Lögrétta - 12.01.1916, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 2.
Reykjavík, 12. janúar 1916.
XI. árg.
Bækur,
mnlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
fiúkaverslun Sigfðsar fymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y firr jettarmálafœrslumaCur.
LÆKJARGATA a.
Venjulega heima ki. 4—7 sifth.
Þegfnskylduviima-
RæSa, haldin í fjelaginu „Fram *
8. janúar 1916.
Eftir Matth. ólafsson alþm.
Háttvirtu áheyrendur!
Yöur er kunnugt, um hvaöa mál jeg
ætla að tala í kveld.
Yöur er þaö og kunnugt, að þessu
máli er nú svo komið, að það hlýtur
að vera öllum þorra landsmanna um-
hugsunarefni.
Við næstu almennar kosningar til
alþingis, sem fram eiga að fara næst-
komandi haust, á þjóöin að skera úr
því með atkvæði sínu, hvort hún vill
að þegnskylda sje lögleidd hjer í
einhverri mynd.
Það er enn ekkert ákveðið um,
hvernig þegnskylduvinnunni verði
hagað.
Ef þjóðin samþykkir að þegn-
skylduvinna verði lögleidd, verður
það hlutverk þings og stjórnar að
semja lög um fyrirkomulagið, og það
má jafnvel segja, að það sje ótíma-
bært nú þegar að fara að ræða um
það meðan óvíst er, hvort þjóðin felst
á málið eða ekki.
En fyrir því, hvort vjer viljum að
þegnskylduvinnu sje komið á eða
ekki, verðum vjer nú sem fyrst að
gera oss grein.
Það má ganga að því sem vísu, að
menn skiftist i flokka um þetta mál,
og enginn hlutur væri í raun og veru
eðlilegri, en að það rjeði flokkaskift-
ingu í landinu. Annars vegar yrðu þá
þeir menn, er hafa örugga trú á fram-
tíð þessa lands og vilja eitthvað á sig
leggja til þess, að hugsjónir þeirra í
þá átt megi sem fyrst rætast.
Hins vegar yrðu þeir, sem sum-
part engar hugsjónir ala, eða vilja láta
hendingu eina ráða, hvort þær rætast
eða ekki. Þann flokkinn mundu þeir
og fylla, er eigi telja oss í neinu á-
bótavant, og enn fremur þeir, er eigi
hafa trú á að slíkt fyrirkomulag sem
þegnskylduvinna verði oss að neinu
verulegu liði.
Ef nokkuð mætti fara eftir afstöðu
þeirra manna, er sátu á síðasta þingi,
þá mætti búast við góðum undir-
tektum hjá þjóðinni. Málið var alls
ekki flokksmál á þingi og átti stuðn-
ingsmenn i öllum flokkum, nema ef
til vill þversumflokknum. En málið
átti einnig andstæðinga í öllum flokk
um, þótt þeir væru í minni hluta og
hefðu sig ekki mjög frammi.
Jeg geri ráð fyrir, að háttvirtum á-
heyrendum mínum sje kunn afstaða
mín til þessa máls, en hún er sú, að
jeg tel að þetta land gæti trauðlega
hent meira happ en að þegnskyldu-
vinna kæmist hjer á.
Mjer er það nú full-ljóst, að aðstaða
vor þegnskyldumanna er miklu örð-
ugri en andstæðinganna. Það er alla-
jafna auðveldara að verja margra
alda gamalt fyrirkomulg en að telja
fólkinu trú um, að nýtt, og með öllu
óþekt, fyrirkomulag. taki því eldra
fram, og þetta er enn örðugra, ef hið
nýja fyrirkomulag leggur nýjar kvað-
ir á fólkið, sem það hefur verið laust
við frá alda öðli, en þannig er því
varið með þegnskylduvinnuna.
Það hefur lengi verið svo lijer á
landi, að úrtölur, tortrygni, getsak-
ir og hrakspár hafa fallið í frjósama
jörð en flest livatarorð í grýtta. Að
vísu er hugsunarháttur þjóðarinnar
stórum breyttur til hins betra, og alt
af fjölgar þeim mönnum, sem festa
Á fyrri myndinni eru sýndir tveir æðstu yfirmenn frakkneska hersins, vinstra megin Joffré, sem er yfirforingi
alls hersins, og hægra megin Fock, sem er foringi norðurhersins. Báðir eru þeir Baskar að ætt og uppruna,
Joffre fæddur suður í Pyreneafjöllum, en Fock í Metz. Þeir eru ólíkir menn, eins og sjá má á myndinni. Joffre
er sterkbygður, þunglamalegur og þögull, en Fock grannvaxinn, hvikur í hreyfingum og fljótur til. Báðir njóta
þeir mikils trausts, einkum Joffre yfirhershöfðingi, og má nú kalla hann átrúnaðargoð Frakka.—Á hinni mynd-
inni er sýnd eyðilegging Scalozi-kirkjunnar i Feneyjum. Hún varð fyrir sprengikúlum frá loftförum Austurrík-
ismanna, er hvað eftir annað hafa gert árásir á Feneyjar. Tilgangurinn var auðvitað ekki að gera skemdir á
kirkjunni, heldur áttu loftförin, sem sprengikúlurnar sendu niður, að skjóta á virki og vopnabúr borgarinnar. En
það sýndi sig þarna, eins og oftar, að vandasamt er að miða sprengikúlum niður frá loftförum. Hvelfing kirkj-
unnar var prýdd dýrum málverkum, og eru þau nú eyðilögð af sprengikúlunum.
trú á framtíð landsins, en það er það
sama sem að festa trú á kosti og
getu þjóðarinnar, en alt um það
eimir enn eftir af hinum gamla hugs-
unarhætti í landinu, og úr því á at-
kvæðagreiðsla þjóðarinnar að skera,
hvorir sjeu þar i meiri hluta.
Vjer þegnskyldumenn höldum því
fram, að framfarir vorar verði stór-
stígari ef vjer komum þegnskyldu-
vinnunni á, eigi svo mjög vegna þess,
hve miklu meira yrði unnið, heldur
og einkum vegna þess, að þjóðin risi
upp sem einn maður af því að henni
yrði hlutverk sitt ljósara en það hef-
ur verið hingað til.
Vjer búumst við, að við samvinn-
una og kynnin, sem ungir menn viðs-
vegar af landinu fengju hverjir af
öðrum, mundu þeir allir eignast sam-
eiginlegt takmark til að keppa að,
það, að gera landið sitt betra og
byggilegra en það er nú.
Oss er sagt, að þegar forfeður vor-
ir komu fyrst hingað til lands frá
Noregi, hafi landið verið skógi vaxið
milli fjalls og fjöru.
Þetta er sjálfsagt nokkuð orðum
aukið, en víst er um það, að landið
hefur í þá tið verið miklum mun
blómlegra en það er nú.
Miklu af þessum blóma landsins
hafa eldgos og vatna-ágangur eytt, en
mennirnir hafa einnig átt mikinn þátt
í því að eyða blóma þess. Skógarnir
hafa verið rifnir, högnir, beyttir
og brendir, svo að landið er þvi nær
orðið skóglaust og með skógunum
hefur farist mikill gróður, er þreifst
í skjóli þeirra.
Þetta er hin mikla synd forfeðra
vorra, sem vjer nútímamenn eigum að
bæta fyrir, og vjer getum það ekki
nema vjer leggjum nokkuð að oss.
Þessar verknaðarsyndir forfeðra
vorra eru slæmar, en þó eru van-
rækslusyndir þeirra miklum muu
verri. Þeir gerðu ekkert til þess að
koma í veg fyrir eyðileggingu þá, er
þeir voru sjálfir valdir að. Þeir horföu
aðgerðalausir á, að ár og vötn eyddu
blómlegum lendum. Þeir ljetu sigl-
ingar frá landinu leggjast niður,og ef
öllum kunnugt, hver afleiðing varð af
þvi fyrir þetta land.
Vjer fyrirgefum þeim að sjálfsögðu
þessar syndir, því þeir vissu ekki
hvað þeir gerðu, en vjer erum engu
siður skyldir til að bæta fyrir þær, og
vjer getum það, ef vjer viljum nokk-
uð verulegt á oss leggja til þess.
Vjer fullyrðum ekki, að þótt þegn-
skylduvinna ekki komist á, geti ekki
einhvern tima i fjarlægri framtíð orð-
ið ráðin bót á þessu, en vjer höldum
því fast fram, að það flýti mjög fyrir
endurreisn vorri og nýjum fram-
kvæmdum, að þegnskylduvinna sje
lögleidd hjer á landi.
Sú þykir nú orðin raun á, að ó-
hæfilega margt fólk sje flutt úr sveit-
unum til kauptúnanna og kaupstað-
anna.
Þegar vistarbandið var leyst nú fyr-
ir nokkrum árum, vildi fæst fólk vera
lengur í vinnuhjúastöðu, en í sveitun-
um var ekki hægt að fá jarðnæði, er
væri við hæfi slíks fólks. Var þá eigi
annað fyrir en að leita til kauptún-
anna í þeirri von að geta lifað þar af
daglaunavinnu. En sú vinna hefur
víðast reynst ónóg til að lifa af, og
reyndin hefur orðið sú, að á hverjum
vetri þarf mikill fjöldi þessa fólks að
leita til fátækrastjórnar um styrk til
að draga fram lífið.
Það hefur því komið til alvarlegrar
íhugunar, hvort ekki væri tiltækilegt
að koma upp hjer á landi smábýlabú-
skap. Hefur mönnum helst hug-
kvæmst, að landið tæki nokkuð af
jarðeignum sínum og skifti þeim nið-
ur í smábýli og jafnvel að hann, eða
rjettara sagt landsstjórnin, tæki eign-
arnámi af jörðum einstakra manna
stærri eða smærri landssvæði, sem
þeir virtust geta sjeð af, til að koma
þar upp slíkum grasbýlum.
Nú mun það álit flestra þeirra
manna, er um búnaðarmál hugsa, að
búnaður vor eigi að breytast i þá átt,
að eigi sje slegið annað en ræktað
land. Væri þá eigi ólíklegt, að lands-
stjórnin tæki það ráð, að láta rækta
land það, er hún þannig ætlaði til
smábýla, áður en hún leigði það út til
erfðafestu. Til þessa mundi þurfa all-
margt fólk, og þótt landsjóður hefði
nægilegt fje, sem hann að sjálfsögðu
yrði að taka úr vösum landsmanna, til
að borga fólki, sem inni að ræktun
landsins, þá er engarr veginn víst að
fólk fengist til þeirrar vinnu. Væri
þá heppilegt að hann sjálfur hefði ráð
á fólkinu. Sama má segja um hvert
það verk, er landstjórnin hefði með
höndum og vinnufólk þyrfti til að
leysa af höndum, svo sem vegalagn-
ingar, brúagerðir og hafnabygg-
ingar.
Mikið af tekjum landsjóðs gengur
til þess árlega að borga fólki, sem að
slíku vinnur, og þarf þó stórum að
auka þau útgjöld í nánustu framtíð,
þar sem mörg stórfyrirtæki bíða nú
úrlausnar, svo sem hafnabyggingar
og ef til vill járnbraut.
Fengi nú landsjóður nokkuð af
! þeim vinnukrafti, sem þarf til þess-
ara fyrirtækja, ókeypis, virðist svo
sem hann gæti komist hjá að íþyngja
þjóðinni með nýjum álögum, að því
skapi sem ókeypis vinna er ódýrari
launaðri vinnu, og gæti það numið
nokkru árlega.
En þetta er þó eigi það,er vjer telj-
um þegnskylduvinnunni mest til gild-
is. Menningaráhrif þau, er vjer vænt-
um að hún hafi á þjóðina, teljum vjer
miklu meira virði. Það má að vísu
lengi þræta um það, hvort vonir vor-
ar í þessa átt muni rætast eða ekki.
Vjer gerum ráð fyrir að allur þorri
þeirra manna, er þegnskylduna ættu
að inna af hendi, gerði það með ljúfu
geði, en ekki eins og ánauðugir þræl-
ar. Yrði nú þetta svo, þá má gera ráð
fyrir, að allur fjöldinn hefði bæði
gagn og ánægju af vinnunni. Gagn
af því, að hafa vanist betri vinnu-
brögðum en hann átti áður að venj-
ast,og þvi,að verða færari eftir en áð-
ur, til að vinna sjálfum sjer gagn. Á-
nægju af þvi, að hafa sjeð sig nokkuð
um á landinu og komist í kynni við
menn á sama aldursskeiði víðsvegar
af landinu. Fengið meira víðsýni og
trú á viðreisn landsins.
Nú tiðkast það mjög að halda stutt
námskeið í ýmsum greinum víðsvegar
um landið. Er það alment viðurkent,
að þau vinni talsvert gagn, hleypi dá-
litlu fjöri i menn og hressi þá upp og
geri þá öruggari til framkvæmda. ,
Mjer virðist þetta nokkur sönnun fyr-
ir því, að þegnskylduvinnan hlyti að
hafa lík áhrif, en auðvitað meiri, þar
sem menn af stærri svæðum og miklu
fleiri kæmu saman og auk þess menn
á þeim aldri, sem einna næmastur er
fyrir áhrifum. En þ a ð er satt, að
vjer gerum ráð fyrir, að þau áhrif, er
þeir yrðu fyrir, væru g ó ð, en um
það virðast andstæðingar málsins ef-
ast. Mun jeg minnast á það nokkru
nánar hjer á eftir.
Jeg er fyrir mitt leyti svo trúaður
á gagnsemi þessa máls, að jeg þykist
þess fullviss, að ef þegnskylduvinnan
kemst á og fer nokkurn veginn vel
úr hendi, sem jeg sje enga ástæðu til
að efa, þá muni þær stundir, sem
nienn vinna í þegnskyldunni, verða
með skemtilegustu endurminningum
þeirra, þegar þeir eru farnir úr henni.
Að þeir taki með sjer heim marga
ljúfa endurminningu og einlægan á-
setning um að verða nýtir menn hver
1 sínum verkahring, og að þeir hlakki
til að geta sent sonu sína í þegn-
skylduvinnu svo fljótt sem þeir fá ald-
ur til.
Þá er nú þessu næst að minnast
nokkrum orðum á það, sem um málið
hefur verið rætt, síðan það var til um-
ræðu á þinginu i sumar, sem leið.
Skömmu eftir þinglausnir í haust
eð var, flutti „fsafold" nefndarálit
minni hluta þegnskyldu-nefndarinnar
á þingi, sem var málinu fylgjandi.
Virtist blaðið vera málinu hlynt. f
„Vestra“ var lika hlýleg grein um
það.
í „Vestra“-greininni er lagt tif, að
þegnskyldumenn megi vinna þegn-
skylduna af sjer í sínu eigin hjeraði.
Álítur blaðið, að þegnskylduvinnan
mundi verða vinsælli, ef þessu væri
þannig fyrir komið. Þetta er nokkur
vorkunn, að menn langi til að vinna
helst sínu eigin hjeraði, en þess
ber að gæta, að það mundi mjög
draga úr þeim áhrifum, sem það hefði
á menn, að sjá sig um í landinu og
að kynnast hverjir öðrum, auk þess
sem verkstjórnin mundi verða mikl-
um mun dýrari og að líkindum ófull-
komnari. Hins vegar verður að vænta
þess af landsstjórninni, að hún láti
sem flest hjeruð njóta góðs af vinn-
unni.
í „Frjettum" var nú fyrir stuttu
grein um þegnskylduvinnu eftir ein-
hvern,-er nefiíir sig „Juvenis“. í þeirri
grein er fundið að því, að eigi sje
ætlast til að kvenfólk taki þátt í þegn-
skylduvinnunni. Jeg er höfundi þess-
um alveg samdóma í því efni. En jeg
varð að vinna það til samkomulags
að falla frá þeirri kröfu. En jeg býst
við þvi eins og höf., að kvenfólkið
krefjist þess, og má þá vænta að það
verði tekið upp i löggjöfina, ef svo
langt kemst, að lög verði sett um
þetta efni.
Af þeirn, sem eindregið hafa lagt á
móti málinu opinberlega, má einkum
nefna hr. Einar Helgason garðyrkju-
fræðing í Reykjavík. í septemberbl.
„Freys“ ritar hann all-langa grein
um málið. Telur hann því flest til
foráttu, en alls ekkert til kosta. Kost-
irnir sjeu eigi annað en ímyndun ein,
en ókostirnir þar á móti auðsæir.
Þá er og hr. Gísli Sveinsson lög-
maður í Reykjavík byrjaður að skrifa
um málið i siðasta blaði „ísafoldar",
en ekki er að vita, hve langt mál það
getur orðið hjá Gísla, en likindi til
að enn sje allmikið eftir að því, sem
hann hefur um málið að segja. Af
því, sem komið er af grein Gísla, er
ekki auðvelt að ráða, hvort hann er
þegnskyldunni hlyntur eða eigi, en
hitt er ekki vandfundið, að hann telur
aðferð þá, er þingið hafi haft á mál-
inu, óhæfa, og allmörg tormerki tel-
ur hann á málinu.
Annars er það, sem þessir tveir
herrar finna málinu til foráttu, ná-
kvæmlega hið sama, sem framsögu-
maður meiri hluta þegnskyldu-nefnd-
arinnar á þingi hafði fram að færa.
Báðir telja þeir þá meðferð þings-
ins á málinu óhæfa að skjóta þvi und-
ir atkvæði kjósenda. Þar sje þingið
komið á hála braut og vitna i því
efni til bannlaganna. Báðir eru þeir
sammála um, að þetta stafi af þrek-
leysi þingsins, það hafi með þessu
viljað hrinda vandanum af sjer yfir
á kjósendur. Það er vert að athuga
þessa kenningu nokkru nánar.
Hvað sem skoðun manna á bann-
lögunum líður, þá munu flestir fall-
ast á, að úr þvi til mála kom að setja
• bannlög, þá gat það ekki náð neinni
átt að gera það, án þess að leita at-
kvæða þjóðarinnar um það áður.
Hitt getur menn frekar greint á um,
hvort rjett var að setja lögin eftir að
atkvæðagreiðslan hafði farið fram,
þar sem meiri hluti eigi var miklu
meir yfirgnæfandi en hann reyndist,
en málið hins vegar snerti svo mjög
persónulegt frelsi einstaklingsins.
Sama er að segja um þetta mál,
að það hefði verið óhæfa að setja lög
um það, án þess að skjóta því undir
þjóðaratkvæði. Annars get jeg ekki
sjeð hver hætta liggur í því, að þing-
ið spyrji þjóðina um, hvort hún
vilji láta setja lög um þetta eða
hitt efnið, án þess að gera frekari
grein fyrir, hvernig þeirri löggjöf
yrði að öðru leyti háttað. Verði svar
þjóðarinnar neitandi, er þar með