Lögrétta - 05.01.1916, Blaðsíða 2
2
lögrjeTTa
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
íslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí,
lögtekin. Hún hefur verið þýdd á
margar tungur: latxnu, dönsku
tvisvar, þ ý s k u tvisvar, e n s k u,
frakknesku hollensku og
s æ n s k u, og nú í haust hefur kom-
iS út þýSing af henni á n o r s k u
(„Lilja, et kvad til Guds moder“).
Þessi þýSing er eftir Dr. F r e d-
rik Paascke, sem hefur ritaS
góSa bók um kristindóminn i kveS-
skap vorum á hinum fyrstu öldum
eftir kristnitökuna, eins og getiS var
um í Lögr. í sumar. Hann hefur ritaS
langa ritgerS um Lilju fyrir framan
þýSinguna og æfisögu Eysteins
munks á eftir. ÞýSingin sjálf er ekki
orSrjett, en þýSandinn hefur leitast
viS aS ná rjettri meiningu úr hverri
vísu. Hann hefur og haldiS sama
bragarhætti sem er á Lilju, en því
miSur hefur hann fariS eftir útgáfu
Wiséns (1886), en ekki eftir útgáfu
Finns Jónssonar, sem er hin besta út-
gáfa af Lilju.
Þessi norska þýSing af Lilju er ein-
staklega vönduS aS prentun og papp-
ír og kostar 2 krónur. H. Aschehoug
& Co. hefur kostaS útgáfuna.
B. T h. M.
*
Lauritz Petersen: Sigríður. Hjúskap-
arsaga. Þýtt hefur Valdemar Er-
lendsson frá Hólum. Rvík 1915.
Þetta er titillinn á nýútkominn
skáldsögu, er þýdd hefur veriS úr
dönsku eftir Lauritz Petersen, sem
er orSin góSkunnur skáldsagnahöf-
undur meSal Dana, og hafa skáldsög-
ur hans náS mikilli hylli meSal al-
þýSu í Danmörku. Saga þessi er, eins
og flestar eSa allar sögur eftir þenna
höfund, meS kristilegum' eSa trúar-
legum blæ. ÞýSandi sögunnar, sem
annars er ókunnur islenskum lesend-
um, virSist hafa leyst þýSirig þessa
vel af hendi og sumstaSar svo aS
varla er unt aS finna aS þýtt sje og er
máliS yfirleitt gott og á sumum köfl-
um ágætt, og er sjáanlegt aS þýSand-
inn hefur reynt aS gera sjer far um
aS skrifa látlausa og góSa íslensku.
Einstöku sinnum bregSur þó fyrir
dönskulegum orSatiltækjum, eins og
t. d. „gramur yfir“ e-u og „gle.Sjast
yfir“ e. u. o. s. frv., en þetta er þó
fyrirgefanlegra viSvaning, er hann
þýSir úr útlendu máli, heldur en rit-
höfundum, sem frumsemja á íslenska
tungu og hrúga þó saman mállýtum
og bögumælum. En allir þessir smá-
munir hverfa fyrir kostum sögu þess-
ara. L. Petersen virSist vera snilling-
ur aS lýsa sálalífi manna. Efni sög-
unnar í stuttu máli er þaS, aS ung og
trúhneigS stúlka, er SigríSur heitir,
lofast og giftist lækni, sem er trú-
laus eSa trúlítill og verSur þó sambúS
þeirra hin ástúSlegasta. Konan fer í
felur meS barnatrú sína, en er þó si-
felt í baráttu meS sjálfri sjer út af
þessu, og er öllu því hugsanalifi henn-
ar ágætlega lýst og eins því, hvernig
augnaráS hennar og svipbrigSi oft og
einatt gat látiS ástvininn, eiginmann-
inn, skilja þaS, sem inni fyrir bjó.
MaSur hennar er henni ávalt góSur og
vill alt gera, sem í hans valdi stend-
ur, er hann hyggur aS megi gleSja
hana, en aS ympra á trúmálum þor-
ir hún ekki viS hann, fyr en heilsa
hennar var aS þrotum komin og dauS-
inn fyrir dyrum. Og þaS er ekki fyr
en rjett viS andlát henna aS þau koma
sjer aS þvi aS biSja saman. Þá deyr
hún á besta aldri glöS og fullviss þess,
aS þá loks er eiginmaSurinn orSinn
trúmaSur og tekinn viS hlutverkinu,
sem þau hefSu átt fyrir löngu aS
vinna í sameiningu gagnvart börnum
sínum og ótal mörgum öSrum, eins
og komist er aS orSi.
Saga þessi er hugSnæm og hlýleg
og sjerstaklega vekjandi. Hún sýnir
fram á hversu hiS ástúSlegasta hjóna-
band getur samt veriS tómlegt, ef trú
og bænrækni vantar í samlífinu, eSa
þá hvernig færi, ef trúna vantaSi al-
veg hjá hvorutveggja hjónanna. Vildi
jeg óska, aS sem flest hjón vildu
kaupa sögu þessa og lesa, hún er þess
verS og það er víst aS þeirri krónu,
sem bók þessi kostar, óinnbundin, er
ekki til annars betur variS.
Lárus Halldórsson.
Fullprentaðar eru, og þegar til sölu hjá öllum bóksölum, bæði í Reykja-
vík og úti um land:
Ágúst H. Bjarnason próf.: Drauma-Jói .................. Verð kr. 2.00
Jón ólafsson: Litla móðurmálsbókin .................... —..— 1.00
Sigfús Sigfússon: Dulsýnir............................ — ______ 0.75
Jón Jónsson dócent: íslendingasaga, innb............. — — 3.50
Jón Kristjánsson prófessor: íslenskur sjórjettur ........ — — 3.50
Jón ófeigsson: Ágrip af danskri málfræði ................ — — 1.25
Sigurður Þórólfsson: Á öðrum hnöttum. Getgátur og vissa — — 1.50
Sigurður Guðmundsson: Ágrip af fornísl. bókmentasögu ib. — — 1.00
Sigurður Hvanndal: Litli sögumaðurinn I. ib.......... — — 0.75
Ennfremur fást hjá bóksölum i Reykjavík:
Matth. Jochumsson: Ljóðmæli. Úrval............ób. kr. 350, ib. kr. 4.50
íslenskt Söngvasafn. I. Bd., ób.............................— 4.00
Inluii Sigfiisar EyiÉsnr.
if jóns Sigurssonar.
Kaldar kirkjur.
Á feröum mínum um landið hef
jeg grenslast eftir því, meöal annars,
hjá hjeraðslæknum, hvernig kirkjur
eru þrifaðar, og hvort þær sjeu
vermdar á vetrum. Hef jeg komist að
því, að kirkjurnar eru yfirleitt ein-
stakt þokkalegar og vel þrifaðar, en
mjög víða ofnlausar enn í dag. Er
þá oft viðkvæðið hjá læknum, að ofn-
leysið komi ekki að sök, af því aldrei
sje messað.
Það er hverjum manni kunnugt, að
kirkjuræknin hefur stórum þverrað
upp á síðkastið. Og mjer er orðið
ljóst, að kuldinn í kirkjunúm á viða
talsverðan þátt í því. Flestar kirkjur
eru nú gerðar úr timbri eða steini,
rúmgóðar og bjartar, en afarkaldar á
vetrum. Gömlu tofkirkjurnar voru
minni og miklu hlýrri, ef margt fólk
var við messu.
Og hjer kemur líka annað til greina.
Fólk er nú mjög víða orðið vant hlý-
indum í heimahúsum, af ofnum eða
eldavjelum. Og alt það fólk kvemK-
ar sjer við því, að sitja í kaldri kirkju,
sem vonlegt er, því það getur
valdið alvarlegum heilsu-
spjöllum fyrir fólk, sem er
vant ofnhlýindum, að sitja
u n d i r m e s s u í k a ld ri k i rk j u.
Og eins og nú er komið lifn-
aðarháttum manna hjer á
landi, tel jeg það líka ó-
hæfu að heimta af prestum,
að þeir messi í ofnlausum
kirkjum á vetrardag þegar
frost er úti.
Merkur prestur hjer á Suðurlandi
hefur nýlega haft orð á þessu við
mig, tjáð mjer, að sjer beri að messa
í stórri kaldri timburkirkju, og fynni,
að hann hafi ekki heilsu til þess.
Hann er hniginn á efra aldur.
Nú er svo komið, að söfnuðirnir
hafa viðast tekið að sjer kirkjurnar.
Er þá um tvent að velja: A n n-
aðhvort verður að leysa
presta undan messuskyldu
á vetrum þar sem kirkjur
eru ofnlausar, eða þá að
gera það að lagaskyldu að
hafa ofn í hverri kirkju og
kynda hann þegar kalt er úti, svo að
jafnan sje 10 stiga hiti (Celsius), að
minsta kosti, inni í kirkjunni þegar
hún er notuð.
Jeg skýt þessu máli til allra þeirra,
sem um það varðar, alþýðu manna og
kirkjustjórnarinnar.
Reykjavík, 3. janúar 1916.
G. B j ö r n s o n.
Eoiiert 00 Dðrarinn.
Jeg hef ekki i heilt ár orðið eins
hissa eins og núna á sunnudagskvöld-
ið, þegar jeg kom í kirkjuna til þess
að hlusta á þá Eggert og þórarinn.
Kirkjan var e k k i troðfull; það datt
alveg ofan yfir mig. Mjer varð litið
á fólkið og sá þá fljótt hvers kyns
var; að visu var það bæði karlkyns
og kvenkyns; en því nær eingöngu
roskið fólk, þetta, sem er orðið hálf-
vegis hvorugkyns —■ og kemur sjald-
an á Skjaldbreið; en þangað sækir
unga fólkið og svifur á hverju kveldi
á vængjum æskunnar inn í fögur
framtíðarlönd, því þar stendur söng-
urinn eins og beinn byr undir báða
vængi — hljóðfærasöngur þeirra
Eggerts og Þórarins.
Og svo heldur unga fólkið að það
þurfi ekki að fara í kirkju til þeirra
bræðranna, það muni vera söngur-
inn sami og sá á Skjaldbreið.
Þess vegna var kirkjan ekki eins
troðfull eins og í fyrra.
En að ári skal hún verða troðfull
aftur af öllu því sem er fegurst og
rjóðast í Reykjavík, því öllu unga og
fjöruga Skjaldbreiðarfólkinu okkar
er óhætt að trúa þvi, að ef það kemur
í kirkju til þeirra bræðra, þá kemst
það upp yfir Skjaldbreið — alla leið
upp í sjöunda himin æskudrauma
sinna, því að þar — í kirkjunni —
eru þeir bræðurnir í essinu sínu, en á
Skjaldbreið hjakka þeir einlægt á
upphasstöfunum.
Þeir eru skapaðir hljóðfærasöng-
menn, báðir tveir. Eggert, organleik-
arinn, er eldri og þroskaðri. Organið
er hans hljóðfæri; þar á hann heima
— með lífi og sál, og það er svo
mikið líf og sál í organslætti hans,
svo óvenjumikil lipurð og smekkvísi,
að það er nú einn mesti söngfögnuður-
inn hjer í bæ, að hlusta á hann — ekki
á Skjaldbreið, heldur í kirkjunni.
Þórarinn, fiðlarinn, er yngri og
því ekki eins þroskaður. Hver list
er lærdómur, en tossalærdómur ef
gáfuna vantar, þá meðfæddu gáfu.
Og þá verður listin að handverki, en
aldrei að snild. Nú á dögum eru öll
ríki veraldar troðfull af hálærðum, en
gáfulausum listamönnum. Þess vegna
er jafrian gleðiefni að hitta gáfaðan
listamann. Og það er hann Þórarinn
litli; það leynir sjer ekki; gáfuna
hefur hann góða og rnikla. En það
er alt annað upplag í honum en bróð-
ur hans. Hann er áhlaupamaður.
Þarna niðri á Skjaldbreið er hann
stundum óprúttinn og lætur skeika
að sköpuðu. En þegar hann kem-
ur í kirkjuna og vandar sig, þá
glymja gáfur hans í strengjunum,
fjör og líf og máttur og megin. Bara
að einhver góður andi vildi strjúka
með hann úr Skjaldbreið suður í
Leipzig eða París til bestu fiðlumeist-
ara þar, því honum svo ungum er
enn eðlilega áfátt í sumu — einkum í
vinstri hendinni; en lítið á hitt, hvern-
ig hann ber bogann sinn; þá getur
engum dulist, að honum væru allir
vegir færir — ef hann fengi að fara.
S v i p u r.
SARRAIL HERSHÖFÐINGI.
Hann er foringi bandamannahers-
ins, sem er nú í Grikklandi og átti að
hjálpa Serbuin, en hafði síðan fult í
fangi að verja sjálfan sig. Það er
sagt, að litlu hafi munað, að herinn
yrði umkringdur af Búlgurum, og
hrósa Búlgarar Sarrail fyrir það, hve
vel honum hafi tekist að koma her
sínum úr þeirri klípu. Það er víst eng-
inn efi á því, að herferð bandamanna
upp frá Saloniki hefur frá upphafi
vei-ið misráðin og lítil líkindi til ann-
ars en að her miðveldanna og Búlg-
ara hreki bandamenn aftur burt frá
Saloniki. Það er því mikið vandaverk,
sem Sarrail hershöfðingja hefur verið
falið, er hann fjekk þarna yfirfor-
ustuna.
CASTELNAU HERSHÖFÐINGI
Ilann hefur nú tekið við yfirstjórn
fi-anska hersins á vesturherstöðvun-
um í stað Joffre, sem gerður hefur
verið að yfirforingja alls franska
heisins. Castelnau stýrði áður her
Frakka í Lothringen og honum þakka
þeir það, að Þjóðverjar náðu ekki
Nancy í byrjun ófriðarins, því hann
hafði jafnvel fengið bendingu um að
hörfa þaðan, ef á herti, en gerði það
samt ekki. Hann er kaþólskur, og
var fyrir stríðið í skopi oft nefndur
„Jesúíta“-maðurinn. En nú er hann
mjög vinsæll í Frakklandi, bæði
vegna framgöngu sinnar í ófriðnum
og líka vegna þess, að stríðið hefur
svift hann þremur sonum hans.
Stríðið.
Síðustu fregnir.
Það er lítið nú um símskeyti hing-
að frá útlöndum, er segi fregnir af
ófriðnum, annaðhvort af því, að ekk-
ert gerist, sem markvert þyki, eða þá
hinu, að skeytin sjeu stöðvuð af Eng-
lendingum. Líklegra er hið fyrra, að
engir stórviðburðir gerist um þetta
leyti á ófriðarstöðvunum. Á siðustu
útlendum blöðum nxá þó sjá, að til
standi árás frá her miðveldanna og
Búlgara á bandamannaherinri i Salo-
niki-hjeraðinu. Bandamenn tóku að
víggirða borgina landmegin, er þeir
sáu, að her þeirra mundi þurfa á því
að halda, og hafa þeir farið að eins
og þeir ættu þar einir öllu að ráða.
Líklegt er þó ekki, að þeir geti varið
borgina þegar til kernur, og fari svo,
að miðveldin og Búlgarar taki hana
með hernaði úr höndum bandamanna,
þá verður það álitamálið, hvern rjett
Grikkir hafi yfir henni framvegis, á-
samt því svæði af Grikklandi, sem
bandamenn hafa nú tekið sjer umráð
yfir. Er það alt óljóst enn, hvort
Grikkir hafa haft samninga við
miðveldin og Búlgara eða ekki, áður
en bandamenn tóku að þröngva kosti
þeirra. En þungt mundi Grikkjum
falla, að missa Saloniki; svo var gleð-
in hjá þeim mikil yfir því, er hún
fjell í þeirra hlut að Balkanstríðun-
um loknum, og var, það þá nánast
hending ein, sem rjeði því, að þeir
urðu fyrri til en Búlgarar að hrifsa
borgina af Tyrkjum. Nú er það óskilj-
anlegt, að Grikkir ljetu her sinn sitja
hlutlausan hjá meðan barist væri um
Salonikí, ef þeir ættu á hættu að
missa hana, svo framarlega sem
bandamannaherinn ekki gæti varið
hana, og er þá hitt líklegra, að þeir
hafi tryggingu fyrir því, að þeir fái
að halda henni hvernig sem fer.
Það er talið víst, að miðveldunum
og Tyrkjum sje það nú ríkast í hug,
að ná umráðum yfir Sues-skurðinum
og taka þannig fyrir greiðustu leið
Englendinga austur til Indlands. Þar
hefur nú á síðkastið verið mikill við-
búnaður frá Englendinga hálfu til
varnar með víggirðingum, en um við-
búnaðinn til sóknarinnar frá hinna
hálfu eru fregnirnar óljósar. Tyrkir
hafa haft mikinn her bundinn við
vörnina hjá Dardanellasundinu, en nú
þarf hans þar ekki lengur og geta þeir
þá beitt honum annarstaðar. Fregn-
irnar segja, að þýski hershöfðinginn
von Goltz hafi nú yfirforustu hers
Tyrkja og miðveldanna í Litlu-Asíu.
Hann er gamalkunnur þar eystra og
var lengi áður í þjónustu Tyrkja til
þess að koma skipulagi á hermensku
þeirra. Hann er á áttræðisaldri, fædd-
ur 1843, en svo er um marga af þeim
herforingjum, sem mest orð fer af nú
í stríðinu, að þeir eru háaldraðir
menn. Hindenburg er litlu yngri.
Fyrst eftir að Þjóðverjar tóku Belgíu,
var von Goltz þar landstjóri.
Austur í Mesopotamíu hafa Tyrkir
unnið ekki lítið á sxðustu vikur liðna
ársins, og hefur her Englendinga,
sem þar sótti fram, orðið að hörfa til
baka, og engar likur nú taldar til
þess, að Englendingum takist að ná
Bagdad. í Persíu eru altaf óeirðir og
uppþot, einkum í norðurhluta lands-
ins, þar sem Rússum er að mæta, og í
Indlandi eru sagðar ófriðlegar hreyf-
Samkvæmt reglum um „Gjöf Jóns
Sigurðssonar" skal hjer með skorað
á alla þá, er vilja vinna verðlaun úr
tjeðum sjóði fyrir vel samin vísinda-
leg rit, viðvíkjandi sögu landsins og
bókmentunx, lögum þess, stjórn eða
framförum, að senda slík rit fyrir lok
desembermánaðar 1916 til undirrit-
aðrar nefndar, sem kosin var á al-
þingi 1913, til að gera að álitum,
hvort höfundar ritanna sjeu verð-
launa verðir fyrir þau eftir tilgangi
gjafarinnar.
Ritgerðir þær, sem sendar verða í
því skyni að vinna verðlaun, eiga að
vera nafnlausar, en auðkendar með
einhverri einkunn. Nafn höfundarins
á að fylgja í lokuðu brjefi með sömu
einkunn, sexn ritgerðin hefur.
Reykjavík, 31. desember 1915.
Björn M. dlsen. ]ón Idnsson.
]ón Þorkelsson.
Fundur i ,Fram(
næstkomandi laugardagskvöld í Góð-
Templarahúsinu og hefst kl. 8ýá.
Matthías ólafsson alþm. innleiðir
umræður um þegnskylduvinnu.
Einnig verður rætt um bæjarstjórn-
arkosningar.
ingar gegn Englendingum, hvað sem
úr þeim verður.
Grikkjum er ekki vel við herflutn-
ing ítala til Albaníu og vilja þeir fá
að vita, hverjar fyrirætlanir hans sjeu
þar. En ekki er frjett, hver svör ítal-
ix hafi gefið við þeirri fyrirspurn.
Grikkir gera þar tilkall til ekki lítils
landshluta að sunnan, sem að mestu
er bygður af grískum mönnum, og
vildu íbúarnir þar aldrei þýðast sam-
runa við Albaníu, meðan stórveldin
voru að þjarka um þau mál áður en
Evrópustríðið hófst. Grikkir hjeldu
þessum landshluta með hervaldi, jafn-
vel eftir að Albanía varð furstadæmi,
en fyrir milligöngu stórveldanna
drógu þeir þó her sinn þá burtu það-
an. Nú heimta þeir aftur þetta land-
svæði frá Albaníu, sem hefur verið
stjórnlaust land frá þvi að ófriður-
inn hófst. í Albaníu eru nú hersveitir
frá ítalíu, Serbíu, miðveldunum og
Búlgaríu, og er auðvitað alt í óvissu
um framtíð landsins.
Frá aðalvígstöðvunum að austan
og vestan heyrist ekkert nýtt. Viður-
eignin milli Itala og Austurríkis-
manna við Isonzó hefur verið hörð
lengi, en úrslit engin. Mannfall ítala,
sem á sækja, er sagt rnikið.
Friðarumtal.
í síðasta tbl. var skýrt frá um-
tali, sem nýlega varð í þýska ríkis-
þinginu, milli rikiskanslarans og full-
trúa, sem talaði frá hálfu jafnaðar-
mannaflokksins, um friðarhorfurnar.
Það kemur þar skýrt fram, að frið-
arhugsunin er orðin rík hjá jafnaðar-
nxannaflokknum í Þýskalandi og
Austurríki. Hann óskar, að fyrsta
skrefið til friðar og sátta verði stig-
ið frá hálfu Þýskalands. Svar kansl-
arans er reyndar þannig, að hann neit-
ar því að Þjóðverjar gangist fyrir