Lögrétta - 11.08.1915, Síða 1
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON,
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgrciCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Veltusundi I.
Talsími 359.
Nr. 36
Reykjavík, 11. ágúst 1915.
X. árg.
hefur ávalt fyrirliggjandi ódýr, algeng húsgögn, svo sem: RÚMSTÆÐI,
KLÆÐASKÁPA, KOMMÓÐUR, BORÐ af ýmsri stærð og gerð o. fl.
Sömuleiðis HURÐIR og margskonar LISTA, sem og allskonar UNN-
INN og ÓUNNINN VIÐ (timbur).
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bókauerslun Sigiiisar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Yfirrjettarmálafærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
II að gera háskdlann að áuinsæl-
ustu stofnun landsins ?
Það var lengi kær draumur íslend-
inga að koma hjer á stofn háskóla.
AuðvitaS voru margar raddir á móti
stofnun háskólans og hugmyndir um
stofnun hans áttu lengi erfitt upp-
dráttar gegn um margra áratuga
baráttu. AuðvitaS vissu menn, að
stofnunin gat að eins orSiS aSallega
embættaskóli, en aS eins að litlu leyti
vísindaskóli. En meS því að þetta
er þannig allvíða, og þaS í stærri
löndum en ísland er, þá sættu menn
sig við það. Og í norrænum fræðum,
þar sem vjer höfSum best skilyrSi fyr-
ir vísindastundun, komum vjer þeg-
ar upp kenslu, sem ekki var beinlín-
is ætluS til aS unga út embættis-
mannaefnum.
Það mun óhætt að fullyrða, að há-
skólinn var aS vinna sjer vinsældir og
álit. ASal-mótspyrnan gegn háskóla-
stofnuninni var að siðustu aðeins fjár-
hagsleg. En sú ástæSa er seig og rík
meS þjóS vorri, einkannlega hjá þeim
mönnum, sem eigi hafa næga mentun
til aS geta metið gildi vísinda. Og
þessi ástæða er skiljanleg hjá fátækri
þjóð, sem að mestu leyti er tómir
alþýðumenn. Og einmitt eins og hjer
á stendur, á þessi ástæða töluverðan
rjett á sjer.
ÞaS er því umfram alt áríSandi fyr-
ir alla, sem háskólanum unna, og þá
ekki síst háskólakennarana, að gera
alt sitt til að gera stofnunina vin-
sæla, og hafa ýmsir af kennurunum
gert sitt til þess, ekki síst meS ritum
sínum.
En hitt er þó engu minna vert, aS
vinna ekkert til þess, að gera stofnun-
ina óvinsæla eða jafnvel hataSa, og
gera henni ekkert til vansa eSa óvirð-
ingar.
ÞaS fyrsta óheillaverk, sem unniS
var í þessa átt, var stofnun og veit-
ing dósentsembættisins í grísku, sem
drýgS var af alþingi í fyrra. í fyrsta
lagi orkaði tvímælis um nauðsyn eða
jafnvel þörf slíks embættis, en hitt
tók þó af skarið, þegar ráðherra veitti
embættiS vitanlega óhæfum manni,
þvert ofan í tillögur þær, sem frá
háskólanum komu. MaSurinn, sem
staðan var veitt, hafði svo a f a r i 11 a
vitnisburði til embættisprófs í grísku
(og latínu), að honum hefSi óefað
hvergi í öllum heimi veriS trúaS fyrir
kenslu í þessum greinum í neðsta
bekk nokkurs mentaskóla. En það
var líka vitanlegt, aS staðan var ekki
búin til sakir háskólans, heldur sem
ómagafúlga með pólitískum þurfa-
lingi, sem flokkurinn, sem hann
tilheyrði, var orðinn þreyttur á að
ala, og sætti því færi, þegar hann
hafSi atkvæðamagn til þess á alþingi,
aS koma honum af sjer yfir á lands-
sjóðinn algert. Þetta er og var á
hvers manns vitorði. — ÞaS var eng-
in afsökun fyrir veitingarvaldiS, aS
ekki sótti annar um stöSuna, en þessi
eini maSur. Því aS fyrst og frernst bar
enga skyldu til aS veita stöSuna, ef
ekki var kostur á hæfum manni í
liana. Og í öðru lagi er þaS og á
margra vitorði, aS miklu hæfari mað-
ur hugsaði fyrst til aS sækja um
stöSuna, en htetti viS, þegar honum
varS ljóst, að þessum manni, sem
fjekk hana, var fyrirhuguð hún
hverjir sem móti sæktu. Þessi veiting
vakti almenna gremju meðal allra
kjósenda landsins, og þaS var allra
manna viSkvæði, aS fengi háskólinn
fleiri slík áföll, yrSi hann brátt óvin-
sælasta stofnun landsins. Og viS því
má búast, aS verði farið aS hlaða niS-
ur viS háskólann alóþörfum embætt-
um, þá má eiga þaS víst, að almenn-
ingur rís svo upp, að afturkastiS móti
spillingarstefnunni verSur svo rikt, aS
háskólanum veröur síðar meir neitað
um þaS fje, sem honum getur orSiS
full þörf eða nauSsyn á. Bending í
þá átt er þaS, er þingiS í ár hefur
neitaS um fje handa föstum kennara
í læknisfræði, sem þó mun vera brýn
þörf á. Hins vegar liggur nú fyrir
þinginu frumvarp um stofnun nýs
embættis í heimspekisdeildinni, ekki
dósentsembættis heldur prófessorsem-
bættis í þeirri fræði, sem flytjendur
frvs. nefna „vinnuvísindi“, en flestir
menn með óskrúfaSri, heilbrigSri
skynsemi mundu nefna „verklægni“
eða „hagvirkni."
FræSi sú, sem hjer er um aS ræða,
getur veriö góð o'g þörf i sjálfu sjer,
en „vísíndi“ er ekki rjett aS kalla
hana. Hún á ekkert annað viS vís-
indi skylt, en svo margt fræðinám,
sem byggir á þektum niðurstöSum
vísindanna, t. d. stýrimannafræði, bú-
fræði 0. fl., og er því engin ástæða
til, aS bendla þetta mál á nokkurn
hátt viS háskólann. Og svo gott mál
sem kensla í hagvirkni kann að vera,
þá er það þó ekki það nauðsynja-
mál, sem svo bráða þörf beri til, aS
þaS mætti ekki bíSa betra árferöis.
Því fremur svo, sem það er vitan-
legt, aS hjer er veriS aS búa til for-
sorgunarembætti með hækkandi laun-
um og eftirlaunarjetti handa manni,
sem, að honum ólöstuSum, engin vissa
er fyrir, aS hafi neina sjerstaka hæfi-
leika til þessa náms, — því aS hann
á enn eftir að 1 æ r a sjálfur, það sem
hann á aS k e n n a.
Ef þaS er málefnið, en ekki maður-
inn, sem menn bera fyrir brjósti, væri
án efa þaS eina rjett, að veita t. d.
BúnaSarfjelagi íslands þær þúsundir
króna, sem þörf er á, um nokkurra
ára tíma, fyrst fyrir eitt fjárhags-
timabil í einu, til þess aS gjalda kaup
þeim manni, er þetta ætti að stunda,
og sjá svo eftir fáein ár (2—4 ár),
hve hæfur hann reynist, og hver á-
rangursvon virðist líkleg af þessu. Ef
það gæfist vel, mætti gera stöðu hans
fasta og ákveða henni fast kaup.
Kennurum háskólans vil jeg ráSa
til, að láta ekki brjóstgæði viS ein-
staka menn nje annan gunguskap
leiða sig til aS mæla meS stofnun
óþarfra embætta við háskólann, því
aS þaS verður til þess þegar í stað
að gera háskólann aS óvinsælustu
stofnun landsins; en þaS mun háskól-
anum sjálfum þegar í koll koma, og
verður honum til hins mesta ógagns,
þegar hann þarf á sannarlega
nauðsynlegum fjárveitingum að
halda.* *
Háskólavinur.
ÉiÉrsktlar fyrir konur eðo
Húsmæðraskðlar I sueltum.
MeS ári hverju veröur konum þaS
betur og betur ljóst, að þær þurfa aS
fá meiri verklega mentun til undir-
búnings hinu margbrotna húsfreyju-
starfi sínu.
ASsóknin aS þeim fáu skólum, sem
veita konum hagkvæma verklega
fræðslu, er mjög mikil, svo færri fá
aS komast aS en vilja.
Sveitakonum þykir rjettur sinn
hafa veriö fyrir borS borinn, er þær
engan skóla hafa fengiS í sveit, er búi
þær undir starf þeirra sem sveitahús-
* ÞaS er ekki rjett, sem sumir hafa
sagt, aS heimspekisdeild háskólans
hafi mælt meS þessari embættis-
stofnun, eSa talið hana nauðsyn-
lega; aSeins hefur hún látiS í ljósi,
aS ef þingiS hefSi nægt fje fyrir
* hendi, væri i sjálfu sjer æskilegt,
aS sjerstakur kennari yrði skipað-
ur í sálarfræði.
freyjur, en bændaefnin eiga aðgang
aS 3 skólum.
Það er eftirtektar vert, að bænda-
skólarnir eru allir i sveit, þó þeir
veiti nær eingöngu b ó k 1 e g a
f r æ S s 1 u og er þaS vel og viturlega
ráSið, með því aS þaS er ætíS happa-
drýgst aS njóta kenslu undir þeim
staSháttum og skilyrSum, er menn
eiga síöar viS aS búa.
Mun þá nokkrum geta blandasí
hugur um, aS búnaSarskóli fyrir
sveitakonur á aS vera í sveit, þar
sem fræðsla þeirra væntanlega yrði
aS mestu v e r k 1 e g.
Margar konur hafa fundið sárt til
þessa skólaskorts. Þingeyskar konur
hafa árum saman barist fyrir þeirri
hugsjón, aS búnaSarskóli fyrir kon-
ur fengist á NorSurlandi, og í vetur
samþykti fjölment kvennanámsskeiS
í Borgarnesi tillögu viSvíkjandi sams-
konar skóla fyrir SuSurland.
MáliS hefur verið til umræSu í
þinginu oftar en einu sinni og viður-
kenning fengist þar fyrir þvi, að þörf
væri á 2 búnaðarskólum fyrir konur,
öðrum á Suðurlandi og hinum á
Norðurlandi. Lengra hefur máliö ekki
komist enn. — Kröfurnar ekki nógu
ákveSnar og almennar frá konunum
sjálfum.
Nú, er konur hafa fengiS fullan
kosningarrjett og kjörgengi, er timi
til aS hefjast handa og taka ákveðna
stefnu í þessu máli, gera sjer ljósa
grein fyrir, hvernig hinir tilvonandi
skólar eigi aS vera, hvar þeir eigi aS
standa, hve stóran bústofn þeir eigi
aS hafa, hvaS þeir eigi aS kenna og
hve langur námstíminn eigi að vera
m. m., til þess að þeir geti komiS
aS sem bestum notum. MeS auknum
rjettindum eykst ábyrgS vor, og þaS
er ekki nema eðlilegt, að karlmenn
heimti af oss að vjer vitum hvernig
vjer viljum haga fræðslumálum vor-
um.
Þarna þurfa sem flestar konur aS
vera með. Fjelagsskapur kvenna í
sveitum er enn viða á reiki, en vjer
teljum víst, aS á hann komist smám
saman fast skipulag eins og t. d. þeg-
ar er komiS á ungmennafjelagsskap-
inn, og aS konur taki þá þetta þarfa
mál fyrst allra á dagskrá sína, og at-
hugi um leiS, aS hve miklu leyti þjóS-
þrifamálin, heimilisiðnaSur, garS-
rækt og hjúkrunarmál geta komiS til
greina, er fyrirkomulag hinna nýju
skóla er ákveðiö.
En best er aS fara aS engu óðslega,
máliS er of dýrmætt til þess að hrap-
að sje aS því, betra aS bíSa 1—2 ár-
in enn, tímarnir eru ekki hentugir nú,
þar sem bæði bústofn og byggingar-
efni er í afarverSi.
Vera að eins tilbúin að grípa hent-
uga tímann, þegar hann býðst, og
vera þá heill og óskiftur.
Ko na.
Fyrir nokkrum tíma ritaði G. J. Ó.
greinarkorn í ísafold um „stríðs-
skatt“; benti hann þar á, að flestar
hlutlausar þjóSir hefSu tekið þaS ráS,
aS leggja stríSsskatt á gróða þeirra
manna, er stórgrætt hefðu á stríöinu
án þess að leggja neitt venju framar
í sölurnar af kostnaði. Benti hann og
á, að þetta ætti sjer einnig staS hjá
oss, aS ýmsir menn eða stjettir stór-
græddu á stríöinu án nokkurrar auk-
innar fyrirhafnar eSa kostnaSar. Aft-
ur væru aðrar stjettir, sem hefðu stór-
tjón af stríöinu. Taldi hann sjálfsagt
aS vjer sem aðrar þjóSir reyndum að
jafna þennan halla meS einhverju
móti. Var þessu máli auðsjáanlega
bent sem bendingu til þings og stjórn-
ar, en ekki út í þaS fariS frekara,
hvern veg væri heppilegast aS velja.
SiSan hafa aðrir, sjerstaklega yfir-
dómslögm. Jón Ásbjörnsson og kaup-
maSur og umboðssali Þórður Bjarna-
son, ritaS ýtarlega um málið, sjer-
staklega um þaS, hverjar leiðir hjer
væri heppilegast að hafa og hverjir
annmarkar væru á sumum þeirra.
Jeg vildi nú einnig leyfa mjer að
leggja nokkur orð x belg um þetta
mál. ÞaS er tvent, sem aSallega kem-
ur til greina i málinu. AnnaS er þaS,
að láta landssjóö fá sanngjarnan hlut
af þessum fyrirhafnarlausa gróða; en
hitt er þaS, að nota álögur á þennan
gróða til nokkurs ljettis fyrir þá, sem
mest tjón bíða eða verða harSast úti
viS stríSið.
ÞaS er stytst aS segja, aS þaS eru
framleiðendur útflutts varnings, sem
aðall. taka gullið upp úr grjótinu í ár
hjer á landi. Þó eru engir aS líkind-
um, sem græSa eins geipilega og al-
gerlega fyrirhafnarlaust eins og
sveitabændur. Gærurnar og haustull-
in flugu upp úr von og viti i haust
sem leiö. UllarverðiS í sumar er kom-
iö upp í kr. 490 fyrir kg. af ull, þ. e.
kr. 2.45 fyrir pundiS, en það er helm-
ingi hærra en nokkur dærni eru til
áður. Stórbóndi á Noröurlandi seldi
hjer um daginn ullina sína alla fyrir
þetta verS og fjekk alls um 5000 kr.
fyrir hana. En ullina er nú ekki auöið
að ná í með tolli í þetta sinn, þ. e. a. s.
vorullina. Þessi sami bóndi selur og
mikiS af fje á hverju hausti, og gerir
hann ráS fyrir að fá i haust 50 kr.
fyrir hvern fullorðinn sauS. En þaS
eru fleiri en sveitabændurnir, sem
raka saman peningum á stríðinu.
Sjávarútvegurinn stórgræðir einnig í
ár, þar sem lýsi mun vera í 120—130
kr tunnan og saltfiskur (nr. 1) í 120
kr. og þar yfir skp. En þó er gróði
sjávarútvegsins ekki sviplikt því eins
mikill tiltölulega, og kemur þaS af
því, aS alt, sem til útvegsins heyrir,
hefur stigið stórum í veröi; kol hafa
tvöfaldast i vei'Si, og kaup hefur
einnig hækkað. BregSist síldveiSin,
verður þaS stór hnekkir fyrir útgerS-
armenn, en verði hún sæmileg, þá er
enginn efi um hitt, aS síldin verSur í
geipi-verSi — sumir tala jafnvel um
50 kr. fyrir tunnuna. Hvað kjötverð
verSur í haust, er ekki gott aS vita,
en varla verður þaS minna en tvöfalt
á viS vanalegt verð. Á kjöt og ull
er alveg sjálfsagt að leggja útflutn-
ingstoll um sinn. En hitt tel jeg ráS-
legra, að alþingi ákveði ekki tollhæS-
ina, heldur veiti ráSherra heimild til
aS leggja útflutningstollinn á svo há-
an og svo lengi, sem honum þykir
hæfilegt vera, og þyrfti tollurinn
jafnvel ekki endilega að vera jafnhár
um land alt og ráðherra gæti þá
hækkaS hann og lækkaö eftir atvik-
um. Gæti hann haft verðlagsnefndina
sjer til ráðaneytis, og hygg jeg, aS
rneð þessu fyrirkomulagi megi mestri
sanngirni við koma.
Afleiðingin af ullartollinum yrði
sú, að landssjóður fengi hæfilegan
þátt í gróðanum af þessu háa verði;
en auðvitað næöi hann aS eins til
þess, sem út verSur flutt eftir að lög-
in koniast á.
Kjöttollinn þyrfti að setja svo há-
an, aS kjöt yrði fáanlegt með kristi-
legu verði i landinu sjálfu. Dálítinn
toll virðist mega leggja á útflutt lýsi.
AS því er til fisksins kemur, felli jeg
mig vel viS tillögu Þórðar Bjarna-
sonar, að leggja ekki hærri toll en
nú er á fisk alment, það skyldi þá
vera á fisk, sem út er fluttur óverk-
aSur eSa upp úr salti. Alveg rjett
viröist og að leggja algert bann fyrir
aS flytja út ómatinn fisk, og jafn-
vel allan þann fisk (saltfisk), sem
eigi nær því aS verða nr. 2. En svo er
um þessi lög sem hin, að jeg álít
hentast að alþingi veitti ráSherran-
um heimild til að gefa þau út. Af-
leiöingin af útflutningsbanni á ómött-
um fiski yrSi sú, aS sá fiskur yrSi
ódýrari til neytslu í landinu.
Sanngjarn.
Tímaritið „Iðunn“.
Af því aS seint í þ. m. verSur byrj-
að aS setja 2. hefti „ISunnar", þá
biðjum við þá sem ætla aS gerast á-
skrifendur, aS láta vita þaS fyrir lok
þ. m., svo aS við getum ákveðið upp-
lagiS.
Útgg. „Iðunnar."
Ýmislegt frá dlriðnum.
Frá frjettaritara Lögrjettu.
Missir verslunarflota bandamanna við
Englandsstrendur frá 18. febr.
til 18. maí 1915.
í upptalningunni hjer á eftir er
fremst nafn skipsins, þá tonnatala
þess, þá þjóðerni, og síðast er til-
greindur dagurinn, þegar skipið var
tekiö.
1. Dinorah, 4208, fraaiskt, 18. febr.
2. Cambank, 3112, enskt, 20. febr.
3. Oakbey, 1976, enskt, 23. febr. 4.
Dowrishire, 365, enskt, 20. febr. 5.
Western Coast, 487, enskt 24. febr.
6. Deptford, 1208, enskt, 24. febr. 7.
Harpalion, 5867, enskt, 24. febr. 8.
Rio Parana, 4015, enskt, 24. febr.
9. Branksome Chine, 2026, enskt, 24.
febr. 10. Bengrove, 3840, enskt, 7.
mars. n. Prinsess Victoria, 1108,
enskt, 9. mars. 12. Tangistan, 3738,
enskt, 9. mars. 13. Blackwood, 1230,
enskt, 9. mars. 14. Gris Nez, 208,
fi'akkneskt, 9. mars. 15. Auguste Con-
seil, 2052, enskt, 11. mars. 16. Flora-
zan, 4000, enskt, 11. mars. 17. Aden-
wen, 3798, enskt, 11. mars. 18. Head-
lands, 2988, enskt, 12. mars. 19.
Andalusian, 2349, enskt, 12. mars. 20.
India City, 4645, enskt, 12. mars.
21. Kartdale, 3839, enskt, 13. mars.
22. Invergyle, 1794, enskt, 13. mars.
23. Atlanta, 519, enskt, 14. mars. 24.
Fingal, 1567, enskt, 15. mars. 25. Dur-
ham Castle, 8228, enskt, 15 mars. 26.
Leeuwarden, 990, enskt, 16. mars. 27.
Hyndford, 4286, enskt, 16. rnars. 28.
Glenariney, 5201, enskt 17. mars. 291
Rivaulz Abbey, 1166, enskt, 17. mars.
30. Blue Jacket, 3515, enskt, 18
mars. 31. Beesuring, 2002, enskt, 19
mars. 32. Cairntorr, 3588, enskt,
21. mars. 33. Concord, 2861, enskt,
21. rnars. 34. Delmira, 3459, enskt, 24.
mars. 35. Falaba, 4806,. enskt, 27.
mars. 36. Aguila, 2114, enskt|, 27.
mars. 37. Bosges, 1295, enskt,
28. mars 38. Flaminian, 3500, enskt
29. mars. 39. Crown of Castile, 4505,
enskt, 30, ma,rs. 40. Emma, 1617,
frakkneskt, 31. mars. 41. Leven Seas,
632, enskt, 31. mars. 42. Jason, 176,
enskt, 1. apríl. 43. Gloxinia, 145,
enskt, 1. apríl. 44. Nellie, 109, enskt,
1. apríl. 45. Lockwood, 1143, enskt.
2. april. 46. South Point, 3837, enskt.
2 apr.il. 47. Saaquerette, 400, frakk-
neskt, 2. apríl. 48. Olivine, 634, enskt,
4. april. 49. Hermes, 1019, rússneskt,
4. apríl. 50. City of Bremen, 782,
enskt, 4. apríl. 51. Northlands, 2776,
enskt, 5. apríl. 52. Acantha, 171,
enskt, 5. apríl. 53. Zarina, 154, enskt,
7. april. 54. Chateaubriand, 2247
frakkneskt, 8. apríl. 55. General de
Sonis, 2190, enskt, 9. apríl. 56. El-
mina, 4792, enskt, 9. apríl. 57. Har-
palyce, 5940, enskt, 10. apríl., 58.
The President, 647, enskt, 10. apríl.
59. Frederic Frank, 973, frakkneskt,
11. apríl. 60. Wayfarer, 9599, enskt,
12. apríl. 61. Ptarmigan, 780, enskt,
14. april. 62. Rapid, 170, enskt, 14.
apríl. 63. Resto, 169, enskt, 14. apríl.
64. Rio, 117, enskt, 14. apríl. 65. Mer-
cia, 175, enskt, 14. apríl. 66. Ferret,