Lögrétta - 07.10.1914, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON,
Þingholtsstræti 17.
Talsítni 178.
LOGRJETTA
Afgreíðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Talsími 359.
Veltusundi I.
Nr. 49.
Reykjavík, 7. okt. 1914.
IX. árg.
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng kaupa allir í
Bókauerslun Sigtúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síSd.
Yfirlit.
IV. Herbúnaður ófriðarþjóðanna.
Frh.
Útgjöldin til herbúnaSar eru afar-
þung byröi á þjóöunum, og hafa þau
vaxiö mjög nú á síöustu árunum. Auk
beinu útgjaldanna er svo herskyldu-
kvööin, sem öll riki Noröurálfunnar
hafa lögleitt hjá sjer nema Bretland.
Til þess aö sýna, hvernig herirnir
eru myndaöir, skal hjer skýrt frá
aðaldráttunum í herskyldufyrirkomu-
laginu hjá helstu þjóöunum i álfunni.
Landvarnarskylda byrjar á Þýska-
landi við 17 ára aldur og endar við
45 ára aldur, en herskylda byrjar við
20 ára aldur. Hin eiginlega herþjón-
usta varir 2 ár, en síðan eru menn
5 ár í varaliði, nema i riddaraliðinu
og stórskota hestliðinu, þvi þar eru
tímabilin 3 og 4 ár. Meðan menn eru
i varaliðinu, eru þeir taldir heyrandi
til hersveit sinni og eru skyldir til
að mæta þar tvisvar á þessum 5 (eða
4) árum til æfinga. Þessi æfingatími
má vara 8 vikur, en er venjulega 6
vikur, eða ef til vill að eins 4 vikur.
Þennan herþjónustu tíma allan' eru
menn taldir i 1. röð. Næsta timabilið
er 5 ár (í riddaraliðinu og störskota
hestliðinu 3 ár) i fyrsta landvarriar-
flokki, eða herþjónusta í 2."röð. Á
þessu tímabili eru menn 1 * * * 5 6 tvisvar
kvaddir til heræfinga, 8—14 daga í
senn. Þó er landvarnar-riddaraliðið
ekki kallað til æfinga á friðartimum.
Eftir að menn hafa verið 5 ár i 1.
landvarnarflokki, koma þeir i 2. land-
varnarflokk og eru þar þangað til
þeir hafa fylt 39 ár, eða 6—7 ára
tima (8—9 ár i riddaraliði og stór-
skota hestliði). Á þessum árum eru
þeir ekki kvaddir til æfinga. Þar næst
koma menn inn í hinn svokallaða
„landstorm“ og eru þar í 2. flokki í
6 ár, eða þangað til þeir eru fullra
45 ára. Eftir það eru menn ekki her-
skyldir. í fyrsta flokki landstorms-
ins eru menn frá 17—20 ára og svo
allir á aldrinum frá 20 til 39 ára, sem
af einhverri ástæðu hafa ekki fengið
hermenskuæfingu.
I Austurríki-Ungverjalandi er fyr-
irkomulagið þannig, að herstjórnin er
sameiginleg yfir þeim her, sem talinn
er í 1. röð og nefnist hann sameigin-
lcgi herinn. Þar inni i er herinn frá
Bosníu og Herzegóvinu. Aftur á móti
er landvarnarlið og landstormur
Austurrikis aðskilin frá landvarnar-
liði og landstormi Ungverjalands, þvi
þetta er talið þjóðlið Ungverja. Land-
varnarskylda er frá 19 ára aldri til
42 ára. Herþjónusta byrjar venjulega
á 21. ári og varir i hinum sameigin-
lega her í 3 ár, en síðan eru menn 7
ár i varaliði, og því næst 2 ár í vara-
liði landvarnarliðsins. 1 Bosníu og
Ilerzegóvínu er ekkert landvarnarlið,
en menn eru þar 9 ár i varaliði hins
sameiginlega hers. Þrisvar eru menn
kallaðir til æfinga meðan þeir eru i
varaliði og nær hver æfingatími ekki
yfir meira en 4 vikur. Að þessum 12
árum liðnum koma menn í landstorm-
inn og eru þar lil 42 ára aldurs. Ekki
ganga allir í byrjun herskyldualdurs
inn i hinn sameiginlega her, heldur
fer þangað að eins ákveðin tala, en
hinir fara inn í landvarnarher hvers
ríkisins um sig og verður hann þann-
ig fastur her. Þar er þjónustan 2 ár
og i varaliði 10 ár.
Her Frakka skiftist í þjóðherinn,
sem kallast „metropolitan“-her, og
nýlenduherinn. Til „metropolitan“-
hersins telst þó herinn í Algeríu og
Túnis. Landvarnarskylda er í Frakk-
landi frá 20 til 45 ára aldurs. Her-
skyldutíminn er 2 ár, eins og i Þýska-
landi, en mikið hefur verið rætt um að
lengja hann í 3 ár. Eftir það eru rnenn
i varaliði 11 ár og eru kvaddir til
æfinga tvisvar á þeim tíma, 4 vikur
í senn. Þá eru menn 6 ár í landliðinu
og kvaddir til æfinga einu sinni á því
tímabili um tveggja vikna tíma. Loks
eru menn 6 ár í varaliöi landliðsins,
en eru aldrei kvaddir til æfinga á
þeim árum. Nýlenduherinn er mynd-
aður úr hinum herunum með sjer-
stöku fyrirkomulagi og er nokkuð af
honum fastur her heima í Frakklandi,
en hitt er til og frá úti um nýlendur
Frakka. 1912 var herinn á friðart.
talinn: heima í Frakklandi 563,600,
i Algeríu og Túnis 74,200, i nýlend-
unum 74,800.
í Rússlandi er herskylda frá 21.
árs aldri til 43 ára aldurs. Herinn er
þrískiftur og nefnast þrjár höfuð-
deildirnar: Evrópuherinn, Kákasus-
herinn og Asíuherinn. Fyrirkomulag-
ið er ekki eins í öllum deildum hers-
ins. En yfirleitt er það þannig, að her-
þjónusta er 3 ár í fótgönguliði og
stórskotaliði, en annars 4 ár, og eftir
það eru menn 15, eða 14, ár í varaliði,
og taka á þeim árum tvisvar þátt í
æfingum, 6 vikur hvert skiftið. Eftir
þennan 18 ára tíma í 1. röð, komast
menn inn í landstorminn, „Opolché-
nié“, og er þar 5 ár, eða til 43 ára ald-
urs. Kósakkaliðið er með sjerstöku
fyrirkomulagi, og í Kósakkahjeruð-
unum i Suður-Rússlandi er landvarn-
arskylda æfilöng, en á hættutímum
má kalla Kósakka á öllum aldri til
ríkisvarna. Þeir eru allir ríðandi her-
menn og leggja sjer sjálfir til hesta.
Landstormurinn rússneski er í tveim-
ur flokkum. I fyrra flokki eru auk
þeirra, sem áður eru taldir, ungir
menn, sem afgangs hafa orðið í byrj-
un herskyldutímans þeirri tölu, er
þurfti til að fylla herinn, og hafa
þeir sjerstakar æfingar og eru á ó-
friðartímum herskyldir sem varaliðs-
menn í 1. röð. Aðalstyrkur Asíuhers
Rússa er í Austur-Siberíu og hefur
hann mikið verið aukinn og endur-
bættur síðan Rússar áttu í ófriðnum
við Japani.
Landher Breta er 1. fasta herliðið
(Regular Army) og 2. landliðið
(Territorial Army). Mikið af fasta
bernum er í nýlendum Breta til
og frá. Hann er kostaður af ríkis-
sjóði nemi í Indlandi, og er kallaður
„Bretski herinn“ i mótsetning við hin-
ar innlendu hersveitir á hverjum stað,
svo sem Indlandsherinn í Indlandi.
Herskylda er engin í Bretlandi, en
menn eru ráðnir í herinn, flestir til 7
ára í stöðuga þjónustu og síðan til 5
ára í varaliði. Teknir eru menn frá
18 til 25 ára. Landliðið er að eins í
herþjónustu heima fyrir á friðartím-
um. I það eru menn ráðnir til 4 ára og
aldurstakmörkin 17 og 35 ára aldur.
I Irlandi er ekkert landlið.
Af öllum útlendum vísindamönnum
og fræðimönnum, sem stundað hafa
íslensk fræði og kynt sjer land vort
og sögu, hefur tæplega nokkur varið
kröftum sínum eins óskiftum í þarfir
íslenskra visinda eins og Dr. phil.
K r i s t i a n Kaalund, bókavörður
við handritasafn Árna Magnússonar.
Hann Tiefur líka aflað sjer svo mik-
illar þekkingar á íslensku og íslensk-
urn bókmentum og sögu íslands, að
hann er flestum mönnum fremri.
Honum er eigi hægt að jafna
við aðra útlendinga en þá R a s m u s
K. r i s t i a n R a s k og K 0 n r a d
M a u r e r.
Dr. Kaalund tók meistarapróf í
norrænni málfræði 1869, og lagði
hann þá sjerstaklega stund á menn-
ingarsögu Íslands. Hann ritaði þá á-
gæta ritgerð um sveitalífið á íslandi.
Til þess að kynna sjer ísland og þá
staði, sem getið er um í sögunum, fór
hann til íslands 1872 og dvaldi þar í
rúm 2 ár og ferðaðist um flestar
bygðir landsins. Sjera Magnús And-
rjesson, prófastur á Gilsbakka, var
fylgdarmaður hans, og kann hann frá
ýmsu að segja af ferðum þeirra. Þá
var erfiðara að ferðast á íslandi en
nú, og sjerstaklega var erfitt að
klöngrast sumstaðar á Vestfjörðum
yfir snarbrött végalaus fjöll. En al-
drei kvartaði Dr. Kaálund hvað sem
að höndum bar.
Fyrri veturinn á íslandi dvaldi
Flaalund í Hjarðarholti hjá Theodor
sýslumanni Jónassen og kyntist þá ís-
lensku sveitalífi á vetrum. Þann vet-
ur þýddi hann „Pilt og stúlku“.
Árangurinn af þessari ferð Dr.
Kaalund er rit hans, „Söguleg staða-
lýsing af íslandi“, í tveimur stórum
bindum, einhver hin besta bók, sem
um ísland hefur verið skrifuð, og
nauðsynleg handbók fyrir hvern þann
mann, er les fornsögurnar rækilega.
Litlu eftir að þetta mikla rit var
komið út, varð Dr. Kaalund bóka-
vörður við handritasafn Árna Magn-
ússonar (1883). Hann hefur samið
yfir það nákvæma skrá, sem prentuð
ei i tveim stórum bindum. Það er
fyrirmyndar-verk; af henni getur
hver maður sjeð, hvað i handrita-
safninu er, hvað af því hefur verið
gefið út, og við hvaða rit hvert hand-
rit hefur verið notað.
Enn fremur hefur Dr. Kaalund gef-
ið út sams konar skrá yfir öll ís-
lensk handrit og handrit, sem ísland
snerta, í konunglega bókasafninu í
Kaupmannahöfn. Með þessu hefur
Dr. Kaalund unnið hið þarfasta verk
og greitt götu allra þeirra, sem is-
lenska málfræði og sögu stunda.
Enn fremur hefur Dr. Kaalund gef-
ið út mörg af fornritum vorum, þar
á meðal Sturlungasögu; er það í
fyrsta skifti sem hún er gefin út með
vísindalegri nákvæmni.
Dr. Kaalund hefur og ritað margt
um ísland og æfisögur margra Is-
lcndinga; yrði það of langt mál að
tclja það altsaman í blaðagrein. En
þess skal getið, að alt, sem hann hef-
ur unnið, er vel af hendi leyst.
19. ágúst í sumar varð Dr. Kaa-
lund sjötugur, og sendi þá Hið ís-
lenska fræðafjelag í Kaupmannahöfn
honum Afmælisrit sem lítinn vott um
virðingu þá og þakklátssemi, sem
margir íslendingar bera til Dr. Kaa-
lunds fyrir hin mikilsverðu störf hans
í þarfir íslenskra vísinda, og fyrir
hina miklu alúð hans og góðvild til
íslands. I riti þessu geta menn lesið
um æfistörf Dr. Kaalunds og ágrip
af æfi hans. I því er lika góð mynd
af honum.
Enn frernur eru í riti þessu rit-
gerðir: Um Stjörnu-odda og Odda-
tölu, eftir Björn M. Ólsen. Töldu ís-
lendingar sig á dögum þjóðveldisins
vera Norðmenn? eftir Boga Th. Mel-
steð. Tvö heimildarrit um bygð í Ör-
æfum með athugasemdum eftir Finn
Jónsson. Um Víðferlissögu Eiríks
Björnssonar eftir Sigfús Blöndal. Úr
sögu íslenskra búninga eftir Valtýr
Guðmundsson. Eldreykjarmóðan 1783
eftir Þorvald Thoroddsen.
Allur frágangur á riti þessu er hinn
vandaðasti. I því eru 8 myndir, og rit-
ið hið eigulegasta. Verð 2 kr.
Laus embætti. Yfirkennaraembætt-
ið við mentaskólann með 3200 kr.
árslaunum og 400 kr. viðbót samkv.
gildandi fjárlögum. — Fimta kenn-
araembættið við mentaskólann með
2000 kr. árslaunum og 400 kr. við-
liót samkv. núgildandi fjárlögum. —
Sýslumannsembættið í Skaftafells-
um með 3000 kr. árslaunum. — Hjer-
aðslæknisembættið á Húsavík með
1500 kr. árslaunum. — Umsóknar-
frestur um öll þessi embætti er til 1.
des. næstk.
27. sept. 1858. - 28. sept. 1914.
I.
Fyrir liðugum 20 árum fengu ís-
lendingar vitneskju um það, að þeir
hefðu eignast nýtt þjóðskáld. Ýmsir
höfðu vitað, að til var úti í Kaup-
mannahöfn fátækur stúdent, sem hjet
Þorsteinn Erlingsson; að hann var
hættur laganámi, sem hann hafði
stundað nokkur ár, og farinn að vinna
fyrir sjer með tímakenslu; að hann
hafði verið studdur til náms i latínu-
skólanum, alveg efnalaus, og að
Steingrímur Thorsteinsson hafði þar
reynst honum mikill drengur; að
hann hafði ort frá þvi er hann var
barn, og að alt var snoturt, sem frá
honum hafði komið. Nú sáu það allir
— af fyrstu árgöngum Sunnanfara —
að liann var mikið skáld.
Hann var ekki við eina fjölina feld-
ur, þessi nýi maöur, sem kominn var
fram á vigvöllinn. Vígvöllinn segi jeg
með vilja, því að það var orustuhug-
ut' í manninum. Gunnreifur var hann
og stórhöggur. Og hann rjeðst ekki
á garðinn, þar sem hann var lægstur.
Hann rjeðst á konungsvald og auð-
vald og kirkjuna. Hann svívirti þetta
alt af hlæjandi fögnuði. Hann þurk-
aði með því forugt gólfið.
Hann rjeðst á mannfjelagið sjálft.
Hann trúði á byltinguna miklu, sem
steypir öllum nútíðar-völdum af stóli
og leiðir frelsiðog jafnrjettið til önd-
vegis. Menn verjast af alefli. En það
er ekki til neins:
Þar kemur ei varðmönnum blundur á brá,
þeir berjast þar nætur og daga,
en illur er leikur við yrmlinga þá,
sem eldgömlu stoðirnar naga.
Og bumburnar þrýtur að þagga þann óð,
sem þrymur þar tryltast í ranni,
þvi það eru ótrúleg ódæmahljóð,
sem eru í hungruðum manni.
Hvenær sem einhver vekur þeim nýj-
ar vonir, mönnunum, sem við höfum
svívirt og hrakið og þreytt og húð-
strýkt og drepið að kalla, svo að
kraftar þeirra fara að vaxa, og þeir
taka að spyrna í, þá
er eins og vjer stöndum á glóðum.
Þá nötrar vor marggylta mannfjelags höll,
sem mæðir á kúgarans armi,
sem rifin og fúin og ramskekt er öll
og rambar á Helvítis barmi.
Hann rjeðst á guðshugmyndina.
Hann lýsti fyrirlitningu sinni á þeim
guði, sem ljeti alt ranglætið, allan ó-
jöfnuðinn við gangast, væri alt af
með auðnum, en ljeti fátæklingana
fara varhluta af allri blessun.
í fátækt skortir bæði náð og brauð,
því bendir guð þjer veg með þjónum sínum:
Þú verður, vinur, fyrst að fá þjer auð,
þá færðu lika náð hjá drotni þínum.
Hann talar um það með fögnuði, að
örlög guðanna verði öll eins. Óðinn
einn fær góð eftirmæli:
Og Alfaðir leit hina lækkandi sól,
og landinu mátti’ hann ei gleyma,
en lífgyðju eilífri frelsisins fól
hann fjörviðinn íslands að geyma.
Allir guðir fara sömu leiðina eins og
hann. Guðsmóðir er hrakin úr hásæti
guðanna „og heilaga skrúðanum rú-
in.“ Sömu örlög bíða Krists og Je-
hóva:
Því kongar að síðustu komast í mát,
og keisarar náblæjum falda,
og guðirnir reka sinn brothætta bát
á blindsker í hafdjúpi alda.
Eða eins og hann orðar það í öðru
kvæði:
Og þá hefur máske hin máttuga hönd
um musterin eldslogum vafið,
og guðinum seinasta stjakað að strönd
og steypt niðr í annaðhvort hafið.
Feykilega er þetta alt snjalt, sögðu
menn. Enginn maður gat neitað því,
að snjalt var það sagt. En það væri
of lint að orði kveðið, að þetta hafi
hneykslað suma menn. Það gekk al-
veg fram af þeim. Það jók engu á ó-
sköpin, þegar menn fengu þetta er-
indi í „Þyrnum“, ásamt ýmsum öðr-
um líkum:
Ef þjer ei ægir allra djöfla
upphlaup að sjá,
og hverri tign að velli velt,
sem veröldin á,
og höggna sundur hverja stoð,
sem himnana ber:
þá skal eg syngja sönginn minn
og sitja hjá þjer.
Þetta var nokkurn veginn eins svæs-
ið eins og það sem svæsnast hafði
verið sagt á öðrum tungum. Þeir hafa
naumast farið fram úr þessu Swin-
burne eða Strindberg eða Knut Ham-
sun, eða aðrir, sem djarfmæltastir
hafa verið. En Þ. Erlingsson hafði
verið jafn-djarfmæltur, þegar hann
var að kveðja sjer hljóðs í „Sunnan-
fara“. Aldrei hafði nokkur íslenskur
snillingur slegið hörpuna jafn-hlífð-
arlaust gegn máttarvöldum alheims-
ins. Var þetta ekki nokkurs konar
tröllaslagur ? Sat ekki einhver tröll-
karl með hörpuna og var hann ekki
að slá hugi þjóðarinnar út í einhvern
æðisgenginn trölladans ?
Nei, ekki gat það verið. Jafnvel
þessi árása-slagur var fullur af misk-
unn og mildi, þrunginn af meðaumk-
un með og kærleika til smælingjanna,
olbogabarna lífsins. Þrátt fyrir alt og
alt var það bersýnilega logandi þrá
eftir tilverunnar æðstu gæðum, vit-
inu, rjettlætinu, kærleikanum, sann-
leikanum, sem stilti saman strengina.
Nei, tröllkarl gat það ekki verið.
Og þessi árása-slagur var ekki eini
slagurinn, er hann sló. Það var nú
eitthvað annað.
Samhygðin með dýrum merkurinn-
ar, en einkum fuglum loftsins, var
honum ástríða. Allir muna eftir kvæð-
inu „Vetur“, um söngfuglinn, sem
ekki á annað hús en hlje hjá freðn-
um steini, og
komu dauðans kvíðir þar
um kalda nótt og langa.
Yndisleg ástarkvæði lásu menn líka
eftir hann í Sunnanfara.
En átakanlegust var ástin á íslandi.
Það var ekki auðvelt að verjast því
að komast við undir söng þessa fá-
tæka íslendings úti í Kaupmanna-
höfn um fjölbreytt fjalldala-skraut,
um það, hve indælt væri að syngja
og dreyma þar um ástir og vonir, um
lundinn og lynggrónu hliðina, „þó lít-
ií og fátækleg væru þau bæði“, um
óbygðar heiðar og víðsýnið fríða, um
vorkvöldin, sem sitja hlustandi hljóð,
og um vornæturnar, sem hika og bíða
dreymandi. Það hlaut að vera tilfinn-
ingasljór maður, sem ekki fann til
með þessu skáldi í fjarlægu landi,
sem átti fegurstu sumurin liðin, en
langaði svo oft heim á Þórsmörk,
þráði svo sólskríkjuljóðin og vornæt-
ur friðinn, með íslendingnum, sem
harmaði í skógunum hrjósturlönd
sín, og hlustaði sem gestur á nátt-
galakliðinn.
íslensk þjóð hlustaði hugfangin, þó
að á misjafna strengi væri slegið.
Sumir voru grátklökkir. Aðrir fagn-
andi. Það var hressandi, morgun-
kendur snildar-hreimur i orðalaginu,
hvað ’ sem maðurinn var að segja.
Þeir, sem voru meira og minna reið-
ir, hlustuðu líka. Þeir ljetu bugast
af dularmagni listarinnar.
II.
Sumarið 1895 kom hann heim til
Islands. Hann var þá allmikið þrot-
inn að heilsu. Blóðspýju hafði hann
fengið í Kaupmannahöfn, var mjög
veill fyrir brjósti, og bjóst fast-
lega við því, að eiga skamt eftir ó-
lifað.
Ýmsa langaði til þess að „gera eitt-
hvað fyrir hann“, sem það er kallað,
til þess að hann gæti fengið að njóta
vistarinnar á ísl. það sem eftir væri
æfinnar. Menn vildu taka honum vel,
þegar hann kom úr útlegðinni. Eng-
um hugkvæmdist samt að gera við-
tökurnar svo ríkmarmlegar, að hann
gæti lifað sæmilega áhyggjulitlu lífi,
aö hann gæti dregið að sjer það and-