Lögrétta - 16.02.1916, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstrseti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 7.
Reykjavík, 16. febrúar 1916,
XI. árg.
Bækur,
nnlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kattpa allir í
iiofðsar fi
ir.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr j ettar málaf ær slumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 siðd.
w
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofusett 1888. Sími 32.
Par eru fötin saumuð f/est.
Þar eru fataefnin best.
J
S t r í d i d.
í Mesópótamíu og Persíu.
ASalher Englendinga, sem sótt hef-
Ur fram i Mesópótamíu, urn 10 þús-
undir rnanna, hefur nú lengi verið
inniluktur af Tyrkjum í Kut el Am-
ara við Tígrísfljótið. En viðureign-
in öll þar eystra vekur miklu meiri
eftirtekt nú en áður, vegna þess að
þungamiðja ófriðarins fluttist svo
mjög austur á bóginn á seinni hluta
síðastliðins árs.
Fyrir nokkrum árum komu Eng-
lendingar og Rússar sjer saman um
að svifta Persa sjálfstæði, og skiftu
þeir landi þeirra á milli sín i svo-
nefnd hagsmunasvæði. Skyldu hags-
munir Englendinga raða 1 suðurhluta
landsins, en hagsmunir Rússa að
norðan. Síðan hafa Englendingar og
Rússar ráðið lögum og lofum þar í
landi, þótt innlend stjórn sje þar að
nafninu til. En vestan við Persíu eru
lönd Tyrkja og liggja landamærin
upp frá botni Persaflóa. Áður hefur
verið skýrt hjer í blaðinu frá viður-
eign Englendinga og Þjóðverja í
verslunarviðskiftum austur við Persa-
flóann og frá lagningu Bagdadjárn-
brautarinnar, sem er þýskt fyrirtæki,
og markmiði hennar. Englendingar
hafa lengi veriö einraðir á hafinu
þar eystra og hafa haft herskip 1
Persaflóa, en herútbúnaður þeirra
þar er undir umsjón indversku stjórn-
arinnar.
Undir eins og Tyrkir gengu i ó-
friðinn með miðveldunum haustið
1914, hófst stríð milli þeirra og Eng-
lendinga austur við Persaflóann.
Byrjunin var sú, að Englendingar
tóku af Tyrkjum smábæinn Fao, við
mynnið á Shatt el Arab, en svo heita
fljótin Evfrat og Tigris, er þau hafa
runnið saman á leið sinni út í Persa-
flóa. Þetta var 7. nóvbr. 1914. Og
nokkrum dögum seinna ljet indverska
stjórnin setja nýtt lið á land við Shatt
el Arab undir forustu Arthurs Bar-
retts hershöfðingja. Átti það lið að
sækja fram gegn Tyrkjum í Mesópó-
tamíu og hafði hann þá 18 þúsundir
manna, og auk þeirra nokkra fall-
byssubáta og vopnuð flutningaskip,
er beita skyldi á fljótinu. Lagði Bar-
rett i þennan leiðangur upp frá Persa-
flóa 17. nóv. 1914. Fyrsta takmarkið
var, að ná borginni Basra, sem átti
að vera endastöð Bagdadjárnbraut-
arinnar og er vestan við Shatt el
Arab, 95 kílóm. frá hafi. Höfðu Eng-
lendingar, sem áður voru eigi fáir í
Basra, flúið þaðan og leitað austur
yfir fljótið, til smábæjarins Moham-
merah í Persiu. Á leiðinni til Basra
urðu orustur milli Englendinga og
Tyrkja og fóru Tyrkir halloka. Hjelt
þá setulið Tyrkja burt úr Basra og
tóku Englendingar borgina orustu-
laust 23. nóvbr. íbúar borgari nnar
voru þá um 70 þúsund, og tóku þeir
Englendingum vel, enda höfðu ræn-
Myndin hjer er frá Kut el Amara við TigrisfljótiS. Á fljótinu sjest
einn af hinum einkennilegu bátum, sem þar eru notaðir. Þeir eru kring-
lóttir eins og þvottabalar og er þeim ýtt áfram með árum eða stjökum.
ingjaflokkar frá Arabíu farið að '
vaða þar uppi undir eins og tyrk-
neska setuliðið hvarf burt úr borg-
inni. Tyrkneski herinn hafði þá tek-
ið sjer stöðvar við borgina Kurna,
sem er hjer um bil 95 kílóm. í norð-
vestur frá Basra, við ármótin, þar
sem Evfrat og Tígris áður runnu
saman, en nú hefur Evfrat verið veitt
úr þeim farvegi og renna nú fljótin
ekki saman fyr en niður við Basra.
Barrett hershöfðingi hjelt nú liði
sinu á eftir Tyrkjum til Kúrna. Bær-
inn er vestan við Tígris, og hjelt
hann fallbyssubátum sínum upp eftir
fljótinu og sótti að Tyrkjum bæði
þaðan og frá landi. 9. desember gáf-
ust Tyrkir upp i Kúrna. En mikill
hluti af liði þeirra þar hafði áður
haldið burtu úr borginni, og tóku
Englendingar þar rúml. 1000 fanga.
Þótti Englendingum leiðangurinn
hafa gengið vel, og bjuggu þeir þarna
um sig, því að aðstaðan var þar góð
til þess að halda uppi yfirráðum yfir
hjeruðunum í kring.
Nú var alt að mestu leyti rólegt
þarna fram í mars 1915. En þá höfðu
Tyrkir dregið saman lið þar til og
frá, höfðu eigi minna en n þús.
manna af æfðu liði, og svo þar fyr-
it utan samsafn óæfðra manna, bæði
tyrkneskra og persneskra. Englend-
ingum kom það mjög á óvart, að
Tyrkir gætu haft svo mikinn her á
þessu afskekta svæði ríkisins, þar
sem þeir áttu í harðri viðureign við
Rússa norður í Kákasus og víðar og
höfðu þar að auki mikinn her bund-
inn viö Konstantínópel. Aðalher-
stöðvar Tyrkja þarna eru í Bagdad,
og svo í Mosul, sem er 400 kílóm. i
norður frá Bagdad. En megnið af
herstyrk sínum á þessum stöðvum
höfðu Tyrkir sent norður á bóginn
á móti Rússum, og var Englending-
uin kunnugt um þetta, og bjuggust
þiir því við að mótstaðan yrði lítil
í jBagdad og þar fyrir sunnan.
Tyrkneska liðið gerði nú árásir á
Ehglendinga til og frá, bæði suður
\ jð Basra, við Kúrna og svo austur
í persíu, hjá bænum Ahwas, sem er
austur frá Kúrna, talsvert austan við
landamæri Persíu. En þar hafði Bar-
rett hershöfðingi skipað setuliöi til
varnar olíuriámum, sem Englending-
ar eiga þar skamt frá, og stendur
bærinn við smá-á, sem fellur vestur
í Tigris. Ekkert unnu þó Tyrkir á
enn, og fengu hvergi hrakið Eng-
lendinga úr þeim stöðvum, sem þeir
höfðu áður tekið. En Englendingar
sáu sjer Jjó ekki annað fært en biðja
um liðsauka til Mesópótamiu, og
fengu Jieir hann frá Egiftalandi.
Hrukku nú Tyrkir undan norður eftir
til Amara, sem er pálægt 100 kílóm.
norðan við Kúrna, við Tigris. En
Englendingar sóttu á eftir og tóku
Amara 3. júní. Þar tóku Jieir á þriðja
þúsund fanga af her I yrkja. Nokkru
síðar, 24. júlí, tóku þeir bæinn Nasi-
riyeh við Evfrat og höfðu nú alt
landið þar fyrir sunnan á valdi sinu.
Höfðu verið harösóttir bardagar á
þessu svæði og mannfall töluvert af
hvorumtveggja, en ])ó meira hjá
Tyrkjum.
Englendingar höfðu nú aukið lið
sitt þarna mikið, bæði frá Indlandi
og að vestan, og nú var sir John
Nixon settur yfir herinn í Mesópó-
tamíu, en hann hafði áður verið yfir-
herforingi suðurhersins i Indlandi.
Barrett stjórnaði áfram þeirri her-
deild, sem fyrst var' send til þess-
ara stöðva, en yfir aðra deild hers-
var Townshend hershöfðingi settur.
Nú var það markmiðið að taka
Bagdad. Tyrkir höfðu þá búið um
sig i Kut el Amara, sem er hjer um
bil mitt á milli Amara og Bagdad, við
Tigris, nálægt 200 kílóm. í norðvest-
ur frá Amara. Sagt er, að Tyrkir hafi
haft Jiar að eins 7000 manna af æföu
liði. í miðjum september hjelt her
Englendinga norður frá Amara og
tók Kut el Amara. Bjóst hann J>ar
síðan um Jiangað til í nóvember, en
þá sendi Nixon Townshend hers-
höfðingja áleiðis þaðan til þess að
taka Bagdad, Dálítinn flota af fall-
byssubátum höfðu Englendingar með
sjer upp eftir fljótinu, og höfðu þeir
á allri herferðinni haft mikið gagn af
honum. Townshend kom til Azizieh,
mitt á milli Kut el Amara og Bagdad,
16. nóv., og varð þar nokkur við-
Townshend hershöfðingi.
staða. Tyrkir höfðu þá búist um við
Tesifon, sem er töluvert norðar, að
eins 35 km. fyrir sunnan Bagdad. Þar
stóð orusta 22.—25. nóv. og höfðu þá
Tyrkir dregið að sjer lið, svo að þeir
voru miklu fjölmennari. Englending-
ar urðu þá að snúa við og komust með
naumindum undan, en mistu margt
manna. Kom her þeirra aftur illa
til reika til Kut el Amara, og 4.
des. voru Tyrkir komnir þangað á
eftir og sóttu að bænum.
Kut le Amara stendur við bugðu
á Tigrisfljótinu og rennur það í norð-
austur frá bænum og síðan um hrið
í austur. Við bæinn er það 250 metr-
ar á breidd. Þegar Tyrkir höfðu sest
i Kut el Amara, sendu þeir herdeild
austur með fljótinu til bæjarins Sheik
Saad, 80 kilóm. neðar við fljótið, og
bjuggu þar um sig. Á þennan hátt
var her Englendinga luktur inni í
Kut el Amara, þvi allir aðdrættir
til hersins verða að fara fram eftir
fljótinu og hjálparlið að sunnan getur
að eins sótt fram meðfram því.
Landið er þarna flatt og Jiví sem nær
skóglaust, og á regntímanum, sem er
að vetrinum, er Jiað ilt umferðar.
Einu samböndin, sem Townshend
hershöfðingi og her hans hefur nú
Tryg-ging*
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir lítið verð er að versla við
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Fappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
um langan tíma haft við umheiminn,
eru frá loftskeytastöð, sem hann hef-
ur í Kut el Amara. En Tyrkir hafa
sótt fast á að taka herstöðvar hans,
og hefur oft legið nærri, að þeim
tækist það.
Hjálparlið frá Englendingum, und-
ir forustu hershöfðingjanna Aylmers
og Younghusbands, hefur lengi verið
á leið norður með Tigris. Um miðjan
janúar átti það orustu við Tyrki i
nánd við Sheikh Saad, en því hefur
ekki enn tekist að opna leiðina til
Kut el Amara og ná sambandi við
Townshend hershöfðingja. Hefur ver-
ið barist á báðum bökkum Tigris-
fljótsins og Tyrkir ýmist hrokkið fyr-
ir eða sótt fram að nýju.
En meðan Jiessu hefur farið fram
i Mesópótamíu, hafa verið stöðugar
óeirðir í Persíu. Mörgum er þar illa
við yfirráð Rússa og Englendinga
og varð þar uppreisn víða um land,
en uppreisnarmenn studdu Tyrki í
viðureign þeirra bæði við Englend-
inga og Rússa. Fyrv. sendiherra
I’jóðverja í Teheran, Heinrich prins
af Reuss, hefur verið Jiar austur frá,
og er sagt, að hann hafi róið undir
hreyfinguna. En ekki hefur persneska
stjórnin viljað taka þátt í henni enn,
að minsta kosti ekki opinberlega.
Rússar sendu tvær herdeildir að
norðan inn í landið, til Jiess að stilla
til friðar, eða, eins og kallað var, til
þess að hjálpa persnesku stjórninni til
þess að kúga uppreisnina. Önnur her-
deildin hjelt suður frá Teheran og
bældi niður uppreisnina þar og i ná-
lægum hjeruðum, en hin hjelt suður
vestar, hjá Hamadan, og bar hún
einnig hærra hlut í viðskiftum sín-
um við sveitir uppreisnarmanna. En
Tyrkir sendu þá æfðar hersveitir inn
í Persíu til liðs við uppreisnarmenn-
ina, og hefur sá her stöðvað vestur-
herdeild Rússa við Kermanshan, sem
er við þjóðveginn frá Teheran til
Bagdad, nokkru fyrir vestan Hama-
dan. Er sagt, að lið Tyrkja og Persa
við Kermanshan sje undir þýskri
stjórn. Það er því varla að búast við
að her Englendinga í Mesópótamiu
komi styrkur að austan, frá Rúss-
um í Persíu. Eystri herdeild Rússa
fer suður eftir Persiu, frá Teheran
til Ispahan, og getur ef til vill nálgast
þaðan orustusvæði Englendinga í
Mesópótamiu. En eftir frjettunum að
dærna er uppreisnarhreyfingin i Per-
síu svo alvarleg, að líkindi eru til,
að Rússar hafi þar nóg að gera. Ekki
óvíða hafa hinar vopnuðu lögreglu-
sveitir landsins gengið í lið með upp-
reisnarmönnum, þar á meðal sumir af
hinum sænsku herlögreglumönnum,
sem enn eru þar. Til þess að koma
skipun á hið vopnaða lögreglulið,
voru fyrir nokkrum árum fengnir
til Persíu sænskir menn og voru þeir
launaðir af landsstjórninni. Ýmsir
þeirra eru þar enn. En nú á óróa-
t;munum hafði komist óregla á launa-
greiðsluna bæði til þeirra og hinna
innlendu herlögreglumanna, og hefur
þá farið svo sem áður segir, að ýmsir
af þeim hafa hallast að uppreisnar-
mönnum. í bænum Shiras, austur af
. botni Persaflóans, voru það t. d. þess-
ir herlögreglumenn, sem gengust fyr-
ir uppreisninni, og tóku þeir þar ræð-
ismann Englendinga fastan og ráku
Englendinga burt úr bænum.
Þetta eru helstu fregnirnar um
viðureignina þarna austur frá, sem
síðustu útlend blöð flytja hingað. En
bæði bandamönnum og miðveldunum
þykir nú ekki lítið um vert, hvernig
hernaðurinn gengur á þessum svæð-
um.
Ýmsar fregnir.
Þess var getið í símskeyti hjer í
blaðinu fyrir nokkru, að bandamenn
hefðu skipað her á land í Pireus,
hafnarbæ Aþenuborgar, og þótti Jiá
líklegt, að þeir ætluðu sjer að taka
Grikkland, ef fregnin væri áreiðan-
leg. Nú eru útlend blöð komin hing-
að, sem segja frá þessu, og hvernig
Jdví fyrirtæki lyktaði. Gríska stjórnin
tilkynti sendiherrum Englendinga og
Frakka, að ef landsetningu liðsins
yrði ekki hætt, og alt það lið, sem á
land hefði verið ’sett, yrði ekki komið
á skip aftur eftir 6 klukkustundir
frá því að sendiherrarnir fengju boð-
in, þá mundi gríski herinn grípa til
vopna og stöðva Jiannig landsetning-
una. Sendiherrarnir komu saman, er
þeir fengu tilkynninguna, og varð það
úr, að Jieir ljetu flytja liðið aftur á
skip. En grísku stjórninni var þetta
ekki nóg, með J)ví hún kvaðst geta
æ.tlað að annað eins og þetta gæti
orðið endurtekið, ef ekki þarna, þá
annarstaðar í ríkinu, og krafðist hún
af sendiherrum bandamanna ákveð-
inna yfirlýsinga um, hverjar fyrir-
ætlanir þeirra væru framvegis um
framkomu þeirra gegn Grikklandi, en
elcki er þess getið, að þeir hafi gefið
nein ákveðin svör um þetta. Þeir áttu
langt tal við Skuludis yfirráðherra,
en ekki er það birt, hvað þeim hafi á
milli farið. 17. janúar var byrjað að
setja liðið á land í Pireus, en 20.
janúar mun því hafa verið skipað út
aftur. Ýmsar fregnir gengu um það,
meðan á þessu stóð, hvað bandamenn
ætluðu Jiarna fyrir sjer, og sagði ein,
að Grikkjum væru boðnir tveir
kostir, annaðhvort að þeir vísuðu
burt frá sjer sendiherrum miðveld-
anna þ. e. segðu þeim stríð á hendur,
eða þá að friði væri slitið milli
Grikkja og bandamanna. Ekki er Jió
víst, hvað rjett er í þessu. En hótun
Grikkjastjórnar um, að láta herinn
skerast í leikinn gegn bandamönnum
bendir til þess, að hún kjósi heldur
ófrið við þá, en að láta kúgast af
þeim meira en orðið er. Hún tók Jrað
fram í þessari deilu, að hún bannaði
Jieim allar hafnir í Grikklandi aðrar
en Saloniki, en síðari fregnir hafa
skýrt frá, að þeir hafi sett lið á land
eftir þetta á öðrum stað við Saloniki-
flóann, auk þess sem þeir halda
Korfu.
Af sumum var Jiví haldið fram, að
áform bandamanna væri, að koma á
stjórnarbyltingu í Grikklandi og ætti
Venezelos að verða þar lýðveldisfor-
seti. En það verður ekki sjeð nú, að
hann standi í neinu sambandi við
bandamenn um gerðir þeirra í Grikk-
landi, og er hitt líklegra, að hann
láti málin með öllu hlutlaus, eins
og hann hefur látið uppi sjálfur, að
hann gerði. En herinn mun vera trúr