Lögrétta

Issue

Lögrétta - 12.04.1916, Page 1

Lögrétta - 12.04.1916, Page 1
Ritstjóri: ÞORST. GÍSLASON. Þingholtsstræti 17. Talsimi 178. ■ ■ _ _ _ LOGRJETTA Afgreiðslu- og innheimtum.: ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON, Bankastræti II. Talsími 359. Nr. 18. Síldveiðar útlendinga við ísland. Hr. Svb. Egilsson minnist á þaS í nýútkomnu blaSi af ,,Ægi“, að hann hafi um þingtímann í fyrra skrifaö grein um síldveiöarnar á Siglufiröi, er hann haföi dvalið þar nyröra nokk- ura daga. Ætlaðist hann til þess, aö alþingi skyldi ,,grenslast nánar um á- standið og leggja eitthvaö á þá síld, sem út var flutt“. Hjer á eftir eru teknir upp nokkrir kaflar úr þessari grein hr. Sv. E. Þótt ekki heföi verið lögö nema 1 kr. á tunnu í útflutningsgjald fram yfir taxtann, segir hann, þá heföi þaö orðið góð fúlga, sem inn heföi komið með því álagi, og það var eng- in ástæða til aö hafa það svo litið, einkum þegar útflutningsgjald á síld frá Noregi varð eftir veiöitímann 4 kr. á tunnu og aö eflaust hefur verið flutt út eitthvað af öllu þvi ógrynni af síld„ er Norömenn fiskuðu hjer. Það er meö öðrum orðum, að auk afl- ans, sem farið var með hjeðan, græð- ir landssjóður Noregs það, sem land- sjóður íslands hefði átt að fá. Hefði verið lagt svo sem 3—4 kr. 'á hverja síldartunnu, sem erlendir menn fóru með út úr landinu í fyrra sumar, þá hefði mátt kaupa öflugan strandvarnarbát og nóg fje hefði ver- ið afgangs til útgerðar hans í 5—6 ár. Þegar farið var að rita hjer í blöð- um um Hornvík í haust, er leið, þá var jafnharðan farið að skrifa um það í norskum blöðum, að þarna mundi líklegur staður til veiða. Hvað skyldu Norðmenn segja, ef við hjer færum að skrifa um að einhverstað- ar í Noregi væri líklegt til veiða og að þeir ættu von á því sama og við —■ stórum flota fiskiskipa, sem við hvert gefið tækifæri færi inn fyrir landhelgislínuna til að veiða og að þeir vissu fyrir að þeir mundu ekki bera meira úr býtum við komu okkar, en við gerum við komu þeirra hingað til lands. Þar yrði annað uppi á ten- ingnum. Það er ýmislegt annað, sem koma þessara manna hingað um síldartím- ann hefur í för með sjer, en það að þeir taki síldina úr sjónum. Látum þá gera það, en þó fyrir utan landhelgi. Flest hin íslensku botnvörpuskip, sem stunda síldveiði fyrir Norðurlandi, geta ekki fengið að leggja upp afla sinn á Siglufirði, sem er hin heppi- legasta höfn til þess. Nei — þeir kom- ast að inst inni á Eyjafirði, sem hefur það í för með sjer, að í stað þess að þeir, sem leggja aflann á land á Siglu- firði, geta fylt tvisvar — þrisvar á sólarhring, þá er ekki hægt fyrir hina að færa nema einn farm á land á sama tíma, og auk þess liggur aflinn undir skemdum i hitatíð á hinni löngu leið, og úthald hinna íslensku botnvörpuskipa er dýrast þeirra skipa, er veiðina stunda. Hvers vegna geta þau þá ekki verið á Siglufirði? Vegna þess, að þar eru fyrir útlend skip, sem taka upp alt rúm. Þar eru útlenskir menn, sem hafa ráð á lóðum og bryggjum. Þeir gætu máske leigt íslenskum skipum, en þeir hlynna að sínum landsmönnum, sem ekki er lá- andi. Er engin leið til þess — tölum ekki um að stemma stigu fyrir komu út- lendinga — að láta þessa menn, sem hingað sækja auðæfin, borga lítið eitt ríflegar, fyrir heila farma, sem þeir flytja út, margra þúsund króna virði, en hingað til hefur verið. Veitir af að fá fje í landið ef þess gerist kostur? Ýmislegt bendir til, að útgerðinni geti verið hætta búin í framtiðinni; hin miklu mótorbátakaup, sem nú eiga sjer stað, geta orðið landsmönn- um örðug þegar fram í sækir; þótt árið i fyrra væri gott og árið í ár líti út fyrir að að verða besta ár, þá er það engin sönnun fyrir, að næstu ár hjer á eftir verði nein gróða- ár. Gangi greitt að flytja afurðir til annara landa, þá eru öll líkindi til, að alt gangi vel — ef fiskast —, en þar eð við vitum ekki frekar um gang stríðsins nú, þrátt fyrir hin mörgu skeyti, en við vissum þennan dag í fyrra, og við vitum ekki hvar við stöndum þegar hið mikla þrota- bú, „Evrópa“, verður gert upp, þá er djarft teflt. Vonandi gengur það þó svo, að góðærin borgi mótorbáta- fjöldann og þeir, sem nú eiga báta á floti, rífi sig upp. Brýn nauðsyn ætti það að vera, hvar á landinu, sem nýjar veiðistöðv- ar rísa upp, að þar sjeu þær hafna- reglur, sem forði þeim frá yfirgangi annara og þeirri töf við vinnu, sem af slíkum yfirgangi hlýtst; það er það minsta sem gert verður, þar eð við getum ekki verndað landhelgina eins og þyrfti. Æskuliðskvöð — þjóðfjelagskvaðir. Hugleiðingar roskins bónda (sem lengi hefur verið og er mörg- um kvöðum hlaðinn). Á alþingi í fyrra var samþ. þings- ályktun, sem skorar á landsstjórnina að láta fram fara atkvæðagreiðslu, samhliða kosningum til alþingis næst, um hvort lögbjóða skuli skyldu- vinnu fyrir heilbrigða karlmenn, 17—25 ára, við verk í þarfir hins opinbera, alt að 3 mán. tíma, í eitt skifti. Þetta hefur vakið umræðu rnikla, á fundum og í ritum. Eru skoð- anir svo skiftar, að sumum virðist þetta — sem nefnt er „þegnskyldu- vinna“ — miða til svartasta þræl- dóms, en aðrir telja með því stefnt til að leiða ljós yfir landið og menn- ingarauka. En öllum virðist koma saman um það, að þetta sje algert ný- mæli og áður óþekt með þjóð vorri. Nafnið „þegnskylduvinna“ (þegn = þágumaður, þræll; skylda = skuld; vinna = starf strit) er óviðfeldið, og betur lagað til að vera vopn í höndum andþófsmanna. „Æskuliðskvöð“ (= kvatt æskulið, eða: hinir ungu kvadd- ir til liðs) ætti betur við, einkum frá sjónarmiði meðmælenda. — „Vex hver við velkveðin orð.“ „Fleiri mun þangað fýsa, ef landið heitir vel.“ — Og þetta væri rjett heiti. — Nýnæmið i þingsál. er einkum það, að i þetta sinn á að gefa „kjósendum til alþingis" kost á að láta i ljósi vilja sinn um það, hvort lögbjóða eigi kvöð á þjóðfjelagsborgarana. Það hefur ekki verið titt um alþingi, að það gæfi þjóðinni kost á að segja neitt um það, hvort hún vildi eða ekki fá á sig lögboðnar kvaðir, heldur hefur það svo að segja á hverju þingi verið gert með öllu óaðspurt. Með því að leggja þetta mál undir atkvæði kjósenda til Alþingis, sem engir mundu verða meðal þeirra, sem af höndum ættu að jnna þessa kvöð, getur að eins fengist svar við þvi, hvort þeir að sínu leyti (sem foreldr- ar, húsbændur) vildu taka afleiðing- unum af því, ef kvöð þessi yrði lögð á æskumennina. Enginn þeirra, er nú greiðir atkvæði um þetta, mundi verða á æskukvaðar-aldri, þá er lög- boð yrði um það gefið. Atkvæða- . greiðendur kveða já eða nei við því, hvort þeir vilji gefa eftir tímann, til að inna kvöðina af hendi, fyrir sonu sína eða aðra pilta, sem þeir kynnu að hafa yfir að bjóða. Hinir, sem ekki greiða atkvæði, láta það hlutlaust. En ekkert svar fæst um það, hvernig æskumennirnir sjálfir líta á þetta frá sinni hlið. Það hlýtur því að verða fremur lítið á atkvæðagreiðslunni að byggja.' Þótt hin umrædda æskuliðskvöð yrði lögboðin, væri það í raun og veru engin nýjung, heldur að eins aukning þjóðfjelagskvaða, sem nú eiga sjer stað margvíslegar að landsvenju og lögum. Má sem dæmi nefna: Reykjavík, 12. apríl 1916, 1. Skyldur foreldra að fæða og upp- ala börnin, verðandi þjóðfjelags- borgara. Þar innir konan af hendi einna þýðingarmestu þjóðfjelags- kvaðirnar með fæðingu og fóstr- un barnsins. Þegar konur ganga svo langt í frelsiskröfunum, (eins og sumstaðar í heiminum vottar fyrir), að þær vilja losast við þess- ar kvaðir, stenst ekkert þjóðfjelag lengur. 2. Skyldur allra fullþroska þjóðfje- lagsborgara að vinna gagn eftir megni. 3. Gestrisniskvaðirnar: að hýsa og fæða gesti, er að garði ber, fylgja ókunnugum og visa veg, o. m. fl. Þessar kvaðir hafa verið, og eru víða enn, intar af hendi án endurgjalds. Við þjóðbrautir er þetta víða jafngildi þess, að bóndi hýsi og fæði 1—3 menn, fóðri gripi, veiti nokkrum gripum hagagöngu, svo og sauðfje, og fæði hund — alt árið ókeypis. 4. Ýmsar „borgaralegar skyldur“: að sækja þing, fundi, vera vottur, skipa nefndir, starfa í fjelögum, sveita og hjeraðsmálum, flytja boð (þingboð o. fl.), m. m. fl. 5 Fjöldi starfa og sýslana, sem að eins að litlu leyti eða ekkert er borgað. Fyrir slíku verða flestir, sem eitthvað kveður að. Auk þess sem samborgarar þeirra hlaða á þá slíkum kvöðum, eru þær sí og æ auknar með nýjum lögum frá al- þingi, án þess að þeir, sem þær eru lagðar á, sjeu um það spurðir. Fer alt að tímans fyrir sumum al- þýðumönnum í það, að gegna slík- um kvöðum — kauplaust. Er ekki lengra síðan en frá þinginu í fyrra, að t. d. var sú kvöð lögð á bænd- ur, að undirbúa mat og meta fast- eignir allar á landinu — kaup- laust. Borgunin, sem matsmenn fá, er að eins fyrir tilkostnaði (hestleigu og fæði), en ekkert fyr- ir vinnutap; er hún þó hin lang- riflegasta, sem ákveðin hefur ver- ið fyrir störf alþýðumanna í þarfir hins opinbera. 6 Greiðsluskyldur til allra stjetta og stofnana (skattar, tekjur og önnur gjöld). Þessar kvaðir eru allmik- ið auknar með lögboði á þinginu i fyrra, fyrirvaralaust, t. d. út- flutningsgjöld, ábúðarskattur (fast- eignamatslögin). Þótt ekki sje fleira talið sýnir þetta, að þótt æskuliðskvöðin yrði lögboðin, væri að eins einum lið bætt við þjóð- fjelagskvaða-keðjuna. Stefnubreyting er ekki sýnileg hjá alþingi. Um leið og það leitar mjög ófullnægjandi svars um eina kvöð, leggur það aðrar á, án þess að spyrja um, hvort þeim, er þær eiga að bera, líkar betur eða ver. Langt er frá því að rjett sje að skoða þjóðfjelagskvaðirnar sem böl eða óhamingju. Sumar þeirra a. m. k. hafa bætandi (þroskandi, útliðandi) áhrif á sálarlifið, sjeu þær af hendi intar með ljúfu geði og af fúsum vilja. Þær knýja til andlegrar og lík- amlegrar áreynslu og skerpa siðferð- istilfinninguna. Þess eðlis er margt af kvöðum þeim, sem á eldra fólkinu hvíla (1.—5.). Og væri hægt að koma því svo fyrir, að æskuliðskvöðin hefði einkum þau áhrif, ætti hún fremur að vera eftirsóknarverð. En fjárhagsliðin kemur einnig til greina: Hvort hagkvæmara er fyrir þjóðf jelagið, að fá vinnu fram- , kvæmda sem kvöð, eða leggja á þjóð- ina bein útgjöld í peningum til að borga með sams konar vinnu, ef keypt væri. Þetta er mjög undir eðli kvaðarinnar komið, og getur krafið mikillar rannsóknar, að komast að raun um það. Svo mun vera um þessa æskuliðskvöð. Með ábyggilegum rannsóknum þarf að sannfæra sig um það, að í fjárhagslegu tilliti sje það þjóðfjelaginu ekki skaði að lögbjóða slika kvöð. Verði þjóðin sannfærð um það, eru meiri líkur til, að kvöðin yrði af flestum int af hendi með ljúfu geði, og yrði þá til bóta fyrir sálarlíf hinna ungu manna. Góðum manni verður ljúft að inna af hendi starf fyr- ir þjóðfjelagið, þó kvöð sje, er hann veit að hann jafnframt ljettir gjalda- birði þjóðarinnar, sina og annara, sem kostnaði við starfið svarar. Hann fær þá tima sinn og tilkostnað óbeinlínis að fullu launað. Finnur jafnframt til gleði af því, að vera góður þjóðfje- lagsborgari. Að vísu hlýtur þetta venjulega að koma misjafnt niður á þjóðfjelagana. Flestar og mestar vinnukvaðirnar lenda á þeim, sem best eru hæfileik- um gæddir. Og stundum verður þetta að áníðslu á sumum mönnum, svo þeir komast ekki yfir að leysa alt vel af hendi. Og ein skyldan (kvöðin) rekur sig á aðra. Ekki hægt að sinna heim- ilisskyldunum samhliða öðrum í fjar- lægð. Það getur því orðið skaði að vinnu- kvöðum. Mætti benda á allmörg dæmi um það. Líklega væru hin þörfu lög um vátrygging sveitabæja komin i framkvæmd viðar en er, ef gjald- heimta og reikningsfærsla brunabóta-i sjóðs væri ekki lögð á sveitastjórn- irnar sem kvöð, borgunarlaust. Er varla von til að oddvitar beitist fyrir því, að fá að vinna slíkt aukastarf á eigin kostnað. Og hætt er við að forðagæslan verði ekki rækt af alúð meðan ekki má borga færustu mönn- um sveitarinnar fyrir þann starfa 1 nema alt að 2 kr. á dag í kaup, fæði og ferðakostnað, á sama tima sem óvaldir verkamenn fá 5—6 kr. dag- kaup. Margt er fleira þessu líkt. Vinnukvaðastefnan getur verið varasöm. En liklegt er að eldri og yngri felli sig við æskuliðskvöðina, þ e g a r sannað er, að hún sje holl og hagkvæm fyrir þ j ó ð f j e 1 a g i ð. Það verður að eins eftir nákvæma, hlutdrægnislausa rannsókn. Frjettir. Dáinn er 6. þ. m. á Stokkseyri Lúð- víg Jónsson verslunarmaður, sonur Jóns Helgasonar áður kaupmanns i Reykjavík, 17 ára piltur, greindur og efnilegur. Hefur hann undanfarin ár verið á skrifstofu Jakobs Havsteen umboðssala hjer í bænum, en veikt- ist í haust, sem leið, af tæring, sem varð banamein hans, og hefur hann síðan hann veiktist verið hjá móður sinni á Stokkseyri. Þorlákshöfn. Nýfrjett er hingað, að sýslunefnd Árnesinga hafi samþykt kaup á Þorlákshöfn fyrir 90 þúsund kr.. Hefur Gestur bóndi á Hæli verið að skrifa um það í „Suðurl.“, að þar ætti að byggja hafskipahöfn og leggja síðan járnbraut þaðan upp að Selfossi, en sú vegalengd kvað vera nál. helmingi af leiðinni frá Selfossi til Reykjavikur. Með gyllingum á þeirri hugmynd hefur kaupunum ver- ið komið i kring. Rafsigur. 1. í Gads danske Magasin fyrir febr. þ. á. er sagt frá því, að í New-York sje í smíðum bryndreki sem verða eigi allra- herskipa stærstur, 32000 smalestir, og ganga eingöngu fyrir rafmagni. Kol verða ekki notuð á því skipi og ekki olía. Virðist mjer sem einnig Islendingum megi þykja slíkt mikil tíðindi. Jeg hef einhvern tíma áður í þessu blaði tekið fram, hvað það er, sem að minni hyggju helst tefur fyrir því að rafmagn sje notað eins og mætti, jafn vel á þessu stigi þekkingarinnar eða vanþekkingarinnar, nefnilega hags- munir kola- og oliu-miljónaranna. Þykir mjer það góðs viti, að í landi sjálfs Rockefellers, skuli þeir þarna XI. árg. hafa sigrað, sem halda fram rafmagn- inu. II. Fyrir ísland rennur upp ný öld, þegar rafmagnið hefur sigrað svo sem þarf. Mun þá og verða greiðara fyrir öðru magni, sem enn þá rikara er, þegar það fær að njóta sín, en raf- magnið, og heitir vitmagn. Verður þar til að stefna, að vitmagnið ráði sem mestu um rás viðburðanna og að- farir hinna óæðri afla. Merkileg aflstöð verður ísland, þegar raföldin er komin. Og enn þá merkilegri aflstöð á vitöldinni, ef hún þá kemur, að marki. En á þvi virðist nokkur tvísýna enn þá, hvort ’svo muni verða. Það hefur verið eins og að rofa til fyrir slíku stundum í sögu mannkynsins, en alt af hefur heimsk- an orðið yfirsterkari aftur. Heims- fræðingar býst jeg við telji oss enn þá til þeirra mannkynja, sem köll- uð eru hin heimsku (homo stupidus).* Eigi einungis heimska, heldur jafnvel brjálsemi stjórnar stundum hjá slík- um mannkynjum hinum stórkostleg- ustu fyrirtækjum (það mætti nefna sitthvað úr sögu krossferðanna t. d., og margt annað), en þeir hafa ein- att lítið fylgi og lítinn mátt, sem eru einmitt að vinna það sem mestu varð- ar ; eru stundum taldir manna heimsk- astir eða jafnvel ekki með öllum mjalla.* Hafa oft verið píndir og tekn- ir af lífi. Og mest er það af þessum sökum, sem ekki er lengra komið hjá hinum heimsku mannkynjum en svo, að þó að óþrotleg afllind sje af að taka, ef þekkingin væri nóg, þá brest- ur flesta flest, og alla það sem verst er að vanta, en það er lifsa.fl. Lífið á jörðu hjer er svo ófullkomið enn þá, að það má varla líf heita, heldur tilraun til lifs. Ef menn skildu þetta nógu vel, og vissu eitthvað betur hvað mikið ríður á að vinna til efl- ingar lifinu en ekki dauðanum, þá býst jeg við, að minna væri um styrj- aldir. Er þetta eitt af því sem ein- kennir hin heimsku mannkyn, að lang stórkostlegustu fyrirtækin sem þau ráðast í, eru morð og eyðileggingar slíkar sem nú gerast. Verður þetta því stórkostlegra því meir er þrosk- ast það, sem þeir kalla menning (kul- tur), hjá þeim mannkynjum, sem ekki hafa komist á rjetta leið. Kemur þar fram, þó að menn hugleiði það litt, árangur þess, að einn af þeim sem færastur var um að finna sannleik, var brendur á báli, annar settur í fangelsi, þriðja á enn annan hátt aftr- að frá að vinna eitthvað, sem allir hjeldu hjegóma, en einmitt hefði leitt til þess konar uppgötvana, sem miða tila að koma mönnum á rjetta leið.** Stundum báru þau sannindi sem á- unnist höfðu ekki ávöxt, af því að menn skyldu þau ekki. Menn tigna hjá slíkum mannkynjum spámenn og vitfrömuði fortiðarinnar — án þess þó að skilja þá til fulls — en lítils- virða þá af samtiðarmönnum sínum, sem einmitt eru að halda áfram þeirra verki. III. Ástandið, eins og það er nú á jörðu hjer, er árangur af löngum gróanda, sem meira hefur verið í af vanþekk- ingu en viti. Og það er líkast því, sem mennirnir sjeu nú á tímum að reyna, hvort þeir geti ekki gert jörðina ó- byggilega. Og það er ekki litið, sem þeim verður ágengt. Jafnvel lofts- lagið virðist vera farið að spillast til muna af mannanna völdum. En gleði- legt er það hins vegar, að minn- ast tilraunar. sem gerð hefur ver- ið á þessum timum í gagnstæða átt, rafsigurs, sem miðar að því * Brúnó var t. d. borið á brýn vit- firring, þegar hann sagði frá hinum stórfenglega skilningi sínum á því, að fastastjörnurnar eru sólir. En það var ein af allra stærstu framfarahugs- unum sem hugsaðar hafa verið í nátt- úrufræði. ** Hin rjetta leið er hin vaxandi visku, vaxandi samtaka og vaxandi lífsafL

x

Lögrétta

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.