Lögrétta - 29.04.1914, Blaðsíða 1

Algreiðslu- og ínnheimtum,:
ÞORARINN B. RORLÁKSSON.
V ©ltu*undi 1.
Taliimi 359.
LOGRJETTA
Rititjor
PORSTEINN BÍSLASON
PlngholtutraU iT.
Taliiml 171.
M 23.
KeykjavíU
29. apríl 1914.
IX. árs:.
Carlsberg brugghúsin
mæla með
Carlsberg skattefri
alkóhóllitlum, ekstraktríkum, bragðgóðum, haldgóðum.
Carlsberg1 skattefri porter
hinni extraktrlkustu at öllum portertegundum.
Carlsberg- sódavatn
er áreiðanlega besta sódavatn.
Lárua Fjeldsted.
Tflrrjettarmilafnralumaður.
Læbjmrgata 2.
Haima kl. II I 2 o*r *—7.
Biekur,
Innlendar og erlandar, pappfr og allskyns
ritföng kaupa allir I
Bókaversl. Sigfúsar Eymundssonar.
k_?AMKVÆMT ii. gr. í reglum
um afnot Landsbókasafnsins eru allir
lántakendur ámintir um, að skila
öllum þeim bókum, er þeir hafa að
láni af safninu, fyrir 14. maí, og
verður engin bók lánuð þaðan l.—
14. maí.
Landsbókas. 28/4 1914.
Jón Jakobsson.
Rafmapsstöð í Reykjavík.
Ágrip af ræðu Jóns Þorlákssonar
landsverkfræðings á borgarafundi
27. april 1914.
Eins og kunnugt er hefur notkun
rafmagns, bæði til ljósa og aflfram-
leiðslu, rutt sjer mjög til rúms á
seinni árum. Hjer á landi eru komn-
ar rafmagnstöðvar á Eskifirði, Seyð-
isfirði, Siglufirði, Vík f Mýrdal, og
ýmsir aðrir staðir í undirbúningi
með raflýsingu, t. d. Vestmannaeyj-
ar. Ástæðurnar fyrir útbreiðslu raf-
magnsins í bæjum og kauptúnum
eru yflrleitt alstaðar hinar sömu,
og eru þessar hinar helstu.
Rafljósin eru nú á tfmum, eftir
að rafljosalamparnir hafa verið end-
urbættir stórkostlega á sfðustu arum,
ódýrustu ljós, sem kostur er á, eink-
um þar sem rafmagnið er framleitt
með vatnsafli í dálftið stórum stýl.
Þar að auki eru þau langþægileg-
ustu ljósin, sama sem engin fýrit-
höfn að kveykja og slökkva, og
enginn óþrifnaður að þeim á nokk-
urn hátt, sem ávalt fylgir olfuljósum
og gasljósum.
Rafmagnsmótorar eru miklu ódýr-
ari eftir stærð en allir aðrir mótorar,
taka sama sem ekkert pláss, alveg
fyrirhafnarlaust að setja þá á stað
og stoðva þá, og reksturskostnaður
smárra ratmagnsmótora verður miklu
minni en allra annara smámótora,
m. a. af þeirri ástæðu, að rafmagns-
mótorinn eyðir alls engu nema rjett
þær stundirnar, sem hann er latmn
vinna, en það er svo mikii fyrirhöfn
og timatöf að setja flesta aðra mó-
tora af stað, að það þykir ekki borga
sig að stöðva þá, þótt stutt hlje
verði á vinnu. Af þessum ástæðum
er rafmagnsmótorinn hinn hentug-
asti fyrir alian smáiðnað, og í raun
og veru er svoletðts iðnaður nú a
dögum Iftt mögulegur nema þar sem
kostur er á rafmagni.
Hjer f Reykjavfk er þörfin fyrir
rafmagn ekki minni en hvar annar-
staðar. Vjer höfum að vísu nýlega
fengið gasstöð, og gasið er agætt
til þess að elda við, og einnig not-
andi til ljósa úti við og i verkstæð-
um m. m, en ekki hentugt til ljósa
f fbúðum, sfst f smáhýsum. Því síð-
ur er það fullnægjandi til mótora.
Þörfin á rafmagni hjer hefur þegar
lengi verið bæði mjer og öðrum ljós,
og þess vegna tókum við okkur ti
nú fyrir h. u. b. 1 »/2 ári sfðan, Pau
Smith sfmaverkfræðingur og jeg, og
byrjuðum að rannsaka, á hvern hatt
væri hentugast að bæta úr rafmagns-
þörf bæjarbúa, og hve mikið fje
mundi þurfa til þess, og höfum unn-
ið að því l tómstundum sfðan, og not-
ið einnig aðstoðar frá útlöndum við
það, sem okkur þótti þurfa. Vii
höfum nú lokið við áætlun um verk-
ið. og bárum því næst málið undir
já menn, sem hafa boðað til þessa
fundar, og skal jeg, eftir samráði við
þá, skýra stuttlega frá niðurstöðu
okkar.
Við hugsum til að nota vatnsafl
Elliðaánna til aflframleiðslunnar. Eftir
athugunum {.eim, sem við höfum gert
viðvfkjandi ánum. teljum við abyggi
legt, að án þess að safna vatninu
saman megi tá að staðaldri úr þeim
2000 hestöfl, en með hæfllegum
stýflugörðum, sem geyma vatnið frá
nóttunni til dagsins, megi fá alt að
3000 hestöfl þann tima sólarhrings-
ins, sem rafmagnseyðslan er mest.
Þetta afl er langtum meira en okkur
þykir hæfilegt fyrir bæinn að taka
til notkunar nú f upphafi, álftum að
byrja eigi með að byggja 750 hest-
afla stöð og höfum gert áæJum um
hana. Fyrirkomulagið er þannig:
Aflstöðin er við Elliðaárnar móts
við Arbæ; þar eru ráðgerðar 2 túr-
bínur 750 hestafla með tilheyrandi
rafmögnurum, önnur samstæðan til
vara, ef eitthvað bilar f vjelunum. Þar
framleiðist þrefaldur vixlstraumur
með 6000 volta spennu, og er hon-
um veitt inn til bæjarins eftir ofan-
jarðarleiðslu, koparþráðum á trje-
staurum. Þegar kemur inn í bæinn,
er háspenta ieiðslan grafln í jörð; f
5 breytistöðvum er spennunni breytt
úr 6000 volt í 130 til 230 volt, og
frá breytistöðvunum er svo rafmagn-
inu með þessari lágu spennu veitt
um bæinn og að húsunum.
Áætlun um kostnað við að byggja
þessa stöð með öllu tilheyrandi legg
jeg hjer fram, og er upphæðin alls
360 þús, kr Áætlun um reksturinn
höfum við einnig gert, en leggjum
hana ekki fram að svo stöddu; að
eins skai jeg skýra fra þvf, að við
álftum að stöðin muni bera sig vel
með hæfilegu verði a rafmagninu;
við gerum ráð fyrir að innan mjög
skamms tfma, á öðru ári eða svo,
verði notaðir 2/3 af afiinu, eða 500
hestöfl, þegar mest er eyðslan, og
að með þeirri notkun geti stöðin
borið sig. Svo vex notkunin vitan-
iega, og þegar hún nemur 750 hest-
öflum, þá þarf að stækka stöðina,
bæta við nýrri vjelasamstæðu.
Árnar eru nú leigðar út til lax-
veiða, og fást f leigu fyrir þær 6—7
þús, kr. á ári oftast nær. en þó fer
nokkur hluti af þeirri upphæð aftur
f kostnað. Við alftum að meðan
stöðin er ekki stærri en 750 hestöfl,
muni hún sama sem engin eða alls
ergn ahnf hafa á laxveiðina. Vatnið
verður tekið úr farveginum og inn f
pipur á svo sem 600 metra kafla
móts við Árbæjarfoss; þar fyrir ofan
og þar fyrir neðan hefur stöðin alls
engin áhrif a vatntsmegn ánna; á
þessum kafla fer aðeins rúmur helm-
ingur af meðalvatnsmagni ánna í
pipurnar, þegar mest er rafmagns-
eyðslan, en nú verður hún miklu
minni að sumrinu, svo að þá fer
ekki nema lftið brot af vatninu í
pfpurnar, og laxinn kemst þvf ó-
hikað upp árnar. Samt höfum við f
rekstursaætlun okkar talið rafmagns-
stöðinni til útgjalda leigu af ánum,
ámóta og þá, sem nú er goldin, en
með tekjum teljum við þá leigu,
sem væntanlega fæst eftir að stöðin
er tekin til starfa.
Þá verður að taka til athugunar
afstöðu hinnar væntanlegu rafmagns-
stöðvar við gasstöð bæjarins. Gas-
stögin er eign bæjarins, og kostar
um 490 þús. kr Hún er leigð til
reksturs firmanu Carl Francke f
Bremen, og borgar hann f leigu
fyrir hana 61/*0/0 af verði hennar,
en það á að samsvara rentum og
afborgunum af verðinu. Leigusamn-
ingi þessum getur Francke ekki sagt
upp, en bærinn getur fengið gas-
stoðina hvenær sem hann vill, gegn
því að borga tap það, sem Francke
hafði á rekstrinum fyrstu árin. Og
byggi bærinn „aðra ljósstöð", eða
leyfi öðrum að byggja hana, þá
verður hann að taka við gasstöð-
inni, borga reksturshallann og reka
hana framvegis sjálfur.
Þetta er nú ástæðan til þess, að
enginn hefur þorað að hreyfa því
undanfarið, að byggja rafmagnsstöð.
En nú er svo komið, að gasstöðin ber
sig, og notkun hennar fer enn stöðugt
vaxandi. Það væri þvf engin áhætta
fyrir bæinn, að taka við gasstöðinni,
ef rafmagnsstöðin hefði ekki áhrif á
gassöluna; en það má búast við að
hún hafi þá verkun, að gaseyðsla
til Ijósa hætti að vaxa, eða jafnvel
minki nokkuð.
Tekjur gasstöðvarinnar voru rekst
ursárið */8—’l2 til 31/7—'13 alls um
90,000 kr„ þar af fyrir ijósgas
f prfvathúsum .... 22,500 kr.
og fyrir gas til mótora . 2,900 —
Það eru aðallega þessir tekjuliðir,
sem rafmagnsstöðin mundi hafa áhrif
á. Gas til mótora mundi þegar f
stað hverfa. Gas til ljósa mundi lík
lega minka eitthvað. En þó svo væri,
að einhver halli yrði ð rekstri gas-
stöðvarinnar fyrstu árin, þá yrði
hann aldrei mikill, og bæjarstjómin
getur nú að minni hyggju ekki for-
svarað að lata gasstöðina lengur
standa f vegi fyrir annari eins nauð-
syn og annari eins framför og raf-
magnið er.
Við fundarboðendurnir vorum nú
allir sammála um það, að hið eðli-
iegasta og heppilegasta væri að
bærinn bygði sfna rafmagnsstöð
sjálfur á sinn kostnað, og við ber-
um hjer fram tillögu um að fundur-
inn skori á bæjarstjórnina að gera
það. En aðalástæðan tii þess, að við
vildum bera máiið fyrst undir þá
menn f bænum, sem það varðar
mestu, er sú, að ef bæjarstjórnin
ekki vill eða treystist til að hrinda
malinu áfram, þá viljum við ekki
að heldur leggja árar f bat. Þá viij-
um við reyna að stofna fjelag
meðal bæjarbúa, til þess að koma
fyrirtækinu í framkvæmd, og ef til
þess kæmi, þá mundi verða leitað
til yðar um fjárframlög. Við höfum
lftiilega leitað fyrir okkur erlendis
um fjestyrk handa slfku fjelagi, og
höfum fengið góðar undirtektir, en
höfum ekki viljað að svo stöddu
fara neitt lengra út f þ<ð, af þvf að
við álftum rjettast að bærinn fram-
kvæmi verkið sjálfur.
Knud Berlín
Og
Þórhallur biskup Bjarnarson.
Berlín prófessor heldur stöðugt á-
fram skrifum sfnum um íslandsmál
f dönskum blöðum.
Aðalhugsanir Berlíns um þau efni
eru alkunnar. Þvf fer svo fjarri, að
hann sje þvf meðmæltur að slakað
verði á ríkistengslunum milli Dan-
merkur og íslands, að hann telur
það óhæfu, hvað langt íslendingum
/ hafí tekist að teygja Dani til til-
slakaua. Hann krefst þess, að hert
verði á böndunum með ýmsum hætti
Reyndar hefur hann stundum ver-
ið að hjala um skilnað landanna.
En það tal hans, eins og annara
skoðanabræðra hans f Danmörk, hef-
ur komið fram f þvf skyni að hræða
íslendinga. Það er eitt af þeim of-
beldisráðum gegn Islendingum, sem
þessum mönnum hafa hugkvæmst,
að Danir ættu að segja við oss:
Ef þið eruð með þessa óþægð
lengur, og viljið ekki lofa okkur að
haga sambandinu eins og okkur
þóknast, þá gerum við okkur hægt
um hönd, og fleygjum ykkur út úr
þvf. Þá skuluð þið sanna það, að
þið komist f meiri hörmungar en
þið hafið vitsmuni til að hugsa ykk-
ur fyrir framl
Þótt kynlegt megi virðast, var það
auðsjeð a sumum blöðunum hjer, að
einstöku menn gerðu sjer f fyrstu f
hugarlund, að þetta skraf stafaði af
einhverju frjálslyndi.
Eðlilega þykir Berlfn það gott og
gaman, að til sjeu þeir íslend-
ingar, sem hafi glæpst á sjer, þótt
ekki hafi verið nema snöggvast. Nú
hælist hann nýlega um út af þvf,
að Þórhallur biskup Bjarnarson sje
skoðanabróðir sinn um fslensk mál,
hann hafl haft hugrekki ttl þess að að-
hyllast stefnuskrá sina hreinskilnis-
lega („Kjöbenhavn" 6. aprfl þ. á.)
Vjer erum ekki f neinum vafa
um það, að biskup mundi afneita
slfku bræðralagi. Enginn íslending-
ur er skoðanabróðir Berlíns um ís-
landsmál. Og biskup er eins þjóð-
rækinn maður f anda eins og nokk-
ur annar.
Ummæli biskups gefa ekki heldur
[ tilefni til jafn-gtfurlegrar staðhæflng-
ar eins og þeirrar, að hann hafi að-
hyllst stefnuskrá Berlfns. Þau voru
þessi — eftir örfa hólsyrði um Ber-
Ifn:
„Geti prófessorinn komið löndum
sfnum f skilning um það, að skilja
verði f góðu, gangi ekki rfkjasam-
búðin, ætti og að vera vegur að
koma íslendingum f skilning um hitt,
að Danir verði eigi síður en vjer
að hafa ákvörðunarrjett um það,
hvernig sambandið á að vera — og
það auðvitað fyrir munn þings og
stjórnar hjá hvorum um sig.
„Hvorttveggja virðist vera fremur
einfalt mál. En bresta mun tölu
vert á skilninginn — báðum rnegin"
(„Nýtt Kirkjubl.“ 1. jan. 1914)
í þessum ummælum er engin ný
kenning. Enginn íslendingur hefur
til þessa dags neitað þvf, að Danir
eigi að hafa, ásamt oss, ákvörðunar-
rjett um það, hvernig sambandið
eigi að vera. Þess vegna hafa menn
verið að semja við þá, að menn
neita þvf ekki.
En íslendingar halda því fram,
að þeir eigi bæði sögulegan og
eðlilegan rjett á því að haga sam-
bandinu við Dani eftir þvf sem þeim
er sjalfum geðfeldast og eðlilegast,
að svo miklu leyti, sem sú tilhögun
er Dönum hættulaus. Og þeir kann-
ast við það, að þeir sjeu skyldir til
að taka að sjer þær byrðar, sem
stafa kunna af auknu sjálfsforræði
þeirra.
Þetta er skoðun allra íslendinga
— vafalaust biskups eins og annara.
En þetta er alt önnur skoðun en sú,
er prófessor Knud Berlfn hefur.
Annars sýna fagnaðarlæti Berlfns
í dönskum blöðum út af þvf að
hafa fengið biskup vorn að skoð-
anabróður og áhanganda, það Ijós-
lega, hve varkárir menn verða að
vera í ummælum sfnum um sam-
band Danmerkur og íslands. — Það
er oss tjón, að slfkur maður sem
Berlfn geti fengið nokkura átyllu til
þess að bera það út í Danmörk, að
nokkur merkur og mikilsmetinn ís-
lendingur sje honum sammála í bar-
áttu hans við að rýra frelsi og sjálf-
stæði þjóðar vorrar.
Best er sjálfsagt öllum íslending-
um, að varast alt dekur við hann.
Enginn þeirra verður honum, hvort
sem er, samferða, þegar á á að
herða.
Skalla-Grimur.
Pingkosnmgm í Strandasýslu
1914.
Það mætti með sanni segja, að
það lagi öðrum nær en mjer að fjalla
um þessa kosningu. En þar sem
jeg þekki töluvert til þessara mála,
get jeg ekki orða bundist, er jeg sje,
hversu mikla skömm kjósendur f
Strandasýsiu hafa gert sjer með þess-
ari sfðustu kosningu til alþingis.
Jeg var í vetur á tveimur fundum
þeirra Guðjóns Guðlaugssonar og
Magnúsar Pjeturssonar, öðrum f Kald-
rananesi, en hinum f Broddanesi/
Þar komst jeg að raun um, að Guð1
jón Guðlaugsson hefur bæði þekk-
ingu og áhuga á landsmálum, en
Magnús Pjetursson hefur hvorugt.
G. G. hefur sýnt það með fram-
komu sinni, að hann er raðhollur og
áhugasamur um nauðsynjamál þjóð-
arinnar. Hann átti hugmyndina um
Ræktunarsjóðinn og um girðinga-
lögin.
G G. hefur sýnt, að hann er ekki
eingöngu þingmaður kjördæmis sfns,
heldur fyrir landið alt. En þeir menn
eru bestu þingmennirnir og hvorki
blaðrarar eða „hrossakauparar' á
þingi. ?
En auk þessa er G G. nytsam-
astur allra manna heima f hjeraði og
hefur verið um langa tíð. Moðan
hann bjó vann hann sem vfkingur
og hvatti aðra og studdi til atorku
og framtaks. Nú veitir hann for-
stöðu verslunarfjelagi, er einnig hef-
ur sparisjóð.
Verslunarfjelagið bætir verslunar-
kjör viðskiftamanna sinna og bætir
einnig, óbeinlfnis, verðlag hja útlendu
versluninni, er hefur bækistöðu sfna
samhliða fjeíaginu, á Hólmavík.
Jeg ætla annars ekki að hafa hjer
mörg orð um, en tel, að Stranda-
menn hafi gert sjer til skammar með
þessari kosningu, af þvf G G er
reyndur sem mjög atkvæðamikill al-
þýðumaður a þingi og þar að auki besti
maður heima íhjeraði. En Magnús
Pjetursson hefur ekkert til brunns að
bera sem atkvæða-þingmaður, og er
þar að auki embættismaður, læknjr.
En það er viðurkent, að það starf
þurfi allan huga mannsins til að leys-
ast vel af hendi.
Þar að auki hafa Strandamenn
sýnt hinum gamla þingmanni sfnum
vanþakklæti fyrir starf hans og ókurt-
eisi mtð því að kasta honum og
taka þennan mann f staðinn. Auð-
vitað hafa ýmsir kjósendur, er þykj-
ast vera fylgismenn G G. — og vilja
hafa gott af honum heima fyrir —
svikið hann við kosningarnar, eins
þokkalegt og það er.
Hjer liggur auðvitað fiskur undir
steini. M. P. er auðvitað kominn að