Lögrétta - 08.03.1916, Side 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 11.
Reykjavík, 8. mars 1916
XI. árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalsír. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bdkaverslun Siotúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 siðd.
Tvær spurningar.!
Er kirkjan að komast á ringulreið?
Eru allir að verða — andatrúarmenn?
Hr. ritstjóri KirkjublaSsins !*
Hjer eru tvær spurningar, sem jeg
sendi yður. Jeg er þó ekki höfundur
þeirra, heldur hafa tveir „mætir
menn“ spurt m i g svo (og á hvor
sína spurninguna), en mjer varð ekki
greitt um svariö. Málefniö finst mjer
eiga heima í Kirkjublaðinu, ekki hvaö
síst, og aö þjer munið einhverju geta
svarað, mönnum þessum til huggun-
ar og harmaljettis.
Auk þess, sem þetta er „andlegt“
mál, þá er það líka „mannlegt", og
mjer virðist þjer halda meginregl-
unni: humani nihil a me alienum (þ.
e. ekkert mannlegt mjer óviSkom-
andi).
Ef jeg mætti, í mjög stuttu máli,
segja ySur og lesendum Kbl. skoðun
niína á þessum hlutum, mundi jeg
eftir vandlega íhugun svara fyrri
spurningunni j á t a n d i. Og rökin
fyrir því eru aS hálfu leyti innifal-
in í síSari spurningunni, sem jeg þó
verS aS svara neitandi, meS þeirri
viSbót, aS svo langt sjeum við ekki
leiddir e n n þ á.
ÞjóSkirkjan hjer, hin evangelisk-
lúterska, er í upplausn. Stýrir því
annars vegar n ý j a g u S f r æ S i n,
er nú skipar hásætiS meSal hinna
„skriftlærSu"; hún er sumpart þegar
fallin frá, eSa sumpart er aS falla frá,
ýmsum helstu trúaratriSum lútersku
kirkjunnar (sbr. skrif nýguSfræS-
inga, t. d. próf. Jóns Helgasonar) —
og trúarjátning vill hún enga fasta
hafa, heldur fult kenningarfrelsi
innan þjóSkirkjunnar (sbr. t. d.
þaS, aS nú vilja nýguSfræSingarn-
ir afnema kverlærdóm með öllu, af
því aS hann bindur viö eitthvaS „á-
kveðiS“, og innleiSa barnabiblíuna í
staSinn, er hver geti svo „skýrt“ eft-
>r vild). Þetta er jeg í sjálfu sjer
ekki aS lasta, því aS þaS er greitt
sPor í áttina til þess, sem er þroska-
merkiS mest, aS hafna öllum átrúnaöi.
En hitt er jafnvíst, aS þetta getur
engan veginn samrýmst ákveSinni
þjóökirkju, ríkiskirkju, meS fast-
skorSaðar og lögskipaöar trúarsetn-
lngar, sem þjóðfjelagiö heldur uppi
s e ni s 1 í k r i og einmitt vegna þessa.
Allar mögulegar trúarskoSanir getur
ííkið ekki veriS aS styrkja.
A hinu leytinu vinnur a 11 d a t ú-
i11 e>nn'g' stórum aö sömu upplausn.
Hun er nú svo mögnuS hjer, eSa öllu
heldur. meS hana er svo fariS hjer,
aS sliks munu engin dæmi annarstað-
ar — aS prestvígSur maSur í þjóS-
kirkjunni (prestakennarinn, prófessor
Haraldur Níelsson) prjedikar liana í
* N. Kbl.
þessa grein,
ekki treysta
hennar (en
um leiS). —
ir hana.
baSst undan því að taka
með því að ritstj. kvaSst
sjer aö svara síSari hluta
svar yrSi hann aS setja
Lið jeg nú Lögrjettu fyr-
Höf.
« / -- y - •
kirkju hvern sunnudag (auk fyrir-
lestra, er hann kann að halda) og
telur hana nú aöalstoS kristin-
d ó m s i n s. Kraftaverk nýja testa-
mentisins eru ekkert annaS en
„andafyrirbrigSi", og K r i s t u r
(sem nýguSfræSingar eru búnir aS
gera aS manni, eins og kunnugt er)
var aS eins m i S i 11 — þannig er sú
gáta leyst! Þetta getur að sjálfsögSu
út af fyrir sig staöist eins vel og
hverjar aSrar hugmyndir, sem menn-
irnir hafa gert sjer um þessi efni, en
er þetta s a n n-k r i s t i 1 e g t ? Jeg
spyr ySur, ritstjóri góSur, þvi aS þjer
rnunuS kannast viS, að alt annaS hef-
ur „okkur veriS kent“; var þaS þá
vitleysa, eSa er þetta þaS ? Þar er
hnúturinn.
Upp á þessar grundir vil j e g aS
minsta kosti ekki hafa „þjóSkirkju",
og jeg get ekki láS öSrum, þótt þeir
hugsi eins. AS því leyti er jeg Dön-
um sammála, aS jeg kýs heldur aS
hafa einhverja „reglu í ruglinu“.
Þetta er nú mín (aS því er ySur
mun finnast) veraldlega skoSun. Og
svona aukalega vildi jeg skjóta því
inn í, aS eins og jeg tel mikla kirkju-
sókn á einhverjum staS enga sönnun
fyrir því, aS hún sje til nokkurs á-
i bata fyrir líferni manna — jeg þekki
hjeruS, þar sem sjaldan er kirkja
sótt, en þó allir heiðursmenn! — eins
get jeg á hinn bóginn ekki sjeS, að
þaS geti veriö neinn ávinningur fyr-
ir g u S s t r ú n a, þótt þaö „s a n n-
a S i s t“ (vísindalega, aS andar fram-
liSinna væru á sveimi eftir dauöann.
Mjer viröist þaS einmitt k 011-
v a r p a öllum hinum kristnu trúar-
kenningum um þessi efni. —
Hinni spurningunni, hvort allir
' væru aS verSa — andatrúarmenn (jeg
held, aS spyrjandinn hafi ætlaS aS
nota eitthvert annaö orö, en hætt viS
.þaö), sagSist jeg verSa að svara neit-
andi, þótt mjög sje nú reyndar fariS
aS kárna gamaniö. Því að nú andæfir
enginn þessu fargani, aS því er sjeS
verði. BæSi mun þaS vera, aS menn
nenna því ekki, og svo er aSalatriðið,
aS flest blöðin og tímaritin, þau viS-
lesnustu, munu vera svo sem lokuö
slikum mótmælum.* Af tilviljun
hagar nú svo til, illu heilli. ísafold
flytur hverja fyrirbrigðasöguna á fæt-
ur annari athugasemdalaust, og grein-
* Um Lögrjettu, aS minsta kosti,
er þetta ekki rjett til getiö. Hún
hefur engum neitaö um rúm fyr-
ir greinar af því tægi, sem hjer
er um aS ræöa. Þótt hún hafi
flutt nokkrar greinar, sem þessi
mál snerta, með nafni mikils metins
rithöfunar (E. H.) undir, þá hefur
hún alls ekkert tilefni gefiS mönn-
um til aö halda, aö hún væri lokuö
fyrir mótmælum gegn þeirn skoSun-
um, sem þar koma fram.
R i t s t j.
ar bæöi eftir Harald Níelsson og
Einar Hjörleifsson, sem nú leitar þar
aftur húsaskjóls eftir útivist harSa
og langa. Lögrjetta hefur og gefiö
sig aS þessu upp á siökastið, meöan
E. H. skrifaSi í blaðiS. (Ekki aS
gleyma ósköpunum, nýja blaSinu, sem
kallar sig ,,Landiö“). Tímariti Bók-
mentafjel., Skírni, stýrir dr. GuSm.
Finnbogason, sem eitthvaS hefur ver-
iS oröaður viS kukl, og einn af rit-
stjórum ISunnar er sjálfur höfuö-
presturinn E. H. o. s. frv. Og varla
kemur upp þaS hindurvitnisfyrir-
brigSi, að andapostularnir telji þaS
ekki vísindalega sannaSa
staSreynd!
Sannarlega væri engin vanþörf á
því, þótt tekiS væri til máls á móti
öfgum þessum, og ef ekki fæst rúm
i hinum almennu blöSum, svo sem
skylt væri, þá getur orSið lifsnauö-
syn, til þess aö halda viö heilbrigöi
skynsemi landsmanna, aS koma á fót
frjálsu og óháSu málgagni í því skyni.
Hvernig líst mönnum, trúuSum
jafnt og vantrúuöum, m. a. á greinar
þær, sem birtst hafa í ísafold nýlega,
eftir E. H. (í 6. tölubl. þ. á., ræSa, um
„hugskeytatæki Wilsons“) og H. N.
(í 10. tölubl. þ. á.: „Frá furSuströnd-
um, einkennilegar ljósmyndir“) og
skrifaSar eru í þeim ísmeygilega
trúaranda, sem þessir rithæfu
menn nú viöhafa? ÞaS er svo sem
ekki veriö aS troSa þessu inn í fólkiö,
nei, því er einmitt s m e y g t inn, svo
ósköp liölega. E. H. klykkir út frá-
sögnina um andaskeytin meö þessari
setningu (sem er málsgrein út af fyr-
ir sig) : „ÞaS er þetta, sem hefur ver-
iö aö gerast á Englandi í sumar“!
Rjett eins og þetta sjeu aSalviö-
buröirnir meS Englendingum á þess-
um tímum — eSa einustu viöburS-
irnir! Og H. N. fárast yfir því, aS
mörgum sje „skapraun" aS því, að
reka sig á „óþekt lögmál í tilver-
unni“(!), „afturhaldssamar sálir“
þykist þurfa aö varðveita „barna-
trúna“ sína, „stinga höföinu niöur í
sandinn" o. s. frv. Telur hann þaS
óumræSilegt „fagnaSarefni“ og
„gæfu“, aS „fá ljósmynd af látnum
ástvinum sínum“ (úr andanna heimi).
— Hvers vegna þaS? HvaSa
áhrif getur sú ljósmynd haft, til
góðs, á 1 í f e r n i manna?
„Ástvina“-taliö er nú mjög notaö,
og er þvi bersýnilega ætlaS að hrífa
veikar sálir.
Slíkur ritháttur sem þessi er fyrir
m í ni u m sjónum ekkert annaS en
hreinar og beinar andlegar einfeldn-
ingaveiðar („Bondefangeri“, sem
bræður okkar kalla suöur viö Eyrar-
sund).
HvaS virðist KirkjublaSinu?
i,—3.—T6.
G. Sv.
Frjettir.
„Maður og kona“ var fyrirsögn fyr-
irlestrar, sem Lárus H. Bjarnason
prófessor hjelt í BárubúS kl. 5 á
sunnudaginn fyrir nær því fullskip-
uðu húsi.
Fyrirlestur þessi var haldinn aS til-
hlutun Kvenrjettindafjelags íslands
og Plins ísl. kvenfjelags. Var hann
um lagalegt samband hjóna, og að-
stöðu þeirra hvers um sig gagnvart
þjóðfjelaginu. SömuleiSis um aSstöSu
foreldranna aS lögum til barna sinna,
skilgetinna, óskilgetinna og hórget-
inna, og aöstöðu þeirra barna þar af
leiðandi til þjóðfjelagsins.
Jeg minnist ekki aS hafa, heýrt
fyrirlestur um jafnerfitt viSfangsefni,
og í sjálfu sjer jafn lítið skemtilegt
efni vera gerSan jafn skýran og á-
heyrilegan. ASalatriSi málsins voru
sett svo ljóst og greinilega fram).
Mismuninn, sem er aS lögum, tók
ræSumaður skýrt fram i öllum aöal-
atriSum og benti á ýms atriöi í nú-
gildandi lögum, sem bæSi beint og
óbeint hölluðu rjetti konunnar, ef hún
ekki sjálf stæSi fjármunalega á verði
fyrir sínum hagsmunum.
Um aSstöSu hjónanna til barna
sinna og rjett barnanna gagnvart for-
eldrum talaði prófessorinn einnig
greinilega. En einkum benti hann á
þaö , misrjetti, sem óskilgetin börn
verSa fyrir frá löggjafarinnar hálfu,
hvernig þau, sem eru alsaklaus um
þaS, á hvern hátb-þau eru í heim-
inn borin, verSa aS líöa fyrir þaö
oft og einatt alla æfi. SömuleiSis aS
þar væri þaS móöirin ein, sem heföi
bæSi eignarrjettinn yfir barninu og
líka alla ábyrgöina á uppeldi þess og
undirbúningi undir lífsbaráttuna.
í sambandi viS þetta tók ræSum.
einnig fram hvernig hórgetnu barni af
móöur væri aS lögum hegnt fyr-
ir tiloröning sína meS því aS þaö
hvorki gæti erft móöur sína og móS-
urfrændur, sem önnur óslcilgetin börn,
og væri auk þess eins og hin arf-
laus aS lögum eftir föSur og föður-
frændur, þótt móðirin ætti aS lögum
fullan erfSarjett eftir barniö, ef því
skyldi farnast svo vel síöar á æfinni,
aö eitthvaS væri eftir það aS fá viö
dauSa þess.
Yfir höfuö var þessi fýrirlestur
hin þarfasta hugvekja og mætti aS
líkindum vænta þess aS konurnar
mintust þessa máls lengur en meSan
ræSumaöurinn er að tala. J.
Háskólahátíð. Stúdentar háskólans
hjeldu í gærkvöld fjölmenna skemti-
samkomu, meS boröhaldi og dansi á
eftir. Gekst stjórn stúdentafjelags há-
skólans fyrir þvi, en þaö fjelag er
nýlega myndaö og í því flestir af
þeim, sem nám stunda viö haskólann.
Gunnar SigurSsson stud. jur. frá Sela-
læk er formaSur fjelagsins. Bauð
hann gestina velkomna og sagöi, að
tilefni samkomunnar væri þaS, aS
forgangsmennirnir vildu koma á ár-
legri háskólahátíS, er haldin yrði
framvegis þennan dag (þriöjudag-
inn í föstuinngang), og væri þetta
byrjun, sem ætti aS veröa aö venju.
SíSan talaöi Steinþór GuSmundsson
stud. theol. fyrir minni háskólans og
háskólakennaranna, en rektor háskól-
ans, GuSm. Hannesson prófessor, tal-
aöi fyrir minni stúdentanna. FormaS-
ur fjelagsins, Gunnar SigurSsson, tal-
aöi fyrir minni kvenna. SíSan var
dansaö langt fram á nótt og skemtu
menn sjer vel. í samsætinu var tals-
vert á annaS hundraö manns. ÞaS var
haldið í BárubúS,, og er nú, eftir
brunann í fyrra, ekki völ hjer á öSr-
um samkomuhúsum enn sem kom-
iö er.
„Þegar Reykjavík var 14 vetra“
1 heitir fyrirlestur, sem Jón Helgason
I prófessor hjelt í BárubúS síSastliöið
j sunnudagskvöld, og lýsti hann þar
I bænum í byrjun 19. aldar, 14 árum
I eftfr aö hann haföi fengiS kaupstaðar-
rjettindi. HafSi þaS komiö til orða,
er bærinn var stofnsettur hjer, aS
skíra hann eftir konunginum, sem
þá var Kristján VII., og nefna hann
Kristjánsstað eöa Kristjánsborg, en
úr því varö samt ekki, og var gamla
nafniS látiS haldast. Þegar bærinn
fjekk kaupstaöarrjettindi, voru hjer
aöeins Innrjettingar Skúla Magnús-
sonar og nokkur kot í kring. 14 ár-
um síðar eru hjer komin upp allmörg
kaupmannahús, er standa meðfram
sjónum í miöbænum, og er meiri hluti
þeirra reistur af verslunarfjelögum
til og frá í Danmörku, en innanum
eru þó verslanir frá Noregi og Eng-
landi, og líka verslanir, sem innlend-
ii menn stofna. Bærinn er þá ekk-
ert annaS en kaupmannaaösetur og
fastir íbúar eitthvaS á 4. hundraö-
inu. Var það efni fyrirlestrarins, aö
segja hverjir kaupmenn og borgarar
bæjarins hefðu veriS á þessum tíma,
hvaö oröiS heföi um ættir þeirra og
afkomendur, hvar hver um sig heföi
bygt og hvernig fariS heföi síSar um
hús þeirra og eignir í bænum. Var
fyrirlesturinn mjög fróðlegur og vel
fluttur, en tíminn entist ræSumanni
ekki til þess aö tæma efniS svo sem
hann hafSi ætlaS sjer, og talaði hann
þó hátt á annan kl.tíma. Mundi þaS
verða vel þegiS, ef hann segöi frá því,
sem eftir varö í þetta sinn, í öSrum
fyrilestri. Annars ætti þaö, sem hann
hefur safnaS um sögu bæjarins, aS
koma út, og svo verður án efa ein-
hvern tíma, því á bak viS þaS liggur
mikil vinna og í því er fróðleikur,
sem margir vilja kynnast.
Verslun seld. Gísli Jónsson kaup-
maður í Borgarnesi, sem keypti þar
Brydesverslun fyrir eigi löngu, hef-
ur nú aftur selt hana Kaupfjelagi
Borgfirðinga.
„Goðafoss“ kom til FáskrúSsfjarS-
ar frá útlöndum 2. þ. m. HafSi skip-
iS legiS 10 daga til rannsóknar i Ler-
wick, er þaö var á útleiS frá Aust-
fjöröum.
Álafossverksmiðjan hefur nýlega
fengiS spunameistara frá Noregi, K.
A. Patterson aS nafni.
Laus prestaköll. BarS í Fljótum.
Heimatekjur: 335 kr. 40 au. Á presta-
kallinu hvilir: 1. húsbyggingarlán,
upphafl. 300 kr., tekiS 1909; 2.
Ræktunarsjóðslán, upphafl. 700 kr.,
tekiS 1908.
SkútustaSir viS Mývatn. Heima-
tekjur: 225 kr. og prestsmata af
Reykjahlíð 180 pd. smjörs.
Kirkjubær í Hróarstungu, sem
HjaltastaSaprestakall legst viö, er
losnar. ErfiSleikauppbót, 200 kr„
greiSist fyrst, er sameiningin kemst
á. Heimatekjur: 220 kr. — Lán til
íbúöarhúss 6000 kr„ tekiö 1898 og
1899, meS 6 pct„ eSa 360 kr. greiðslu
í 28 ár.
Öll þessi prestaköll veitast frá far-
dögum 1916, en umsóknarírestur er
til marsloka,