Lögrétta - 05.04.1916, Side 1

Nr. 16.
Reykjavík, 5. apríl 1916,
XI. krg.
Trygging
fyrir aö fá vandaðar vörur fyrir lítið verS er aS versla viS
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Fappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
VandaSar vörur. Ódýrar vörur
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin bcst.
L=: ~ -J
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Búkaverslun Slglúsar [ymundssoaar.
Lárus Fjeldsted,
Yfirrjettarmálafærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síSd.
Landbúnaðurinn
og sjávarútvegurinn.
Efling landbúnaðarins þjóðarnauðsyn.
Tillögur um báðar atvinnugreinarnar.
Salt-skilyrði bretsku stjórnarinnar.
í herlöndunum á meginlandi álf-
unnar er efling landbúnaSarins einn
þáttur landvarnanna og hermálanna,
meS þaS fyrir augum, aS gera þjóS-
irnar sem hæfastar til þess i friSi aS
framleiSa nægar vistir handa sjer.
Fyrir þessar sakir hefur því t. d. á
Þýskalandi landbúnaSur nú um langt
skeiS notiS sjerstakrar verndar og
margvíslegra hlunninda frá hálfu rík-
isins. Og meS því nú aS þessi póli-
tík ÞjóSverja hefur gefiS svo góSa
raun í stríSinu, má því ætla, aS her-
löndin á meginlandinu muni eftirleiS-
is gera meira aS því aS efla landbún-
aS en þau hafa gert nokkru sinni áS-
ur, enda er þaS líka þegar fariS aS
gera vart viS sig. Þannig var þaS t. d.
í Noregi, aS norska þjóSin, jafnt
kaupstaSabúar sem sveitafólk, ljet
þaS eindregiS í ljósi viS kosningarn-
ar til Stórþingsins næstliSiS haust, aS
hún vildi verndartoll á kornvörum,
til þess meS því aS stuSla aS aukinni
kornyrkju í landinu, svo framarlega
sem önnur betri og ódýrari ráS yrSu
ekki fundin til þess aS tryggja þjóS-
inni kornmat á ófriSartímum.
Eins og menn mega sjá af þessu,
verSur þannig aS þessu leyti ekki
gerSur neinn samanburSur um land-
búnaSinn hjer á landi og efling hans
meS þjóSunum á meginlandinu, þar
sem hjer eru engin hermál. Bændur
hjer mega því ekki láta sjej- J)aS
nægja aS vitna til annara jDjóSa í
jjessu efni, heldur rökstySja kröfur
sínar um aS stjórn og þing styrki
landbúnaSinn ekki aS eins jafn mikiS
heldur meira en sjávarútveginn og
sýna fram á þaS, hverjar sjerstakar
ástæSur þaS eru, sem gera þaS aS
verkum, aS þaS er ekki einungis
stjettarmálefni, heldur jafnframt
jijóSmál.
AS öSrum kosti, ef þetta er ekki
gert, en landbúnaSurinn hins vegar
styrktur meira en sjávarútvegurinn,
jjá má eiga þaS vist, aS rígur sá milli
bændastjettarinnar og kaupstaSabúa,
sem fariS er aS bóla á, magnist æ
meir meS hverju ári, í staS þess aS
minka. AS vísu veit jeg, aS því mun
verSa haldiS fram, aS fullnægjandi
röksemdir í þessu efni hafi þegar ver-
iS bornar fram af hálfu bænda, en þar
til er því aS svara, aS þær hafa þá
ekki veriS svo sannfærandi aS kaup-
staSabúar hafi tekiS þær til greina
er>n sem komiS er.
Eins og kunnugt er, halda bændur
því hvervetna fram sem einni ástæSu
fyrir efling landbúnaSarins, aS sveita-
stöi fin hafi nieiri og betri Jjroska-
skilyrSi i för meS sjer fyrir menn,
bæSi líkamlega og andlega, en önnur
atvinna. En Jíessa ástæSu viSurkenna
kaupstaSabúar vorir ekki fremur en
aSrar þær ástæSur, er jeg minnist aS
hafa sjeS eSa heyrt bornar fram
því máli til stuSnings aS landbúnaS-
inn beri aS styrkja meir en sjávarút-
veginn. T. d. hafa ýmsir viljaS leggja
| mikla áherslu á J^aS, aS sveitirnar ali
upp svo mikiS af fólki fyrir kaupstaS-
ina og þaS sje því ekki .nema sann-
gjarnt aS þaS sje endurgoldiS aS ein-
hverju leyti á einn eSa annan hátt. En
þetta er röksemdafærsla, sem jeg felli
mig ekki viS, því aS kaupstaSabúar
geta á sama hátt bent á ýmislegt, er
jafnar reikninginn, eins og t. d. þaS,
aS kauptúnin og kaupstaSirnir veita
mörgu sveitafólki atvinnu yfir ýmsa
tíma af árinu, er JjaS aS öSrum kosti
væri atvinnulaust, auk þess sem þeir
gera þaS mögulegt aS bændur geta
fjölgaS viS sig verkafólki yfir hey-
skapartímann, án J>ess aS Jjurfa aS sjá
því fyrir frekari atvinnu eSa hafa af
því annan aukakostnaS aSra tíma
ársins. Jeg vil J)ví ekki fara út í
neinn slíkan samanburð eSa útreikn-
inga á því, hvorir meira geri hvorir
fyrir aSra í viSskiftum sinum, kaup-
staSabúar eSa sveitabændur, heldur
skoSa máliS frá annari hliS.
Hinar stórkostlegu framfarir, sem
hjá oss hafa orSiS i sjávarútvegnum,
nú siSustu árin, hafa, eins og kunn-
ugt er, gert þaS aS verkum aS vinnu-
launin hafa hækkaS til stórra muna
viö sjávarsíSuna. En af því leiSir aS
sveitafólkiS yfirgefur sveitirnar og
leitar til kaupstaSanna, nema afkom-
an viS sveitabúskapinn geti s a m-
t í m i s tekiS J>eim umbótum, sem til
þess útheimtast, aS landbúnaSurinn
geti einnig risiS undir kaupgjalds-
hækkuninni. AS öSrum kosti, ef fólk-
iS verSur aS yfirgefa sveitirnar um
skör fram, verSur afleiSingin óhjá-
kvæmilega sú, aS kaupstaSirnir of-
fyllast af verkafólki. En af því mundi
aftur leiSa stórum aukiS vinnuleysi 'í
landinu meS þeim afleiSingum fá-
tæktar og sveitaþyngsla, sem þaS hef-
ur í för meS sjer. Ofan á þaS böl, sem
J)etta væri fyrir ]>jóSfjelagiS, mundi
svo loks einnig bætast útflutningur
fólks, til óbætanlegs tjóns fyrir vöxt
og viSgang þjóSarinnar, því aS jeg
geng aS Jjví vísu, aS verkalýSurinn
hjer í höfuSstaSnum mundi fremur
flýja landiS, heldur en aS una því aS
vinnulaunin lækkuSu aS nokkru ráSi
niSur úr Jjeirri kauphækkun, sem hjer
hefur orSiS upp á síSkastiS.
Eins og kunnugt er, hafa almenn
verkalaun hjer í Reykjavík hækkaS
nú á næstliSnum tveim árum sem hjer
segir:
Fyrir vinnu frá kl. 6 árd.
til kl. 6 síSd........... 33 Pct*
Fyrir vinnu frá kl. 6—10
síSd. og 4—6 árd......... 71 Pct
Fyrir vinnu frá kl. 10 síSd.
til 4 árd. og helgidaga-
vinnu ..................... 185 pct.
í HafnarfirSi hefur Jjessi hækkuti
aftur á móti ekki átt sjer staS fyr en
nú, aS veriS er aS reyna aS koma
henni þar á, og sýnir þaS aS Jæssi
kauphækkun, sem orSin er hjer í
Reykjavík, er Jjannig nú aS byrja aS
verka út frá sjer. En hvernig svo
sem Jæssu máii verkamanna kann nu
aS Jæssu sinni aS reiSa af í Hafnar-
firSi, þá er þaS naumast ætlandi, aS
Jæssi kaupgjaldshækkun haldist til
langframa innan þeirra takmarka, aS
hún gildi aS eins hjer i Reykjavík,
en nái eigi aS breiðast út um landiS.
VerSa menn því aS vera viS því búnir
aS útgjöld. bænda og annara atvinnu-
rekenda úti um land hljóti áSur en
langt um líður aS hækka aS sama
skapi og átt hefur sjer staS hjer í
borginni, enda er J)aS þegar orðiS
hvað kaupavinnu snertir, sakir mikill-
ar síldarvinnu, sem útlendingar bjóSa
nú upp á, eftir uppgnpm í fyrra. En
nú mun óhikaS mega fullyrða, að
* Eftir aS greinin var skrifuS, hef-
ur orSiS sú breyting á, aS hækkunin á
])essum liS nemur 50 pct.
bændur alment muni ekki fá risiS
undir þessari kaupgjaldshækkun, svo
framarlega sem afkoman viS sveita-
búskapinn verSur ekki betri eftir
stríSiS en hún var áSur en ófriðurinn
hófst.
Ef menn vilja Jjví ekki þurfa aS
horfa fram á þaS, aS þjóSin geti átt
J)aS í vænduin aS fólkiS flýji sveit-
irnar og flykkist um of til kaupstaS-
anna og leiti síSan úr landi sakir at-
vinnuleysis eSa lækkunar á vinnu-
launum, þá er þaS leiSin til þess aS
girSa fyrir þaS og varSveita fólkiS í
landinu, aS styrkja landbúnaSinn meS
dáS og dug í öllum þeim greinum, er
miSa aS því aS auka svo afrakstur
hans, aS hann geti haldið i fullu trje
viS sjávarútveginn um kaupgjaldiS.
En þá kem jeg aS því, sem hörmu-
legast er til aS vita, aS vjer höfum
alls ekki kunnaS tökin á því að
styrkja landbúnaSinn á þann hátt,
sem honum er mestur styrkur í og
mest von er til aS honum geti orðiS
aS gagni. En J)ar á jeg viS þaS, aS
vjer höfum um of skelt skolleyrunum
viS Jjeirri nauSsyn, sem oss er á þvi
aS afla sjálfstæSrar Jjekkingar á land-
búnaSinum, því aS hann er aS því
leyti frábrugSinn bæSi sjávarútvegi
og iSnaSi, að vjer getum i þeim grein-
um lært alt af útlendingum. En í
landbúnaSinum verSur þessu ekki
komiS viS nema aS litlu leyti.
Er þaS í stuttu máli skoSun mín,
aS landbúnaöurinn verSi best styrkt-
ur meS því aS afla sem sjálfstæSastr-
ar og fullkomnastrar Jjekkingar á
honum, annars vegar aS J)vi er snertir
Öll atriSi hans hjer innanlands og hins
vegar markaS afurSanna erlendis.
AS þessu sinni mun jeg þó aS eins
ræöa síðari liöinn, en geyma mjer J)aS
aS gera grein fyrir afstöSu minni til
fyrri liSsins.
Eins og kunnugt er, hefur kaup-
mannastjettin litlu sem engu áorkaö
i því efni aS opna landbúnaöarafurS-
um vorum nýja markaSi og hækka
þær i verSi erlendis. En þetta er ekki
nema eSlilegt, sökum þess aS þeir,
sem leggja í þann kostnaS, er slík-
um framkvæmdum tíöast eru samfara
til byrjunar, veröa þá líka aS geta átt
í vændum hagsvon, er því svarar. En
um kaupmennina er þaS svo, aS þeir
geta ekki gert sjer auknar gróSavonir
af því aS ráöast í neitt slíkt, þar eð
verslunarsamkepnin gerir JjaS aS
verkum, aS þeir geta ekki reiknaS
meS því aS fá nema venjulegan versl-
unararS í aSra hönd eftir aS ísinn er
brotinn. Er þaS því skiljanlegt, aS
þeir leggi ekki mikiS i sölurnar til
þess að ryöja braut í þessum efnum,
enda er þaS líka kunnara en frá þurfi
aS segja, aS þaS er einmitt alstaðar
svo í veröldinni, aS ])að eru framleiS-
endurnir sjálfir, sem í þessu verða aS
brjótast. Verksmiöjurnar hafa þann-
ig menn í sinni þjónustu til þess aS
bjóða fram vörur sínar til kaupmann-
anna, og bændur, eins og t. d. bændur
í Danmörku, mynda meS sjer stór út-
flutningsfjelög til þess meS því aS
gera þaS aS sjerstakri atvinnu sjer-
fróöra manna, aS koma afuröum
þeirra í verS. Á sama hátt var þaS og
hjer, aS saltkjötiS náöi þá fyrst há-
marksverSi sínu erlendis, er Sláturfje-
lag SuSurlands komst á og menn
höfðu kynt sjer, hvernig kaupendurn-
ir vildu aS gengið væri frá kjötinu.
En nú meö því aS íslensk fram-
ieiðsla er enn svo skamt á veg kom-
in og fjármagniö, sem aS baki henni
stendur, er af svo skornum skamti hjá
flestum, þá verð jeg að telja þaS
nauSsynlegt, aS landsjóöur sje hjer
látinn hlaupa undir bagga.
Eins og kunnugt er, þá er kjöt-
fiamleiðsla vor enn sem komiö er
ekki á hærra stigi en svo, aS þaS er
aS eins almúgafæSa, sem vjer höfum
á boSstólum, aSallega handa alþýSu-
fólki í Danmörku og annarstaðar á
NorSurlöndum. Aftur á móti flytst
ekkert af íslensku kjöti til Bretlands,
])angað, sem allir, er til þess geta náS,
keppast þó um að senda kjöt sitt.
En þetta stafar, eins og kunnugt er,
af því, aS Bretar neyta ekki saltkjöts
og kaupa ekki frá öSrum löndum
nema aS eins kælt og freöiS kjöt. Hjer
þarf því aS brjóta ísinn, kosta mann
til þess aö kynna sjer söluna þar og
kröfur kaupenda og afla þekkingar
og kunnáttu i því, hversu fara skal
með kjötiS frá því fyrst aS skepn-
unum er slátraS hjer og þar til þaS
kemur til Englands. Nú, og svo þó
aS þetta sje gert, þá verður þó alt af
aS eiga þaS á hættu, aS misfellur geti
orðiS á til byrjunar. Hjer er því um
kostnaö og áhættu aS ræða, sem enn
hefur ekki verið lagt út í og óvíst er
nær gert veröur, auk þess sem miklar
likur eru til þess aS enda þótt til-
raunir yrðu byrjaSar aS einhverju
lcyti, þá sje þaS undir hælinn lagt,
hvort þeim yrSi þá haldiS áfram eða
ekki, ef ekki gengi alt aS óskum þeg-
ar í fyrstu og framkvæmdirnar væru
undir því komnar, aS bændur heföu
samfök um aS standast kostnaSinn.
Fyrir þessar sakir verS jeg þvi aS
telja þaS nauösynlegt, aS landssjóð-
ur leggi þegar í staS fram fje til til-
rauna og framkvæmda í þessu efni,
meS því hjer er um aS ræSa velferS-
armál, sem snertir ekki aS eins
bændastjettina eina sjer, heldur líka
alt þjóðfjelagiS í heild sinni, eins og
sýnt hefur veriS fram á hjer aS
framan. Ætti þegar i staS aö fela
verslunarfróSum manni aö rannsaka.
og undirbúa sölutilraunir á kjöti til
Englands, því aS nú einmitt er tæki-
færiS til þess aS komast inn á kjöt-
markaSinn þar, alveg á sama hátt og
Kanadamenn hafa gripiS þaS aS þvi
er fiskmarkaSinn áhrærir. Eins og
kunnugt er, eru þeir nú teknir aS
senda vatnafisk sinn freöinn til Eng-
lands, ekki aS eins í þvi skyni aS
notfæra sjer þaS háa verS, sem nú
hefur veriö á öllum fiski i Englandi,
heldur jafnframt meS þaS fyrir aug-
um. aö þegar sambandið sje einu-
sinni komiS á og fólk i Englandi hafi
á annað borS komist upp á aS neyta
vatnafisksins, þá hljóti viðskiftin að
haldast áfram, einnig eftir aS friöur
er kominn á. Enn fremur vil jeg taka
þaS fram, aS jeg hef einhverstaðar
sjeS þess getiS, aS Brasilíumenn leggi
nú mikiS kapp á aS koma sjer upp
kjötmarkaSi í Englandi. En nú eru
skipaleigur háar og miklir erfiöleikar
á því fyrir Englendingum aS full-
nægja samgönguþörfum landsins, og
ættum vjer því að standa vel aS vígi
sakir þess, hversu hjeðan er tiltölu-
lega stutt til Englands. Er þaS því
bráöabirgSatillaga mín til allra póli-
tískra funda i landinu, aS þeir skori
á stjórnina aS hefjast þegar í staS
handa i þessu efni og verja í því skyni
fje til undirbúnings og framkvæmda
upp á væntanlegt samþykki þingsins
meS aukafjárveitingu. AS öSrum
kosti, ef ekkert er gert í málinu, þá
mega menn eiga þaS víst, aS saltkjöt-
iS fellur i verSi aS stríSinu loknu, og
þær afleiöingar koma þá fyr eða;
seinna fram, er jeg hef bent á hjer
aS framan.
Vjer verðum aS hafa þaS hugfast,
aS þaS, aS saltkjötið er nú í svo háu
verði, stafar eingöngu af því, aS ÞjóS -
verjar kaupa nú upp á Norðurlönd-
um alt þaS kjöt, sem þeir fá þar yfir
komist og án þess aS skera verðiS viS
neglur sjer. En strax og stríðinu linn-
ir, eru þessi viöskifti þeirra óSara
úr sögunni, er tollarnir ganga aftur
í gildi. Um Englendinga er aftur á
móti lítil ástæða til aS ætla, aS þeir
breyti verulega pólitik sinni í þess-
um efnum, meSan yfirráSin á sjónum
eru í þeirra höndum, enda auösótt
fyrir þá aS ná tekjum í ríkissjóS með
þvi aS hækka útflutningsgjaldiS af
kolunum, þar eS ekki er aS efa, aS
samningar geti tekist meö þeim og
meginlandinu um aö fara hinu sama
fram í því efni, til þess meS því aS
láta hlutlausu löndin í álfunni, sem öll
eru kolalaus, lijálpa til aS greiSa her-
kostnaöinn eftir því sem unt er. Þess
utan er og á þaS aS líta, aS ekki er
eftir neinu aS bíða meS þaS aS reyna
til þess aö opna kjötinu markaS á
Englandi, með því aS auk niöur-
suSu er ekki i önnur hús aS venda í
því efni. En eins og óþarft er að taka
fram, þá er meS framkvæmdum í
þessa átt, ef rekspölurinn kemst á,
áreiðanlega stigiS stærsta sporiS sem
enn hefur veriS stigiö til þess aS lyfta
landbúnaSinum, því aS þaS atriSi, aS
afuröir hans hækki í verSi, er undir-
staSan undir aukinni ræktun lands-
ins og besta vörnin gegn horfellinum.
Jafnframt þvi sem jeg nú legg til,
aö landbúnaöurinn sje styrktur sjer-
staklega, er þaS einnig tillaga mín,
aS sjávarútvegurinn sje efldur á
sama grundvelli, því aS hann hefur þá
þýöingu fyrir þjóöina, aS hann á aS
sjá íbúum kaupstaðanna fyrir lífsupp-
eldi og auk þess taka á móti þeirri
umframfjölgun fólks í sveitunum,
sem landbúnaSinum er ofvaxið aS
veita næga atvinnu eSa ala önn fyrir
á annan hátt. Fyrir þessar sakir og
þaS, aS tollarnir i stríðslöndunum á
rr eginlandinu hljóta aS hækka stór-
kostlega sakir herkostnaðarins, og aS
þaS getur þá meSal annars haft áhrif
á saltfisksmarkað vorn á ftalíu, verS
jeg því aS ætla aS þaS væri vel ráSiS
aS senda menn til Ameríku til þess aS
kynna sjer og undirbúa væntanleg-
an markaS íslenskra sjávarafurSa þar
í álfu. Vil jeg því máli mínu til
styrktar minna á þann árangur, sem
útlit er fyrir aS þegar sje orSinn af
síldarsendingunni þangaS vestur í
hitt eS fyrra, er ekkert heföi orðið
úr, ef svo heföi ekki heppilega at-
vikast á síöustu stundu, aS nokkrir
útgeröarmenn höfuöstaöarins, er á
þaS höfSu fallist aS tilraunin væri
þess verS aS hún væri reynd, hefSu
hjer gerst þeir forgöngumenn aS
leggja saman í sendinguna og sjálfir
kosta síldarmatsmanninn til fararinn-
ar til þess aS hann gæti lært aS ganga
svo frá síldinni síðar meir sem Ame-
ríkumönnum likaSi.
Eins og kunnugt er, hefur kaup-
mannastjettin, sem vonlegt er, jafnan
lagt mikla áherslu á þá hlið viS-
skiftalífsins, sem miðar aS því að fá
sem beinastar og greiSastar sam-
göngur viS þau lönd, þar sem þær
erlendar vörur, er vjer aðallega þörfn-
umst, eru ódýrastar. En slikar sam-
göngubætur eru mjög undir því komn-
ar, aS vjer þá jafnframt getum haft