Lögrétta - 03.06.1914, Blaðsíða 1

Afgreiðslu- og innheimtum,:
fORARINN B. ÞORLÁKSSON.
'Veltu.sundi 1«
Taliiml Sft9
LOGRJETTA
Ritetjeri
f’ORSTEINN G t SLA80N
Pingholtiatratl It.
Teliimi Ul.
M 38.
Lárut* Fjeldsted.
TflrpJettarmAlafsBPalumaOup.
Lækjargat* 2.
Helma kl. 11-12 og 4—7.
Bœkur,
Innlendar og erlendar, pappir og allskyns
ritföng kaupa allir í
Bókaversl. Slgfúsar Eymundssonar.
6erlarannsiknar$toja
Gisla Guðmundssonar
verður framvegis í Búnaðarfjelags
húsinu Lækjargötu 14 B (uppi á
Iofti) og tekur til starfa í byrjun næsta
mánaðar.
Löggjöfin 09 sveitasjóðirnir.
A síðasta þingi var mikið rætt
um sparnað. Og þingmenn töluðu
með miklum fjálgleik um, að bæta
þyrfti fjárhaginn, með því að draga
úr útgjöldunum. — Hversu haldgott
þetta sparnaðarhjal hefur verið, má
sjá af þvf, að eftir alt saman fara
fjárlögin út úr þinginu með stór-
kostlegum tekjuhalla, þrátt fyrir mjög
gætilega fjárhagsáætlun stjórnarinnar.
En það var ekki ætlun mín, að
rekja allan fjármálaferil síðasta þings.
Það var aðeins sú hliðin, sem snýr
að sveitasjóðunum, er jeg vildi benda
á með nokkrum dráttum.
Hingað til hafa þingmenn, að
mestu, latið sjer nægja, að rusla f
landsjóðnum og veita honum út um
landið bæði til nauðsynlegra og ó-
nauðsynlegra fyrirtækja. En nú hafa
þeir stfgið feti framar og seilst ofan
í sveitasjóðina og það ekki svo ó-
verulega.
Það getur verið ærið athugavert,
ef þingið kemst út á þá braut, að
leggja svo og svo þungar fjárkvaðir
á sveitasjóði, — án þess að rjettum
hlutaðeigendum gefist kostur á að
láta uppi álit sitt um málið, — vit-
andi ekki hvort öll sveitarfjelög eru
fær um að bæta þcssum auknu
gjöldum á sig. — Til þess að skýra
þetta betur, skal jeg fyrst minnast á
Bjargráðasjóðinn.
Það sýnist ekki fara mikið fyrir
tilaginu þvf, aðeins 25 aurar af
hverju nefi. — En það verður dá-
lítið myndarlegra, þegar það kemur
saman f eitt; þá eru þetta orðnar
rúmar 20,000 kr. sem teknar eru
beint úr sveitasjóðunum. Það er rjett
efnilegur ómagi. Og ekki er útlit
fyrir, að hann komist svo bráðlega
í dvöl. Nei, helst eru horfur á, að
ala verði hann um aldur og æfi, og
liggur *>æst að kalla það landplágu.
Það mun óhætt að fullyrða, að með
þessu einu eru útgjöld hreppanna
aukin um á annað hundrað krónur til
jafnaðar. — Hvað kemur svo tekju-
meginf
Næst koma þá Forðagæslulögin.
t lögum þessum er gert ráð fyrir,
að kosnir menn hafi á hendi skoðun
og eftirlit á fjenaði og fóðurbirgðum
manna. — Skulu þeir fara 2—3
ferðir um hreppinn f þessu skyni. —
Fyrst um veturnætur til þess, sem
kallað er að setja á. Svo aftur um
miðjan vetur, til að vita hvort skip-
unum þeirra hafi verið hlýtt. Og
sfðast á vorin, til þess að lfta yfir
það, sem þeir hafa gert, og sjá
hvort það er ekki .harla gott“.
Svo sem kunnugt er, eru til lög
frá 9. febr. 1900, sem nefnd hafa
verið horfellislög. — Er þar svo
skipað fyrir, að skoða skuli fje og
fóðurbirgðir manna um það leyti, er
skepnur fara alment af fóðrun og
húsavist.
Jeg hef verið við þessar skoðanir
f mínum hreppi lengst af sfðan Iög-
in komu f gildi Og jeg get af
eigin sjón og reynd borið um það,
að Iögin hafa gert mikið gagn.
Menn hafa haft mikið aðhald af
lögunum, — þeir, sem þess hafa
þurft með, — öðrum hefur þótt
vænt um að fá vitnisburð um meðferð
á skepnum sínum og hafa kept um að
vera sem hæðstir. Auk þess er það
allur fjöldinn, sem sjer sinn hag
mestan í því, að fara sem best með
skepnur sínar og mundi gera það,
þrátt fyrir það þó aldrei væri skoðað.
En hvað gera svo þessi nýju lög?
Þau fyrst og fremst þrefalda útgjöld-
in. Þar, sem þessi útgjaldaliður hefur
verið 30—35 kr., verður hann nú
90—100 kr.
Já, en þau hljóta líka að gera
mikið gagn, með svona ströngu eft-
irliti, munu menn segja. —
En það er nú einmitt það, sem
jeg álít, að þau geri ekki. Jeg álft,
að það sje á fárra manna færi, að
segja hvað mikið fóður sje f hey-
stæðunni á haustnóttum. Þvf það
má vera öllum Ijóst, sem eitthvað
hafa fengist við heyverkun og með-
ferð á þvf, að það getur munað stór-
miklu, hvað meira kemst f sömu
heystæðuna annað árið en hitt. Alt
eftir því hvernig heyið er þurkað.
Hvort mikið hitnar í og sígur mikið,
sem orsakar það, að hver heyhestur
tekur upp minna rúm. Auk þess
er svo mikill munur á heygæðum
og hversu mikið fóðurgildi það hef-
ur að ekki er saman berandi.
Hvernig eiga nú menn, sem koma
að og ekkert þekkja til, að geta
sagt til, hversu mikið sje f heystæð-
unni bæði að magni og gæðum?
Og hvemig eiga þeir að vera fær-
ari til að dæma um, hve mikinn
pening megi fóðra á þeim birgðum,
sem fyrir eru, heldur en maðurinn,
sem með heyið hefur farið, bæði
verkað það og lagt það niður?
Jeg get ekki svarað því.
Jeg er ekkert að gera Iftið úr
þessum fyrirhuguðu forðagæslumönn-
um með þessum ummælum. Jeg
finn, að jeg treysti mjer ekki til að
gera þetta svo abyggilegt væri, þvf
til þess þyrfti jeg að vera alskygn.
En svo er þetta fyrirkomulag alt of
dýrt, borið saman við gagnið af þvf.
Þá kem jeg að lögunum um
Sauðtjárbaðanir.
Þar kemur einn útgjaldaliðurinn.
Eins og flestum mun kunnugt,
hefur sauðfje hjer á landi aldrei
verið baðað almennu þrifabaði sfðan
landið bygðist, að undanskildu kláða-
útrýmingarblaðinu hjerna um árið.
— Enginn skyldi taka orð mín svo,
að jeg telji það lofsvert, að hafa
ekki góð þrif á skepnum sfnum. —
Nei, jeg álít það þvert á móti nauð-
synlegt, að baða allan búpening, og
það er einmitt nú á sfðustu árum,
sem almenningur er að vakna til
meðvitundar f þessu efni. Og hvað-
an er þessi alda runnin? Hún er
runnin frá þjóðinni sjálfri. Frá fjár-
eigendum. Og þaðan átti hún að
koma.
Fjáreigendur voru farnir að sjá
sinn hag f þvf, að baða búpening
sinn, og gerðu það þar af leiðandi;
auðvitað þó ekki allir. En þeim var
að fjölga, og þeim hefði fjölgað, þó
þingið hefði ekki hlaupið til, að
semja þvingunarlög, sem skylduðu
alla undantekningarlaust til að baða.
Og lögðu þar að auki sveitarsjóð-
unum þunga gjaldabyrði á herðar
með þessu. —
Hvað böðunarkostnaðurinn muni
verða mikill, sem kemur til að lenda
á hverjum hreppi beinlfnis, er ekki
gott að segja, að óreyndu. En naum-
ast mun það ofhátt, þó hann sje á-
ætlaður 50 kr. til jafnaðar á hrepp.
Það er þá komið þarna f auknum
útgjöldum á þriðja hundrað kr. til
jafnaðar á hvern hrepp á landinu.
Reykjnvík 3. jiíiií 1914.
IX. árg.
Þó skal það tekið fram, að borg-
unin, sem þessum eftirlitsmönnum er
ákveðin, bæði forðagæslumönnum og
eftirlitsmönnum við baðanir, er svo
hlægilega lág, að heita má hreinasta
neyðúrræði, að verða að skipa mönn-
um að vinna f þarfir þess opinbera
fyrir jafn óverulega þóknun. —
Það er ekki rjett eins og þegar verið
var að ákveða dagpeninga þing-
mannanna, ekki alls fyrir löngu, og
er þó ekki svo að skilja, að jeg sje
að telja þá eftir þeim. — En það
eiga fleiri skylda borgun fyrir starfa
sinn, og það ættu þingmennirnir að
sjá sjálfir. —
Þá bætist dálftið á hreppsnefnd-
irnar með þessum böðunarlögum,
þar sem þeim er fyrirskipað, að
safna baðefnum f tæka tíð og heimta
inn gjöld fyrir það. Seint þykir of-
sett á hreppsnefndirnar, enda eru
þær vel launaðar! Og ekki eru van-
þökkuð störf þeirral
Þó segir Guðmundur iandlæknir,
þegar verið var að ræða um heiisu-
hælið á Vífilstöðum á sfðasta þingi,
að margir sjeu nú tregir að borga,
en þó sjeu hreppsnefndirnar lang-
verstar Þessu er kastað fram und
antekningarlaust En mjer er kunn-
ugt um, að hjer eiga ekki allar
hreppsnefndir óskilið mál.
Jeg þykist nú hafa sýnt fram á,
hvað þessi þrenn lög koma til að
kosta sveitarsjóðina mikið. Þó væri
þetta sök sjer, ef mikill meiri hluti
þjóðarinnar hefði óskað eftir þessum
lögum En því fer fjarri að svo sje.
Það hefði ekki sýnst eiga iila við,
þar sem um jafnmikið fjárspursmál
var að ræða, að kjósendum hefði
verið gerður kostur á, að láta álit
sitt í Ijósi um mal þessi Og ekki
kæmi mjer það neitt undarlega fyrir,
þó lög þessi yrðu ekki vinsæl eða
langlíf, og gerðu kjósendur rjett í,
að láta þingmenn vita, að þeir væru
ekki neinir óvitar, sem aldrei mætti
líta af augunum, svo þeir ekki færu
sjer að voða. Og það gerðu kjós-
endur skýrast og best með því, að
heimta á næstu þingmalafundum, að
lög þessi sjeu sem fyrst úr gildi
numin. —
Því eins og það er rjett, sem seg-
ir f nefndaráliti minnihlutans um böð-
unarlögin: „Ljöggjöfin getur eigi
hlutast til um, að hver maður reki
atvinnu sína sem hyggilegast og þá
eigi fremur búskap en annað. Því
að seint mundi lokið þeirri lagasmíð,
enda eigi hafið yfir allan efa, að
aðrir beri eigi sfður skyn á þessi
mál en löggjafarnir", — eins er það
líka rjett, sem að framan er sagt.
Og af því leiðir þá þetta þrent:
1. Lögin ná ekki ekki tiigangi
sfnum af því þau koma ekki að til-
ætluðum notum, þar sem þau mega
heita þvingunarlög.
2. Þau auka stórkostlega útgjöld á
þjóðinni, um ófyrirsjáanlegantfma, og
3. Lögin ætti þvf að afnema hið
allra fyrsta.
Jónas Ásmundsson.
Ráðherra fær lausn. 27. f.
m. bað H. Hafstein um lausn frá
ráðherrastörfum. Konungur kom
nóttina á undan heim til Khafnar
úr utanlandsför og hafði ráðherra
ekki fundið hann fyr en þetta. Kon-
ungur bað hann að gegna embætt-
inu þangað til þing kemur saman,
og gerir hann það.
Carlsberg brngghúsi 11
mæla með
Carlsberg- skattefri
alkóhóllitlum, ekstraktríkum, bragðgóðum, haldgóðum.
Carlsberg- skattefri porter
hinni extraktrfkustu af öllum portertegundum.
Carlsberg- sódavatn
er áreiðanlega besta sódavatn.
Kj örf ylkj askipan.
Tilraun til að skifta landinu í 34 einmennings-kjörfylki,
bygð að mestn á manntalinu 1. des. 1910.
10. 1.
11. 2.
12. 3
13. 4-
Reykjavíkur-: Reykjavíkurbær
Jón Y’ídalín biskup. Mjög
merkilegt brjef frá honum til dönsku
stjórnarinnar um ástand lands og
lýðs hjer hefur Jón Jakobsson Iands-
bókavörður nýlega rekið sig á, og
hefur það verið óþekt áður. Brjefið
mun koma út f Andvara.
Fólkstal
K j örfylki: hjbiiutfa
1. SkaftafellsSkaftafellssýsla (A. og V. Skaftafellss.).................2960
2. Vestmannaeyja-: Vestmannaeyjasýsla...................................1400
3. Eyjafjalla-: Eyjafjalla- og Landeyja-sveitir og Fljótshlfðarhreppur 2050
4. Rangár-: 5 vestari sveitir Rangárvallasýslu . 2000
5. Flóa-: Gaulverja.-, Stokkseyr.-, Eyrarb,- og Sandvíkur-hreppar . 2400
6. Skálholls-: Hraung.-, Villingah.-, Skeiða. , Gnúpa.-, Hruna.-,
Bisk.-, Laugard.- og Grfmsn.-hreppar.................................2700
7. Þingvalla-: Þingv.-, Grafn.-, Ölfus og Selv.hr.í Árn.og Kjósarsýsla. 2200
8. Reykjaness-: Gullbringusýsla sunnan Garðahrepps.....................2600,
9. Hafnarfjarðar-: Hafnarfj., Garða- og Bessastaða-hr. (Álftaneshr.
hinn forni).......................................................2020
2900
2900
2900
2900|
14 Borgarfj.-: Borgarfjarðarsýsla.....................................25601
15. Mýra-: Mýrasýsla og Hnappadalssýsla...............................2600
16. Snœ/ellsness-: Snæfellsnessýsla -r- Skógarstrandarhreppi. . . . 2840^
17. Dala-: Dalasýsla Skógarstrandarhr. í Snæf.........................22901
18. Barðastrandar-: Vestari Barðarstrandarsýsla . 2240
19 Vesturfjarða-: Vestari ísafjarðarsýsla............................. 2430.
20. ísafjarðar-: ísafjarðarkaupst. og Hólshr. f N. ísafj.s. . . . . 2870^
21. Djúpfjarða-: Nyrðri ísafjarðars -j- Hólshreppi. ...... 2940\
22 Stranda-: Eystri Barðarstrandársýsla og Strandasýsla . . , . 28995
23 Húnavatns-: Húnavatnssýsla vestan Blöndu.......................r,(,:2770(
24. Skaga-: Húnav.s. austan Bl.-j-Skefils.-, Skarðs.-, Sauðárkr-, og ,.. j
Staðar-hr. í Skagaf.................................................2340,
25. Hóla-: Seilu-, Lýtingst.-, Akra-, Rfpur-, Viðvík-, Hóla-, Hofs- og ; \
Fellshr............................................................ 260ó
26. Sigluness-: Fljótin í Skagaf. Hvanneyr.-, Þóroddst,- og Svarf-
aðard.-hr, f Eyf.s................................................ 2750
27. Hörgár-: Arnarn.-, Skriðu-. Öxnad-, Glæsibæjar- og Hrafnagilshr. 2240^
28. Akureyrar-: Akureyrarbær.............................................2089,
29. Eyjafjarðar-: Saurb.-, Öngulst.-, Grfmsey í Eyf. -f- Svalb-, Grýtub-, ,
Háls- og Flateyjar hr. í S.Þing................................... 23495
30. Þingeyjar-: Aðrar sveitir Suður-Þingeyjarsýslu......................2470^
31. Langaness-: Norður-Þingeyjars. -j- Skeggjast-, og Vopnafjarðar-hr.
í N.-Múlas. . . ................................................... ?330
32. Hjeraðs-: Fljótdalshjerað (6 sveitir í N.-Múlas., 3 í S.-Múlas.) . 20iof
33. Austurfjarða-: Borgarfj.-, Loðmfj.-, Seyðisfj.-, Mjóafj.-, Norðfj.-hr.
og kaupst.......................................................... 2650
34. Reyðarfjarðar-: Reyðarfjarðarsveitir og aðrar syðri í Suður-Múlas. 2900
Ef til þess kemur, að landinu verði skift f 34 einmenningskjör-
fylki, verður það fráleitt, fremur en margt annað, gert svo að öllum líki.
Þetta er sett hjer sem byrjunartillaga, til að vekja umræður um það. Þvf
engu ætti að vera spilt, þótt tillögur um þetta sjáist, enda þótt vafi kunni
nú á því að vera, hvort hin fyrirhugaða stjórnarskrárbreyting nái lagagildi
að sinni, svo þar af leiði breyting á kosningalögunum,
Athugull lesari mun fljótt geta sjeð, hvað haft er fyrir augum í tillögu
þessari: Reynt að jafna fólkstalið um 1 þingm , svo sem unt er, og taka
tillit til skyldra staðhátta; en sýslutakmörkum er víða ekki hægt að fylgja.
Fólksfjöldinn um 1 þm. af 34 ætti að meðaltali af öllu landinu að vera
2505, en leikur nú milli 900 (Seyðisf.) og 6000 (Rvík), svo mismunur er
5100. En eftir þessari tillögu munar hvergi meiru en 500 frá meðatali,;
nema í Vestmannaeyjum, sem ekki er þægilegt að spyrða saman við aðrar
sveitir. Annars leikur milli 2000 og 2960 um hvern þingmann. (Og sýn-
ist þettta vera nægur þingmannafjöldi, þó ekki bættust við 6 landskjörnir
þm.) — Sum af þeim kjörfylkjum, er lægstar tölur hafa hjer, eru á því
svæði landsins þar sem fólkinu einkum er að fjölga.
Kjörfylkjánöfnunum er hjer haldið hinum venjulegu, þar sem það getur,
átt við, en hin nýju fiest leidd af landslagi og þviliku (fjöll, á, flói, nes,
firðir, skagi, hjerað o. s. frv.), sem mikið ber á f kjörfylkinu. Þrjú eru
nefnd eftir nafnkunnustu býlum landsins að fornu (Skálholt, Hólar, Þing-
vellir), er í hverju um sig liggja. :
Ekki mun jeg um það fást, þótt margt yrði að þessari tillögu fundið,
og ekki verja hana sem neina fyrirmynd. En þættist ekki til ónýtis hafa
unnið, ef af þessu leiddi það, að betri tillögur kæmu f ljós áður en til
þess kemur, að alþingi taki ákvörðun um þetta efni. B. B.