Lögrétta - 16.12.1914, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON,
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og ianheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Veltusundi 1.
Talsími 359.
Nr. 60.
Reykjavík, 16. desbr. 1914.
IX. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng kaupa allir í
Bokauerslun Sigíiisar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd
lárnbrautir á islandi.
Eftir Jón Þorláksson.
II.
Hvað líður landbúnaðinum ?
, Frh.
Um starfsfjeð — eða vöntun-
ina á því — ætla jeg lítið að ræða
hjer, geri það máske annarstaöar.
Þó skal jeg grípa einstö'k dæmi.
KaupstaSarbúi, sem býr til eða eyk-
ur verðmæta fasteign, t. d. leigjan-
legt hús, hefur nú undanfarin ár
venjulega átt aðgang að því að fá
um helming af verði eignarinnar eða
eignaraukans að láni gegn veði i
fasteigninni, og án annarar trygg-
ingar. Þetta hefur hleypt kaupstöð-
unum upp, er raunar að stöðvast nú
að því er virðist fyrir óheppilega
stjórn á bankamálum landsins. En
sjálfseignarbóndi í sveit, sem hefur
veðsett jörð sína með föllnum hús-
um og óyrkta, þegar hann tók við
henni, fyrir hálfvirSinu þá, og vill
bæta hana aS húsum og rækta ein-
hvern hluta hennar — hvers á hann
kost ? Hann getur venju-
lega ekkert lán fengiS —
nema meS þeim ókjörum, sem eng-
inn maöur æ 11 i aS ganga aS, nefni-
lega annaShvort aö flækja öSrum inn
í sjálfskuldarábyrgð meS sjer, og
flækist þá vitanlega aftur meS þeim
fyr eSa síSar, eöa ef um „jarSabót“
er aS ræða, þá úr „RæktunarsjóSn-
um“ gegn ábyrgS fátæk r.a-
stjórnarinnarísveitsinni!
Nákvæmlega eins og þurfamaöur fer
til kaupmanns til aS fá lánaöa mat-
björg — meS samskonar ábyrgS fá-
tækrastjórnarinnar upp á vasann. Sá
bóndi, sem vill vera og versla eins
og frjáls maSur, má ekki gera neinar
umbætur á jaröeign sinni, hversu arS-
vænlegar sem þær eru, nema hann
geti borgaS þær aS fullu, jafnóSum
og þær eru gerSar, af sínum eigin
efnum. Já, svo getur hann fengiS
„s t y r k“ af almanna fje, sem nem-
ur einhverjum örlitlum hluta kostn-
aöarins. HvaS ætli hefSi'veriS bygt
mikiö af húsum í kaupstöSunum, ef
þessi sömu lög hefSu gilt þar? Ef
sömu lög giltu um sveit og kaup-
staS, þá mundi sá bóndi, sem ræktar
eina vallardagsláttu, geta fengiö
helming ræktunarkostnaðarins aS
láni gegn veöi í eigninni, án annar-
ar tryggingar, og ætti aS ganga um-
svifalaust, en vitanlega þarf mikla
breytingu á bankafyrirkomulaginu til
slíks.
En þaS er nú hitt atriðiö, skortur-
inn á samgöngutækjum innanlands,
sem hjer er til umræSu. ÞaS er ó-
mögulegt aS gera í stuttu máli grein
fyrir öllu því tjóni og tálmunum,
sem samgönguskorturinn bakar
landbúnaöinum. VerSur því aS nægja
aS drepa stuttlega á nokkur atriSi.
1. AfurSasala bænda er
aS mestu leyti tept allan
v e t u r i n n. Nú eru nærfelt allar af-
urðir íslensks landbúnaSar þess eSlis,
aS þær þola ekki geymslu, eða
skemmast viS geymslu, svo aS ekki
er unt aS geyma þær óskemdar frá
hausti til vors. AfleiSingin af þessu
er sú, aS alt búskaparlagiS er bundiS
viS þaS, aS sem minst sje
framleitt aS vetrinum, ann-
aS en þaS, sem eySa má jafnóðum
á heimilinu. Þess vegna er n a u t-
griparækt allsendis ómöguleg
sem aöalatvinnuvegur, nema á ör-
fáum jöröum, sem geta selt vetrar-
mjólkina til .neytslu í nálægu kaup-
túni. Þessi samgönguteppa tekur
venjulega yfir 7J4 — stundum 8 —
mánuSi ársins á Suöurlandsundir-
lendinu. í öSrum helstu landbúnaS-
arhjeruSum landsins stendur hún yf-
irleitt ámóta lengi. Af þessari ástæSu
eru menn nauSbeygSir til aS stunda
sauSfjárrækt sem aðalátvinnuveg,
jafnt í þeim sveitum, sem eru miklu
betur fallnar til nautgriparæktar, og
þetta getur ekki breytst fyr en sam-
göngutæki koma, sem leyfa burt-
flutning afurSa allan veturinn.
En ræktun landsins í framtíSinni —
sem er og á aS vera aöaláhuga-
mál allra þeirra, sem landbúnaöinum
unna, er aS miklu leyti undir því
komin, aö mönnum geti veriS kúa-
hald eins arSsamt og sauöfjáreign.
En kúahaldiS getur alls ekki orSið
eins arSsamt, ef ekki er mögulegt að
koma vetrarmjólkinni í fult verS.
Menn veröa aS hafa hug til þess
aS gera sjer þetta ljóst, a S n a u t-
griparækt sem sjálfstæö-
ur atvinnuvegur getur ó-
mögulega þrifist í land-
inu meS þeim samgöngu-
tækjum innanlands, sem nú
eru fyrir hendi — nema á
nokkrum jöröum umhverfis kaup-
túnin. Allar vonir um stórfelda
aukning kúahalds, og þar af
leiöandi aukningu i ræktun landsins,
eru fyrirfram dauSadæmdar, ef sam-
göngutækin ekki batna svo, aS stöö-
ug og viss vetrarsala sje möguleg.
Vilji menn fá sannanir fyrir þessu,
þá vísa jeg í skýrslur rjómabúanna.
Þær sýna aS menn fá, á Suðurlands-
undirlendinu, 37 kr. á ári úr rjóma-
búinu eftir hverja kú, og sjá allir,
aS meS slíkri afurSasölu er ómögu-
legt aS stunda nautgriparækt sem aö-
alatvinnuveg.
2. Horfellishættan. Um
hana hefur mikið veriS ritaS siðustu
árin, og af svo færum mönnum —
GuSmundi landlækni og Torfa í Ó-
lafsdal — aS þar er jeg ekki fær til
að bæta um. Hún vofir enn yfir á
hverju vori. Og ekki eru nema tvö
ráS hugsanleg gegn henni. Ann-
aS er fóSurforðabúr — hitt er járn-
brautir. Síst skal jeg lasta þaS, að
menn komi upp fóðurforöabúrum,
meðan samgöngutækin eru svo ófull-
komin sem nú er, en miklir gallar
fylgja þeim og hljóta ávalt aS fylgja
þeim. ÞaS þykir mannlegur breysk-
leiki aS „syndga upp á náSina“, en þaö
getur naumast breiskleiki talist, aö
syndga — setja ógætilega á — þeg-
ar náSin —• fóöurforSinn —- er fyrir-
fram trygS syndaranum upp á á-
byrgS þings, stjórnar og landsjóös.
MeS öðrum orðum, fóSurforðabúr,
sem eru nægilega birg af fóöri, hljóta
aö draga úr ábyrgðartilfinningu ein-
staklinganna, og stuSla þar meS aS
því aS ónýta sinn eigin tilgang. Enda
hafa allar menningarþjóSir valiS hina
leiðina til þess aS fyrirbyggja sams-
konar hættu hjá sjer. Þær hafa komiS
innanlandssamgöngum sínum í þaS
horf, aS þær teppast aldrei,
nema ef vera skyldi einn og einn dag
í bili.
3. Eldsneytisskorturer tal-
inn vera eitt þeirra meina, sem þetta
land á viö aS búa, og er þaS í raun
og sannleika, meðan menn neySast
ti! að brenna áburSinum .Sennilega
bætir vatnsafliS úr þessu aS einhverju
leyti meS tímanum, en vel geta liöiö
fleiri en ein öld áSur en þaS er oröið
alment. EitthvaS verSur aS gera
þangaö til. Nú er á sumum stöðum
í landinu til svo mikiS af skógum, a®
þar má aS ósekju taka nóg eldsneyti
handa flestum sveitaheimilum lands-
ins, aS sögn skógræktarstjórans.
Mesta mein skógræktarinnar er þaö,
aS skógarnir eru ekki grysjaðir nóg
— ekki einu sinni þessir fáu og litlu
friSuöu blettir, sem lattdstjórnin hef-
ur tekiS til aShlynningar. Vegna
hvers er ekki höggviS? Vegna þess,
aS ekki er unt aS fá einu sinni svo
mikiö sem vinnulaununum nemur fyr-
ir viSinn, þegar búiS er aö höggva
hann. í skógarsveitunum sjálfum er
enginn eldsneytisskortur — én eng-
in leiS til aS koma eldsneytinu til
sölu i næstu sveit, hvaS þá lengra.
Ekki mögulegt aö verSa af meS elds-
neitiS í einni sveit — ómögulegt aS
fá eldsneyti í næstu sveit! HvaS vant-
ar? Samgöngutækin — ekkert annaö.
Og ef skógarnir ekki duga til i byrj-
un, þá er mór — nóg af honum sum-
staSar, enginn eöa vondur annar-
staSar. Og loks má fá kol. Þó dýrt
sje aS kaupa þau, og langt geti veriö
aS sækja þau til næstu járnbrautar-
stöSvar fyrir suma, þá er þó alt betra
en aö brenna áburSinum.
Nú veit jeg aS menn hafa þaS á
móti þessu, aS allar þær tegundir
eldsneytis, sem nefndar voru, sjeu svo
fyrirferSarmiklar og þungar, aS of
mikill kostnaSur Ieggist á þær, ef
fluttar eru með járnbrautum. En þar
til svara jeg, aö i fyrsta lagi eru
þessar eldsneytistegundir fluttar meS
járnbrautum hvar sem er annarstað-
ar, og verSa mönnum ekki of dýrar
fyrir því, og i öSru lagi er landinu,
ef þaS á sínar járnbrautir sjálft, inn-
anhandar aS haga flutningsgjöldum
eftir þörfum landsmanna. Þá þarf
ekki aS taka neitt annaS en beinan
flutningskostnaS fyrir aS flytja elds-
neytiö, og hann er alveg hverfandi.
Sá kostnaðarauki, sem er aS því aS
hnýta einum hlöSnum vagni aftan i
járnbrautarlest, sem á aö fara sína
ferS hvort sem er, hann er alveg
hverfandi. ÞaS væri fullkomlega
rjettmætt aS láta ekki annaS en þenn-
an litla aukakostnaö lenda á elds-
ueytinu, ef þarf til þess aS útrýma
áburSarbrenslunni.
4. ÁburSarskortur. Þvi er
stööugt haldiS fram í ritum nú síS-
ustu árin, aS áburöarskortur standi
í vegi fyrir ræktun landsins, og það
svo mjög, aö ekki sje til neins aS
tala um önnur ræktunarfyrirtæki í
stórum stíl, en áveitur. Jeg er nú viss
um aö talsvert meira er gert úr á-
burSarskortinum, en rjett er. A1-
m e n t er þaS ekki áburöarskortur,
heldur fjeleysi, sem varnar mönnum
þess, aS gera hálf ræktaSa land-
rð sitt — þýfSu túnin — aö f u 11-
r æ k t u S u landi — sljettu túni —,
því aS víSast hvar eru nógir gamlir
sorphaugar, moldarrústir og ösku-
haugar til undirburSar. En vitanlega,
sá búmaSur, sem á nóga óræktaöa
jörS, hefur fje milli handa og getur
komiS afuröunum í verS, hann hef-
ur aldrei of mikiS af áburði. Og
sjálfsagt er taliS um áburSarskortinn
á nokkrum rökum bygt. En allir þeir,
sem á þetta minnast, gera líka kröfu
til íslenskra bænda, sem ekki er gerS
til bænda alment í neinu menningar-
landi, mjer vitanlega. Hún er sú, a S
hver einasti bóndi fram-
leiSi sjálfur nógan áburö
h a n d a s j e r. ÞaS eru sjálfsagt til
bændur erlendis, sem gera þetta, en
bændur gera þaö ekki alment í
neinu því landi, þar sem landbúnaS-
urinn er kominn á fullkomiö stig.
Þar kaupa þeir áburS aS úr öllum
áttum, ýmist beinlínis frá áburSar-
námum 0g áburðarverksmiðjum, eða
óbeinlínis, meS því aS kaupa kraft-
fóöur handa skepnum sínum. En hjer
þykir þaS Svo sjálfsagt, aö enginn
minnist einu sinni á þaS, aS hver
jörö framleiði nógan áburS til þess
aS rækta sjálfa sig — og þar aS
auki i eldinn handa fólkinu. En aS
gera þær kröfur til þessa lands, aö
þaS meö þessu móti sýni sig aS vera
betra, en önnur landbúnaðarlönd al-
ment, þaö er ósanngjarnt.. Nú
er þaö líklega sönnu næst, aS vegna
landrýmisins og þeirra afurða, sem
fá má af flæðiengi og óræktuSu
landi, stöndum vjer betur aS vígi
með heimafenginn áburS en flest önn-
ur lönd, ef vjer hirðum hann almenni-
lega, og ekki misbrúkum hann til
þess aS pína meS honum uppskeru
úr óþurkaöri jörð. En þurfi samt aS
tala um áburðarskort, þá er sá skort-
ur engu öSru aS kenna eii vöntun á
samgöngutækjum innanlands. Ef við
getum fengiS jafn-verðmæta uppskeru
af hverjum bletti eins og aSrir, og
getum komiS afurSunum á sama
markaö og aSrir, þá er oss vorkunn-
arlaust aS kaupa eitthvað af áburSi
eSa kraftfóSri eins og aðrir, ef flutn-
ingstækin eru fyrir hendi, svo fram-
arlega sem ræktunin þykir ekki
ganga nógu fljótt meS heimafengn-
um áburSi einum saman. Er þaS ekki
dálítiS leiSinleg tilhugsun, aS þó aS
fariS veröi aS vinna áburS úr loft-
inu með einhverju af fossunum hjer,
þá er ekki sem stendur útlit fyrir aö
nein af helstu búnaSarhjeröSum
landsins gætu notaS sjer þann áburö
—■ vegna skorts á samgöngutækjum ?
Vjer yrSum aS senda hann til út-
landa, og hjálpa keppinautum ís-
lensku bændanna uiri hann.
Jeg hef þá minst á þessi fjögur
mein íslenska landbúnaöarins, viS-
skiftateppu, horfellishættu, eldsneyt-
skort og áburSarskort, og reynt aS
gera grein fyrir því, aS þau mundu
öll batna, í raun rjettri læknast aS
fullu, ef vjer fengjum nægilega full-
komin samgöngutæki innanlands,
jafn-fullkomin og menningarþjóðirn-
ar hafa nú á tímum. Þvi má bæta
viS, aS öll þessi sömu mein mundu
þjá landbúnaS sumra þeirra þeirra
landanna, sem best eru talin, ef þau
væru ekki betur skipuS samgöngu-
tækjum en land vort er nú. Svo bið
jeg menn aS íhuga vel, hvernig horf-
urnar fyrir landbúnaSinum eru orSn-
ar, ef tekst aS bæta úr þessum mein-
um — og ef svofæst hæfilegt starfs-
fje. Hvort mönnum finst ekki breyt-
ingin til batnaSar vera svo mikil, aS
þaS eigi aS ihuga alvarlega og
rannsaka vandlega, hvort ekki
sje mögulegt aS koma í kring þeim
fullkomnu bótum á samgöngutækj-
unum, sem breytingunni orka. Mjer
fyrir mitt leyti er þaS fullkomlega
ljóst, aS ef ekki er bætt úr viS-
skiftateppunni, þá er naut-
griparækt ómöguleg, ef ekki er bætt
úr h o r f e 11 i s h æ 11 u n n i, þá er
vonlaust um alla framtíö landbúnaS-
arins, ef ekki er bætt úr e 1 d n e y t-
i s s k o r t i n u m, þá er lífiS i sveit-
unum þeim mun óvistlegra en annars-
staöar, aS fólkið tollir þar ekki, og
ef ekki er bætt úráburöarskort-
i n u m, þá kemst enginn skriSur á
ræktun landsins. En verSi bætt
úr öllu þessu, fæ jeg ekki
sjeS aS íslenskur land-
búnaSur þurfi í nokkru aS
standa 1 a n d b ú n’a'S'i a'nnara
þjóða aS baki.
Pirtinnr Dírariissoi
búndi á Spúastöðum.
Hann andaSist 19. ágúst síSastl
eftir 8 daga legu, og var banamein
hans blóSeitran i fæti, en ekki lungna-
bólga, eins og sagt var í blöSunum.
Þessi ungi efnismaSur, er aS eins
varS 30 ára gamall, var fæddur á
DrumboddsstöSum i Biskupstungum
20. mars 1884. Voru foreldrar hans
merkishjónin Þórarinn Þórarinsson,
kominn i beinan karllegg af sjera
Einari SigurSssyni i Eydölum (d.
1626) og kona hans Gróa Þorsteins-
dóttir, komin í beinan karllegg frá
Ormi Vigfússyni í Eyjum í Kjós (d.
1675, 98 ára) en í móöurætt beint
frá Högna lögrjettumanni Björns-
syni á Langavatni, d. 1730) móSur-
bróSur Finns biskups, en kona Högna
var Ragnhildur Gunnarsdóttir prests
í Kálfholti Einarssonar sýslumanns
á Felli i Mýrdal Þorsteinssonar sýslu-
manns í Þykkvabæjarklaustri (d.
1655) Magnússonar i Stóradal í
EyjafirSi, er var kominn í beinan
karllegg frá Lofti rika og SkarS-
verjum og átti Þuríöur SigurSardótt-
ur prests á GrenjaSarstað Jónssonar
biskups Arasonar. Má því óhætt
segja, að „góSir stofnar" stóöu aS
Þorfinni heitnum i báSar ættir, enda
sýndi hann þaS á hinum stutta æfi-
ferli sínum, aS hann mundi enginn
ættleri orðið hafa. Var hann lítt af
barnsaldri komin, er hann misti föS-
ur sinn, en ólst siSan upp hjá móS-
ur sinni. Bar snemma á gáfum hans
og andlegu atgerfi, þótt hann hefSi
sig lítt frammi, því aS hann var tal-
inn dulur í skapi og fáskiftinn, en
mjög athugull um alt og hagsýnn, og
varS snemma framúrskarandi dug-
legur til allrar vinnu, og aS þvi skapi
lagvirkur. Mun honum fljótt hafa
orðiS ljóst, aS „bóndi er bústólpi og
bú er landstólpi", og aS bændastaðan
er hin óháðasta en jafnframt þýSing-
armesta staSan í þjóöfjelaginu, ef
þekking og dugnaSur fara þar saman.
Og til þess aS búa sig sem best undir
framtíSaræfistarf sitt og afla sjer
meiri þekkingar en alment gerist
meSal sveitabænda, fór hann rúmlega
tvítugur á búnaSarskólann á Hólum í
Hjaltadal 1904, og var þá fágætt, aS
Sunnlendingar rjeSust þangaS til
náms. Var Þorfinnur þar tvo vetur,
en alls þrjú missiri þar nyrSra, og
fjekk ágætan vitnisburð frá skólan-
um, enda sló hann ekki slöku viS
námiS, því aS hann var bæSi kapps-
fullur og áhugamikill aS hverju sem
hann gekk, og vildi ógjarna láta meS-
almenn hlaða sjer, hvorki viS nám
eSa vinnu. I skólanum komst hann í
kynni viS marga góSa drengi víSs-
vegar af landinu, og urSu þessi náms-
ár hans til þess aS stækka sjóndeild-
arhring hans, og æfa hann bæSi í
ræðu og riti, er honum kom siöar
aS góðu gagni, enda studdi hin
skarpa greind hans aS því aS íhuga
hvert mál rækilega og frá ýmsum
hliöum. VarS honum því, er fram í
sótti, einkar ljett um aS lýsa skoS-
unum sínum skýrt og röksamlega og
kryfja hvert mál betur til mergjar
en alment gerist meS yfirborösflapri
því og óhugsuöu oröagutli, er ein-
kennir afskifti svo margra „pólitík-
usa“ af opinberum málum. 1906 hvarf
Þorfinnur heitinn aftur heim til móS-
ur sinnar og dvaldi hjá henni 3 ár.
Tók hann þá þegar aS hafa allmikil
afskifti af sveitarmálum og ýmsum
innanhjeraSsmálum, en viS þaS vakn-
aði stjórnmálaáhugi hans, og ritaSi
hann þá nokkuS í blöS, þar á meSal
í ÞjóSólf um járnbraut austur í sýsl-
ur. Var hann einhver hinn allra fyrsti
í flokki alþýSumanna, er á prenti lýsti
eindregnu fylgi sínu viS þaS stórmál,
en mörgum hraus þá hugur viS og
töldu fjarstæðu eina og loftkastala.
En Þorfinnur heitinn var ekki í tölu
þeirra manna, er hafa asklok fyrir
himinn, og hann var alls ósmeikur aS
láta sannfæringu sina hiklaust í ljósi,
þótt hann vissi, aö hún bryti bág viS
skoðanir meiri hlutans eSa fjöldans.
Og þaS var eflaust allra styrkasti
þátturinn i stjórnmálaafskiftum hans,
er stóS i sambandi viS lundarfar hans
viljaþrek, aS hann hafði ráS á aS
eiga óbundna sannfæringu, og þaS
sem meira var, óbifanlegt þrek til
aS halda henni fram veilulaust og
vafningalaust, hvort sem byrlega
bljes um almenningsfylgiö eöa ekki.
En slíkir menn eru, því miöur, sjald-
sjenir á þessum timum í íslenskri
pólitík.
ÁriS 1909 kvæntist Þorfinnur heit-
inn Steinunni Egilsdóttur bónda á
Kjóastööum ÞórSarsonar, myndar-
stúlku af góSu fólki, og reistu þau
bú á SpóastöSum í Biskupstungum,
og höfSu fremur lítinn bústofn. En
meS dugnaöi og hagsýni jókst þaS
svo, aS á þessum 5 árum, er Þorfinn-
ur heit. bjó þar, var þaS oröiö eitt-
hvert hiS stærsta bú sveitarinnar.
Bætti hann þó jörSina stórum, girti
tún og allar engjar, sljettaöí mjög
mikiS í túninu og bygSi upp fjárhús
og hlöður. Mun óhætt aS segja, aS
fáir frumbýlingar muni á jafnskömm-
um tíma hafa fært svo mjög út kví-
arnar, sem hann gerSi, enda var sú
stækkun meira en meðalmannsverk.
Þau hjón eignuSust 4 börn, og lifa 3
þeirra: Hildur, Þórarinn og Egill.
SamhliSa búskapnum haföi Þorfinn-
ur heit. mörgum störfum aS gegna í
sveitinni. Hann var kosinn í hrepps-
nefnd þegar hann byrjaöi búskap, og
þótti þar svo mikið aS honum kveöa,
aS hann var talinn sjálfsagSur að
taka viS hreppstjórn í Biskupstungna-
hreppi, þá er frændi hans, bændaöld-
ungurinn Tómas dbrm. GuSbrands-
son í Auðsholti, segöi þeim starfa af