Lögrétta

Útgáva

Lögrétta - 11.08.1915, Síða 1

Lögrétta - 11.08.1915, Síða 1
Ritstjóri: ÞORST. GÍSLASON, Þingholtsstræti 17. Talsími 178. LOGRJETTA AfgrciCslu- og innheimtum.: ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON, Veltusundi I. Talsími 359. Nr. 36 Reykjavík, 11. ágúst 1915. X. árg. hefur ávalt fyrirliggjandi ódýr, algeng húsgögn, svo sem: RÚMSTÆÐI, KLÆÐASKÁPA, KOMMÓÐUR, BORÐ af ýmsri stærð og gerð o. fl. Sömuleiðis HURÐIR og margskonar LISTA, sem og allskonar UNN- INN og ÓUNNINN VIÐ (timbur). Bækur, innlendar og erlendar, pappír og alls- konar ritföng, kaupa allir í Bókauerslun Sigiiisar Eymundssonar. Lárus Fjeldsted, Yfirrjettarmálafærslumaður. LÆKJARGATA 2. Venjulega heima kl. 4—7 síðd. II að gera háskdlann að áuinsæl- ustu stofnun landsins ? Það var lengi kær draumur íslend- inga að koma hjer á stofn háskóla. AuðvitaS voru margar raddir á móti stofnun háskólans og hugmyndir um stofnun hans áttu lengi erfitt upp- dráttar gegn um margra áratuga baráttu. AuðvitaS vissu menn, að stofnunin gat að eins orSiS aSallega embættaskóli, en aS eins að litlu leyti vísindaskóli. En meS því að þetta er þannig allvíða, og þaS í stærri löndum en ísland er, þá sættu menn sig við það. Og í norrænum fræðum, þar sem vjer höfSum best skilyrSi fyr- ir vísindastundun, komum vjer þeg- ar upp kenslu, sem ekki var beinlín- is ætluS til aS unga út embættis- mannaefnum. Það mun óhætt að fullyrða, að há- skólinn var aS vinna sjer vinsældir og álit. ASal-mótspyrnan gegn háskóla- stofnuninni var að siðustu aðeins fjár- hagsleg. En sú ástæSa er seig og rík meS þjóS vorri, einkannlega hjá þeim mönnum, sem eigi hafa næga mentun til aS geta metið gildi vísinda. Og þessi ástæða er skiljanleg hjá fátækri þjóð, sem að mestu leyti er tómir alþýðumenn. Og einmitt eins og hjer á stendur, á þessi ástæða töluverðan rjett á sjer. ÞaS er því umfram alt áríSandi fyr- ir alla, sem háskólanum unna, og þá ekki síst háskólakennarana, að gera alt sitt til að gera stofnunina vin- sæla, og hafa ýmsir af kennurunum gert sitt til þess, ekki síst meS ritum sínum. En hitt er þó engu minna vert, aS vinna ekkert til þess, að gera stofnun- ina óvinsæla eða jafnvel hataSa, og gera henni ekkert til vansa eSa óvirð- ingar. ÞaS fyrsta óheillaverk, sem unniS var í þessa átt, var stofnun og veit- ing dósentsembættisins í grísku, sem drýgS var af alþingi í fyrra. í fyrsta lagi orkaði tvímælis um nauðsyn eða jafnvel þörf slíks embættis, en hitt tók þó af skarið, þegar ráðherra veitti embættiS vitanlega óhæfum manni, þvert ofan í tillögur þær, sem frá háskólanum komu. MaSurinn, sem staðan var veitt, hafði svo a f a r i 11 a vitnisburði til embættisprófs í grísku (og latínu), að honum hefSi óefað hvergi í öllum heimi veriS trúaS fyrir kenslu í þessum greinum í neðsta bekk nokkurs mentaskóla. En það var líka vitanlegt, aS staðan var ekki búin til sakir háskólans, heldur sem ómagafúlga með pólitískum þurfa- lingi, sem flokkurinn, sem hann tilheyrði, var orðinn þreyttur á að ala, og sætti því færi, þegar hann hafSi atkvæðamagn til þess á alþingi, aS koma honum af sjer yfir á lands- sjóðinn algert. Þetta er og var á hvers manns vitorði. — ÞaS var eng- in afsökun fyrir veitingarvaldiS, aS ekki sótti annar um stöSuna, en þessi eini maSur. Því aS fyrst og frernst bar enga skyldu til aS veita stöSuna, ef ekki var kostur á hæfum manni í liana. Og í öðru lagi er þaS og á margra vitorði, aS miklu hæfari mað- ur hugsaði fyrst til aS sækja um stöSuna, en htetti viS, þegar honum varS ljóst, að þessum manni, sem fjekk hana, var fyrirhuguð hún hverjir sem móti sæktu. Þessi veiting vakti almenna gremju meðal allra kjósenda landsins, og þaS var allra manna viSkvæði, aS fengi háskólinn fleiri slík áföll, yrSi hann brátt óvin- sælasta stofnun landsins. Og viS því má búast, aS verði farið aS hlaða niS- ur viS háskólann alóþörfum embætt- um, þá má eiga þaS víst, að almenn- ingur rís svo upp, að afturkastiS móti spillingarstefnunni verSur svo rikt, aS háskólanum veröur síðar meir neitað um þaS fje, sem honum getur orSiS full þörf eða nauSsyn á. Bending í þá átt er þaS, er þingiS í ár hefur neitaS um fje handa föstum kennara í læknisfræði, sem þó mun vera brýn þörf á. Hins vegar liggur nú fyrir þinginu frumvarp um stofnun nýs embættis í heimspekisdeildinni, ekki dósentsembættis heldur prófessorsem- bættis í þeirri fræði, sem flytjendur frvs. nefna „vinnuvísindi“, en flestir menn með óskrúfaSri, heilbrigSri skynsemi mundu nefna „verklægni“ eða „hagvirkni." FræSi sú, sem hjer er um aS ræða, getur veriö góð o'g þörf i sjálfu sjer, en „vísíndi“ er ekki rjett aS kalla hana. Hún á ekkert annað viS vís- indi skylt, en svo margt fræðinám, sem byggir á þektum niðurstöSum vísindanna, t. d. stýrimannafræði, bú- fræði 0. fl., og er því engin ástæða til, aS bendla þetta mál á nokkurn hátt viS háskólann. Og svo gott mál sem kensla í hagvirkni kann að vera, þá er það þó ekki það nauðsynja- mál, sem svo bráða þörf beri til, aS þaS mætti ekki bíSa betra árferöis. Því fremur svo, sem það er vitan- legt, aS hjer er veriS aS búa til for- sorgunarembætti með hækkandi laun- um og eftirlaunarjetti handa manni, sem, að honum ólöstuSum, engin vissa er fyrir, aS hafi neina sjerstaka hæfi- leika til þessa náms, — því aS hann á enn eftir að 1 æ r a sjálfur, það sem hann á aS k e n n a. Ef þaS er málefnið, en ekki maður- inn, sem menn bera fyrir brjósti, væri án efa þaS eina rjett, að veita t. d. BúnaSarfjelagi íslands þær þúsundir króna, sem þörf er á, um nokkurra ára tíma, fyrst fyrir eitt fjárhags- timabil í einu, til þess aS gjalda kaup þeim manni, er þetta ætti að stunda, og sjá svo eftir fáein ár (2—4 ár), hve hæfur hann reynist, og hver á- rangursvon virðist líkleg af þessu. Ef það gæfist vel, mætti gera stöðu hans fasta og ákveða henni fast kaup. Kennurum háskólans vil jeg ráSa til, að láta ekki brjóstgæði viS ein- staka menn nje annan gunguskap leiða sig til aS mæla meS stofnun óþarfra embætta við háskólann, því aS þaS verður til þess þegar í stað að gera háskólann aS óvinsælustu stofnun landsins; en þaS mun háskól- anum sjálfum þegar í koll koma, og verður honum til hins mesta ógagns, þegar hann þarf á sannarlega nauðsynlegum fjárveitingum að halda.* * Háskólavinur. ÉiÉrsktlar fyrir konur eðo Húsmæðraskðlar I sueltum. MeS ári hverju veröur konum þaS betur og betur ljóst, að þær þurfa aS fá meiri verklega mentun til undir- búnings hinu margbrotna húsfreyju- starfi sínu. ASsóknin aS þeim fáu skólum, sem veita konum hagkvæma verklega fræðslu, er mjög mikil, svo færri fá aS komast aS en vilja. Sveitakonum þykir rjettur sinn hafa veriö fyrir borS borinn, er þær engan skóla hafa fengiS í sveit, er búi þær undir starf þeirra sem sveitahús- * ÞaS er ekki rjett, sem sumir hafa sagt, aS heimspekisdeild háskólans hafi mælt meS þessari embættis- stofnun, eSa talið hana nauðsyn- lega; aSeins hefur hún látiS í ljósi, aS ef þingiS hefSi nægt fje fyrir * hendi, væri i sjálfu sjer æskilegt, aS sjerstakur kennari yrði skipað- ur í sálarfræði. freyjur, en bændaefnin eiga aðgang aS 3 skólum. Það er eftirtektar vert, að bænda- skólarnir eru allir i sveit, þó þeir veiti nær eingöngu b ó k 1 e g a f r æ S s 1 u og er þaS vel og viturlega ráSið, með því aS þaS er ætíS happa- drýgst aS njóta kenslu undir þeim staSháttum og skilyrSum, er menn eiga síöar viS aS búa. Mun þá nokkrum geta blandasí hugur um, aS búnaSarskóli fyrir sveitakonur á aS vera í sveit, þar sem fræðsla þeirra væntanlega yrði aS mestu v e r k 1 e g. Margar konur hafa fundið sárt til þessa skólaskorts. Þingeyskar konur hafa árum saman barist fyrir þeirri hugsjón, aS búnaSarskóli fyrir kon- ur fengist á NorSurlandi, og í vetur samþykti fjölment kvennanámsskeiS í Borgarnesi tillögu viSvíkjandi sams- konar skóla fyrir SuSurland. MáliS hefur verið til umræSu í þinginu oftar en einu sinni og viður- kenning fengist þar fyrir þvi, að þörf væri á 2 búnaðarskólum fyrir konur, öðrum á Suðurlandi og hinum á Norðurlandi. Lengra hefur máliö ekki komist enn. — Kröfurnar ekki nógu ákveSnar og almennar frá konunum sjálfum. Nú, er konur hafa fengiS fullan kosningarrjett og kjörgengi, er timi til aS hefjast handa og taka ákveðna stefnu í þessu máli, gera sjer ljósa grein fyrir, hvernig hinir tilvonandi skólar eigi aS vera, hvar þeir eigi aS standa, hve stóran bústofn þeir eigi aS hafa, hvaS þeir eigi aS kenna og hve langur námstíminn eigi að vera m. m., til þess að þeir geti komiS aS sem bestum notum. MeS auknum rjettindum eykst ábyrgS vor, og þaS er ekki nema eðlilegt, að karlmenn heimti af oss að vjer vitum hvernig vjer viljum haga fræðslumálum vor- um. Þarna þurfa sem flestar konur aS vera með. Fjelagsskapur kvenna í sveitum er enn viða á reiki, en vjer teljum víst, aS á hann komist smám saman fast skipulag eins og t. d. þeg- ar er komiS á ungmennafjelagsskap- inn, og aS konur taki þá þetta þarfa mál fyrst allra á dagskrá sína, og at- hugi um leiS, aS hve miklu leyti þjóS- þrifamálin, heimilisiðnaSur, garS- rækt og hjúkrunarmál geta komiS til greina, er fyrirkomulag hinna nýju skóla er ákveðiö. En best er aS fara aS engu óðslega, máliS er of dýrmætt til þess að hrap- að sje aS því, betra aS bíSa 1—2 ár- in enn, tímarnir eru ekki hentugir nú, þar sem bæði bústofn og byggingar- efni er í afarverSi. Vera að eins tilbúin að grípa hent- uga tímann, þegar hann býðst, og vera þá heill og óskiftur. Ko na. Fyrir nokkrum tíma ritaði G. J. Ó. greinarkorn í ísafold um „stríðs- skatt“; benti hann þar á, að flestar hlutlausar þjóSir hefSu tekið þaS ráS, aS leggja stríSsskatt á gróða þeirra manna, er stórgrætt hefðu á stríöinu án þess að leggja neitt venju framar í sölurnar af kostnaði. Benti hann og á, að þetta ætti sjer einnig staS hjá oss, aS ýmsir menn eða stjettir stór- græddu á stríöinu án nokkurrar auk- innar fyrirhafnar eSa kostnaSar. Aft- ur væru aðrar stjettir, sem hefðu stór- tjón af stríöinu. Taldi hann sjálfsagt aS vjer sem aðrar þjóSir reyndum að jafna þennan halla meS einhverju móti. Var þessu máli auðsjáanlega bent sem bendingu til þings og stjórn- ar, en ekki út í þaS fariS frekara, hvern veg væri heppilegast aS velja. SiSan hafa aðrir, sjerstaklega yfir- dómslögm. Jón Ásbjörnsson og kaup- maSur og umboðssali Þórður Bjarna- son, ritaS ýtarlega um málið, sjer- staklega um þaS, hverjar leiðir hjer væri heppilegast að hafa og hverjir annmarkar væru á sumum þeirra. Jeg vildi nú einnig leyfa mjer að leggja nokkur orð x belg um þetta mál. ÞaS er tvent, sem aSallega kem- ur til greina i málinu. AnnaS er þaS, að láta landssjóö fá sanngjarnan hlut af þessum fyrirhafnarlausa gróða; en hitt er þaS, að nota álögur á þennan gróða til nokkurs ljettis fyrir þá, sem mest tjón bíða eða verða harSast úti viS stríSið. ÞaS er stytst aS segja, aS þaS eru framleiðendur útflutts varnings, sem aðall. taka gullið upp úr grjótinu í ár hjer á landi. Þó eru engir aS líkind- um, sem græSa eins geipilega og al- gerlega fyrirhafnarlaust eins og sveitabændur. Gærurnar og haustull- in flugu upp úr von og viti i haust sem leiö. UllarverðiS í sumar er kom- iö upp í kr. 490 fyrir kg. af ull, þ. e. kr. 2.45 fyrir pundiS, en það er helm- ingi hærra en nokkur dærni eru til áður. Stórbóndi á Noröurlandi seldi hjer um daginn ullina sína alla fyrir þetta verS og fjekk alls um 5000 kr. fyrir hana. En ullina er nú ekki auöið að ná í með tolli í þetta sinn, þ. e. a. s. vorullina. Þessi sami bóndi selur og mikiS af fje á hverju hausti, og gerir hann ráS fyrir að fá i haust 50 kr. fyrir hvern fullorðinn sauS. En þaS eru fleiri en sveitabændurnir, sem raka saman peningum á stríðinu. Sjávarútvegurinn stórgræðir einnig í ár, þar sem lýsi mun vera í 120—130 kr tunnan og saltfiskur (nr. 1) í 120 kr. og þar yfir skp. En þó er gróði sjávarútvegsins ekki sviplikt því eins mikill tiltölulega, og kemur þaS af því, aS alt, sem til útvegsins heyrir, hefur stigið stórum í veröi; kol hafa tvöfaldast i vei'Si, og kaup hefur einnig hækkað. BregSist síldveiSin, verður þaS stór hnekkir fyrir útgerS- armenn, en verði hún sæmileg, þá er enginn efi um hitt, aS síldin verSur í geipi-verSi — sumir tala jafnvel um 50 kr. fyrir tunnuna. Hvað kjötverð verSur í haust, er ekki gott aS vita, en varla verður þaS minna en tvöfalt á viS vanalegt verð. Á kjöt og ull er alveg sjálfsagt að leggja útflutn- ingstoll um sinn. En hitt tel jeg ráS- legra, að alþingi ákveði ekki tollhæS- ina, heldur veiti ráSherra heimild til aS leggja útflutningstollinn á svo há- an og svo lengi, sem honum þykir hæfilegt vera, og þyrfti tollurinn jafnvel ekki endilega að vera jafnhár um land alt og ráðherra gæti þá hækkaS hann og lækkaö eftir atvik- um. Gæti hann haft verðlagsnefndina sjer til ráðaneytis, og hygg jeg, aS rneð þessu fyrirkomulagi megi mestri sanngirni við koma. Afleiðingin af ullartollinum yrði sú, að landssjóður fengi hæfilegan þátt í gróðanum af þessu háa verði; en auðvitað næöi hann aS eins til þess, sem út verSur flutt eftir að lög- in koniast á. Kjöttollinn þyrfti að setja svo há- an, aS kjöt yrði fáanlegt með kristi- legu verði i landinu sjálfu. Dálítinn toll virðist mega leggja á útflutt lýsi. AS því er til fisksins kemur, felli jeg mig vel viS tillögu Þórðar Bjarna- sonar, að leggja ekki hærri toll en nú er á fisk alment, það skyldi þá vera á fisk, sem út er fluttur óverk- aSur eSa upp úr salti. Alveg rjett viröist og að leggja algert bann fyrir aS flytja út ómatinn fisk, og jafn- vel allan þann fisk (saltfisk), sem eigi nær því aS verða nr. 2. En svo er um þessi lög sem hin, að jeg álít hentast að alþingi veitti ráSherran- um heimild til að gefa þau út. Af- leiöingin af útflutningsbanni á ómött- um fiski yrSi sú, aS sá fiskur yrSi ódýrari til neytslu í landinu. Sanngjarn. Tímaritið „Iðunn“. Af því aS seint í þ. m. verSur byrj- að aS setja 2. hefti „ISunnar", þá biðjum við þá sem ætla aS gerast á- skrifendur, aS láta vita þaS fyrir lok þ. m., svo aS við getum ákveðið upp- lagiS. Útgg. „Iðunnar." Ýmislegt frá dlriðnum. Frá frjettaritara Lögrjettu. Missir verslunarflota bandamanna við Englandsstrendur frá 18. febr. til 18. maí 1915. í upptalningunni hjer á eftir er fremst nafn skipsins, þá tonnatala þess, þá þjóðerni, og síðast er til- greindur dagurinn, þegar skipið var tekiö. 1. Dinorah, 4208, fraaiskt, 18. febr. 2. Cambank, 3112, enskt, 20. febr. 3. Oakbey, 1976, enskt, 23. febr. 4. Dowrishire, 365, enskt, 20. febr. 5. Western Coast, 487, enskt 24. febr. 6. Deptford, 1208, enskt, 24. febr. 7. Harpalion, 5867, enskt, 24. febr. 8. Rio Parana, 4015, enskt, 24. febr. 9. Branksome Chine, 2026, enskt, 24. febr. 10. Bengrove, 3840, enskt, 7. mars. n. Prinsess Victoria, 1108, enskt, 9. mars. 12. Tangistan, 3738, enskt, 9. mars. 13. Blackwood, 1230, enskt, 9. mars. 14. Gris Nez, 208, fi'akkneskt, 9. mars. 15. Auguste Con- seil, 2052, enskt, 11. mars. 16. Flora- zan, 4000, enskt, 11. mars. 17. Aden- wen, 3798, enskt, 11. mars. 18. Head- lands, 2988, enskt, 12. mars. 19. Andalusian, 2349, enskt, 12. mars. 20. India City, 4645, enskt, 12. mars. 21. Kartdale, 3839, enskt, 13. mars. 22. Invergyle, 1794, enskt, 13. mars. 23. Atlanta, 519, enskt, 14. mars. 24. Fingal, 1567, enskt, 15. mars. 25. Dur- ham Castle, 8228, enskt, 15 mars. 26. Leeuwarden, 990, enskt, 16. mars. 27. Hyndford, 4286, enskt, 16. rnars. 28. Glenariney, 5201, enskt 17. mars. 291 Rivaulz Abbey, 1166, enskt, 17. mars. 30. Blue Jacket, 3515, enskt, 18 mars. 31. Beesuring, 2002, enskt, 19 mars. 32. Cairntorr, 3588, enskt, 21. mars. 33. Concord, 2861, enskt, 21. rnars. 34. Delmira, 3459, enskt, 24. mars. 35. Falaba, 4806,. enskt, 27. mars. 36. Aguila, 2114, enskt|, 27. mars. 37. Bosges, 1295, enskt, 28. mars 38. Flaminian, 3500, enskt 29. mars. 39. Crown of Castile, 4505, enskt, 30, ma,rs. 40. Emma, 1617, frakkneskt, 31. mars. 41. Leven Seas, 632, enskt, 31. mars. 42. Jason, 176, enskt, 1. apríl. 43. Gloxinia, 145, enskt, 1. apríl. 44. Nellie, 109, enskt, 1. apríl. 45. Lockwood, 1143, enskt. 2. april. 46. South Point, 3837, enskt. 2 apr.il. 47. Saaquerette, 400, frakk- neskt, 2. apríl. 48. Olivine, 634, enskt, 4. april. 49. Hermes, 1019, rússneskt, 4. apríl. 50. City of Bremen, 782, enskt, 4. apríl. 51. Northlands, 2776, enskt, 5. apríl. 52. Acantha, 171, enskt, 5. apríl. 53. Zarina, 154, enskt, 7. april. 54. Chateaubriand, 2247 frakkneskt, 8. apríl. 55. General de Sonis, 2190, enskt, 9. apríl. 56. El- mina, 4792, enskt, 9. apríl. 57. Har- palyce, 5940, enskt, 10. apríl., 58. The President, 647, enskt, 10. apríl. 59. Frederic Frank, 973, frakkneskt, 11. apríl. 60. Wayfarer, 9599, enskt, 12. apríl. 61. Ptarmigan, 780, enskt, 14. april. 62. Rapid, 170, enskt, 14. apríl. 63. Resto, 169, enskt, 14. apríl. 64. Rio, 117, enskt, 14. apríl. 65. Mer- cia, 175, enskt, 14. apríl. 66. Ferret,

x

Lögrétta

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.