Lögrétta - 09.02.1916, Side 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti xi.
Talsími 359.
Nr. 6.
Reykjavík, 9. febrúar 1916.
XI. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bókawslon Slolúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaCur.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síöd.
Strídid.
Dr. Sig. Ibsen skrifar um stríðið.
Dr. Sigurd Ibsen hefur skrifað i
„Politiken“ frá 7. jan. yfirlitsgrein
um ófriöinn. Hann segir, aS nú við
áramótin standi sakirnar enn betur
fyrir miSveldunum en viS áramótin
næstu á undan. Herstjórnina þeim
megin telur hann meistaralega, þar
sem miðveldaherinn, enda þótt hann
sje mun fámennari, hafi jafnan reynst
sterkari, þar sem honum hafi veriS
beitt til framsóknar, og þó hafi hann
jafnframt hvergi veriS veiktur svo,
aö hinir hafi getaS rofiS fylkingar
hans. VesturherstöSvarnar voru vel
varöar meSan framsóknin mikla var
gerS á austurherstöSvunum, Rússar
hraktir úr Galizíu og Póllandi og
Eystrasaltslöndin tekin. Og svo er
aS lokum framsóknin í Serbiu. í árs-
lokin höfSu miSveldin tekið frá hin-
um lönd, sem eru stærri til samans en
konungsríkið Prússland.
Aftur á móti hefur alt mishepnast
fyrir bandamönnum, segir höf. ViS
ICarpatafjöllin, Isonzo, Dardanella-
sundiS, í Makedóníu og Mesopo-
tamíu — alstaSar er þaS sama
sagan hjá þeim. Kyrstaöa að vestan,
ósigrar aS austan, fálm og glappa-
skot aS sunnan: þetta er þeirra saga
frá umliSna árinu. ÞaS er auSsjeS,
aS þar vantar samtök og samheldni
í allri stjórn, enda eru líka kraftarn-
ir dreiföari þeim megin og hljóta aS
vera þaS. En í staS þess aS safna
kröftunum aö svo miklu leyti sem
hægt er á ákveSnum stöSum, þar sem
þeir hefSu notiS sín best, hafa banda-
menn beitt þeim til og frá, ýmist á
svæSum, sem minna var um vert, eSa
í tilraunir, sem ekki voru nægilega
undirbúnar, eSa þá of seint geröar.
Þeir hafa leiSst út í þetta vegna þess,
hve hægt þeim er um flutninga á
sjónum, þar sem herfloti þeirra er
svo miklu sterkari en hinna. En þaö
er rjett, sem hermálarithöfundur einn
hefir sagt, aö járnbrautir miöveld-
anna, Búlgaríu og Tyrklands munu
reynast notadrýgri en hafskip Eng-
lands.
Víst er um þaS, segir höf., aS enski
flotinn hefur stöSvaS skipaferSir mið-
veldanna og lamaS utanríkisverslun
þeirra. En takmarkiS, sem að var
stefnt meS þessu, aS svelta miSríkin
inn, hefur mishepnast og má nú
teljast ónáanlegt. MiSveldin hafa nóg
matvæli, ef vel er haldiS á því, sem
til er, og þó hjá þeim sje tilfinnan-
legur skortur á ýmislegri efnisvöru,
þá er nú vegurinn opnaSur til þess
aS bæta úr honum, þar sem er leiSin
um Konstantínópel yfir til Asíu.
Og ekki mun þaS heldur reynast
bandamönnum trygt, aS stóla á fjár-
þrot hjá miSveldunum. Enskur stjórn-
málamaSur hefur sagt, að það yrSi
síSasti peningamilliaröinn, sem aS
lokum rjeði úrslitunum. Þetta var
sagt í byrjun stríösins. Nú mun sami
maður hafa sjeS þaS, aS þótt aSgang-
urinn aS peningamilljörðunum sje
ekki ótakmarkaður, þá reynist hann
samt rniklu auSveldari en nokkrum
gat hugkvæmst fyrir stríSiS aS verSa
mundi. Og hann er þaS ekki eingöngu
bandamanna megin, heldur líka hinu
megin. MiSveldin liafa þaS jafnvel
fram yfir hina, aS þau hafa nær ein-_
göngu getaS fullnægt fjárþörfum
sínum heima fyrir, án þess aS taka er-
lend lán.
Annars er hin mikla peningavelta
eitt af furSulegum fyrirbrigöum
þessa stríSs. AS nokkru leyti er
hún fram komin viS hringrás pening-
anna : Lánunum er variö til gífurlegra
hergagnakaupa, og þeir peningar, sem
viS þaS losna, koma aftur fram í síS-
ari lánum. ÞaS eru, meS öSrum orS-
um, aS miklu leyti sömu peningamilli-
aröarnir, sem velta fram altur og
aftur. Á þennan hátt er hægt aS halda
veltunni viS mjög lengi. AuSvitaS er
þaö, aS þessir millíarSar leggjast hver
við annan í ríkisskuldareikningunum,
en þaS er framtíSarinnar mál aS
kveSa á um, hvernig þessar ríkis-
skuldir skuli borgast. Nú sem stendur
er þaS höfuSsökin aS útvega fjeS.
Enn er engin þröng á því, og hvernig
og hvenær sem ófriöurinn endar, þá
virðist þaS nú augljóst, aS á fjár-
þröng strandar hann ekki.
Ekki er heldur rjett aS ætla, aS
miöríkin verSi að hætta vegna hern-
aSarþreytu, mannfæSar eða hernaS-
arskorts. Manntjón þeirra og her-
gagnamissir hefur hvorttveggja ver-
iS svo miklu minna en hjá mótstööu-
mönnunum aS ekki er saman berandi.
Þar viS bætist, aS eftir Balkansigur-
inn hafa miSveldin fengiS verulega
aukningu í miljónaher Tyrkja, sem
nú er hægt aS útbúa eftir nýjustu
hernaöartísku frá hergagnaverk-
smiðjum ÞjóSverja.
ÁstæSurnar eru þannig, aö banda-
menn veröa aS gera alt, hvaS þeir
geta, ef nokkur von á aS vera til þess
hjá þeim, aS þeir vinni stríðiö og nái
því aftur, sem þegar er tapaö. Þaö
er líka unniS hjá þeim nú af fum-
kendu kappi. Ósköpin öll eru búin til
af hergögnum, og þaö, sem banda-
menn geta ekki komist yfir aö búa til
sjálfir heima hjá sjer af því tægi,
þaS panta þeir hjá Ameríkumönnum.
ViS forSabúrin inni í Rússlandi er
veriö að setja á stofn margskonar ný-
virki, og nýlega hefur enska þingiS
samþykt aS herinn skuli aukinn upp
í 4 milj. manna.
Þegar þetta var samþykt í þinginu,
talaöi Asquith um rekstur hernaöar-
ins framvegis og lofaSi því, aS meiri
samvinna yrði meðal bandamanna
um hernaSarfyrirkomulagiS en áSur
hefSi veriS, meiri aSgæsla á því, hvar
kröftunum væri beitt, og meira afl í
hverju fyrirtæki en áður. AS líkind-
um er hugsunin sú, aS þaS sje nú á-
form bandamanna aS búa sig út til
stórrar og kröftugrar árásar. Má þá
vera, að þeir hefji þá árás á næsta
vori, samtímis aö austan og vestan.
Höf segir, aS til einskis sje aS
vera aS gera áætlanir um, hvernig
stríöið muni fara. ÞaS geti svo margt
óvænt komiö fyrir, sem kollvarpi öll-
um áætlunum. En ástæöurnar megi
meta og viröa báðumegin og draga
þaöan ályktanir, þótt deilumálin sjeu
reyndar svo víötæk og flókin, aS
vandi sje meS þau aS fara og fá til
lullnustu yfirlit yfir þau. Hann
kveðst ekki hugsa sjer aS gerast dóm-
ari í málinu, heldur að eins aS reyna
aS meta einstök atriöi þess.
ÞaS er talin gild regla, segir hann,
aS meta þaS takmark meira, er heill
alls mannkynsins er höfö fyrir aug-
um, heldur en hitt, er aS eins er hugs-
aS um hagsmuni einstakrar þjóöar. I
samræmi viS þetta halda bandamenn
fram málstaö sínum meS tilvísunum
til þess, aS þeir sjeu aö berjast fyrir
framgangi almennra umbótahug-
sjóna. \mist hefur þaö kveöiS viö frá
þeim, aö tilgangur þeirra væri eyði-
legging hermenskuvaldsins, eöa þaS
hefur veriS boöaS frá þeim, að höfuö-
atriöiS væri verndun á sjálfstæöi
smáþjóöanna.
Um þetta síðasta þarf naumast orö-
urn aS eyöa, segir höf. MeSferö
bandamanna á Grikklandi er í því
máli talandi vitni. Meöan smáríki eru
til, verða þau eins og þau hafa alt af
veriö, ekki annað en peö í tafli stór-
veldanna. Þetta hlýtur svo aS vera
og breytist ekki.
Hin ástæöan, eyöilegging hervalds-
ins, er án efa borin fram af meiri
einlægni, þar sem höfS er fyrir aug-
um hin mikla skattabyrSi, sem her-
menskuvaldakepnin hlýtur aS hafa í
för meS sjer framvegis. AnnaS mál
er hitt, hver sje vissasta leiSin aS
þessu takmarki. Eigi þaö aS nást meS
þessu striöi, þá mundi lausnin vera
sú, aö bandamenn, eftir aS hafa unn-
iS sigur, gætu fengiö meiri hluta
þjóöanna í heilagt bandalag, sem bet-
ur væri úr garði gert en þaS, sem
myndaS var 1815. Ríkjafjelag, sem
væri svo sterkt, aS utan viS þaS gæti
ekki myndast annaS ríkjafjelag jafn-
sterkt, — þaS gæti auðvitað trygt
friöinn meS hervaldi, sem kostaði
ekki mikiS i samanburöi viö þaS, sem
nú er til hermenskunnar kostaS.
En þaö eru lítil líkindi til þess, aS
sú hugsun kæmist í framkvæmd. Eft-
ir stríSiS mundi varla haldast til
lengdar samband milli bandamanna-
ríkjanna, að minsta kosti ekki eins
víStækt og þaS nú er. Hópurinn er
of mislitur til þess. Bandalag milli
Englendinga, Frakka, Itala, Rússa og
Japansmanna er of óeSlilegt til þess
aS þaS gæti lengi haldist, hvernig sem
stríSiö fer. Þaö er hending ein, sem
heíur oröiS þess valdandi aS þessar
þjóöir hafa nú tekið höndum saman.
Þær hafa ekkert sameiginlegt tak-
inark, þótt þær rjett í svipinn hafi
getað sameinað sig gegn Þýskalandi.
En vegna þess er þaö nú framtíS
þýska ríkisins, sem stríSiS stendur
um.
ÞaS takmark, aS hefta framsókn
þýsku þjóSarinnar í heiminum, er í
augum Englendinga æskilegt vegna
samkepninnar í verslun og iönaöi, í
augum Frakka vegna þess, aö þeir
vilja ná sjer niöri út af eldri viöskift-
um, og í augum Rússa vegna þjóöern-
ismetings þeirra. En frá sjónarmiöi
mannkynsins í heild sinni getur þaS
á engan hátt veriS æskilegt aS nokk-
ur af forgangsþjóöum menningarinn-
ar, hvort sem um er aS ræöa ÞjóS-
verja, Englendinga, Frakka eða
Bandaríkjamenn, sje heft á fram-
sóknarbrautinni. Menningarstarfsem-
in og menningarþráin heimta, aö nyt-
samir kraftar fái aö njóta sín, hvar
sem þeir koma fram.
Englendingar tala um rjett smá-
þjóðanna. En þeir hefSu átt aS við-
urkenna í tímá rjett hinnair stóru
þjóSar. Vaxandi fólksfjöldi Þýska-
lands og iönaSarframfarir í landinu
geröu þjóSinni nauösynlegt aS leita
út fyrir þau takmörk, sem henni voru
sett meö landamerkjum Þýskalands
hjer í álfu. Þetta hlaut hún aS gera.
Að rísa á móti svo eölilegri og sjálf-
sagöri framsóknarhreifingu var til-
raun til þess aS brjóta meö valdi lög-
mál tilverunnar. Samkomulag í bróS- 1
erni var ekki ófáanlegt, og þaö munu
fordómalausir Englendingar nú játa,
aS þetta hefSi veriö mun tiltækilegra
en sambandiS viö Frakkland og Rúss-
land. En stjórnendurnir litu svo á, aS
ekki væri rúm i heiminum fyrir báöa
keppinautana, og svo varS enska
stjórnin sálin í innlokunarstefnunni
gegn Þýskalandi, sem aS lokum
leiddi til ófriðarins.
En nú hefur stríSiS einmitt opn-
aö Þýskalandi útsýn, sem gefur meiri
framtíðarvonir en hugmyndin um ný-
lenduvinninga. Hiö nána samband,
sem nú er komiS á milli Þýskalands
og Austurríkis-Ungverjalands, og svo
hernaöarbandalagiS viS Tyrkjaveldi
og Búlgaríu,hefur þroskaö hugmynd-
ina um varanlegt fjelagsbandalag
milli þessara rikja, svonefnt „MiS-
Evrópu-samband“, sem einnig á aö ná
austur i Asíu. Því verSur ekki neit-
aS, aS þaS þjóöasamband hefSi í sjer
fólgna hagsmunatrygging fyrir alla
hlutaöeigendur, meö því aö sú heild
yröi sjálfri sjer nóg, jafnframt ]>ví,
sem hernaSarsambandiS geröi ríkja-
fjelagsskapinn máttugan út á viS.
Komist þeisi hugmynd í fram-
kvæmd, þá er þar um aS ræöa merki-
legasta árangur ófriSarins. Markmið
þau, sem bandamannaríkin hvert um
sig hafa sett sjer aS ná meS stríöinu,
eru lítilvæg móti þessu. Þótt Frakk-
1
Trygging
fyrir aS fá vandaðar vörur fyrir lítiS verS er aö versla viö
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Pappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt Island.
Heildsala. Smásala.
VandaSar vörur. Ódýrar vörur
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
land fengi Elsass-Lothringen, ítalía
Tríest og Rússland Konstantínópel,
þá er þetta ekki annaS en nokkrar til-
færslur á landamerkjalínum, sem
hafa meiri og minni áhrif á þeim
svæSum, sem þær ná til. En þær
breytingar flyttu ekki alþjóðafjelags-
skap mannkynsins nein ný öfl nje
verömæti.
ÞaS mundi aftur á móti myndun
MiSevrópusambandsins gera. Hug-
sjónin, sem þar ræöur, er i samræmi
viS þá stefnu tímans, aö gera öll fje-
lagssamtök og sambönd sem víStæk-
ust. Á síðastliöinni öld var þaS nóg,
aS vera stórveldi. En nú er það ekki
lengur nóg til þess aS vera í fremsta
flokki ríkjanna. Heimsveldin ein eru
þaö. Og nú sem stendur eru þau þrjú :
Bretska ríkiS, Rússland og Bandarik-
in. Ef MiSevrópusambandiS kemst á
fót, þá er fjóröa heimsveldiö fætt, og
þar meS stigiS spor i áttina til þess
þjóöfjelagaskipulags, sem tíminn
stefnir aö og ætla má áS vaxi upp
af því fyrirkomulagi, sem heimsveld-
in skapa.
Englendingar reyna aS sjálfsögðu
aö koma í veg fyrir veldisstofnun,
sem þeir telja hættulega yfirráSum
sinum á Indlandi. En nú sem stendur
viröast þeir gleyma þvi, aS yfirráö-
um þeirra þar hefur lengi veriS hætta
búin frá Rússum.
I raun og veru er þaö Rússland,
sem hefur veriS og mun áfram veröa
aSalkeppinautur Englands um yfir-
ráSin þar eystra. Þetta mun koma
fram enn aö nýju. Og hver veit nema
Englendingar leiti þá nánari sam-
vinnu viS ÞjóSverja, er þeir hafa
reynt þaS, aS Þýskaland verður ekki
kúgaS. Gengi ÞjóSverja ætti ekki aS
vera Englendingum svo mjög á móti
skapi. Þess má minnast, hvernig fór
um Bandaríkin. Þegar þau voru orðin
aS stóru og 9terku ríki, þá kom upp,
í staö úlfúðarinnar áöur, innileg vin-
átta milli þeirra og Englands, þrátt
fyrir alla samkepnina i verslun og
iönaSi.
Hugsum okkur samband á milli
hins bretska og germanska heims-
veldis. Margir munu kalla þá hugsun
heilaspuna. En þaö er sama. I stjórn-
málabaráttunni skyldu menn jafnan
taka alt meS í reikninginn, jafnvel
einnig þaS, aS skynsemi geti sigrað.
Herskyldan í Englandi.
LögleiSing herskyldunnar i Eng-
landi hefur ekki mætt eins stórvægi-
legum mótþróa og margir bjuggust
viö eftir deiluna um hana, sem á
undan var gengin. Enda reyndi
stjórnin í frumvarpi sínu aö fara
sem allra hóflegast í sakirnar. Frum-
varpiö var samþykt viS 1. umræSu í
neSri málstofunni 7. jan .meS 403
atkv. gegn 105. Þeir, sem atkvæSi
greiddu á móti, voru 60 írskir þjóS-
f'okksmenn, 36 úr frjálslynda flokkn-
um og 9 verkamannafulltrúar. Sjö
verkamannafulltrúar greiddu frumv.
atkv. og 2 geiddu ekki atkv. ÞaS
mátti því heita, aS stjórnin ynni stór-
sigur i þessu máli í þinginu.
En sama daginn var fjölmennur
fundur haldinn um máliö innan at-
vinnufjelaga verkmanna, og þar
greiddu 1,998,000 atkv.móti lögunum,
en 783,000 meS. AfleiSingin af þess-
ari atkvæSagreiðslu varS sú, aS þrír
ráSherrarnir, sem voru fulltrúar
verkmannaflokksins í stjórninni,
sögöu af sjer: Arthur Henderson,
William Brace og George Roberts.
ÁkvörSunin um, aS flokkurinn skyldi
taka málinu þannig, var gerS á sam-
eiginlegum fundi þingmanna og fram-
kvæmdanefndar flokksins.
Þetta hafSi þau áhrif, aS mikiS var
um það talað, aS stjórnin segöi af
sjer og boöaö yröi til nýrra kosninga.
En flestum kom þó saman um þaö, aö
nýjar kosningar væru ekki æskilegar
og mundu ekki hafa góS áhrif, eins
og nú væri ástatt. Sú skoBun var
líka almennust, aS herskyldan mundi
sigra viS nýjar kosningar og hin nýja
stjórn, er þá tæki viS, koma meö
strangara frumvarp en þaö, sem fyr-
ir lá. Þingtíminn átti aS vera úti 30.
jan., en daginn eftir aö atkv.greiSslan
fór fram um herskylduna i neSri mál-
stofunni, samþykti efri málstofan aS
lengja setu núv. þings um 8. máuSi.
ViS umræSurnar í þinginu 7. jan.
studdu flestir ræSumennirnir frum-
varp stjórnarinnar, þar á meðal ýms-
ii af leiðandi mönnum frjálslynda
flokksins og verkmannaflokksins.
Einn af fulltrúum frjálslynda flokks-
ins og verkmannavinur mikill, John
Ward, hjelt, aö sögn, einna áhrifa-
mestu ræöuna meö frumvarpinu.
Hann er óberst í hernum í Frakk-
landi en kom heim til þess aö vera
á þessum þingfundi. Hann haföi áS-
ur veriö á móti herskyldunni, en lýsti
því nú hátiðlega yfir, aS sjer heföi
snúist hugur og kvaðst ekki skeyta
því, þótt sjer yröi brugöiS um hvik-
lyndi. Verkmannaforinginn Georges
Barnes mælti einnig mjög fast meS
frumvarpinu. En þar sem ráðherrar
verkmannaflokksins sögSu af sjer, þá
neitaSi flokkurinn meö þvi að taka
á sig ábyrgðina af lögleiSing her-
skyldunnar meS stjórninni. en sam-
steypuráðaneyti Asquits var reist á
þeim grundvelli, aS allir flokkar
þingsins, aS undanskildum írska
flokknum, tækju þátt í stjórnará-
ábyrgöinni meSan á ófriSnum stæSi.
Nú skarst verkmannaflokkurinn þar
úr leik, enda þótt frumvarpiö ætti
innan flokksins öfluga talsmenn og
marga fylgismenn. ViS atkvæöa-
greiösluna í þinginu var mótstaöan
mest hjá írum, og þó nær herskyld-
an ekki til þeirra. Þeir eru í lögunum
undanþegnir henni.
Þrátt fyrir þingsigurinn þóttu horf-
ur málsins hvergi nærri góSar. En
Asquith fór þá aö semja viS verk-
mannafulltrúana og tókst aS eySa
mótstööunni þar aS miklu leyti. Þeir
óttuöust aS lögin leiddu til þving-
unarvinnu í verksmiSjunum, en fengu
vissu fyrir, aS ekki væri hugsaS til
neins sliks. Þegar önnur umræða
málsins fór fram, 12. jan,, hafSi
stjórnin aö miklu leyti unniS bug á
mótstöSunni bæði hjá verkmanna-
flokknum og írum. Frumv. var þá
samþ. meS 431 atkv. gegn 39. Þessi
39 atkv. voru flest úr frjálslyndd
flokknum. Þó voru þar enn nokkur
atkv. frá verkmannafulltrúunum, en