vitnað er í hjer á
undan. Þetta er meiri-hluta-
frumvarpið frá 1909. Auðvitað
gerði hann ekkert fyrir frv. ytra,
og gat ekkert fyrir það gert. En
hann hefði átt að setja meirihl,-
þingflokknum tvo kosti, annað-
hvort, að hann ljeti sitja við það
j samkomulag, sem B. J. hafði