Lögrétta - 09.09.1914, Blaðsíða 4

IÖ4
LÖGRJETTA
liýdskólixiit
í Bergfstadastræti 3, Reykjavik
starfar eins og að undanförnu, byrjar i. vetrardag (24. okt.) og stendur 6
mánuði. Fyrirkomulag svipað og við útlenda lýðháskóla; kenslan mest i
fyrirlestrum, útskýringum og fræðandi samtali. Námsgreinar: Islenska,
danska, enska, saga, landafræði, heilsufræði, reikningur, bókfærsla, söngur,
handavinna og líkamsæfingar. Nemendur geta sjálfir valið um námsgreinar.
Ekkert próf heimtað, en námsvottorð fá þeir nemendur, sem óska. Kenslu-
gjaldið er að eins 25 krónur yfir allan tímann og minna yfir styttri tíma.
Tungumálin kend með stöðugum talæfigum og ritæfigum. Utanbæjarmönn-
um hjálpað til að útvega sjer fæði og húsnæði. Umsóknir sendist sem fyrst
til forstöðumanns.
ASM. GESTSSONAR,
Bergstaðastræti 3, Reykjavík.
Brautarholti. í Brenniborg
er einn góðkunningi minn, Stefán
söðlasmiður. Er heimili það ekki
stórt, en með þeim skemtilegustu, al-
úðleg börn. Já, eitt af því lang unað-
arfylsta, sem jeg kyntist á ferðum
mínum, eru góð og ástúðleg börn.
En sorglegt er að hugsa út íþað,
hve lítið er hirt um að hlynna að hin-
um mörgu og fögru sálarblómum
barnanna. Góð og viðkvæm börn á
slæmum heimilum eru sannir píslar-
vottar. í Glaumbæ gisti jeg hjá sjera
Hallgrími, skemtilegum óg mjög mál-
fróðum manni. Landar vorir hafa
löngum skarað fram úr í málfræði,
og væri því óskandi, að þeir færu
ekki að slá slöku við hana, nema því
að eins, að þeir yrðu þeim mun fróð-
ari um náttúru landsins. En fræði sú
lætur of fáum enn sem komið er.
Tvo fyrirlestra hjelt jeg í Hegra-
nesfjelaginu. Gisti hjá S i g u r ð i Ó1-
a f s s y n i, uppfinningamanni. Hef-
ur hann m. a. búið til „r a k s t r a r-
k o n u 11 a“, sem er járngrind fest við
ljáinn í orfinu, þegar slegið er. Hefur
hún sparað Rýpurhrepp um eða alt að
800—1000 kr. árlega. Og bóndi einn
þar nyrðra telur sig hafa haft 200—
300 kr. sumargagn af henni.
Margar uppfinningatilraunir gerir
Sigurður. En bæði fje og tíma skortir
til að fullkomna þær. Svona verður
það lengi á okkar fátæka landi. Land-
ar, sem fyrir gáfur sínar hefðu orðiö
heimsfrægir, ef þeir hefðu fæðst og
uppalist í öðrum löndum, þeir njóta
sín hjer ekki að neinu.
Jeg fór frá Hegranesi út á K o 1 k-
ós og Hofsós og hjelt tvo fyrir-
lestra á hvorum fyrir sig. Ófærð og
kafald, en aðsókn góð, viðtökur vin-
samlegar. Svo að V i ð v í k; þar er
sjera Guðbrandur, mjög skylduræk-
inn prestur.
VIII. Að Hólum,
Þar var jeg viku og hjelt 9 fyrir-
lestra. En samt var þetta Sannur og
skemtilegur hvíldartími. Jeg þurfti
ekkert að fara, og skólastjóri og
kennarar gerðu mjer alt til ánægju.
Það var nú reyndar líka gert víðast
livar annarsstaðar. En sv.o varð mað-
ur að fara þá rjett í þvi að maður var
að byrja að kynnast fólkinu.
Ágætlega leist mjer á allan skól-
ann: húsin, kennarana og kensluá-
höldin, eins það af nemendunum, sem
jeg gat aðgætt. En sama sem ekkert
sá jeg af görðunum og öðru ræktun-
arstarfi, það var hulið jökli. Er það
þó næsta mikið.
Jeg kom í k i r k j u n a. Sorglegt
að sjá, hvað mikið hún hefur mist af
fofnri prýði, Samt er nokkuð eftir,
Og það er þetta: altaristafla með upp-
híeyptum krossfestingar- og postula-
myndum o. fl.; fjórir ljósastjakar úr
látúni, einn frá 1674; skýrnarfontur
úr steini frá þeim tíma; stórt likneski
eítt og fimm smærri af Kristi kross-
festum; 8 legsteinar; 2 minnisspjöld;
2 klukkur.
Úrgörðum áHólum fengust
1913: 30 tunnur af kartöflum á 300
ferföðmum, 100 tunnur af rófum á
800 ferföðmum, af túninu 650 hestar,
too blómkálshöfuð fullþroska og
nokkur hvítkálshöfuð, grænkál óx á-
gætlega, einnig salat, spinat, kjörvel
og laukur. Sáð var 20 tegundum kál-
fræs, kom flest upp; 6 þúsund birki-
plöntur úr Hálsskógi voru settar nið-
ur í fyrravor (1913). Reyniberjum
var sáð að vori, komu upp að ári
(mörg þúsund). Má og sá þeim að
hausti, sögðu þeir. Er þar vel að ver-
ið, gleðilegt framfaramerki þjóðlífs-
ins. Eftir ósk manna t a 1 a ð i j e g
þar u m: Norsk og íslensk ung-
mennafjelög, Björnstjerne, Werge-
land, Jón Arason, Jón Vidalín, Mú-
hamed, mannúðarþróun mannkyns-
íns, uppeldi barna, hreinlæti og hí-
býiaprýði. Áheyrendur 70—80. V e 1
þ a k k a ð. Jeg gat ekki annað en
mírtst áHóiabiskupaita f ornu.
Mest þóáGuðmundgóða. Forn
skáld og fornir sagnfræðingar lofa
hann nær því allir. Nýju sagnfræð-
ingarnir flestallir lasta hann. Sann-
leikurinn liggur þar líklega á milli.
En jeg held nú, að hann sje nær
fornu sagnfræðingunum en hinum.
IX. Skíðaferð mín.
Jeg hafði eitthvað fyrir 20 árum
ofurlitið reynt að ganga á s k í ð u m.
En komst varla út úr túninu og
hætti svo. Þegar jeg var á 13. og 14.
árinu, þá lærði jeg ofurlítið að renna
mjer á h r o s s 1 e g g j u m.‘ En hætti
því svo alveg. En svo þegar jeg var
41 árs fór jeg fyrst að læra á skaut-
um, en var fyrstu dagana svo valt-
ur, að jeg varð að styðja mig við
broddskóflu, hætti þó við hana eftir
nokkra daga. Studdi mig síðan við
staf nokkra daga, en hætti svo líka
við hann og rendi mjer stuðnings-
laust upp frá því. En þetta kostaði
mig feikna áreynslu, og jeg varð oft
mjög eftir mig. Samt gat jeg loks-
ins fariö allhart og rent mjer á öðr-
um fæti hvíldarlaust 30 faðma. En
lengra komst jeg ekki i þeirri íþrótt.
Jeg sá nú í vetur, að ef jeg ætl-
aði mjer að komast norður í Eyja-
fjörðinn, þá mætti jeg til að reyna áð
fara það á skíðum, því ófærðin var
svo afskapleg orðin. Fyrsta verulega
skíðatilraunin var sú, að jeg gekk frá
Hólum yfir hálsinn norður að
Skriðulandi í Kolbeinsdal. Gekk
það allvel. En svo kom að H e 1 j -
ardalsheiði. Hún er hæsta
heiðin á landinu, sem jeg hefi yfir
farið, líklega um 3500 fet yfir sjó —
sumir segjá yfir 4000, eða á borð við
hæsta hornið á Skarðsheiði. Og afar
snjóasæl er hún, og allbrött, en ekki
sá jeg hamra á veginum sjálfum yfir
hana, enda var nú feikna jökull á
henni. Fyrst gekk jeg á skíðum frá
Skriðulandi inn að Heljarbrekkum,
þar hefst heiðin sjálf, svo lausfóta
upp þær og eins upp sjálfan Heljar-
dalinn fyrir ofan þær, því að svo var
þá mikil sólbráðin, að snjórinn límd-
ist alt af við skíðin. En upp við
Bröttubrekku fór jeg að ganga á
skíðunum, og svo úr því yfir háheið-
ina og ofan efstu brekkuna að norð-
anverðu. Á heiðinni var þá (13.
mars) logn og blíðviðri, en alt hvítt,
rjett hamrar hjer og hvar upp úr
snjónum. Jeg varð að beita alefli til
þess að geta staðið á skíðunum ofan
brattann, varð því svo uppgefinn, að
jeg varð aftur að ganga skíðalaust.
En þá fanst mjer ófærðin ætla að
kyrsetja mig, komst svo ofan í dal-
inn með hvíldum, gekk svo á skíð-
unum ofan að A11 a s t ö ð u m, efsta
bænum vestanvert í Svarfaðardal.
Góðan hafði jeg fylgdarmanninn,
varð hann stundum að bíða eftir mjer
og seinast eitthvað að styðja mig.
Nær 10 tíma vorum við yfir heiðina.
En í góðu færi fara þeir hana á 3—5
tímum og góðir skíðamenn á enn þá
styttri tíma.
Á Atlastöðum bauð bóndinn mjer
þegar að hvíla mig næsta dag. Var
jeg þar svo tvær nætur; viðtökur
mjög alúðlegar.
Svo lánaði jeg skíði bæ frá bæ,
þau voru öll góð nema ein, datt jeg
af þeim i brekku, meiddi mig í höfði,
fjekk svo mikla tannpínu, misti jaxla
tvo, lá i afleiðingunum um páskana á
Akureyri undir læknishendi. Og að
byltunrti bjó jeg lengi, og er naumast
jafngóður enn þá. En skíðaför lærði
jeg þó svo, að jeg held jeg reyni að
nota þau aftur, ef jeg þarf að lenda í
annari eins ófærð.
Betra en ekki er að byrja að læra
á skautum á fimtugsaldri, eða skíð-
um á sjötugsaldri. En betra er að
gera það á þrítugsaldri. Best þó þeg-
ar í bernskunni. Ættu því öll börn
að læra eitthvað á skautum eða á
skíðum og helst á hvorumtveggja.
X. í Svarfaðardal.
Jeg gisti á 4 bæjum als í dalnum,
allir ágætir. En minnisstæðast var
mjer samt á Bakka. Húsbændurnir
eru nú annars, víðast hvar þar sem
jeg kem, hver öðrum líkir í þvi, að
sýna gestrisni og mannúð. Á öðru
heimilisfólki er aftur meiri munur.
Það er jafnan kurteist en stundum
heldur fálátt; kemur fyrir, að það
verða rjett hjónin ein, sem við mann
tala. Ekki fer munur þessi mest eft-
ir gáfum eða lærdómi, heldur skap-
lyndi og hjartalagi. Ungmennafje-
lags- og skólafólk virðist þó heldur
skrafhreifnara. En við flesta má tala,
þegar maður er einn með þeim, og af
flestum má eitthvað læra eða fræð-
ast. En með allra skemtileg-
asta fólkinu, sem maður
hittir, eru samt góð og vel-
uppalinbörn. Þau eru oft hreint
fín prúðmenni, og um leið svo látlaus
og alúðleg, já, stundum svo ástúð-
leg, að maður ábágt með að fara frá
þeim. Mörgum þessháttar börnum
kyntist jeg, þegar jeg fýrrum var að
kenna í Norðursýslunum, einkum í
Kelduhverfi og Axarfirði. Og í þess-
ari ferð minni varð jeg víða var við
þau. Svona var það á áðurnefndum
bæ. Hann er líka myndarheimili.
Enda eiga góð börn jafnan mikinn
þátt í að geraheimilin góð, falleg og
skemtileg. Það hefur annars liittst
svo á fyrir mjer, að jeg hef að tiltölu
hitt meira af þessu skemtilega smá-
fólki á Norðurlandi en í hinum lands-
hlutunum. Jeg hitti líka fleira af því
í Danmörku en í Noregi. En heimsku-
legt væri nú samt að halda að Norð-
lendingar væri líkari Dönum en t. d.
Sunnlendingar, eða þá Sunnlendingar
líkari Norðmönnum en Norðlending-
ar. Meira, meira þarf til samanburð-
ar. En livað sem þessu líður, ástúð
barna er, meðal annars góðs, sem
hún hefur í för með sjer, eitt af því,
sem langmest upplífgar og gleður
þreyttan og einmana ferðamann. Það
hef jeg margreynt utanlands sem inn-
an. Já, alúð allra, yngri sem eldri,
gerir það.
Jeg vil því heldur gista á fátæklegu
alúðarheimili, en á ríkmannlegu
heimili, sem er kaldara í anda.
Slæmt er fyrir gest og gangandi
að fá kaldar viðtökur. En verra er,
ef kuldinn ríkir í skylduliði heimil-
isins. Kærleiksleysið er aðalgróðrar-
stía siðleysisins, bæði ofdrykkju og
óskírlífis.
Mikið ungmennafjelag er í daln-
um. Það er 5 ára, 50 meðlimir. Eiga
1000 ferfaðma land, fimti hluti þess
ræktaður, m. a. birki, fura og reynir.
Árgjald pilta 2.40, stúlkna hálfu
minna, eflir sund, er að kaupa sjer
hús. Jeg hjelt þar tvo fyrirlestra,
áheyr. 140. Komu flestir á skíðum
eða sleðum, góð ávörp mjer í garð.
■Sonur sjera Kristjáns á Tjörn er fyr-
ir fjelaginu, einn af þessum mörgu,
góðu og látlausu ungu leiðtogum
æskulýðsins.
XI. Árskógsströnd.
Þar er gott ungmennafjelag. Það
er eitt af ungmennafjelögum þeim,
sem hefur byrjað á verulegri
mannúðarstefnu. Ellefu pilt-
ar í fjelagi þessu hjálpuðu fátækri
ekkju með heyskap ókeypis. Þeir fóru
seinni hluta laugardags í tún hennar
og slógu þar til kvölds og svo alla
nóttina, og urðu það um 30 hestar.
Þeir hafa líka byrjað á að prýða
kirkjugarð með því að planta trje
í hann. Þeir hafa eignast hús, og
halda í því fundi sína, og auk þess
leigja þeir það til skólahalds og ann-
ars nytsamlegs. Húsið fjekst með
góðu verði (1700 kr.). í fjelagi þessu
eru 5 bændur, þar á meðal hrepp-
stjórinn og hreppsnefndaroddvitinn.
Jeg hjelt þar tvo fyrirlestra, um
100 áheyr., fagrar þakkir. Mótspyrnu
mætti þetta fjelag eins og fleiri U.
M. F. En hún minkar þar sem annar-
staðar þegar almenningur fer að
þekkja fjelagsskapinn að ráði.
Frændur Jóhanns byggingameistara
eru fyrir fjelagi þessu, átti hann
mestan þátt í stofnun þess. Enn fór
jeg á skíðum uns jeg kom inn að
Fagraskógi. Altaf sama ófærðin, oft
snjókoma, en oft bjart og kalt, en
altaf stilt frá 11. mars til 5. april.
Huslan af lijeraði.
Út af grein minni í 14. tölublaði
blaðsins „Reykjavíkur“ síðasl. ár
hefur sira Magnús í Vallanesi farið
á stúfana í 32. og 33. tölubl. sama
blaðs.
Þó svar þetta sje þannig, að ekkert
er hrakið af því, sem málinu, sem
um er að ræða, kemur við, verð jeg
að fara nokkrum orðum um það.
Grein síra M. gengur mest út á
að sýna fram á, hvað sá hlutinn sje
góður og mikils virði, sem heldur á-
fram að fylgja Vallanesi. Meðal ann-
ars fullyrðir hann, að 1300 útheys-
hestar hafi verið heyjaðir á sumri
í sinni tíð í engjum þeim, er enn þá
fylgja Vallanesi. Hvað voru þá marg-
ir hestar heyjaðir á hinum partin-
um? Um það getur hann ekki, en ef-
laust hafa þeir verið margir. Fljer
sannar hann sjálfur tvent, sem hann
í grein sinni er að færa líkur fyrir,
að jeg fari ekki rjett með. Fyrst það,
að þegar alt um þrýtur — grasvöxt-
ur bregst — þá er hægt að selja
slægjur á Vallanesi, því samkvæmt
búnaðarskýrslum Vallahrepps hefur
síra M. aldrei heyjað meira á sumri
en 643 útheyshesta, og meðan hann
neitar ekki því, sem jeg held fram, að
þetta, sem hann fjekk keypt, sje
„kjarninn" úr engjum og beitilandi
Vallaness, þá sannar þetta, sem hann
heldur fram, einungis það, að þessi
partur, er hann fjekk keyptan, er
mikið betri en jeg tel hann. Þá virð-
ist hann vera að færa likur fyrir því,
að jeg af persónúlegum ástæðum við
sig hafi farið að hrekja slúðursögu
ferðam., * en jeg vísa því heim sem
algerlega ástæðulausu og svara því
ekki frekar.
Að eins einu einasta atriði i grein
minni mótmælir presturinn ákveðið,
og það er: að hann, síra M. Bl„ sje
ekki eins hygginn og jeg tel hann.
Leitt er að þrátta við síra M. um
þetta; læt jeg það því niður falla.
Síra M. segir: „Jeg skildi nú orð
pistilsh. svo, er jeg sá þau í „Kirkju-
blaðinu", að hann meinti, að þetta
hvorttveggja — vit og dugnaður —
þyrfti til þess að gera landið að
byggilegu ábýli. — Hallgr. virðist
aftur skilja hann svo, að þetta vit
og dugnað — þurfi til þess að hafa
þær tekjur af landinu, með afurða-
sölu, að nemi rentu af kaupverðinu."
Ummæli pistilhöfundarins voru svo
ákveðin, að ekki var hægt að mis-
skilja þau, en látum síra M. halda
sínum skilningi. Til hvers var prest-
urinn að sælast eftir þessu landi, ef
hann ætlar ekki að nota það til af-
urðasölu ? Ætli hann það ekki, eru
kaupin í fylsta máta tilgangslaus, þvi
það þekkir hann, bæði af eigin
reynslu og annara, að það algenga
er, að breyta grasinu (hvert sem er
af ræktuðu eða óræktuðu landi) í
aðrar afurðir, kjöt, ull, tólg, mjólk,
skinn, en selja beit og slægjur mundi
óvíða geta gengið í Fljótsdalshjeraði
nema á Vallanesi, vegna þeirra miklu
yfirburða, er sú jörð hefur fram yf-
ir aðrar jarðir hjer, hvað grasvöxt
og hagsæld snertir, enda bendir það
til, ásamt ýmsu öðru, að presturinn
metur mikils þessa 500 kr. landspildu,
sem virðingarmennirnir telja 4 hndr.
að dýrleika, að hann er þegar búinn
að byggja á þessu „koti“ byggingu,
sem jeg hef heyrt að hann sjálfur
telji 70,000 kr. virði. Þá segir síra
M. að jeg geri ráð fyrir að ekki sje
rekið bú á landinu, heldur selt út
beit og heyskapur, „og útkoman verði
svo glæsileg jafnvel þó lægri tölum
H. Þ. (mínum) væri skift með 2,
að flestir landbændur mundu heldur
vilja selja öðrum beit og slægjur á
löndum sínum en reka búskap sjálf-
ir. Hjer misskilur hann hraparlega.
Jeg tók það sem hendi var næst og
óbrotnast til að ósanna frásögn pist-
iishöfundarins, en ekki það, sem mest
gaf af sjer, að öllum jafnaði, svo sem
eins og að reka búskap á þessu landi,
og skal hjer glögglega sýnt fram á,
að síra M. hleypir hjer á vaðleysu.
Nýgiftur maður eignalítill, fremur
duglegur til vinnu, fær þessa um-
ræddu landspildu keypta, og hefur
það traust, að geta fengið lán til
að kaupa land og áhöfn.
Er þá dæmið þannig:
Kr.
Landspilda sú, sem um er
að ræða .................... 500.00
Til húsabygginga og búsá-
halda ..................... 1700.00
Fæði hjónanna yfir ár .... 500.00
2 hestar að vori 100 kr. hvor 200.00
1 kýr að vori 100 kr...... 100.00
200 ær að hausti 10 kr. hver 2000.00
Saml...... 5000.00
Afurðir af þessum gripum eftir ár-
ið: Kr.
400 pd. úll á 0.80.......... 320.00
150 dilkar á 7 kr.......... 1050.00
Tekjur á einni kú........... 200.00
Saml...... 1570.00
Þegar búið er nú að greiða vexti
af láninu, 5000 kr. m. 6 pct. 300.00
Kaup 1 karlmanns og 1
kvenmanns ca................ 270.00
Saml....... 57000
Þá eru hreinar tekjur af búinu 1000
kr. eða sem svarar 6 pct. vöxtum af
16,680 kr.
Jeg geri ráð fyrir 5 Pc*- afföllum á
ánum á fyrsta ári, þar sem þær
* Síra M. kallar hann „Pistilshöf-
und“ og skal þvi nafni haldið.
Vátryggið fyrir eldsvoða í
GENERAL.
Stofnsett 1885.
Varnarþing í Reykjavík.
SIG. THORODDSEN. Sími 227.
Umboðsm. óskast á Akranesi, Kefla-
vík, Vík, Stykkishólmi, Ólafsvík.
AXA hafragrjón
á morgnana gefur besta undirstöðu.
Klæ ð a verksmiðj an
' „Alafoss"
kembir, spinnur, tvinnar, þæfir, ló-
sker, pressar, litar, gagneimir (af-
dampar) og býr til falleg tau.
Vinnulaun lægri en hjá öðrum klæða-
verksmiðjum hjer á landi.
„Álafoss“-afgreiðslan: Laugaveg 34
Rvík sími 404.
Bogl H. ]. Dorðarson.
mundu ólandvanar, og 10 pct. af-
föllum af lömbunuin, eftir því ætti
þá bóndinn að ári liðnu 190 Kr.
ær á................. 1900.00
30 lömb á 7 kr. hvert .... 300.00
Saml....... 2410.00
Eru þá 110 kr. fyrir því, sem grip-
irnir hafa elst, auk áðurtaldra tekna.
En auk þessa gæti nú þessi bóndi
selt bæði slægju og beit, beit í full-
komnum mæli við það, sem jeg gat
um í fyrri grein minni, fyrir 60—120
kr. og slægjur sem svo miklu mundi
nema, því eftirsókn eftir beit er ár-
lega, eftir slægjum þegar grasspretta
er ekki sæmilega góð, sem mjög oft
kemur fyrir. Þessar tekjur ætla jeg
mundu nema nægilega fyrir afborg-
un af láninu og opinberum gjöldum.
Væri nú jörðin fullsetin, — rekið
það bú á henni, sem hún í raun og
veru ber, — í staðinn fyrir ,að selja
að nokkru beit og heyskap, mundu,
eins og gefur að skilja, tekjurnar af
búinu aukast að miklum mun.
Mjer duldist það ekki, þegar jeg
skrifaði fyrri grein mína, að vera
mundi miklu arðvænlegra, að öllum
jafnaði, að reka búskap á þessu
kostalandi, en selja beit og heyskap
að öllu leyti, en áleit dæmið, sem jeg
tók, nægja til að hrekja ósannindi
pistilsh. Síra M. segist „nú um 20
ár hafa tekið ýmist mestallan eða
a 11 a n“ heyskap sinn úr þeim hlut-
anum, sem enn þá fylgir prestssetr-
inu. Þegar jeg sá orðið „allan“ með
breyttu letri, þá varð jeg hissa, því
sje þetta rjett, að það hafi komið
fyrir, að presturinn hafi tekið allan
heyskap sinn eitthvert sumar úr
Jiessum engjum, sem nú fylgja prests-
setrinu, þá getur tæplega legið öðru-
vísi í því en svo, að síra M. eigi minna
engjaland en virðingargerðin virðist
bera meö sjer að hann eigi. Hvað
mikið land hann á fyrir innan bæ
er ómögulegt að vita eftir virðingar-
gerðinni, og leiðir það af því, að ör-
nefnin, sem nefnd eru og þar eiga að
skifta landi, þekkir enginn maður,
sem í Vallanesi hefur verið á undan
síra M. og enginn, sem þar hefur
verið í tíð hans, sem jeg hef spurt
um þetta hefur haft hugmynd um,
hvar þessi örnefni væru, og jeg efast
um, að virðingarmennirnir geti bent
á þau.
Niðurl.
Prentsmiðjurnar Rún og Gutenberg.