Lögrétta - 25.02.1914, Blaðsíða 2

40
L0GRJETTA
= BETRI G JAFIR =
verða börnum ekki gefnar en bækur þær, sem hjer eru taldar:
Dýramyndir, kr. 1,50; Hans og Grjeta, 1,50; Öskubuska, 1,50;
Fór Gullivers til putalands, 0,75; Ferðir Miinchhausens baróns,
0 75; Sagan af Tuma þumli, 0,75; Þrautir Heraklesar, 0,75.
(Hver þeirra fjögra síðasttöldu með um 40 myndum). Hrói
höttur, 0,85; Engilbörnin, 0,25. — Bækur þessar fást hjá öllum
bóksölum á tslandi. Spyrjið eftir þessum bókum og fáið að sjá þær.
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar, Rvík.
Lögrjetta kemur öt á hverju u rmð-
vikudegi og auk þess aukablóð við og við,
minst 60 blóð als á ári. Verö: 4 kr. árg.
á fslandi* erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
hugar, að telja nýjan veðdeildar-
flokk ónauðsynlegan. — Þar hefur
B. Kr. lesið aftur á bak. Þvert
á móti tel jeg skynsamlega og vel
stofnaða veðdeild eitt hið mesta
framfaraspor, sem unt er að stíga
eins og nú á stendur. En að fá
annað eins ólán og 4. ffokks veð-
deildin er, tel jeg hörmuleg tjón
öllum landslýð, og verra en ekki
neitt. Því komist hún í fram-
kvæmd, er útsjeð um sæmileg
lánskjör út á 1. veðrjett í eignum
manna um langan aldur við
Landsbankann. Þess vegna var
betra, að bíða árinu lengur, úr
þvi menn þá, sem um þetta fjöll-
uðu, brast þekking og skarpskygni
til að taka tillit til þarfa lands-
manna.
Jeg held því óhikað fram, að
1. veðrjettur í jörðum og hús-
eignum, ásamt með landsjóðs-
ábyrgð, sje í fylsta máta nóg trygg-
ing. Þessu munu fáir skynber-
andi menn neita, enda væri það
megnasta ótrú á landinu og kost-
um þess.
Og til þess að sýna B. Kr., að
þessi trygging sje fyllilega nóg —
ef nokkuð dugar — skal jeg geta
þess, að skamt er síðan að lands-
bankinn sendi bankastjóra Islands
banka út með 2 miljónir í brjef-
um.sem Landsbankinn gaf út á á-
byrgð landsjóðs, — að eins hans —.
Hvað skeður? Hann seldi þau,
og þeir, sem keyptu, steingleymdu
að heimta ábyrgð Jóns Jónssonar.
Enginn veðdeildarsjóður var þar
á bak við, enginn 1. veðrjettur í
eignum. Hvernig stendur á þessu?
Var það af því, að B. Kr. fór ekki
sjálfur með brjefin, en var svo
hygginn, að velja til Bjarmalands-
fararinnar keppinautinn úr hluta-
bankanum ? Þetta dæmi rífur
niður ábyrgðar-flækjunet B. Kr.
En það verður útlendingum hlát-
ursefni. Mikið bankahöfuð hefur
B. Kr.l — Svo hugsa þeir.
Enn fremur var nýlega talað
um, að stofna hjer veðbanka
með frönsku fje — stórfje —. Þá
mun aðeins hafa verið kraf-
ist landsjóðs-ábyrgðar, alt annað
þótti lítils vert. — Þeir karlar hafa
ekki setið í Landsbankanum. —
En hvað hjet svo sá, sem ónýtti
þetta nytsemdar-fyrirtæki? Mig
minnir, að það væri hagfræðingur-
inn hann B. Kr. (Frh.).
Jóh. Jóhannesson.
Iðja Berlíns.
Það er nokkuð viðsjárverð iðja,
sem prófessor Knud Berlín hef-
ur með höndum. Hann hefur val-
ið sjer það hlutverk að spilla sam-
búð íslendinga og Dana. Og hann
vinnur að því svo kappsamlega, að
því er líkast, sem maðurinn hafi
ekkert annað að gera.
Væri Berlín einhver þjóðmála-
skámur, sem enginn maður tæki
mark á, þá væri nokkuð öðru máli
að gegna. Vitaskuld brestur oss
kunnugleik í Danmörk til þess að
fullyrða nokkuð af eða á um það,
hvort mikið sje lagt upp úr orðum
hans þar eða ekki. Sannast að segja
höfum vjer ástæðu til þess að ætla,
að það muni ekki vera svo ýkja
mikið. En hann er að minsta kosti
prófessor í ríkislagafræði við háskól-
ann. Ætla má, að slík staða gefi
orðum hans um annað eins mál eins
og samband Danmerkur og íslands
nokkuð aukið gildi, og það er líka
eins og Danir beri nokkura ábyrgð á
skrifum hans fyrir þá sök, hvað þeir
hafa sett hann hátt. Hann hefur al-
veg lagt undir sig eitt af hinum
fjöllesnu dagblöðum höfuðstaðarins.
Ýms ráð hefur maðurinn fundið, til
þess að koma sínum furðulega til-
gangi fram.
Eitt ráðið er það, að spilla milli
danskra og íslenskra stjórnmála-
manna.
Þetta blað hefur, að maklegleik-
um, bent á það frjálslyndi og hleypi-
dómaleysi, sem komið hefur fram
hjá núverandi ráðherrum D rna í
málum vorum. Ut af aðfinslum,
sem oss hafa virst alveg órjettmæt-
ar, höfum vjer bent á það, að nú-
verandi dönsk stjórn hafi engin af-
skifti haft af málum vorum, önnur
en þau, sem voru sjalfsögð, sam-
kvæmt afstöðu hennar til danskrar
þjóðar, og að því fari mjög fjarri,
að hún hafi nokkuð verið að ganga
á vorn rjett. Þetta leggur Berlín svo út
og ber það út í dönskum blöðum, að
ráðherra vor sje að hælast um, hvernig
hann hafi getað vafið raðherrum
Dana um fingur sjer. Og hann
kappkostar mjög ósleitulega að
að ögra dönsku stjórninni og æsa
hana upp gegn oss.
Annað ráðið er það, að spilla
milli konungs og ráðherra vors.
Það reynir Berlín nærri því í
hverri grein sinni. Til dæmis að
taka hefur hann gert feikna veður
út af grein, sem Lögrjetta flutti 7.
f. m.: „Dönsk afskifti af sjermálum
vorum“. Þar var verið að koma
mönnum í skilning um, að ýms at-
vik geti að því legið, að stjórn vorri
sje ókleift að afstýra afskiftum |
danskra stjórnmálamanna af malum
vorum. Þar er gert ráð fyrir því
til skýringar, að eitthvert íslenskt
mál mæti mótspyrnu hjá konungi,
af því að danskir stjórnmalamenn |
hafi eitthvað mikið við það að at-
huga, en að íslandsráðherra sæki
málið svo fast, að hann tjái konungi
það, að fái hann því ekki framgengt,
neyðist hann til þess að beiðast
lausnar. Þess er getið berum orð-
um í greinni, að þetta sje að eins
tekið til dæmis, og að með því segj-
um vjer ekki, að svo hafi gengið
um neitt einstakt mál. En Berlín
segir, að með þessu hafi ráðherra
vor komið upp leyndarmáli, sem
þeim konungi hafi farið á milli, og
lætur einskis ófreistað til þess að
æsa konunginn upp til reiði.
Þriðja ráðið, sem Berlín hefur
hugkvæmst, er það, að æsa danskt
ríkisvald upp til þess að beita við
oss kúgun, svifta oss rjettindum,
sem konungur og dönsk stjórn hafa
viðurkent, að vjer eigum, með því
að nema úr gildi konungsúrskurðinn
frá 22. nóv. síðastl. Eins og áður
hefur verið tekið fram hjer í blaðmu,
eiga Danir, eftir æsingagreinum Ber-
lfns, að beita oss þessum brögðum,
af því að Lögr. hefur gert ráð fyrir
því, að vjer munum ekki að eilífu
láta oss nægja þann fana, sem oss
var gerður kostur á með konungs-
úrskurðinum frá 22. nóv., heldur mun-
um vjer kappkosta að fá viðurkendan
fullkominn verslunar- og siglingafána
með tímanum — eins og önnur ríkis-
rjettindi.
Fjórða ráðið, sem Berlín hefur nú
gripið til, er það, að æsa konung
og ríkisþing upp til þess að rjúfa
það loforð, sem konungur hefur há-
tiðlega gefið í ríkisráðinu.
Eins og menn muna, batt kon-
ungur það loforð sitt að staðfesta
löggilding á íslenskum fana, sem
raðherra legði til að notaður yrði,
eftir að hann hefði kynt sjer óskir
manna á íslandi um það efni, engu
öðru skilyrði en því, að sá fani yrði
ekki eftirtakanlega líkur fána neins
annars lands. Nú krefst Berlín þess
af konungi og ríkisþingi, að oss
verði bannað að löggilda nokkurn
annan fána en dannebrogsfánann
með einhverju íslensku merki í hon-
um.
Það er ekki að furða, þó að menn
segi hver við annan hjer á landi,
eins og menn vitanlega segja:
Hvar lendir þetta?
Hver er sú óhæfan, sem danskur
ríkislagaprófessor kemur næst með
og ræður til að höfð verði í frammi
við þessa þjóð?
Eða hver er sú óhæfan, sem hann
getur ekkí komið með og getur ekki
heimtað, að dembt verði á oss? Er
hún nokkur til?
Vjer segjum það í fylstu alvöru,
að það væri mjög vel til fundið, að
Danir leggi það á sig að íhuga,
hver áhrif skrif Berlíns, í þeirri stöðu
sem hann er, muni hafa á hugi ís-
lendinga. í Danmörk er vitanlega
mikið af mönnum, sem eru oss góð
viljaðir, og mundi þykja það mjög
illa farið, ef Berlín eða nokkur ann-
ar maður, fengi því því áorkað, sero
þessar Berlíns-greinar eru að stefna
að, þ. e. megnasta óvild milli þjóð
anna.
Sjalfsagt er að taka öllu með
stillingu. Engin líkindi eru sjáanleg
til þess, að Berlín fái framgengt
neinni óhæfu gegn oss. í því efni
höfum vjer ástæðu til þess að bera
b'-sta traust bæði til konungs og
danskra stjórnmalamanna.
En oss er vel kunnugt um það,
að menn eru óþolinmóðir nokkuð og
spyrja hver annan:
Ef Berlín fær nú sínum kröfum
framgengt — hvað þá?
Já, hvað þá?
Því getur auðvitað enginn svarað
að fullu að svo stöddu. Það yrði
sjálfsagt að mjög miklu leyti komið
undir vitsmunum og staðfestu ís-
lendinga. En víst er um það, að
það yrði ekki sem bestur undirbún-
ingur undir það ástand að magna
rjett áður ólriðarveðrið hjer innan
lands.
Skalla- Grímur.
Varnarmálið í Sviþjóð.
Missætt milli konungs og ráðaneytis.
Sænska þingið kom saman 15.
jan Ýms merk mál biðu þar úr-
lausnar, svo sem landvarnarmálið,
kvenrjettindamálið og vínsölumálið,
En öllum þessum málum er nú fylgt
fram með miklum áhuga f Svíþjóð.
f vínsölumálinu hefur stór nefnd
setið að störfum og lagt fram til-
lögur um hefting á sölu áfengra
drykkja. Eftir þeim eiga sveitirnar
að fa meiri umráð yfir því en áður,
hvort sata skuli leyfð og með hverj-
um skilyrðum, og skal atkvæða-
greiðsla um þetta fara fram á 3ja
ára fresti.
Um landvarnarmálið urðu brátt
miklar skærur í þinginu Foringjar
hægrimanna rjeðust á stjórnina fyrir
það, að þeim þótti hún ekki vilja
halda því eins fram og vera þyrfii
Hefur mikil hreyfing verið uppi í
Svíþjóð í þá átt, að fá auknar her-
varnir, og er Sv. Hedin Aslufari
einna mestur ákafamaður í því mali.
Hernjósnirnar frá halfu Rússa, sem
uppvíst hefur orðið um nú nýlega,
hafa aukið á óttann hjá Svíum, og
hafa verið notaðar til þess að vekja
þá trú, að ófriðarhætta væri nálæg.
6. febr. komu 30 þús. sænskir
bændur saman í Stokkhólmi til þess
að tjá konungi vilja sinn í landvarn-
armálinu. Voru messur haldnar um
morguninn til og frá í kirkjum
borgarmnar. Göturnar voru flöggum
skreyttar. Skömmu fyrir hádegi
komu svo bændurnir saman úti fyrir
konungshöllinni. Konungur kom þeg-
ar fram til þess að hlýða á erindi
þeirra. Óðalsbóndi einn, Uno V.
Nyberg, hafði orð fyrir bændum.
Kvað hann þá komna þar 30 þús.
að tölu og þar að auki með undir-
skriftir frá öðrum 40 þús., sem væru
þeim samdóma um það mál, sem
þeir hefðu þar að flytja. En það
væri, að vörnum ríkisins yrði þannig
fyrir komið, að land það, sem feður
þeirra hefðu yrkt og ræktað, mætti
ganga í erfðir til afkomenda þeirra.
Kvaðust þeir fúsir til að leggja á
sig þær útgjaldabyrðar, sem nauð-
synlegar væru til þeirrar aukningar
á her og flota landsins, sem taldar
væru þurfa til þess að tryggja þetta
Og ósk þeirra væri, að hervarna-
málinu yrði þegar á þessu ári ráðið
þannig til lykta.
Þar næst talaði Frykberg stór-
kaupmaður fyrir hönd þeirra, sem
ekki voru bændur, en vildu tjá sig
sammála ávarpi bændanna til kon-
ungs.
Konungur svaraði með ræðu, er
heyrðist yfir alla mannþyrpinguna,
segja útl. blöð, þakkaði það traust,
sem sjer væri sýnt með komu
bænda til sín og lofaði, að bregðast
ekki málstað þeirra, er hann sagði
að einnig væri sinn. Kvaðst vita, að
margir menn í landinu væru á ann-
ari skoðun, en sú skoðun væri ekki
sín, heldur hin, sem bændurnir hefðu
nú látið uppi. Kvaðst hann nú vilja
ganga á undan til þess að ná hinu
sameiginlega marki, og bað þá að
flylgja sjer og styrkja sig. Var gerð-
ur mikill rómur að máli konungs,
hrópað ferfalt húrra-óp fyrir Svíþjóð,
og síðan sunginn sálmurinn: „Vor
guð er borg á bjargi traust".
En því fór fjarri að ráðaneyti
konungs fjelli ræða hans vel í geð.
Hann gekk í henni beint á móti
því Og undir eins sama daginn
sneri raðaneytið í heild sinni sjer til
hans og spurði, hvort það hetði
verið ætlun hans, að taka fyrirfram
afstöðu til varnarmálsins, áður en
stjórninni veittist tækifæri til þess,
að leggja fram fyrir hann tillögur
sínar í málinu með þeim rökum,
sem hún hefði þar fram að bera.
Konungur svaraði þessu neitandi, en
þó þannig, að raðaneytið kvaðst
ekki vera ánægt með svar hans.
Nú risu verkamenn í Stokkhólmi
UPP Ug tveimur dögum eftir bænda-
daginn mikla, 8. febr., fylku þeir
liði og urðu saman, að sögn, 45
þús. manna. Þeir gengu f fylking
um götur borgarinnar, eins og bænd
ur höfðu áður gert, og námu svo
staðar frammi fyrir stjórnarbygging-
unni. Þar tók Staaf yfirraðherra og
ráðaneytið á móti þeim. Foringi
verkmanna, Hjalmar Branting, flutti
ávarp til yfirráðherrans og mótmælti
þar fastlega auknum álögum til her-
mensku, kvað þá menn, sem vinnan
hvildi í landinu; ekki þola þær.
Kvaðst Ieggja áherslu á, að vörnum
landsins yrði haldið sæmilega við,
en útgjöld til þeirra yrðu þó sem
mest spöruð og að unnið væri sem
best að þvf, að efla frið og bræðra-
lag milli allra þjóða. Ennfremur
kvaðst hann vilja taka það fram,
að sænska þjóðin vildi á engan hátt
lúta konunglegu valdboði, heldur
hjeldi hún fast við þá grundvallar-
setningu, að vilji þjóðarinnar væri
það, sem ráða ætti f Svfþjóð.
Staafif yfirráðherra svaraði og
kvaðst fullkomlega samdóma fram-
sögumanni verkamanna um það, að
vinna bæri að eflingu friðar og
bræðralags milli þjóðanna. En því
máli væri enn ekki svo langt komið,
að eigi væri þörf á hervörnum.
Sagði síðan sitt álit á því, hvernig
þessu viki nú við í Svíþjóð. Hann
vildi auka landvarnirnar að nokkru,
en þó gæta hófs í tilkostnaðinum.
Vildi leggja varnarskatt á hinar
stærri eignir og atvinnurekstur og
lengja nokkuð varnarskyldutfmann,
en þó því að eins, að málið yrði
lagt fyrir þjóðina við nýjar kosning-
ar. — Að ræðu hans lokinni var
hróp ið margtalt fagnaðaróp fyrir yfir-
raóherranum og stjórninni.
Dagmn ettir lagði ráðaneytið fyrir
konung uppkast til svars upp á fyrri
fyrirspurn sína til hans út af ræð-
unni til bændanna og vildi, að hann
lýsti yfir, að hún hefði á engan hátt
átt að snerta afstöðu stjórnarinnar
til landvarnarmálsins. Jafnframt Ijet
stjórnin í ljósi þá ósk við hann, að
hann ljeti ráðaneyti sitt framvegis
vita, hvað hann hefði í hyggju að
segja, ef hann ætlaði að tala um
stjórnmál opinberlega.
Konungur svaraði þessu svo, að
auðvitað væri það, samkv. grund-
vallarlögunum, að hann tæki ekki á-
kvörðun í neinu máli án þess að heyra
tillögur ráðherra sinna f ríkisráðinu.
En siðara atriðinu kvaðst hann ekki
vera samþykkur, því hann vildi ekki
láta ræna sig rjetti til þess, að segja
sænsku þjóðinni skoðanir sínar hreint
og beint.
Ráðaneytið beiddist þá lausnar.
Þegar það frjettist út um borgina,
skiftust menn þannig, að margir fóru
til konungshallarinnar og hrópuðu
þar fagnaðaróp fyrir konunginum,
en inargir fóru líka til þinghússins
og hrópuðu þar fagnaðaróp fyrir
Staaff og ráðaneytinu.
11. febr. komu stúdentar saman í
Stokkhólmi frá öllum 4 háskólum
ríkisins og fluttu konungi fagnaðar-
óskir Hjelt hann þá aðra ræðu til
þeirra í líkum anda og hina fyrri.
Ráðaneytinu bárust og samhygðar-
skeyti víðsvegar að úr landinu.
Konungur fól fríherra Louis de
Geer, landshöfðingja f Kristiansstað,
að mynda nýtt raðaneyti.
Reykjavík.
Sorglegt slys vildi hjer til um
síóustu helgi. Háskólastúdent Geir
Einarsson, sonur sfra Einars Frið-
geirssonar á Borg á Mýrum, varð
úti hjer rjett sunnan við bæinn.
Hann kom ekki heim á laugardags-
kvöldið og fanst í gærmorgun ör-
endur vestarlega í Vatnsmýrinni,
suður af Laufási. Hvast hafði verið
aðfaranótt sunnudagsins, og hált.
Geir var um tvítugt, mjög efnilegur
piltur segir kennari hans, prófessor
B. M Ólsen. Geir las norrænu.
Vcðrið. Undanfarna daga bjart
veður og stundum nokkuð kalt. í
nótt snjóaði töluvert.
Vitleysa í „Ingólfi“. Einhver
aulabarður er þar að mótmæla yfir-
lýsingu hr. Snæbjarnar f Hergilsey,
sem birt hefur verið f Lögr. og
ísaf. Til mótmælanna er notuð
skaðabótakrafa, sem Sn. Kr. gerði á
hendur skipstjóranum enska, sem of-
beldisverkið framdi á þeim Sn. Kr.
og G. B. sýslum., og er sagt, að
Júl. Halldórsson læknir hafi lagt
hana fram fyrir alþingi eftir beiðni
G. B. sýslumanns. En þetta er ekki
skaðab.krafa til alþingis, og sýnir
nú einmitt fleypur „Ing." um þetta,
hvernig ósannindaþvaðrið er upp
komið, að gert er úr skaðab.kröfu f
máli á hendur enska skipstjóranum,
skaðab.krafa á hendur landsjóði.
Brydes-Terslun er að „likvidera*,
frá 18. þ. m., en heldur samt áfram
fyrst um sinn.
Lagapróf hefur nýtekið hjer við
háskolann Hjörtur Hjartarson með
2. eink., 60 st.
Sjálfstæðisfjel. Sagt er að þar
sje enn mikil innbyrðis misklið út
af þvf, að lið B Kr. þar vilji halda
fram L. H. B. til kosninganna og
kasta Sv. B. Rimma hafði orðið um
þetta á fundi á laugard. — Var þá
ný stjórn kosin, en hinni kastað,
sem kosið hafði sig sjálfa síðastl.
haust, Formaður nú Br. Björnsson
tannlæknir.
Búlgarar og Grikkjakonungur. Ný-
lega varð það uppvist, að sam-
særi hafði verið myndað í höfuð-
borg Búlgaríu til þess að myrða
Konstantin Grikkjakonung ogvoru
4 menn útvaldir til þess með
hlutkesti og sendir til Grikklands.
En njósnir höfðu borist um þetta,
og voru 2 af þeim teknir fastir i
Saloniki, en 2 komust undan.
Maxim Gorki. Hann hefur und-
anfarið verið útlægur úr Rúss-
Iandi, en var i vetur fluttur heim
þangað dauðveikur, og er talinn
ólæknandi. Hann hefur verið í
Ítalíu. Fyrir nokkrum árum var
nafn hans á allra vörum og skáld-
sögur hans þýddar á flest mál
hins mentaða heims. En á siðari
árum hefur verið hljótt um nafn
hans.