Lögrétta - 02.02.1916, Blaðsíða 2

i8
LÖGRjtfTA
LÖGRJETTA kemur lít á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
lslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí,
Byggið landid.
Brjef úr Húnavatnssýslu.
ÞaS er hryggilegt aS hugsa til
þess aS fólkiS skuli streyma burt
úr landinu, — og helst er þaS unga
og efnilega fólkiS, sem fer, — aS
viS skulum þurfa aS missa þaS afl
og þau auSæfi, sem viS allra síst
megum missa, en þaS er fólkiS —
framleiSslukrafturinn —. En hryggi-
legast er þó til þess aS hugsa, aS
viS erum sjálfir orsök í bölinu.
Margir fara sárnauSugir, en þeir fara
af því þeir komast ekki fyrir í því
hjeraSi, sem þeir vilja vera í. ÞaS
eru allar jarSir setnar og enginn get-
ur miSlaS skák handa þeim til aS
búa á. AS vísu eru lausar jarSir eSa
óbygSar einhverstaSar á landinu. En
þaS er margur svo skapi farinn, aS
hann vill heldur fara alfarinn af
landinu, en flækjast um þaS endi-
langt, meS öllum þeim kostnaSi, sem
þaS hefur í för meS sjer, úr því hann
ekki kemst fyrir þar, sem hann helst
vill vera, í eSa nálægt átthögum
sínum.
LandbúnaSarafurSir hafa staSiS í
mjög háu verSi nú síSustu ár, þó sjer-
staklega þetta síSasta. En af því hef-
ur leitt, aS bændur og búlausir menn
hafa lagt kapp á aS fjölga skepnum.
ÞaS þrengist óSum í högunum. Öt-
ulir, ungir eignamenn komast ekki
fyrir meS hjarSir sínar sem vinnu-
menn, því þó aS vistirnar sjeu nógar,
þá ber jörSin ekki bæSi bóndann og
vinnumanninn. Og svo þegar búlausi
maSurinn hefur eignast laglegan bú-
stofn, vill hann fara aS fá sjer jarSar-
horn, eSa heila jörS, til þess aS búa
á og auka þannig stofn sinn meS
sínum eigin vinnukrafti, meSan hann
er laus og liSugur og hefur ekki fyrir
neinum aS sjá.
En nú eru góS ráS dýr. ÞaS er
engin jörSin laus. Sveitin er alsetin.
Og þá ræSst hann í aS kaupa, ef ein-
hver vill selja, kaupa jörS undan ein-
hverjum bóndanum, sem annaShvort
ekki hefur haft þor eSa þrek til þess
aS kaupa sjálfur. En nú er sá bóndi
orSinn vegalaus. HvaS á hann nú aS
gera ? Ekkert jarSnæSi til handa hon-
um. Á hann aS fara aS flæmast vest-
ur á land og fá þar eitthvert býli,
eSa á hann aS fara í húsmensku
eSa vinnumensku meS konuna og
börnin? Selja kýrnar sínar og
töluvert af ánum og alla bús-
hlutina, því ekki getur hann rogast
meS þaS dót alt á eftir sjer? Hann
hugsar sig dálitla stund um. „Ten-
ingunum sje kastaS,“ segir hann. „Jeg
geri þaS, sem jeg hjelt aS jeg mundi
aldrei gera. Jeg sel alt og fer til Ame-
ríku. Þó aS jeg vildi byggja mjer ný-
býli einhverstaSar hjer á fallegum
staS, þar sem land er nóg og órækt-
aS, þá vill stjórnin ekki styrkja mig
til þess, og óvíst aS jeg fái einu
sinni land, sem mjer líkar, þó óbygt
sje. Af eigin ramleik get jeg ekki
bygt svo vel fari. Og þá er einasta
ráSiS aS flýja landiS.“
Þetta et ekki sagt út í bláinn. Þetta
er ekki tómur hugarburSur hjá mjer.
ÞaS er einmitt svona ástatt meS
nokkra bændur hjer um slóSir. Eig-
endur jarSanna, sem þeir bjuggu á,
hafa sagt þeim upp ábúS. Þeir eru
enn þá vegalausir og hafa jafnvel
látiS þaS í ljósi aS þeir neyddust lík-
lega til aS fara til Ameríku, af því
aS þeir fengju hvergi jarSnæSi. Þeir
eiga efnilegustu börn og eru vel efn-
um búnir. ÞaS er hryggilegt aS hugsa
til þess, ef vjer missum þarna hop
manna fyrir vort eigiS aSgjörSaleysi
eSa óframsýni.
Þetta dáSleysi dugar ekki lengur.
LandiS verSur aS byggjast. Þing 0g
stjórn eiga aS hvetja menn til þess
og hjálpa til þess.
ÞaS eru margir fagrir dalir til enn
þá óbygSir og heiSarflæmi engu ó-
frjórri til ræktunar, en þau lönd, er
þegar eru bygS. Jeg þekki tvö býli
fyrir framan bygS, sem voru gamlar
selstöSvar. Nú búa á þeim báSum
býlum dugnaSar og framkvæmda-
samir menn og sjest eigi annaS nú,
en aS þau bæSi býli verSi innan
skamms orSin meS betri jörSum og
framfleyti fjölda búpenings. Um-
hverfis þessi býli eru landflæmi, er
skifta mætti í margar stórjarSir, og
allar hefSu þær sömu skilyrSi til þess
aS blómgast.
Þing og stjórn eiga aS bjóSa
bændum og búlausum : NemiS land !
Jeg skal styrkja ykkur aS fje, þaS
sem þiS þurfiS og nýbýlanefnd þess
hjeraSs leggur til aS ykkur verSi veitt
til byggingar.
Nýbýlanefndin, sem útnefnd er af
stjórnarráSinu, á aS afmarka land-
nemum svo mikiS land aS þaS geti
boriS 2—3—400 fjár og annan búpen-
ing aS sama skapi. Landstjórnin á aS
veita landnemanum fje til byggingar
íbúSarhúss. Ekki til aS byggja neinn
hundakofa, sem strax verSur ónýtur.
ÞaS á strax aS byggja steinhús, þar
sem mögulegt er aS koma því viS.
ÞaS er trygging fyrir framtíS jarS-
arinnar. Landstjórnin á aS leggja til
aS minsta kosti tvo þriSju húsverSs-
ins, og svo á landsjóSur eSa land-
búnaSarfjelagiS aS styrkja landnem-
ann svo um muni fyrstu 5 árin til
túnræktunar og girSinga. Nýbýla-
nefndin á aS vera einasti milliliSur
milli landnemans og stjórnarinnar.
Hvorki sýslunefnd nje hjeraSsstjórn
á aS skifta sjer af því máli. ÞaS er
alt of vafstursmikiS og getur orSiS
til stórra óþæginda fyrir landnemann.
Nýbýlanefndin á aS hafa heimild
til aS mæla landnema út land þar sem
áSur er óbygt og óræktaS, aS eins
aS þaS landnám komi ekki í bága viS
eignarrjett neins einstaklings eSa
skerSi nauSsynlegt landrými nær-
liggjandi jarSa. Þó virSist ekkert
vera á móti því, aS ítök jarSa, sem
margar jarSir eiga í eySidölum og
heimarlega á heiSum, svo sem gömul
seljalönd, er liggja langt frá heima-
jörSinni og eru alls ekki notuS nema
til uppreksturs, sjeu tekin til land-
náms. VerSur þaS aS vera samnings-
atriSi, hvort nokkuS beri aS greiSa
fyrir slík lönd eSa ekki, en landnám-
inu má ekki neita af viSkomandi eig-
anda jarSar, hafi landiS legiS ónotaS,
nema til uppreksturs, síSustu 5—10
árin. En ef þóknun á aS greiSa fyrir
landiS, þá á landsjóSur aS borga þaS.
Jeg geri ekki ráS fyrir aS þaS geti
numiS neinni verulegri upphæS, en
landnemi á aS fá landiS frjálst, eins
cg þaS væri almennings eign. Aldrei
eiga slík býli aS geta orSiS hjáleiga
frá heimajörSinni.
ÖSru máli er aS gegna, ef landnemi
girnist aS byggja í landi annarar jarS-
ar, sem liggur óslitiS frá heimaland-
inu, og liggur alt innan bygSra tak-
marka, þó aS þaS sje sannanlegt, aS
þaS land sje ekki notaS af heima-
jörSinni og rýri lítiS eSa ekkert
framleiSslumagn hennar, þó sæmilegt
land sje tekiS til nýbýlisins. Þá verS-
ur þaS aS vera samningsmál milli
eiganda jarSarinnar og landnema, eSa
nýbýlanefndarinnar, og undir flestum
kringumstæSum virSist þaS nýbýli
verSa aS vera hjáleiga frá heimajörS-
inni. Ekki skal landnemi samt missa
neinn rjett til byggingar- eSa rækt-
unarstyrks frekar en þó hann hefSi
bygt á almenningslandi, en þaS fje,
sem hann fær, skal standa fyrstu 10
árin rentulaust og svo afborgast á 15
til 20 árum af eiganda heimajarSar-
innar. 15 ár skal landnemi sitja eftir-
gjaldslaust. Skal frá þeim tíma virSa
jörSina 10. hvert ár til eftirgjalds af
nýbýlanefndinni. Fimtíu ára ábúS
skal landnemi hafa fyrir sig og sína.
Álitamál er, hvort ekki er rjett aS
gera upptækt land til nýbýla af jörS-
um, sem hafa svo stórt land aS auS-
sjáanlegt er, aS þaS er aldrei notaS.
MeS þessum tillögum mínum um
styrk til nýbýlabyggingar, geri jeg
ráS fyrir aS þingi og stjórn þyki
jeg leggja þungan skatt á land-
sjóS, því þaS er ekki meining
mín aS landssjóSur fái þennan styrk
nokkurn tíma endurgoldinn beinlín-
is, nema þegar nýbýliS verSur hjá-
leiga, en jeg skal kenna ráS viS þvi
aS skatturinn verSi enginn. NemiS i
burtu eitthvaS af óþörfu útgjöldun-
unum, styrkveitingum og gagnslausu
embættunum. Jeg geri ekki ráS fyrir
aS nýbýlastyrkurinn verSi aS jafnaSi í
10 ár meiri en spara mætti á þann
hátt.
ÞaS er ekki til neins aS bjóSa land-
nemanum lán til nýbýlabyggingar.
Menn hafa ekki kjark í sjer til þess
aS taka lán svo þúsundum króna
skiftir og leggja þaS í fyrirtæki, sem
gefur aldrei rentur, svo sem húsiS,
og sumt ekki fyr en eftir langan tima.
Þeir sjá aS eins þaS eitt, aS þeir lenda
í botnlausum skuldum, verSa þrælar
landsins í staS þess aS þeir eiga aS
vera höfSingjar og ættfeSur óSals
síns, ef rjett er aS fariS.
Þing og stjórn eiga aS hrópa til
fólksins: FlýiS ekki landiS! ByggiS
þaS og ræktiS! ÞiS skuluS fá landiS
fyrir ekki neitt! Jeg skal stySja ykk-
ur meS ráSi og dáS!
Njardfrædi.
ÞaS er merkilegur hnöttur þessi
jörS, sem sendist í kringum sólina
eins og í nokkurs konar tjóSurbandi,
síveltandi um sjálfa sig, meS allar
þessar skrítnu skepnur, sem á henni
lifa. Og deyja. Því aS þetta sólkerfi
er í verra lagi falliS til aS vera undir-
staSa undir líf, og enn þá er hjer háS
tvísýn barátta viS dauSann. En þó
er þaS lífiS, sem jörSin dregur nafn
sitt af; því aS jörS mun vera fyrir
njörS, njöruS, sú sem nærir. En jörS,
sú sem nærir, var einnig gySjuheiti,
og þetta hefur valdiS nokkrum mis-
skilningi í goSafræSi, þeim fræSum,
sem mest er í af misskilningi, allra
fræSa. Kona AlföSur hjet JörS, og
hennar sonur var Þórr; en þar virS-
ist þeim, sem skemtilegastur hefur
veriS allra goSafræSinga, Snorra
sturlusyni, hafa misskilist, er hann
segir, aS jörSin hafi veriS móSir
Þórs, rjett eins og hann hefSi veriS
fæddur af moldu og grjóti. Fleiri
gySjur hafa JörS heit.fó en móSir
Þórs; og svo segir Snorri aS heitiS
hafi dótturdóttir Nörfa jötuns. f öSr-
um staS en getiS var áSur, nefnir
Snorri svo JörS móSur Þórs, aS hann
virSist þar hugsa sjer gySju, en ekki
jörSina, „fold hina fjallsettu".
Nerthus, gySjan sem Tacitus nefn-
ir í riti sínu um Geirmannaland (Ger-
manía) mun rjettu nafni hafa heitiS
NjörS, hin upphaflega mynd orSsins
jörS.
KarlkyniS viS NjörS, sú sem nærir,
er NjörSur, sá sem nærir. Nari, eSa
Narfi eSa Nörfi þýSir sama. Kvenkyn
af Nari er Nara; meS greininum Nar-
an; fyrir naran var sagt nörun og siS-
an norn, og væri þá frumþýSing þess
orSs: sú sem nærir. ASrir vilja leiSa
orSiS norn af öSru. En heldur virSist
mjer þaS stySja mitt mál, aS í ind-
versku er bæSi til Nari og Nara, þó
aS þar hafi orSiS kynjavíxl, svo aS
Nari er þar kvenkyns. Enn stySur
þaS mjög mitt mál um þaS hvernig
orSiS norn beri aS skilja, aS til er
njörun, og er þaS óefaS sama sem
njöruS, njörS.
Norræn goSafræSi mun hefjast til
nýrrar virSingar og meiri en nokkru
sinni áSur, þegar menn fara aS skilja
af hvaSa rótum hún er runnin. Fer
nú aS verSa mun auSveldara en áSur,
aS átta sig á slíku.
31. jan.
Helgi Pjeturss.
Sögubrot.
GuSmundur hjet maSur Ein-
arsson, Árnesingur aS ætt, fæddur 11.
nóv. 1828 á ÁlfsstöSum á SkeiSum.
Hann fluttist aS MiSdal í Mosfells-
sveit 1855; varS þar eftirmaSur
tengdaföSur síns, GuSm. hins glögga
Eiríkssonar, er þar bjó, og var faS-
ir GuSbjargar, fyrr i konu G. E.
BræSur hennar voru þeir kynsælu
menn, Jón á Setbergi og SigurSur í
Gröf, (er enn lifir, ásamt konu sinni,
í Leynimýri í EskihlíS. Er hjónaband
þeirra meira en 60 ára). — SíSari
kona G. E. er Vigdýs Eiríksdóttir, nú
á níræSisaldri. Hann dó í MiSdal 15.
jan. 1916; hafSi þá veriS þar liSug
60 ár, lengst sem bóndi, hreppstjóri,
meShjálpari m. fl. Af fyrri konu
börnum hans náSu 2 þroskaaldri
Þóra, kona Gísla bónda Bjarnasonar
í MiSdal; GuSmundur, er fluttíst ný-
giftur til Ameríku, og er nú dáinn.
SíSari konu börnin lifa 4: Eiríkur
hinn hagi (faSir G. Eiríks kaupsýslu-
manns i Rvik, 0. fl.), ValgerSur, kona
Eggerts á Hólmi, Einar bóndi í MiS-
dal, GuSbjörg, kona Skúla á Úlfars-
felli. Munu barnabörn G. E. nú vera
um 30. Fósturbörn nokkur og barna-
barna-börn. — Bærinn MiSdalur er
viS fjölfarinn heiSaveg. Vita allir
hvaS af því leiSir, þar sem annaS eins
gestrisnisfólk býr eins og í MiSdal
hefur lengi búiS. Og G. E. var alla
sína bútíS vel veitandi. — Hann var
jarSaSur aS Lágafelli 25. jan. Auk
sóknarprests, ættmanna og nágranna
voru þar viS prestarnir Jóh. Þorkels-
son og Ól. Ólafsson úr Reykjavík, er
fyr voru sveitungar hans, o. m. fl.
Islenskt söngvasafn
I. bindi.
Safnað hafa Sigfús Einarsson og Halldór Jónasson.
Þetta er stærsta og lang-ódýrasta nótnabókin, sem út hefur komið
á íslandi.
150 sönglög með raddsetningu við allra hæfi.
Verð kr. 4.00 ób. og 5.00 innb. ^
Fæst hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Kvaddur var hann ljóðum og ræð-
um, og „sunginn úr hlaði í Miðdal“
með þessum erindum:
Þá flytur þú hjeðan. — Þig kveðja
nú klökk
þín kona og börnin með virðing og
þökk;
og þig kveður bygðin og bærinn þinn
kær
og brekkan og grundin og lækurinn
tær,
og lautir og hólar og laufgróin börð,
og lyngið í móunum, fjenaðar hjörð,
og hellur í stjett — alt, sem unnir þú
hjer,
það alt þig nú kveður, er hjeðan þú
fer.
Og þig kveður sveitin og söfnuður nú
um sex tugi ára sem lið veittir þú. —
Þú, friðsami, hjeðan í friði nú halt;
í fögnuði guðs hljóta launin þú skalt.
Mosfellingur.
Frjettir.
Húsbruni á Eyrarbakka. Þaðan er
„Frjettum“ símað: „Fimtudagskveld-
ið 27. jan., um kl. 7, brann hjer hús
það, sem Gísli læknir Pjetursson bjó
í Varð það með svo skjótri svipan,
að fólkið komst með naumindum und-
an, en faðir læknisins, sem er orðinn
hrumur maður og blindur, brendist
töluvert á höfði.
Fólk alt sat inni í stofu og varð
eldsins vart á þann hátt, að vinnu-
kona ætlaði fram í eldhús, en er hún
opnaði hurðina þangað, gaus eldur-
inn á móti henni, var eldhúsið þá al-
elda og herbergið þar innar af. Með
naumindum var bjargað sængurfötum
úr tveimur rúmum og einni komm-
óðu, en alt annað brann. Voru þar
mikil og dýr lækni'sverkfæri, sjer-
lega vandað bókasafn og yfir höfuð
alt lausafje læknisins.
Ekki vita menn um hvernig eldur-
inn hefur komið upp, en ætlað er að
það hafi verið í herberginu innar af
eldhúsinu; var þó langt síðan að far-
ið var með ljós þar, en í eldavjel hafði
ekki verið tekinn upp eldur þennan
dag.
Allir lausafjármunir voru óvá-
trygðir, en húsið í lágri tryggingu.
Áttu það þeir bræður Sigurður Ein-
arsson á Stokkseyri og Jóhannes
bóndi í Eyvík í Grimsnesi.
Fólkið, sem húsvilt var, hafa tek-
ið til hýsingar þeir Blöndal læknir,
Nielsen verslunarstjóri, Guðm. kaup-
fjelagsstjóri og Sveinbjörn sýslu-
skrifari. Samskot hafa verið hafin
hjer og safnast rúmar þúsund krón-
ur. Er þeim haldið áfram. Sömuleiðis
hafa Húsvíkingar sent lækninum um
1000 kr.
Landsunnanstormur var á, er
bruninn varð, og brann húsið á ör-
skömmum tíma, en með dugnaði
tókst slökkviliðinu að bjarga heyhúsi,
er stóð fáa faðma frá og fleiri húsum,
er voru undan veðri.“
Verslunarmannafjelag Reykjavíkur
átti 25 ára afmæli 27. f. m. og mintist
það þess með veisluhaldi og skemtun.
Aðalhvatamaður að stofnun fjelags-
ins mun hafa verið Th. Thorsteins-
son kaupm. og var hann formaður
þess tvö fyrstu árin. Ýmsir fleiri af
stofnendum fjelagsins eru enn í því.
Fjelagið var einkum stofnað sem
skemtifjelag, en hefur þó einnig tek-
ið að sjer að hrinda fram ýmsum
þörfum málum, svo sem stofnun
verslunarskólans, er það gekst fyrir
ásamt kaupmannafjelagi Rvíkur.
Einnig hefur það oft glatt fátæklinga
með jólagjöfum.
íshúsfjel. Faxaflóa hjelt aðalfund
sinn 28. f. m. og var á honum samþ.að
greiða hluthöfum 20 pct. í árságóða
af fjelagshlutum þeirra. Einnig var
samþykt að innleysa skuldabrjef,
10,000 kr., sem fjelagsmenn fengu hjá
fjelaginu 1906 fyrir þá áfallinn gróða
í fjelaginu.
Á árinu 1915 hafði fjelagið selt
kjöt fyrir 60,287 kr.; rjúpur og aðra
fugla fyrir 1320 kr.; lax, silung og
heilagfiski fyrir 3215 kr.; síld fyrir
4917 kr., og ís fyrir 13,670 kr.
Eftir lögum fjelagsins átti formað-
ur þess, Tr. Gunnarsson, að ganga
úr stjórninni, en var endurkosinn í
einu hljóði. Sömuleiðis voru báðir
endurskoðunarmenn endurkosnir.
Dáinn er 21. f. m. Ingvar Þorsteins-
son bóndi á Sólheimum í Húnavatns-
sýslu.
Fisksala botnvörpunganna. Fyrir
nokkru seldi Njörður afla sinn í
Fleetwood fyrir 2880 pnd. sterl., en
Skallagrímur seldi nokkru siðar fyr-
ir nál. 1800 pnd.
„Hólar“ eru á leið frá Englandi
með kolafarmn til Hafnarfjarðar.
„ísland“ kom hingað frá útlöndum
26. f. m. Hafði það fengið versta veð-
ur í hafi. Þegar það var skamt fyrir
norðan Orkneyjar, laust niður eld-
ingu rjett við skipið. Segir einn af
farþegunum svo frá, að þegar þetta
vildi til, lá hann i rúmi sínu og var
ekki ljós í klefanum. En alt í einu
varð þar bjart og jafnframt heyrði
hann drunur miklar, en skipið ljek
á reiðiskjálfi, enda var ilt í sjó. Taldi
hann þá víst, að skipið hefði rekist
á tundurdufl og hraðaði sjer á fætur.
En brátt varð öllum það ljóst, hvað
um var að vera, og litlu síðar fengu
farþegar þá fregn, að allir áttavit-
ar skipsins væru ruglaðir. Samt
komst skipið leiðar sinnar, enda þótt
veður væri stöðugt vont. Og þegar
hingað kom, voru áttavitarnir enn
ruglaðir, og eins var um nýja átta-
vita, sem fluttir voru út í skipið úr
landi, að allir urðu þeir ruglaðir, þeg-
ar þangað kom. Svo hlaðið er skipið
af rafmagni eftir eldinguna, og óvíst
hve vel gengur að leiðrjetta það.
Slys af hestbaki. „Vísir“ segir þá
frjett, að 21. f. m. fjell Sigríður Bryn-
jólfsdóttir frá Birnustöðum i Árnes-
sýslu af hestbaki og rotaðist til bana.
Var hún á heimleið frá jarðarför Sig-
ríðar Vigfúsdóttur frá Húsatóftum.
Ný skáldsaga. Einar Hjörleifsson
skáld hefur nú samið nýja sögu, á
stærð við „Gull“, og kemur hún út
með vorinu.
Frá útlöndum eru nýkomnir Einar
Benediktsson fyrv. sýslum., kaupm.
Geir Thorsteinsson og Har. Böðv-
arsson, Þ. Clementz vjelfr. og Guðm.
Jóhannsson skipstj.
Heyþurkun. Þ. Clementz vjelfr.
hefur nýlega fengið einkaleyfi til
notkunar á aðferð, sem hann hefur
fundið upp til þess að þurka hey fyr-
ir bændur.
Brunabótafjelag fslands. Á síðasta
þingi voru sett lög um stofnun ís-
lensks brunabótafjelags og hefur nú
landstjórnin skipað Svein Björnsson
yfirdómslögmann framkvæmdastjóra
þess. Hann ætlar utan með „íslandi"
eftir nokkra daga til þess að kynnast
þar fyrirkomulagi slíkra fjelaga.
Listasafnshúsið. Stjórnarráðið hef-
ur falað af bæjarstjórninni grunn í
Skólavörðuholtinu undir hús handa
listaverkasafni Einars Jónssonar, og
á að byggja húsið næstk. sumar. Ein-
ar Jónsson hefur sjálfur ákveðið stað-
ir.n, örskamt sunnan við Skólavörð-
una.