Lögrétta - 12.04.1916, Blaðsíða 2

66
LÖGRJETTA
að bæta loftslagiö. Og því gleði-
legra er slíks aö minnast sem þaö er
íslenskur maöur, Hörtur Þóröarson,
sem þann sigur hefur unniö. Hefur
uppfundningar hans, til aö eyða þoku,
víöa veriö getiö, og virðist hún vera
merkilegt spor í áttina aö því að ráöa
loftslaginu. Mundi þaö koma sjer vel
víðar en á Suðurlandsundirlendinu,
að geta haft sólskin þegar þarf.
2- 3- ,
Helgi Pjeturss.
„Kastið ekki perlum“.
Grein meö þessari fyrirsögn stend-
ur í io. tölublaði „Suöurlands"
undirskrifuö „Hjeöinn“, og er það
furða, aö nokkurt blaö skuli ljá rúm
jafnlitilmannlegri hugsun og þar
kemur fram.
Presturinn á Ólafsvöllum er búinn
aö búa þar allan sinn búskap, og hefur
eytt kröftum sínum til viðhalds og
endurbóta jöröinni. Og þegar hann nú
er kominn á efri ár, óskar hann eftir
aö fá jöröina keypta fyrir fult verö,
til frambúðar sjer og syni sínum, sem
aðstoðað hefur fööur sinn við ræktun
og viðhald jarðarinnar siðustu árin.
En þetta má ekki svo til ganga, seg-
ir „alþýðublaðiö". Hjeðinn hrópar til
lands og sýslu: Takiö verk gamla
mannsins; sýslan eöa landið verður
aö hirða þau!
Hjeðinn endar þessa heiðurs grein
með því, að geta þess, að þeir, sem
um kaupin sæki á jörðinni, sjeu „góðs
maklegir, eða sannir þurfamenn".
Honum hefur ekki þótt ómenskan
komast nógu langt, nema brigsla.
Ólafsvallaprestinum um fátækt, jafn-
framt og hann skorar á hina frjáls-
lyndu fulltrúa Árnessýslu undir eins
á næsta sýslufundi að hirða kotið,
en hjálpa eitthvað upp á prestinn á
annan hátt, og mátti Hjeðinn spara
sjer það ómak, að sníkja fyrir hann,
sem hefur aldrei þurft á því að halda;
en vel væri ef sama mætti segja um
Hjeðinn sjálfan. Presturinn hefur að
eins farið þess á leit, að sjer
yrði seld jörð, sem hann hefur
unnið á mestan hluta æfi sinnar, fyrir
fult verð, og það Væri skömm fyrir
sýsluna, að vera að hlaupa í kapp
við gamla manninn, og smán fyrir
landið, að honum væri synjað um
kaupin. Eða á landsstjórnin ekki að
styðja að þvi, að ábúendur þjóðjarða
fái að njóta verka sinna? Að minsta
kosti ættu þeir að eiga heimtingu á
að fá verk sín keypt fyrir fult verð.
Stokkseyri 30. mars 1916.
Björn Gíslason.
Biskupsrjettardómur
í máli Arboe prests Rasmussens
í Danmörku.
í haust fjell dómur í máli Arboe
prests Rasmussens fyrir biskupsrjetti
í Danmörku, en þar sem máls þessa
hefur verið lauslega getið í íslensk-
um blöðum, þykir vel hlýða að til-
færa hjer dóm þenna og dómsástæð-
urnar.
Dómarar voru Howard Grön stift-
amtmaður og Paulsen biskup. Dóm-
urinn varð 56 blaðsíður í dómabók-
inni. Urðu dómendur þessir ásáttir
um dóminn, en auk þess gefur hver
um sig sjerstaka yfirlýsing og grein-
ir þær ekki á sín á milli í öðru en um
orðalag dómsins og greiðslu máls-
kostnaðarins. Þar sem nú stiftamt-
maður er formaður rjettarins, þá
verður yfirlýsing hans í þessu falli
sama sem dómur biskupsrjettarins.
En yfirlýsing biskups verður þá líka
lögð fyrir hæsta rjett.
Dómsástæðurnar hafa þá grund-
vallarhugsun, að í rjettarfarslegu
deilumáli um kirkjukenninguna geti
það ekki ráðið úrslitum, hvaða skoð-
un presturinn hefur á einstökum
trúaratriðum, hvort sem þau teljast
mikil- eða lítilvæg. Aðaláherslan
verði að liggja á þvi, hvort heildar-
afstaða prestsins sje fyrir innan eða
utan hin gildandi vjebönd þjóðkirkj-
unnar. Til hlutfallsins á milli-heildar-
afstöðu prestsins og rjettargrund-
vallar þjóðkirkjunnar er svo aftur
og aftur vísað þegar dæmt er um að
hverju leyti presturinn er frábrugð-
inn í kenning sinni í einstökum atrið-
um t. d. i kenningunni um Jesú Krist
sem eingetinn son Guðs, fyrir tilveru
hans, holdgan hans, upprisu og hjálp-
ræðisverk, um kirkjuna* og um skírn-
ina.
Rjettargrundvöllur hinnar dönsku
þjóðkirkju eru grundvallarlögin 3. gr.
ásamt dönskum lögum 2-1 jfr. 2-4-6,
konungalögin frá 1665 ,gr. 1. og
prestaeiðurinn. Auk þess eru konung-
legar tilskipanir, sem hafa löggilt
hina endurskoðuðu handbók, eftir að
prestaheitið komst á 1870, ýmsa nýja
helgisiði, sálmabók og lærdómskver.
Þessar tilskipanir ákveða hina opin-
beru kenningarstefnu hinnar evange-
lisk-lútersku þjóðkirkju siðan 1870.
Merkilegustu atriði dómsástæðanna
eru þessi:-
I.
Þjóðkirkjan er trúarsamfjelag.
Ágreiningurinn um það, hvort þjóð-
kirkjan er trúarsamfjelag eða ekki,
útkljáist með tilvísun í grundvallar-
login. I þeim stendur í 78. gr.: „Þau
trúarsamfjelög, sem greinir á við
þjóðkirkjuna,“ og segja lögin þar
með, að þjóðkirkjan skuli rjettarfars-
lega teljast trúarsamfjelag hvaða
skoðun, sem menn hafa á því í kirkju-
legu eða guðfræðilegu tilliti. Sá, sem
tekst á hendur þjónustu andlegra á-
hugamála slíks fjelags, verður að
hegða sjer eftir þeim reglum, sem það
setur. Vera kann, að oft sje vikið frá
þessum reglum án þess að það sje
átalið, en það getur þó ekki num-
ið þær úr gildi. Og ef kært er yfir
slíku, verður sá„ sem gert hefur sig
sekan í slíkum brotum, að víkja frá
þjónustunni, vegna þess, að þá er
hann tókst hana á hendur, bjuggust
menn við, að hann vildi hegða sjer
eftir þeim reglum, sem giltu innan
fjelagsins.
II.
Játningareinkenni þjóðkirkjunnar.
Hið evangelisk lúterska.
Fullyrðingin um það, að eigi sje
hægt að ákveða hvað sje evangeliskt-
lúterskt, er hrakin með því að benda
á 3. gr. grundvallarlaganna, þar sem
stendur: „Hin evangelisk lúterska
kirkja er þjóðkirkja Dana.“
Þégar orðið „kirkja“ er haft í laga-
máli, þá er það ekki eingöngu trúar-
legt hugtak, heldur verður það hjer
líka rjettarfarslegt hugtak,
og rjettarfarslegt hugtak er ávalt
hægt að ákvarða. Auk þess verður
það i grundvallarlögum að hafa á-
kveðna merking, sem ekki skal ákveð-
ast síðar, þá er einhverjar skipanir
kunna að vera gerðar á kirkjunni. Á-
kvæði grundvallarlaganna hefur að
eins gildi, þegar orðtækið „hin evan-
gelísk-lúterska kirkja“ bendir til þá-
verandi ríkiskirkju, sem hafði þau
játningareinkenni á sameiginlega
kristilegum grundvelli, er ákveðin
voru í dönskum lögum 2-1 jfr. 2-4-6
og konungalögunum frá 14. nóv. 1665
1. gr. Einveldi hennar var afnumið
með grundvallarlögunum, sem breyttu
henni í þjóðirkju, er ríkið studdi,
með trúarbragðafrelsi, en hin evange-
lisk lútersku einkenni hennar eru þó
hin sömu samkvæmt ákvörðun D. L
Löggjöfin á undan grundvallarlög-
unum átti við með orðtækinu evan-
gelisk-lútersk trú, samkv. tilsk. 30.
apr. 1824, 13. gr. og augl. 27. des.
1842, 4. gr., þá trú, sem samkvæmt
konungalögunum og D. L. átti að
vera ríkjandi í Danmörku. Og
þegar grundvallarlögin í 3. og 5- g'r-
viðhafa orðtækið „hin evangelisk-
lúterska kirkja", án nánari ákvörð-
unar, þá getur það eingöngu verið það
kirkjusamfjelag, sem hefur þau játn-
ingarrit til grundvallar, sem talin eru
í D. L. 2—1. Að þetta sje skilningur
sjálfrar þjóðkirkjunnar sjest af hinni
konungl. reglugerð frá 27. ág. 1870,
þar sem löghelgað er þetta orðalag
prestaheitisins: „játningabækur vorr-
ar dönsku evangelisk-lútersku þjóð-
kirkju“, án nánari tilvísunar.
En eftir hinni þjóðkirkjulegu venju,
sem er samkvæm skilningi sjálfra
siðbótarmanna í Augsborgarjátning,
eru og eiga játningarritin og vera
a n d 1 e g u r leiðarvísir til rjettra
útskýringa trúarkenninganna í hei-
lagri ritning, sem er æðsta mælisnúr-
an. Þar sem þau eru andlegur leiðar-
vísir, þá er ekki unt að krefjast af
þeim bókstaflegs samræmis í öllum
smáatriðum og einkum er eðlilegt að
munur sje á hinu verulega og smá-
vægilega í evangelisk-lúterskum
kristindómsskilningi eins Og í öllum
öðrum og það jafnvel innan vjebanda
hins ultramontan-kaþólska. Þó að
þetta geri það að verkum, að tak-
mörkin á svæði kirkjukenninganna
sýnist verða nokkuð teygjanleg, þá er
það eðlileg afleiðing af högum hins
andlega lífs, en þó eru til útmörk,
sem ekki þolist að út fyrir sje vikið.
Þar af leiðir skoðanafrelsi, sem prest-
um er leyft, án þess’að unt sje að gefa
alment gildandi reglur á því sviði.
En af því sprettur sú nauðsyn, að
þegar ágreiningur kemur upp á milli
frábreytinna skoðana presta og hins
venjulega kirkjulega skilnings, þá
verður í hverju slíku atriði að gefa
nánar gætur að því, hvernig slíkum
ágreiningi er háttað. Fremur öliu öðru
ber að gæta að skoðuninni í
h e i 1 d og sambandi hinna frá-
brugðnu kenningu við hana og sömu-
leiðis að framkomu prestsins og
starfi í heild sinni, og eigi d ó m-
stólár að skera úr, þá verður
það aðalatriðið, hvernig heildin með
einstökum atriðum stendur gagnvart
hinum evangelisk-lúterska rjettar-
grundvelli eins og hann liggur fyrir
í hinni dönsku þjóðkirkju.
Það er kirkjuleg venja, sem hefur
lcyft prestum skoðanafrelsi á breiðu
sviði. En ef menn þoldu hinar frá-
brugðnu skoðanir prestanna í einu eða
öðru atriði, þá var það af því, að
heildarafstaða hinna sömu presta var
yfirleitt samhljóða kristindómsskiln-
ingi postulanna og Lúters.
III.
Heildarafstaða
sjera Arboe Rasmusens.
Hún sjest best af hinni nýútgefnu
bók hans: „Um trúarjátninguna og
prestaheitið,“ og út frá henni verður
að dæma um önnur orð hans og fram-
lagðar fullyrðingar.
Það sem er sjerkennilegt við
heildarafstöðu sjera Arbóe Rasmus-
sens er það, að hann hallast að aðal-
foringja hinnar frjálslyndu þýsku
guðfræði. Hann vill burtnema hinn
jákvæða, lúterska blæ þjóðkirkjunn-
ar eins og hann verður að skiljast
samkvæmt grundvallarlögunum, til
þess að allskonar nýtísku stefnur geti
komist að, ef þær einungis hafa ein-
hvern kristilegan blæ. Engin trúar-
setning eða fastákveðið kenningar-
snið á að vera til, er skuldbundið
geti presta á nokkurn hátt.
Hann gerir greinarmun á tvens-
konar evangelíum. Aptiað sje það,
sem Kristur hafi boðað, en hitt sje
vitnisburður postulanna. Hann játar
að vísu, að Lúter hafi hreinsun gert
trúarbragðanna, en hann spurði um
það, hvað postularnir segðu, einkum
Páll, Pjetur og Jóhannes. En við það
megi ekki láta staðar nema. Nú á
eingöngu að snúa sjer til Krists sjálfs,
einblína á hið fyrsta evangelíum, er
hann svo kallar, fjallræðuna, faðir
vor, og dæmisögurnar. Samkvæmt
þessum grundvelli á evangelísk kirkja
áð leggja prestum sínum skyldur á
herðar. Aftur telur hann rangt að
ráðgast við Pál postula um það, hvað
sje rjettur kristindómur. Orð hans
mega ekki gilda sem regla í kristi-
legum sannleika. Ekki á heldur að
leita leiðbeininga í vísindum eða
frjálsri rannsókn. Á endanum
verður það svo sjerskoðun
hvers eins, sem er sann-
1 e i k s s ö n n u n i n í hverju ein-
stöku atriði og eftir því á
svo presturinn að breyta.
Enn þá fleira er talið i dómsástæð-
unum, sem hjer er slept, t. d. orð sjera
A. R. um það, hvað sje meint með
hugtakinu G u ð s o r ð, er hann seg-
ir að guðs orð sje líka í ritum skáld-
anna Goethe og Ibsens og náttúru-
fræðinganna Newton’s og Darwin’s.
Þegar þetta alt er talið og sýnt
fram á árásina, sem í öllu þessu
liggur gagnvart hinu gildandi skipu-
lagi þjóðkirkjunnar, þá verður heild-
arafstaða prests þessa í a 11 a s t a ð i
ó 1 ú t e r s k og þess vegna alveg ó-
samrýmanleg rjettargrundvelli þjóð-
kirkjunnar.
IV.
Kenningarmismunurinn í einstökum
atriðum.
í þessari grein verður niikið felt
úr, því að um þetta atriðu eru 20
blaðsíður í dóminum. Þar sem dóms-
óstæðurnar snúast mest um h e i I d-
arafstöðu prestsins, þá mun
nægja að tilfæra þetta:
Hann útleggur hina p 0 s t u 1-
legu trúarjátningu þannig,
að hún verður aðallega játning t r ú-
arinnar á Guð föður. Þetta
kemur í algeran bága við fræði Lú-
ters hin minni. í mótsetning við þessa
trúarjátning og aðrar játningar þjóð-
kirkjunnar, skoðar hann sonarsam-
band Jesú við föðurinn að eins á
æðra stigi en barnasamband mann-
anna við Guð en ekki mismunandi að
tegund eða veru. Hann vill ekki að-
hyllast hina kirkjulegu kenningu
um guðdómstilveru Jesú i
dýrðinni frá eilífð, sem son-
urinn hjá föðurnum, heldur felst hann
á „svonefnda fortilveru eins og vjer
höfum verið í“. í sambandi við þetta
verður einnig að átelja dóm hans um
kirkjukenninguna viðvíkjandi f æ ð-
i n g J e s ú. Með því að neita, að
nokkur sönn kirkja hafi verið til í
heiminum frá því á dögum hinna
fyrstu kristnu manna, þá afneitar
hann trúnni á heilaga al-
m e n n a k i r k j u og þar með stöð-
ugum vðrkunum heilags anda og
stjórn Krists sem höfuðs safnaðarins.
Um upprisu Jesú eru um-
mæli hans á huldu og að sumu leyti
í mótsögn innbyrðis. Hjálpræðisverk
Jesú verður ekki annað en a ð
gefa oss föðurinn af hinni
sterkju sonarmeðvitund
sinni. Og í frumvarpi til nýs skírnar-
formála vill hann að „faðir vor“ sje
sú eiginlega kristna trúarjátning, og
þar er ekkert minst á gjöf skírnar-
innar eins og hún er skilin í kenn-
ing þjóðkirkjunnar, þar sem þó hin-
um þrefalda skírnarformála er haldið.
V.
Þetta mál er sjerstakt í sinni röð.
Dómsástæðurnar sýna fram á það,
að mál þetta sje alveg sjerstaks eðl-
is og út frá þessum dómi megi ekki
draga ályktanir viðvíkjandi skilyrð-
um fyrir prestþjónustu í þjóðkirkj-
unni alment.
Það hefur verið sagt, að með því
að dæma sjera A. R., þá verði sett
kefli í munn allra presta þjóðkirkj-
unnar. En gegn þessu færa dómsá-
stæðurnar þetta fram:
Þetta er ekki rjett, samkvæmt áð-
ursögðu, þvert á móti verður að
leggja áherslu á það, að þetta mál
er sjerstakt í sinni röð. Hinir aðrir
prestar þjóðkirkjunnar, sem á seinni
árum að einhverju leyti ekki hafa
fallist á eitt eða fleiri atriði í kenn-
ingu kirkjunnar og jafnvel átt ritdeil-
ur við þjóðkirkjuna, þá hafa þeir þó
bersýnilega sýnt það,að afstaða þeirra
er í rauninni innilega samhljóða
grundvallarskoðun játningarr., sem
þjóðkirkjan hefur tekið í arf eftir
siðabót Lúters. En á hinn bóginn er
það sjerkennilegt við A. R., að hann
greinir ekki einungis á við kirkjuna
í einstökum kenningaratriðum, heldur
er heildarskoðun hans og stefna í al-
gerðri mótsetning við jákvæðan lút-
erskan kristindóm, og þcssi mótsetn-
ing hans kemur fram í afneitun hans
á merkum kenningaratriðum. Og hin
sterka árás hans á þjóðkirkjuna,
prestaheit hennar og þröngsýna
skipulag að hans dómi, kemur ekki
af traustinu á því og voninni um
það, eins og Grundtvigssinnar halda
fram —, að skynsemistrúin verði
best yfirunnin með því að lofa henni
að rása með frelsi og jafnrjetti inn-
an þjóðkirkjunnar. Nei, sjera A. R.
hefur alla sína samhygð með þeim
flokki hinnar frjálsu, nýju guðfræði,
sem Harnack er leiðtogi fyrir. Skoð-
anafrelsi innan þjóðkirkjunnar getur
því ekki sýknað sjera A. R. Hans
mál er alveg sjerstakt, svo að dómur
í því getur ekki haft erfiðar afleið-
ingar í för með sjer fyrir þá, sem með
góðri samvisku og hjartanlegu sam-
ræmi við guðsþjónustuskipulag vort
í heild sinni, framkvæma prestsstarf
sitt, þó að þeir í einstöku atriðum
kunni ekki að fallast á kenning
kirkjunnar eins og hún er til vor
komin.
Yfirlýsing stiftamtmanns.
Þessi yfirlýsing verður þá yfir-
dómurinn í máli þessu og hljóðar hún
svo:
„Samkvæmt framanskráðu verður
sjera A. R. að álítast eftir D. L.
2-11-1 0g 2-17-8 jfr. 2-17-7 fallin undir
142. gr. hegningarlaganna og verð-
ur hegningin að vera embættismissir
eftir atvikum. Auk þess skal hann
greiða málskostnað og hinar ákveðnu
þóknanir við prófastsrjettinn ásamt
þóknun til sækjanda og verjanda fyr-
ir biskupsrjetti 500 kr. til hvors um
sig. Meðferð málsins fyrir prófasts-
rjetti og hinn fyrirskipaði málflutn-
ingur fyrir báðum rjettum hefur ver-
ið lögum samkvæmt.
Því dæmist rjett að vera:
Sóknarprestur Skibsted-Lyngby
safnaða Niels Pjetur Arboe Rasmus-
sen skal fyrirgert hafa kjóli og kalli
sem sóknarprestur. Auk þess greiði
hann málskostnað og hinar ákveðnu
þóknanir við prófastsrjettinn, ásamt
þóknun til sækjanda og verjanda fyr-
ir biskupsrjetti og yfirrjettarmála-
flutningsmönnum Asger Dahl og
Bjarne Johnsen 500 kr. til hvors um
sig. Dóminum fullnægt undir aðför
að lögum.
Yfirlýsing biskups.
Biskup er samþykkur framan-
skráðum dómsástæðum og felst því á
ályktanir dómsins í öllu verulegu.
En það er enn þá eitt atriði, sem
kirkjulegur dómstóll getur ekki geng-
ið fram hjá. Þar sem það getur verk-
að á orðalag dómsins og greiðslu
málskostnað verður biskup því að
gefa þessa yfirlýsing:
Samkv. dómsástæðunum sjest það,
að heildarafstaða sjera A. R. er svo
þveröfug við hið evangelisk-lúterska,
og að hann gagnvart þeirri þjóð-
kirkju, sem hann hefur lofað að
þjóna, er algerlega andvígur.. Þessa
mótstöðu sína vill hann ekki lægja,
og því verður honum ekki þolað, að
hann haldi áfram prestsembætti sínu.
Þess vegna skal hann dæmast til að
fyrirgera embætti sinu. En hins veg-
ar skal tekið tillit til þess eins og
frekast er unt, að yfirsjón hans er
andlegs eðlis. Hneykslið, sem
hann hefur gert sig sekan i (D. L.
2—11—1) og brotið gegn „heiðri
köllunar sinnar“ (s. st.) er í því fólg-
ið, að hann kennir ekki „Krists hei-
laga evangelíum“ (D. L. 2—17—7)
eins og D. L. 2—4—6 og 2—1 og
prestaheitið leggja prestum á herð-
ar, og hann með ritum sínum vill
rífa niður hið núverandi skipulag
þjóðkirkjunnar. Hann telst þvi til
þeirra, sem í D. L. 2—17—8 eru tákn-
aðir með orðunum „gæta ekki em-
bættis síns“. Til alls þessa verður að
taka tillit til eins freklega og unt er.
En þar sem hann telst ekki til þeirra í
sömu lögum sem „lifa ósiðlega“, þá
telst rjettara, að hann greiði ekki
málskostnað.
Þar sem nú sjera A. R. með tilliti
til dómsástæðanna verður að skoðast
samkv. D. L. 2—11—1 og 2—17—8,
ennfr. 2—17-—7, 2—4—6 og 2—1 með
sambandi við hegningarlög gr. 142,
þá ber að dæma hann eftir þessum
lagaákvæðum samkvæmt því sem að
framau er tilfært.
Því dæmist rjett að vera:
Sjera Niels Pjetur Arboe Rasmus-
sen skal glata rjetti sínum til þess
að vera prestur í hinni dönsku þjóð-
kirkju sem evangelisk-lúterskri og
þess vegna víkja frá embætti sínu
sem’ sóknarprestur til Skibsted og
Lyngby safnaða. Málskostnaðurinn
og hinar ákveðnu þóknanir við pró-
fastsstjettardóminn, ásamt þóknun til
sækjanda og verjanda fyrir biskups-
rjetti, yfirrjettarmálaflutningsmann-
anna Asger Dahl og Bjarne Johnsen,
500 kr. til hvors um sig, greiðist af
hinu opinbera.
Dóminum fullnægist undir aðför að
lögum.“
Þannig er þá yfirdómur þessi, en
nú er málið lagt fyrir hæstarjett og
þaðan ókomið enn. Mun óhætt að
fullyrða, að öllum vinum þjóðkirkj-
unnar í Danmörku hefur ljett um
hjartarætut eftir þennan dóm og
vona þeir að eins fari fyrir hæstarjetti.
Þeir líta svo á, að játningarlaus
kirkja sje lítils virði og verða flestir
að vera því sammála. Sjerskoðun
hvers eins í trúarefnum getur aldrei
orðið grundvöllur, því að þær skoð-
anir geta verið eins margar 0g menn-
irnir eru.
P r e s t u r.
Nokkrar húseignir
á góðum stöðum í bænum fást keypt
ar nú þegar. Mjög góðir borgunar-
skilmálar. Væntanlegir kaupendur
snúi sjer til SVEINS JÓNSSONAR.
Til viðtals í veggfóðursverslun Sv.
Jónssonar & Co., Kirkjustræti 8, kL
3—6 síðdegis.
Prentsmiðjan Rún.
I