Lögrétta - 19.01.1916, Síða 1

Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti n.
Talsími 359.
Nr. 3.
Reykjavík, 19. janúar 1916,
innlendar og erlendar, pappir og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Blkaverslun Slgfðsar fymnndssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irrjettarmálaf ærslumaCur.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 sítSd.
Eftir
Þórarinn hreppstjóra J ó n s s 0 n
á Hjaltabakka.
Það barst út um landið ómurinn frá
þinginu síöastl. sumar; hæstur var
hann frá bjargráöanefndinni og toll-
álögum þeim, er hún flutti, og var á
stundum nefndur barlómur. Órökstutt
hefur sjálfsagt oft veriö um hann tal-
aö og þaö jafnvel kannske af bjarg-
ráöanefndinni sjálfri. Þaö viröist þvi
ekki óþarft aö athuga allar kringum-
stæður meö gætni, ekki síst vegna
þess, aö þaö, sem ofan á varö aö lok-
um, er ný stefnubreyting í tollálögum
þjóðarinnar, sem jafnvel er kölluð
jafngóö beinum sköttum eöa eins kon-
ar beinn skattur.
Sakirnar standa þá svona, eöa dýr-
tíðarhorfurnar, sem mest eru um tal-
aöar, er þingiö þarf að ráöa fram úr.
Stórkostlegt los er komiö á öll viö-
skifti og verslun, framleiöslu og iön-
aö sökum hins mikla yfirstandandi
Noröurálfu-ófriðar. Þjóöirnar stynja
undir byröinni, ekki einasta þær, sem
í eldinum standa, heldur lika þær, sem
fyrir utan standa, en þurfa að leggja
fram offjár til þess aö verja hlutleysi
sitt meö herafla. Þær grípa til allra
örþrifaráða í skattaálögum til þess
að standast raunina, og undir þeim
kringumstæöum veröur alt rjettlætt,
hversu órjettlátt sem það í raun og
veru er. Og það má segja aö á þeim
tímum sje alt ööruvísi en þaö á aö
vera, því dýrtiöin stendur víöa fyrir
dyrum.
Aö hve miklu leyti ná nú byltingar
þessar til okkar? Hvað gerir þingiö
til þess að vernda þá sem verst stóöu
aö vígi? Og hve rjettlátur er nú þessi
skattur í raun og veru?
Undir eins og veröhækkun varö á
viö tilfinnanlega veröhækkun á aö-
fluttri vöru, sjerstaklega nauðsynja-
vöru, svo aö vetrarbirgðirnar í fyrra
haust, 1914, veröa um þriðjungi dýr-
ari en vanalega. Þetta varð ýmsum til-
finnanlegt, bæöi þeim bændum í sum-
um hjeruðum landsins, sem vorinu áö-
ur höfðu mist meira og minna af bú-
stofni sínum, og eins öllum fjöl-
skyldumönnum í bæjum og kauptún-
um, sem ekki höföu fyrir sig að
leggja nema vinnu sina. Afleiöingin
af þessu hlaut því að veröa sú, að
þessi vinnulýður kreföist meiri launa
fyrir verk sín til þess að geta lifað.
En sú krafa gat vitanlega ekki staö-
ist nema vinnuveitendur heföu bætt
skilyrði til þess.
Undir eins og verðhækkun varö á
útlendum vörum, munu flestir eöa all-
ir kaupmenn þessa lands hafa hagn-
ast af þvi meira eöa minna. Þaö staf-
aði af þvi, að þegar varan hækkaöi á
útlenda markaöinum, lágu margir
kaupmenn meö talsveröar vörubirgö-
ir, sem þeir svo undir eins settu upp,
og þess utan er ekki ómögulegt aö
umboðsmenn þcirra hafi aö einhverju
leyti getað keypt inn haustvörur
þeirra áöur en varan hækkaöi í verði.
Kaupmennirnir heföu því strax þol-
aö aö borga verkamönnum sínum
hærra kaup, þegar enn er tekiö tillit
til þess, aö á innlendu haustvörunum
munu margir þeirra hafa hagnast með
meira móti, þar sem vörurnar voru alt
af aö stíga í verði. Síöastliöið vor var
þaö því kaupmannastjett þessa lands,
sem langbest stóö aö vígi i umróti
þessu.
En nú tók útlitið aö vænkast fyrir
afuröir framleiðendanna. Ullin komst
í meira en helmingi hærra verð en
hún var áöur í. En þess er vel gæt-
andi um leið, að ullarframleiðandinn
ei búinn aö þola útlendu verðhækkun-
ina í heilt ár, þegar ullarhækkunin
kernur, og þess utan alt aö fjóröungi
hærra kaupgjald fyrir vor- og sumar-
vinnu en áöur var. Fjölskyldumaður
meö litla framleiðslu er því enn miklu
ver staddur en vanalega. En svo
hækka hrossin í verði og betur fer
að líta út með haustvörurnar. Þá fer
að veröa ástæða til að ætla aö fram-
leiðandinn standist hækkunina á öör-
um sviðum undir öllum vanalegum
kringumstæöum ; en hjer kemur fleira
til athugunar. Fjöldi manna seldi mest
af markaösgengum hrossum sinum i
fyrra haust og fór þvi mikið á mis
við hiö hækkandi verð í sumar. Var
það mest fyrir það, aö heyfengur var
viða óálitlegur í fyrrahaust. Litil
hey og víðast skemd. Enn má líta á
þaö, aö í sumar sem leiö er almennur
grasbrestur um alt Norðurland sam-
fara áðurnefndri kauphækkun verk-
manna.
Þegar á alt þetta er litið, kemur það
í ljós, aö hagur framleiöenda til lands
stendur ekki mikið betur en vanalega
og þeirra fátækari alls ekki, þó ekk-
ert tillit sje tekiö til þess mikla
skepnufellis í fyrra. vor, sem að stór-
tjóni varö í sumum hjeruðum og all-
staöar eitthvað. Sama er aö segja um
sjávarútveginn, aö hiö óhæfa kolaverð
á þar sinn stóra þátt í, þó að fiskur-
inn hækkaöi í verði. Þó má nú segja
yfirleitt, aö allir standist nú stríös-
afleiðingarnar nema fjölskyldumenn,
sem enga framleiðslu hafa. Vinnulaun
þeirra hafa ekki hækkaö tiltölulega
viö hækkun á nauðsynjavöru. Og jeg
hef enda heyrt að vinnulaun í Reykja-
vík hafi ekki hækkaö aö tiltölu eins
mikið og annarstaðar, þar sem flest
er af þessum mönnum. Stafar þaö að
líkindum af því, aö þar eru betri sam-
tök milli vinnuveitenda en annar-
staöar.
Þetta eru þá mennirnir, sem dýr-
tíðarópin og umtalið snýst um. Þaö
eru mennirnir sem þingið tekur sjer
fyrir hendur að bjarga á næsta fjár-
hagstímabili, sem og lágt launuöum
opinberum starfsmönnum. Aörir
landsmenn er álitið að standist þessa
stríðsraun án nokkurrar tryggingar
frá löggjafarvaldsins hálfu.
Þegar nú þingið fór að ræöa þessi
bjargráð, leit þaö vitanlega mjög á þá
hættu, aö aðflutningar að landinu
teptust, enda var þaö aðalhættan, ekki
einasta fyrir þessa menn, heldur alla
þjóðina. Bjargráöaleiöirnar, sem
komu þá til skoðunar, voru tvær: út-
flutningsbann á framleiðsluvörum
landsins og tollur.
Útflutningsbanniö haföi þaö auð-
vitaö til síns ágætis, aö þaö forðaði
mönnum frá hungursneyð í versta til-
felli, og var því rökrjett tilraun gagn-
vart aðflutningsteppu. En það er
hvorutveggja, að útflutningsbann er
mesta neyðarúrræði, enda náði naum-
ast heilbrigö skynsemi að þvi, aö aö-
flutningar til landsins teptust, eftir
þvi útliti sem þá var, og jeg get ekki
gert neinum þingmanni svo rangt, að
geta þess til að hann í hjarta sínu
hafi trúað þvi.
Hvaö tollinn snertir, þá var hann,
sjeður frá þessari aöflutningsteppu-
hugsun, bláber vitleysa. Því aö, ef að-
flutningur hefði tepst rjett eftir aö
framleiösluvörur landsins voru út-
fluttar, þá varð tollurinn ekki jetinn.
Þaö veröur þvi aö líta á þennan
toll sem almennan toll, sem á er
lagöur einungis til aö auðga landsjóö-
inn. Og jeg get ekki gengið inn á það,
aö dýrtíöin hafi verið þar óumflýjan-
leg ástæöa, enda sýndi þingið þaö
1 j ó s 1 e g a með því, aö tryggja
a 11 s e k k i, að þeir, sem dýrtíöin
hlaut aö taka fyrst í klærnar, bæru
n e i 11 frá boröi. Og jeg get heldur
ekki sjeö þaö, jafnvel þó aö fjárlögin
væru ekki sem álitlegust hvað tekju-
hallan snerti, aö meö frestunarheim-
ild þeirri, sem stjórninni var gefin á
sumum verklegum framkvæmdum,
sem i sjálfu sjer er alveg eölileg, að
tollálaga þessi hafi verið bráönauö-
synleg, þegar þess einnig er gætt, að
stjórninni var heimilað aö taka 1 milj.
kr. lán.
Mjer finst því að ástæöur fyrir
tolli þessum heföu orðið að vera enn
brýnni, af þvi, að hjer er alger stefnu-
breyting í tollálögum, sem þjóöin
heföi vel mátt segja eitthvað um
áöur, en þó ekkert gert til þess að
tryggja þá, sem aöallega þurftu dýr-
tíðarhjálpar við. Ástæöurnar verða
því að vera aðrar en dýrtíðin. Mjer
hefur ekki gefist kostur á að sjá
umræðurnar um þetta á þinginu, þær
ekki komnar. En eina þingræðu birti
Lögrjetta 1. sept. s. 1. eftir Guöm.
landlækni Björnsson, og hefur hún
því liklega aöallega þótt bera uppi
ástæöur þær, sem rjeðu. Þar talar
hann um þessa stefnubreytingu i sam-
bandi viö dýrtíðina og telur hana
fara í rjetta átt; álögurnar veröi
mestar á þeim, sem mest hafi í velt-
unni og veröi þvi eins konar beinir
skattar.
Þaö er þessi skoöun, sem hefur
komiö mjer til aö skrifa þessar línur,
því jeg verö aö telja hana helstu á-
stæöuna fyrir því, að tollurinn komst
á undir yfirskyni dýrtíöarinnar, og
hjer sje þvi aö ræða um toll, sem
i framtíðinni eigi aö gilda, enda þótt
hann sje talinn til bráöabirgöa.
Um þessa skoðun vil jeg fara fáum
orðum.
Þaö hefur veriö og er metnaður
hverrar þjóöar aö koma afurðum sín-
um í sem hæst verö. Þaö er verð-
launað beint og óbeint, og þar höf-
um viö leitast viö að fylgjast meö.
Þetta er heldur ekki óeðlilegt. Þjóö-
arauðurinn byggist á framleiðslunni.
Hún er undirstaða allra þjóðþrifa. Að
skeröa hana eöa draga úr áhuga
manna viö hana, eöa skapa óhug hjá
þeim, sem ætla aö gera sjer hana að
atvinnu, er þvi að skera á lifæð þjóð-
arinnar. Þaö má teljast þjóðarsynd.
Þó þetta hafi verið gert aö því er
snertir útflutningsgjald af sjávaraf-
uröum, þá er þaö af alt öðrum rót-
um. Enganveginn þar með sagt, aö
það sje góöur eöa rjettur tollstofn,
heldur var þaö til þess gert aö jafna
á móti ábúöar- og lausafjárskattinum,
sem á landbúnaðinum hvíla. Og svo
einnig líklega til þess að ná einhverju
i landsjóöinn af þeim útlendingum,
sem jusu auðæfum upp af fiskimiö-
um okkar og höfðu hjer bækistöð
sína. Og enn má geta þess, aö eins og
nú standa sakir, stendur landbúnaö-
urinn talsvert ver að vígi en sjávar-
útvegurinn hvaö snertir lánstofnanir
landsins, eöa með öörum oröum:
Framkvæmdir í landbúnaðinum með
lánsfje eru miklu erfiöari en i sjáv-
arútveginum og mega teljast lítt fær-
ar eöa ófærar i stærri stíl. Bankarnir
hafa aöallega tekið aö sjer sjávarút-
veginn. Þeir einir, sem geta veðsett
jarðir sínar meö 1. veðrjetti, komast
þar aö — og til hvers? Til þess að
fá mest út á J4 eignina — og í
hverju? Bankavaxtabrjefum litt selj-
anlegum, og ef þaö, þá meö afföll-
um. — Það lýsir ekki trú á landbún-
aöinum þetta, og þaö er ekki von
hann taki miklum framförum meðan
okkar þjóðbanki er svona á þessu
sviði. Viö erum dæmdir til kyrstöðu.
Auövitaö má nefna ræktunarsjóðinn,
en hann nær ekkert. Þetta verður aö
breytast. Landbúnaðurinn er engin
ruslakista, sem fleygja á í brotum og
smælki. Hann er alveg tryggur sjóö-
ur, sem gefur því hærri vexti, sem
meira er í hann lagt, og landflæmin
bíöa hvervetna óræktuð. —
Þá er nú hitt, aö þessir framleiöslu-
tollar sjeu eins konar beinir skattar
eða þeim jafngóðir, af því þeir fari
eftir framleiöslunni. Þetta er alveg
fráleitt.
Þaö er sama sem aö segja, aö allur
framleiðslustofn í landinu sje hrein
eign, en þaö er vitanlega svo fjarri
sem nokkuð getur veriö. — Dæmin
XI. árg.
Trygging
fyrir aö fá vandaðar vörur fyrir lítið verð, er að versla við
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnadarvörum Pappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
eru i hundraða tali, þar sem bláfátæk-
ir framleiðendur veröa að klípa af
bráðnauösynlegustu lífsnauösynjum
til þess að láta upp í skuldir.
Sjávarmaðurinn, fjölskyldumaöur-
inn fátæki, hann getur ekki klipiö
nema lítið af hlut sínum í munninn á
konu og börnum. Hitt verður aö fara
í skuldir. Sama er að segja um fjölda
manna, sem á landbúnaði lifa. Kjötiö
þeirra fer ekki til heimilisnota,það fer
í skuldir. Þaö er ekki til neins aö segja
aö menn versli of mikiö, þaö er svona
samt. Og svo ef þessir menn vilja
eitthvað til framkvæmda gera á ábýl-
isjörðum sínum, þá verður það aö
vera pynting á þeirra eigiö hversdags-
líf. Aöra leið er ekki aö fara, hún
er ekki til. Og síöan á aö leggja toll
á framleiðslu þessara manna og telja
hann eins konar b e i n a n skatt, sem
byggist á hreinni eign. — Nei, það
er ekki rjetta leiðin. Princípiö er
rangt.
Flestir óbeinir skattar eru vondir.
Margir óhafandi, og það sumir af
þeim, sem við búum nú undir. Þaö
segir ekkert, þó mörgum finnist þeir
betri en beinu skattarnir af þvi þeir
borga mikið af þeim óafvitandi. Þeir
eru ekki betri fyrir það. — Sem allra
mest af beinum sköttum, bygöum á
hreinni eign, hlýtur að vera hverri
þjóð hollast, af því þeir eru rjettlát-
astir.
Svo er nú aö líta á það, hverjir
sleppa við þennan framleiðsluslcatt,
og kemur þá enn í ljós, hversu góð-
ur tollstofn framleiöslan er. Þaö er
öll kaupmannastjett landsins, allir
embættismenn, sem ekki hafa fram-
leiðslu, og allur einhleypur verkalýö-
ur. Mundi það nú vera rjettlátt, ef
framleiðslan yrði aðaltollstofn, að
þessar stjettir slyppu viö skatt-
greiðslu. Þar getur hver skapað sjer
skoðun um, og fjölyröi jeg ekki um
það.
En það má taka það fram i þessu
sambandi, að eins og nú stendur er
mikið af þessum einhleypa verkalýö
i sveitum landsins, sem margir tollar,
er nú gilda, koma ekkert við, nema að
því leyti sem í klæðnað fer, og er það
hverfandi. Alt hvílir á framleiðendun-
um eöa vinnuveitendunum. Jeg vil
skjóta þvi hjer inn í, að þaö er ann-
ars ilt, hvað tollur á vefnaðarvöru
er miklum erfiöleikum bundinn, því
annars er hún aö ýmsu leyti góður
tollstofn og gæti um leið orðið til
þess aö vernda inrilendan iðnað.
Jeg hef nú leitast við aö sýna fram
a það, að þingið geröi ekkert til þess
meö skatti þessum aö vernda þá, sem
þess þurftu helst við, og aö þessi nýi
framleiðslutollur er órjettlátur og í
engri lífsnauðsyn á lagður. Sýnist
ekki annaö en vel heföi mátt unna
framleiðendum óskertrar þessarar
veröhækkunar, einkum þegar þess er
gætt, að hiö háa verö á útlendu vör-
unni er útlit fyrir að standi lengi.
Aö endingu vil jeg taka þaö fram,
aö það er ekki lengur vansalaust fyr-
ir þjóð og þing að láta skattamálin
liggja lengur á döfinni en búið
er. Óhæfir bráðabirgðaskattar eru
framlengdir þing eftir þing til þess
að þurfa ekki að vinna að og koma
í framkvæmd skattamálum landsins.
Undirbúningur þessara skattamála
var dýr. Þingið 1913 feldi þau eða
frestaði þeim að ófyrirsynju. Siðan er
ekkert um þau talað. Vörutollurinn
komst á í margra óþökk og er mesti
gallagripur. Hann var nokkurs konar
örþrifaráð, til þess að fylla upp í það
stóra skarð, sem varð þegar vínfanga-
tollurinn hvarf, og átti ekki að gilda
nema rjett í bráðina. En svona er það
nú, hann lifir enn. Og svona er það
með þessa tolla, sem á komast. Þeir
reynast lífseigir. Reynslan staðfestir
það. Alt af hægast að framlengja.
Ef ekki lærdómur þá þrældómur.
Það litur út fyrir, að formælendur
þegnskylduvinnunnar ætli að fara
sjer hægt að því að láta uppi skoðun
sína á því, hvernig henni skuli fyrir
komið. Enn þá hefur ekki annað feng-
ist upp úr þeim en það, að þeir vilja
koma henni á í „e i n h v e r r i
m y n d“. Stafar þetta seinlæti sjálf-
sagt frá undirmeðvitund þeirra um
það, að þegnskylduvinnan hljóti að
verða óvinsæl i hverri mynd sem hún
birtist. Þeir vilja halda æskulýðnum
í þeirri trú að vinnan verði sjerlega
lærdómsrík og skemtileg; þetta verði
einskonar yfirskóli allra annara skóla
á landinu. En öðrum er talin trú um
það, að þarna verði unnin einungis
nauðsynleg vinna, aðallega eða ein-
göngu vegavinna. Þetta verði stór-
mikill sparnaður fyrir þjóðfjelagið;
ný tekjulind fyrir landssjóðinn. Á-
herslan verði lögð á það að hafa ag-
ann strangann og fá sem mestu komið
í verk.
Það sem um er að ræða, er að fá
það lögákveðið, að hver karlmaður á
aldrinum 17—25 ára skuli skyldur að
vinna i þarfir hins opinbera alt að 3
mánaða tíma í eitt skifti. Þeir fá ekki
sjálfir neinu að ráða um það, hvar
þeir inna þessa vinnu af höndum nje
hvaða vinnu þeir skuli vinna, og ekki
mega þeir kaupa sig undan þessari
kvöð. Þeir eiga ekkert kaup að fá og
spursmál hvort þeir fá fæði; flyt-
jendur málsins eru jafn þögulir um
það sem annað. — Hvað er þrældóm-
ur ef þetta er það ekki? Að vísu
er hann ekki æfilangur.
I síðasta blaði Lögrjettu var birt-
ur fyrirlestur, sem Matthías alþm.
Ólafsson flutti í „Fram“ nýverið.
Nokkurum utanfjelagsmönnum var
boðið að hlýða á fyrirlesturinn, þeirra
á meðal mjer. Það vantaði ekki að
ræðan var nógu áferðarfalleg og vel
flutt. Það helsta, sem við hana er að
athuga, er það, að svo lítur út sem
ræðumaður hafi vísvitandi forðast að
koma nærri neinu því, sem skýrt gæti
málið.
Nokkrar athugasemdir vildi jeg
leyfa mjer að gera við fyrirlesturinn,
þótt þess gerist síður þörf vegna þess
að Edílon Grímsson skipstjóri gerði
það svo rækilega fundarkvöldið og
Gísli Sveinsson yfirrjettarmálaflutn-