Lögrétta - 22.03.1916, Side 1
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þing'noltsstræti 17.
Talsimi 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 14.
Reykjavík, 22. mars 1916.
XI. árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Par eru fötin saumuð flcst.
Par eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Rafmagn í Reykjavík.
Ýmsir af kaupstöðunum úti um
landiö hafa orSiö á undan Reykjavík
1 því, aö koma á hjá sjer rafmagns-
framleiöslu, og er þar þó hvergi til
annað eins verkefni fyrir rafmagniö
og hjer í bænum. En nú er aö komast
ný hreyfing á þetta mál hjer.
2. þ. m. kom fram á fundi bæjar-
stjórnarinnar tilboö frá þrernur verk-
fræöingum, Jóni Þorlákssyni, P.
Smith og Guöm. Hlíðdal, um að gera
rafmagnsstöð handa Reykjavík við
Elliðaárnar, og skyldi þeim undirbún-
ingi lokið svo snemma, að hægt yrði
að framkvæma verkið sumarið 1917.
Var i tilboðinu gert ráð fyrir, að
bráðabirgða-áætlun mundi kosta rúm-
ar 3200 kr., en til þess að fá full-
komna, sundurliðaða áætlun, þyrfti
alt að 6500 kr. í viðbót.
Þetta tilboð var borið fram af
nefnd, sem bæjarstjórnin hafði falið
rnfmagnsmálið, og lagði nefndin til,
að verkfræðingunum þremur væri
falið að gera bráðabirga-áætlunina.
En fundinum þótti málið ekki nægi-
k'ga skýrt frá hálfu nefndarinnar 0g
vísaði því til hennar aftur til frekari
íhugunar. Kom það einkum fram til
mótmæla frá ýmsum af bæjarfull-
trúunum, að þeir efuðust um, að
vatnsmagn Elliðaánna væri nægilegt
til aflstöðvar handa bænum, og vildu
þeir þá heldur sækja aflið til stærri
stöðvar austur við Sog.
Aftur kom málið fram á bæjar-
stjórnarfundi 16. þ. m. Jón Þorláks-
son hafði þá tekið tilboðið aftur að
því er sjálfan hann snerti, og gerði
þá grein fyrir þvi á fundinum, að
hann hefði gert það til þess að geta
staðið óháður gagnvart málinu í bæj-
arstjórninni og greitt atkvæði um
þær tillögur, er þar kæmu frarn. Raf-
magnsnefndin hafði ekki fengið vissu
fyrir því á fundinum, hvort hinir
tveir verkfræðingarnir stæðu við til-
boðið, er J. Þ. væri genginn frá, og
batt því ekki tillögur sínar nú við
nein nöfn, en lagði til, að sjer yrði
falið, að ráða hæfa menn til þess að
gera bráðabirgða-áætlun um verki
Hún hafði fyrir fundinn útbýtt með
hæjarfulltrúanna prentuðu álitsskja
sem tekið verður upp í heild sinni hj
a °g eru þar skýrð þau atri
nialsinSj sem helst virtust vefjaSt fyi
bæjarfulltrúunum á fyrri fundinui
arnt var tillaga rafmagnsnefndarin
ar feld með 7 atkv. gegn 7, en sí
að samþykt með 7 atkv. að fela bor
arstjóra „að útvega tilboð um kostn
við að fá hingað útlendan vatnsvirE
ræðing, sem jafnframt hafi þekkin
a hyggingu rafmagnsstöðvar, til þ<
að rannsaka, hvar tiltækilegast sje
taka vatnsafl til rafmagnsstöðv
handa Reykjavík, og gera brát
birgða-áætlun með uppdráttum 1
hyggingu slíkrar stöðvar". — Það
víst óhætt að segja, að meiri hli
manna í bænum er hissa á þess:
Þessi mynd er af þinghúsinu i Ottawa í Kanada, og braíin nýlega
nokkur hluti þess. Það var talið stærsta og fallegasta bygging i Kanada.
Stendur það á hæð, svo að enn meira ber á því í borginni þess vegna.
Það er bygt í gotneskum stil og var vígt 1860, þegar Ottawa var gerð
að höfuðborg í Kanada, en byggingarefnið er ljósgulur sandsteinn.
samþykt bæjarstjórnarinnar og sam-
dóma þeim manni, sem um hana skrif-
ar í „Vísi“ í fyrra dag og kallar
hana „hneyksli". Hjer á landi hafa
verið gerðar margar rafmagnsstöðv-
ar á síðustu árum, og hafa innlend-
ir menn annast um byggingu þeirra
að öllu leyti. Einn af verkfræðing-
unum hjer, Guðm. Hlíðdal, er alvan-
ur þessum störfum frá Þýskalandi,
og hefur þaðan ágætis meðmæli frá
heimskunnu verkfræðingafirma, sem
einmitt fæst við þau störf, sem hjer
er um að ræða, segir höf. „Vísis“-
greinarinnar. Og fyrlr þetta firma
hefur G. H. gert margar áætlanir áð-
ur. Samt láta þeir sig hafa það, 7
óverkfróðir menn í bæjarstjórninni
hjer, að dæma alla íslenska verkfræð-
inga óhæfa til að vinna verkið, en
heimta til þess útlendan mann!
Hjer fara á eftir skýringar þær á
málinu, sem rafmagnsnefndin lagði
fyrir bæjarstjórnarfundinn 16. þ. m.
1. Gasstöðin.
Sala á gasi var rekstursárið 1914
—1915 þannig:
Til götuljósa
Til annara ljósa
Til mótora
Til suðu og hitunar
39,843 tenm
124,115 —
39-045 —
303,063 —
Samtals 506,066 tenm.
Gasstöðin er bygð fyrir 400,000
tenm. framleiðslu á ári, og er því
framleiðslan nú orðin fullum 25 p,ct.
meiri, en hún upphaflega var áætluð.
Ágóði af stöðinni varð þetta rekst-
ursár kr. 6761.03
og auk þess hagnaður
af innlagningum — 5616.30
Samtals kr 12377.33
Ennfremur greiddi stöðin í afborg-
un af stofnkostnaði sinum 12 til 13
þús. kr.
Þegar athuga skal, hver áhrif
hygging rafmagnsstöðvar muni hafa
á afkomu gasstöðvarinnar, þá er þess
fyrst að gæta, að rafmagnsstöðin mun
engin áhrif hafa á notkun s u ð u-
g a s s, en hún hefur farið sívaxandi,
þannig:
1. ár, 1910-1911
2. ár, 1911-1912
3. ár, 1912-1913
4- ár, 1913-1914
5 ár, 1914-1915
56,748 tenm
108,509 —
183,214 —
23G574 —
303,063 —
og gasstöðvarstjórinn skýrir svo frá,
að vöxturinn haldi áfram á 6. rekst-
ursarinu, sem nú stendur yfir.
Má telja eflaust, að suðugaseyðslan
haldi afram að vaxa; að enn þá sjeu
mÖguleikar fyrir aukinni sölu á suðu-
gasi má m. a. sjá á því, að i bk 5.
rekstursárs voru gasæðasambönd orð-
in alls 843. en ‘ bænum eru um 1300
íbúðarhús, sem geta náð til gasæð-
anna. Suðuáhöld voru þá orðin 1284
alls, en fjölskyldur i bænum senni-
lega alt að tvöfalt fleiri.
Notkunina á gasi til götulj ósa
hefur bæjarstjórnin á valdi sinu, einn-
ig eftir að rafmagnsstöðin væri tekin
til starfa, og þarf þvi ekki að gera ráð
fyrir minkun hennar i fyrstu.
Sala á gasi til mótora mundi
fljótt minka mjög mikið, og líklega
hverfa alveg eftir fá ár. Þykir oss
því tryggilegast að áætla, að hún
falli alveg burt þegar rafmagnsstöð-
in er tekin til starfa.
Sala á 1 j ó s g a s i til annars en
götuljósa, mun minka að mun, þegar
rafmagnsstöðin er komin. Þó er eng-
ir. hætta á, að hún hverfi, og ef gas-
stöð og rafmagnsstöð báðar eru eign
bæjarins, og standa undir sömu fram-
kvæmdarstjórin, er auðvelt að haga
söluskilmálum rafmagnsins þannig,
að ekki verði of mikill hagnaður að
því fyrir þá menn, sem nú hafa gas-
ljós, að skifta þegar i stað um. Enda
er nefndinni kunnugt um að það er
alsiða, að þar sem gasstöð og raf-
magnsstöð eru í sama bæ, þar eru gas-
ljós og rafmagnsljós notuð jöfnum
höndum.
Vjer þykjumst því áætla gætilega,
ef vjer gerum að salan á ljósgasi
minki um helming þegar rafmagns-
stöðin er tekin til starfa.
Nú var gassalan árið 1914—15
alls 506,066 tm.
Þar af gerum vjer ráð
fyrir að hverfi:
Gas til mótora 39,045 tm.
og Jú ljósgasið 62,058 — 101,103 —
Eftir verða tm. 404,963
Gassalan, eftir að rafmagnsstöðin
væri komin, mundi þá verða að
minsta kosti þessi, að viðbættri
þeirri aukningu á suðugasi, sem
vænta má að verði þangað til raf-
magnsstöðin er komin upp, og að
sjálfsögðu heldur einnig áfram með-
an bærinn heldur áfram að vaxa.
Samkvæmt áætlunum þeim, sem
gerðar voru, þegar gasstöðin var
bygð, á hún að geta borið sig með
400,000 teningsmetra árlegri gassölu,
og gefið meira að segja talsverðan
tekjuafgang. En þess verður að gæta,
að kolaverðið var 1914—1915 orðið
mun hærra en upphaflega áætlunin
var miðuð við, sem sje kr. 27.90
tonnið í stað kr. 21.00, sem miðað
var við á þeim tíma, er áætlunin var
gerð. En gasverðið hafði ekki verið
hækkað.
Það er með öllu óeölilegt að láta
gasverðið haldast óbreytt ef kola-
verðið hækkar eða lækkar. Vjer vilj-
um nú gera grein fyrir því, hvaða
hækkun á gasverði hefði átt að leiða
af þessari hækkun — urn kr. 6.90
á tonnið — á kolaverðinu.
Til gasframleiðslunnar eyddist alls
1914—15 1940 tonn
en selt var kóks 7J8 —
Mismunur 1222 tonn
(Kóksverðið má hækka og lækka að
tiltölu við kolaverðið, og þarf því
ekki að leggja verðhækkun þess hluta
af kolunum, sem samsvarar kókssöl-
unni, á gasið). Verðhækkunin á kol-
unum hefur þannig aukið kostnaðinn
við gasframleiðsluna beinlínis um
6.90X1222= kr. 8421.80.
Trygging
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir lítið verð er að versla við
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Pappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
Þessi kostnaðarauki á að deilast á
rúma 506 þús. teningsm af gasi, og
hefði gasverðið þvi þurft að hækka
um 1.66 aura fyrir hvern tenm.
Af reikningi og rekstursskýrslu
gasstöðvarinnar 1914—1915 má nú
gera grein fyrir því, hver útkoman
hefði orðið, ef gas til mótora hefði
fallið alveg burtu, og hálft ljósgasið.
Tekjur gasstöðvarinnar af gassölu
voru;
Fyrir götulýsingu
— önnur ljós
—■ gags til mótora
—• venjul. suðugas
— átómatgas
— ýmislegt
Gasmælaleiga
kr. 6807.95
— 24823.00
— 5856.75
— 29483.85
— 21300.80
— 22.15
4342.65
Samtals kr. 92637.15
Hjer af áætlast að burtu
hefði fallið:
Fyrir gas til
mótora 5856.75
Fyrir ljósgas 12411.50
Mælisleiga ca. 1000.00 — 19268.25
Eftir verða tekjur kr. 73368.90
Auk þess hafði stöðin
hagnað af innlagningum kr. 5616.30
Og ef gasverðið hefði
hækkað að rjettri tiltölu
við kolaverðið, þá héfðu
hjer við bæst — 6723.00
ef til vill mætti finna fleira. Að
þessu athuguðu, i sambandi við
sjálfsagða aukningu á notkun suðu-
gass„ fram yfir það, sem var árið
1914—1915, virðist oss það full-
ljóst, að fjárhagslegri af-
komu gasstöðvarinnar er
ekki hætta búin af því, þó
hjer verði reist rafmagns-
s t ö ð, ef báðar stöðvarnar eru i
höndum sama eiganda og undir sam-
eiginlegri stjórn.
Loks er og rjett að taka það fram,
að ef áætlun vor um minkun á gas-
eyðslu til ljósa mót von skyldi reyn-
ast of lág, þá getur ekki hjá því far-
ið að afleiðingin verði sú, að tekj-
ur rafmagnsstöðvarinnar aukist að
sama skapi, og fer þá alt vel, ef sami
er eigandinn.
2. Afl Elliðaánna.
Fallhæð Elliðaánna er alls frá
sjávarmáli og skamt upp fyrir efri
veiðimannahúsin fullir 70 m. Vatns-
rnagn ánna hefur verið mælt að til-
hlutun bæjarstjórnarinnar siðan i
júlilok 1913; þær mælingar eru að
vísu ekki nákvæmar, en gefa þó við-
unanlega hugmynd um vatnsmagnið.
Vjer setjum hjer töflu yfir vatns-
mælingarnar fyrsta árið, frá 27. júlí
1913 til 25 júlí 1914; var vatnshæðin
á mælingarstaðnum athuguð alls 30
sinnum á því timabili.
og hefðu þá tekjurnar
orðið alls kr. 85708.20
Gjöld stöðvarinnar voru:
Kostnaður við gasfram-
leiðslu Rr
Yfirstjórn __
Stöðvarstjóri __
Götuljósatendrun (og
hirðing) __
Efni til götuljóskera —
Viðgerðir —.
Vátrygging _
Skattar —
Ýmislegt —
Rentur og afborganir —
33972.04
1200.00
3744G6
1464.00
807.01
2618.03
1237.13
1204.75
1631.45
37942.00
Samtals kr. 85876.12
Af þessum útgjöldum
hefðu nú fallið burtu:
Framleið slukostnaður á
101,103 tenm. af gasi — 6787.70
Eftir verða kr. 79088.42
Með eðlilegri hækkun á
gasverðinu hefði þá
tekjuafg. orðið um: kr. 6619.78
Án hækkunar á gasverðinu hefðu
tekjur og gjöld sem næst staðist á,
en í gjöldunum er þá innifalin af-
borgun á verði stöðvarinnar, 12 til
13 þús. kr.
Ef rafmagnsstöð verður bygð, tek-
ur bærinn að sjálfsögðu að sjer gas-
stöðina til reksturs. Virðist svo, sem
nokkuð megi spara af hinum núver-
andi reksturskostnaði, þar á meðal
1200 kr. árgjald fyrir yfirstjórn. Sje
settur sameiginlegur forstjóri yfir
gasstöð og rafmagnsstöð, virðist og
sem ekki þyrfti að telja gasstöðinni
til útgjalda eins mikil laun til stöðv-
arstjóra og nú (þau eru kr. 3744.36
auk húsnæöis, ljóss og hita). Og
t9i3- Vatnshæð m. Þverflötur vatns ferm.
27. júli O.3O 6.42
3- ág- O.3I 6.64
10. — 0.305 6-53
16. — 0.31 6.64
24. — 0.32 6.86
30. — 0.325 6.99
7. sept. o-335 7.20
19. — 0.32 6.86
5. okt. 0-34 7-3i
9. nóv. 0.29 6.20
23- — 0.30 6.42
7. des. 0.29 6.20
21. — 0.29 6.20
1914. 15. jan. 0.31 • 6.64
10. febr. 0.29 6.20
18. mars 0.31 6.64
1. apr. 0.31 6.64
25- — 0.27 ' 5-76
3. maí 0.27 5-76
18. — 0-37 8.01
23- — 0-35 7-56
3°- — 0-33 7-11
6. júní 0-34 7-31
r3- — 0-33 7.11
20. — 0.32 6.86
27. — 0-33 7.11
3. júlí 0.325 6-99
11. — 0-33 7-11
18. — 0.29 6.20
25- — 0.29 6.20
Meðaltal 30 mælinga 6.72
Benedikt Jónasson, þáverandi bæj-
arverkfræðingur, hefur enn fremur
mælt meðalhraðann í vatnsborðinu
á þessum stað, og fundið hann 1.20
metra á sekúndu i yfirborðinu. Nú
hefur meðalþverflötur vatnsins verið
6 72 fermetra; ef meðalhraðinn væri
1.20 m. sek., þá væri meðalvatns-
magnið rúmir 8 teningsmetrar á sek.;
en það er ekki varlegt að áætla meðal-