Lögrétta - 09.09.1914, Blaðsíða 1

AfgreíCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Veltusundi i.
Talsími 359.
LOGRJETTA
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON,
Þingholtsstraeti 17.
Talsimi 178.
Nr. 45.
Reykjavík, 9. sept. 1914.
IX. árg.
Carlsbergf brugfgfhúsin
mæla með
Carlsberg’ J^s£”m skattefri
alkóhóllitlum, eksrtaktríkum, bragðgóðum, haldgóðuM.
Carlsberg- skattefri porter
hinni ekstraktríkustu af öllum portertegundum.
Carlbergs sódavatn
er áreiðanlega besta sódavatn.
Með því nú er orðin næg þörf til INNANLANDSVIÐSKIFTA
fyrir seðla þá, sem landsjóður hefur gefið út handa Landsbankan-
um og hægur nærri fyrir menn að senda fjárhæðir til útlanda á
annan hátt, þá verða þessir seðlar ekki eftirleiðis innleystir
ERLENDIS FYRIR REIKNING LANDSBANKANS.
Reykjavík, 3. septbr. 1914.
IB ANKAST JÓRNIN.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng kaupa allir í
BóRauerslun Sigfúsar Eymundssonar.
Lrus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síSd.
Yfirlit.
III. Stjórnendur, þjóðir og ríkja-
sambönd.
Gamla þríveldasambandiS hjelt
ekki, er til ófriðarins kom. Italía
skarst þar úr leik. Skyldug hefur hún
ekki veriS til þess að fylgja hinum
vegna þess, að það voru þau, sem
sögðu friSnum slitið. Hún hefur get-
að skorist úr leik af þeirri ástæðu,
aS hjer væri um árás frá þeim að
ræöa, en ekki varnarstríð, enda þótt
hæði Austurriki og Þýskaland telji
stríðið í raun og veru varnarstríð frá
sinni hálfu, en ekki árás, ÞaS hefur
oftar komið fyrir, er um smærri mál
hefur veriS aS ræSa, aS Italía hefur
.þneigst meira til Frakka og Breta en
mnum ríkjunum í gamla þrívelda-
.sambandinu hefur þótt góSu hófi
gegna. ÞjóSverjar hafa likt henni viS
konu á dansleik, sem brosi i allar
‘iíltir, en sjálfum sjer viS eiginmann
hennar, er horfi á þetta hálfönugur,
og láti þó aít kyrt. Rigur hefur á
siSari árum veriS milli ítaliu og Aust-
urrikis út af væringum austanmegin
Adríahafsins. Nú i byrjun stríSsins
var þaS sagt, aS ítalskir sjálfboSaliS-
ar gengju í hópum inn í franska her-
inn, og fregnir frá París töldu Itali
þar meSal þeirra, sem mest ljetu á
sjer bera á götum Parísarborgar meS
hróp gegn ÞjóSverjum. Yfir höfuS
hafa fregnirnar alt til þessa bent í þá
átt, aS ítalía mundi fremur hallast á
sveif meS Erökkum og Bretum en
fyrri sambandsþjóSum sínum, hvaS
sem siSar kann aS verSa. Aftur á móti
virSist bandalagiS milli Þýskalands
og Austurríkis mjög vel trygt.
Nýja þríveldasambandið, milli
Englendinga, Frakka og Rússa, er
ekki gamall fjelagsskapur, en hefur
reynst fastur nú í ófriSnum. ÞaS hef-
ur komiS fram, að Frakkar voru
samningum bundnir, aS ganga i ó-
friSinn meS Rússum, er svo stóS á
sem nú, aS ÞjóSverjar og Austur-
ríkismenn gengu báSir á móti Rúss-
um. En um Breta er því ekki svo
variS. ÞaS er umtal um, aS þeir sitji
hjá afskiftalausir og ÞjóSverjar
bjóSa þeim ýms boS til þess. ÞaS
verSur þó úr, aS þeir skerast ekki
úr leik meS bandaþjóSum sinum, enda
hefSu ÞjóSverjar átt greiSan aSgang
aS Frökkum norSanmegin, ef Eng-
lendingar hefSu setiS hjá bæSi á sjó
og landi. Sumir segja líka, aS þetta,
scm nú er aS gerast, sje árangurinn
af starfsemi JátvarSar konungs VII.
Elann hafi unniS aS því, aS spinna
sambandsþræSina i nýja þríveldasam-
bandinu til þess að hefta vald þýska
rikisins, sem var aSalríkiS i gamla
þríveldasambandinu. ÞaS var á sin-
um tima mikiS talaS um ferSir Ját-
varSar konungs og áhrif þau, sem
þær áttu aS hafa til þess aS tryggja
sambönds Englands út á við, og í
þýskum blöðum og ritum hefur hann
veriS nefndur „helsti farandsali Eng-
lands“. En þaS eru Bretar, sem nú í
lengstu lög hafa reynt aS stilla til
friðar milli hinna og bæla niSur ófriö-
inn. I útlendum blöðum eru birt
skeyti, sem fóru milli þeirra Georgs
Bretakonungs og Nikulásar Rússa-
keisara um ófriSarbyrjunina milli
ÞjóSverja og Rússa. Bretakonungur
segir þar, aS enska stjórnin hafi
fengiö tilkynningu frá þýsku stjórn-
inni og sjeu þar í kvartanir yfir her-
útbúnaði Rússa, er Þjóöverjar hljóti
aS skoöa sem fjandsamlegar ráSstaf-
anir gegn sjer. BiSur konungur keis-
arann, aS eySa þeim miskilningi. „Jeg
hefði meS ánægju orSiS viö ósk
þinni,“ segir Rússakeisari Í skeytinu,
„ef sendiherra ÞjóSv. hefSi elcki þeg-
ar síSdegis i gær flutt hjer tilkynn-
ingu um, aS Þjóöverjar segSu Rúss-
um striS á hendur. Sýnir sú tilkynn-
ing, eða framkoma hennar nú þegar,
aS góðar ástæSur hafa verið til her-
útbúnaðarins hjá Rússum. Þessi til-
kynning kom mjer óvænt, þar sem
jeg haföi fullvissaö Vilhjálm keisara
um, aS her minn hreyfSi sig ekki
meðan á samningatilraunum stæði.
Jeg fullvissa þig um, aS jeg hef gert
alt, sem í minu valdi stóS, til aö forS-
ast striöiö, en þar sem jeg er nú
neyddur út í þaS, treysti jeg þvi, aS
land þitt láti ekki fyrir farast aS
styrkja Rússland og Frakkland.“
3. ág. kom þýska þingiS saman til
aukaþingshalds. Keisarinn setti það
meS ræöu og segir þar meSal annars,
aS eftir BalkanófriSinn komi óvænt
fram nýtt ófriöarefni, þar sem myrt-
ur hafi veriS vinur sinn Franz Fer-
dinand erkihertogi. Austurríkiskeis-
ari hafi veriS neyddur til að gripa
til vopna til þess aS verja ríkið gegn
sundrungaræsingunni frá Serbíu.
Rússland vildi banna Austurríki aö
koma fram rjetti sínum á Serbum,
og nú væril eitaS styrks hjá ÞjóS-
verjum af sambandsþjóS þeirra i
rjettu máli. „Jeg hef meS hryggu
hjarta kallað herinn saman til þess
aS berjast viS nábúa, sem ÞjóSverj-
ar hafa oft áöur barist i fjelagi viS,
og meS hryggu hjarta hef jeg horft
á aS slitin væru vináttubönd, sem
Þýskaland hefur vel haldiS. Stjórn
Rússlands hefur látiö eftir hinum ó-
seSjandi þjóöarhroka og tekiS aö sjer
málstaS lands, sem meö því aö halda
hönd yfir morSi hefur gefiö fyrsta
tilefni til þessa striSs. Um Frakkland
þurfti okkur ekki að koma á óvart,
þótt þaS skipaði sjer í óvinasveit
okkar. Allar tilraunir okkar til aS
komast í vinfengi viS franska lýS-
veldið hafi strandaS þar á gamalli
gremju. ÞaS, sem nú er orSiö, er ekki
fram komiS vegna þess aS hagsmunir
rikjanna hafi nú sem stendur snögg-
lega rekist á, heldur er þaS ávöxt-
ur af margra ára mótþróa gegn veldi
og þrifum þýska ríkisins. En viS
munum meS ósveigjandi viljaþreki
verja þaS rúm, sem guS hefur skipaS
okkur í; viS munum verja þaS fyrir
sjálfa okkur og óbornar ættir okkar.
Stjórn mín og einkum rikiskanslari
minn hafa fram á síðustu stundu
reynt til hins ýtrasta aS vernda friS-
inn, en þaS hefur ekki tekist. Og er
viS gripum til sverSsins, þá gerum
viS þaS meS hreinni samvisku og
hreinum höndum. Nú hrópa jeg til
hinnar þýsku þjóðar og þjóSflokka,
og biS þess, aS allir standi saman og
verji í fjelgi viS bandamenn okkar
þaS, sem viS höfum upp bygt með
friSsamlegri vinnu. Eftir dæmi
feðra okkar komum viS fram meS
festu og drengskap, alvarlegir og
riddaralegir, auömjúkir fyrir guSi,
en geirum glaöir gegn óvinum okk-
ar, og þannig treystum viS því, aS
hiS eilífa almætti styrki okkur og
gefi öllu góðan enda. ÞiS hafiS les-
iS þaS, aS jeg hef frá svölum keis-
arahallarinnar sagt, aS jeg þekti ekki
aöra en ÞjóSverja, og til vitnis um
þaS, aS þið sjeuS allir án flokka-
greiningar reiSubúnir til aS láta eitt
yfir okkpr alla ganga í blíöu og
stríöu, í neyð og dauöa, þá biS jeg
stjórnir flokkanna aS ganga fram
og lofa mjer þessu meS handabandi."
ViS þingsetninguna hjelt einnig
ríkiskánslarinn ræSu. Hann byrjaSi
á því aS lýsa því, aö ÞjóSverjar
heföu reynt alt til þess aS halda uppi
friðnum, en hann komst svo aS orði,
aS Rússar heföu borið eld aS húsi
Þjóðverja. „Áttum viö aS bíöa þang-
aS til óvinir okkar til beggja handa
völdu sjálfir stundina til aS ráöa á
okkur?“ mælti hann. „Nei, þaS áttum
viS ekki að gera. Þaö heföi veriS
glæpur gegn Þýskalandi. Þetta striS
er neySarvörn frá okkar hálfu. ViS
höfum tekiS Lúxemborg, þaS er satt,
og máske bráðum líka Belgiu. Þetta
er brot á þjóðarjettinum. En viS viss-
um, aS Frakkland beiS búiS til árás-
ar og frönsk herárás á okkur viS
Neöri-Rín hefði getaS haft illar af-
leiSingar. ViS vorum því neyddir til
aS hafa aS engu mótmælin frá Lux-
emborg og Belgíu, enda þótt þau
væru rjettmæt. Þennan órjett bætum
viS svo aS fullu þegar viS höfum
náð því takmarki, sem viS höfum sett
okkur. Sá, sem er í hættu staddur og
berst fyrir tilveru sinni, má um þaö
eitt hugsa, hvernig hann geti frelsaS
sig. Englandi höfum viö lofað því,
aS meðan þaS haldi sjer hlutlausu,
ráSist floti okkar ekki á norSurströnd
Frakklands og aS viS hreyfum ekki
við sjálfstæSi Belgíu. Einnig mun-
um viS heita því, aS hreyfa ekki viS
frönskum verslunarskipum, meðan
England er hlutlaust, gegn sama lof-
oröi frá Frakklands hálfu okkur til
handa.“ Kvaöst kanslarinn vilja end-
urtaka keisarans orS, aS meS hreinni
samviSku legSi Þýskaland út í þetta
stríS. „Her og floti eru vígbúnir,"
sagði hann, „og aS baki þeim stendur
öll þýska þjóSin. Hún er nú öll sam-
mála og þekkir skyldu sína.“
Forseti þingsins hjelt síðan ræðu
og talaði um, aö nú væru allir flokk-
ar sammála. Þeir, sem móti væru öll-
um herskap, streymdu nú undir merk-
in eigi síöur en hinir, og fulltrúar
þeirra í þinginu greiddu atkvæði meS
þeim fjárveitingum, sem til stríSsns
væru nauSsynlegar, eins og fulltrú-
ar liinna flokkauna. JafnaSarmanna-
fulltrúinn Haase lýsti síðan afstööu
fíokks síns til stríðsins og síöan voru
frumvörp stjórnarinnar um stríðiS,
þar á meSal heimild til 5 milliarda
marka fjárbrúkunar, samþykt um-
ræSulaust og í einu hljóöi. SíSan stóö
forsetinn upp og bað keisarann lengi
lifa og stóSu allir þingmenn upp til
samþykkis, einnig jafnaöarmennirn-
ir. Fundum þingsins var svo frestaö
til 24. nóv.
Daginn eftir aS stríSstilkynningin
frá ÞjóSverjum var afhent stjórn
Rússa, var þaS tilkynt í St. Pjeturs-
borg, aS keisarinn ætlaSi aS sýna
sig þar almenningi kl. 5 um daginn
viö guösþjónustu, er færi fram i vetr-
arhöll hans. Um 100 þús. manna er
sagt, aS þá hafi safnast saman fram-
an viö höllina. Þegar keisarinn og
keisaradrotningin sýndu sig, kvaS viS
húrrahróp frá öllum þessum sæg.
„Allir fjellu á knje,“ segja fregn-
skeytin, „og margir grjetu." Keisar-
inn hjelt stutta ræSu og kvaöst lýsa
því hátíölega yfir, aö hann semdi ekki
friS fyr en Rússland hefSi rekiS hvern
fjandmann af höndum sjer. „Jeg lýsi
blessun yfir hernum og hans verki,“
mælti hann í ræðulok.
Annars eru þaS ópin um verndun
slavneska kynflokksins og þroska
hans, sem mest ber á í öllum fregn-
um af herhvatningum Rússa. I ræðu
sem keisarinn hjelt til rússneska
þingsins, sagöi hann, aS þaS væri
ekki aö eins sómi og heiður lands-
ins, sem þeir ættu nú að verja, held-
ur berSust þeir fyrir alla slavneska
bræSur sína og trúfjelaga. „ÞaS er
mjer gleSi aS sjá,“ sagði hann, „aS
nú eru böndin aS styrkjast og verSa
óleysanleg, sem tengja alla Slava viS
Rússland. — Russlands guS er vold-
ugur guS.“ I svarræðu dúmuforset-
ans segir meSal annars: „ÞingiS seg-
segir meS áherslu viS keisara sinn:
HaldiS út í stríöið, því þjóS ySar er
meS yöur. SpariS enga fórn þangaö
til óvinirnir eru sigraSir og heiöri
ríkisins borgiö.“ Isassanov utanríkis-
ráöherra skýrSi þinginu hátíSlega
frá, aö stríðiS væri aS engu leyti
Rússlandi að kenna, en sneri fyrst og
fremst sökinni á Austurríki. Hann
sagöi, aö sundurþykkja þar innan rík-
isins væri svo.mikil, að alt væri aS
gliSna sundur, en nú ætti aö lækna
þetta meö stórmenskuárás út á viS,
meö því að gera Serbíu háöa Aust-
urríki. Rússland gæti ekki neitað
Serbíu um vernd, og hvorki Rúss-
land, Frakkland nje England gætu
látiö þaS viögangast, aS Þýskaland
og Austurríki rjeði lögum og lofum
í NorSurálfunni. Hann mintist á
aö ÞjóSverjar hefu brotiS hlutleysi
Belgíu og kvaS þetta hafa vakiS ó-
vild gegn þeim um allan hinn ment-
aða heim, ekki síst í Frakklandi, sem
eins og Rússland vildi vera vöröur
rjettarins og rjettlætisins. Og Eng-
land hefði risið upp í öllu sínu veldi
til þess aö brjótast á móti þeim yfir-
gangi, sem voföi yfir allri NorSur-
álfunni frá ÞjóSverjum. Um leiS og
þessf lönd voru nefnd i ræðu utan-
ríkisráöherrans sýndu þingmennirnir
sendiherrum þeirra, hvers um sig, er
voru þarna áheyrendur, virSingar-
merki.
ÚtáviS vöktu athygli yfirl., er fram
fóru í dúmunni 5. ág. frá fulltrúum
þjóðflokkanna á vesturtakmörkum
ríkisins, um aS þeir stæðu fast fyrir
meS Rússlandi í viSureign þess viS
ÞjóSverja. Fyrst flutti verkamanna-
foringi einn samþykt frá verkamönn-
um, er lýsti yfir, aS stjett þeirra tæki
höndum saman viS aSrar stjettir
landsins í því, aS reka óvinina af
höndum sjer. Þar næst lýsti Fölker-
sam barón yfir því, aS hinn þýski
almenningur í EystrasaltshjeruSum
Rússlands væri, eins og forfeður hans
hefðu jafan veriö, reiSubúinn til þess
aS fórna lífi og eigum fyrir eining
og veldi Rússlands. Þá talaSi þing-
maSur, sem Karusky heitir, fyrir
hönd Pólverja og mintist þess, aS
þeir væru illa settir þar sem þeir
væru nú sumir ÞjóSverja megin en
aSrir Rússa megin og yrSu því aö
berast á banaspjótum. En þeir ættu
allir aö vera ein heild og fylgja
Slövunum. „Mætti guöi þóknast,“
mælti hann, „aS styrkja Slavana til
þess, undir forustu Rússlands, aö
rcka Tevtónana af höndum sjer, eins
og þeir geröu fyrir 500 árum viö
Grynwalde.“ Lettafulltrúi einn, Gold-
roann aS nafni, sagði, aö Lettar stæöu
einbeittir í sríöinu meS hinni stóru
rússnesku þjóS, þrátt fyrir þjóðern-
ismismun og trúbragöamismun, og
móti hinum frekjufulla óvini. Hann
kallaSi Þýskalandskeisara harðstjór-
ann í Berlín og sagði, aS hann þráöi
haf af blóöi til þess aS baöa sig í.
Fulltrúi frá Litauen sagöi, aö sín
þjóS gleymdi gömlum væringum í
von um, aS Rússland ætti fyrir hönd-
um fagra framtíS og hún cining og
sjerstöSu undir þess forustu. Loks
kom yfirlýsing frá rússneskum Gyö-
ingum um föSurlandsást þeirra og
hollustu viS ríkiS. Og svo samþykti
þingiS ályktun um, aS láta í ljósi ör-
ugga vissu um, aS allar þær þjóöir,
er bygSu hiS mikla Rússaveldi mundu
halda fast saman x óveSri stríðsins
ar voru ekki þarna meS, því þeir
hafa ekki sent fulltrúa á rússneska
þingiS. Ósagt skal látiS, hve mikiS
megi byggja á þessum trúnaðaryfir-
lýsingum í rússneska þinginu, því
oft hefur, eins og kunnugt er, kveSiö
þar við annan tón.
En nú víkur sögunni til Frakk-
lands. Þar höfðu gerst viöburðir i
senatinu í miöjum júlí í sumar, sem
vöktu mikla eftirtekt um alla NorS-
urálfuna. ÞingmaSur einn, sem Char-
les Humbert heitir, hjelt þvi þar fram
meS miklum ákafa, aS öll herstjórn
Frakka væri i megnasta ólagi. Hann
sagði, aS allar vörur, sem framleidd-
ar væru í Frakklandi handa útlend-
ingum, væru miklu betri og vand-
aðri en þær vörur, sem til hersins
færu, og þó væru óvandaðri vörurnar
til hersins eins dýrt seldar og hinar.
Nú sem stendur væri herinn ekki svo
útbúinn, aö hann gæti fariS austur
yfir Rín. MeSal annars vantaöi hann
2 miljónir skóa. Vígin milli Toul og
Verdun heföu ekkert veriS endur-
bætt síðan 1875. Þýskaland hefði aft-
ur á móti vígi sín á landamærunum
í besta lagi. Ástæöuna til þessa mikla
óiags sagði hann vera hin tíSu ráöa-
neytaskifti í Frakklandi. HermálaráS-
herrarnir sætu aS eins stutta stund
hver og kæmust ekkert inn í þaö
verk, sem þeir ættu aS vinna.
Stjórnin vildi helst þagga máliö
niöur. En Clemencau og fleiri tóku
þá fast x strenginn meS Humbert og
kröfðust andsvara frá stjórninni.
Messing hermálaráöherra kvaS þá
ekki hægt aS neita því, aS ásakanirn-
ar væru á rökum bygSar, en sagði,
exns og frummælandinn, aS aðalor-
sökin til ólagsins væri hin tíöu ráða-
neytaskifti.
En nú kom til þess, aö á þetta
reyndi, fyr en Frakka mun hafa var-
aö, er umræðurnar um þaS áttu sjer
staö i þinginu.
I Frakkl. hefur af miklum flokki
manna altaf veriö aliS á óvild til
Þjóöverja út af óförunum i stríöinu
1870—71. Hugsun Frakka hefur ver-
iS, aS hefna sín, er tækifæri byðist,
cg ná aftur Elsass og Lothringen, er
ÞjóSverjar tóku þá af þeim. Hafa
báSir haft vígbúnaS mikinn á landa-
mærum meS þá viöureign fyrir aug-
um. Vináttusambandið viS Rússa var
gert til þess, aö eiga þar styrks von,
ef til þess kæmi, aS færi byöist til
þess að rjetta hlat sinn í viðureign-
inni við ÞjóSverja. SambandiS viS
England er yngra. Altaf hafa veriS
væringar og róstur milli Frakka og
Þjóðverja þar á landamærunum, ekki
síst nú síðustu missirin, og altaf hef-
ur þaö vofaö yfir, aö vopnin yrðu
að skera þar úr fyr eöa síöar. Eftir
BalkanstríSiS sögðu Frakkar, að