Lögrétta - 26.04.1916, Page 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiÖslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 20.
Reykjavík, 26. apríl 1916,
XI. árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bókaverslun Slgfðsar Eynundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
(Dansk-islandsk Samfund.)
Alkunnugt er, hve grunt hefur ver-
ið á því góða milli íslendinga og
Dana síðustu árin. Meiri kali og fá-
þykkja en ef til vill nokkru sinni áð-
ur. Hefur þetta verið bein afleiSing
st j órnmáladeilanna.
Eigi að siður höfum vjer ætíð átt
trygga vini í Danmörku, menn, sem
höfðu hvorttveggia til að bera, þekk-
ingu á högum vorum og glöggan
skilning á málum vorum, svo glöggan
sem krafist verður hjá mönnum, er í
fjarlægö búa. Hafa þessir menn ætfö
verið reiðubúnir til þess að taka vorn
málstað, þegar þeim þótti á oss hall-
að. Meðal slíkra manna má t. d. telja
Arne Möller, sóknarprest, Aage
Meyer Benedictsen, sem báðir eru af
íslensku bergi brotnir, H. Wiehe, há-
skólakennara og amtmannsfrú Astrid
Stampe Feddersen.
Þessum mönnum hefur þótt það illa
farið, að þessar frændþjóðir, sem hafa
svo margt saman að sælda, skyldu
ekki geta lifað saman í sátt og sam-
úð sem slíkum frændþjóðum samir,
og hafa þeir litið svo á, að þessi stað-
reynd ætti rót sina að rekja til þess,
hve þekking Dana á íslendingum, ís-
lenskum högum og hugsunarhætti
væri af skornum skamti. Þetta hefur
því leitt til þess, að farið var að hugsa-
til þess að koma á fót fjelagi í því
augnamiði að auka þekkingu Dana á
landi voru og þjóð og jafnframt
þekkingu íslendinga á Danmörku og
dönskum þjóðarhögum, greiða fyrir
hagsmunum og áhugamálum íslend-
inga í Danmörku ef svo bæri undir.
Þótt þessum vinum vorum væri það
fyllilega h'óst, að slíkur fjelagsskapur
þyrfti að vera algerlega laus við alla
pólitík, vonuðu þeir, að hann gæti átt
nokkurn þátt í því að útrýma þeim
deilum og missætti milli þjóðanna,
sem stafa af misskilningi einum og ó-
kunnugleik, og verða til þess að bæta
sambúðina.
í fyrstu voru þetta að sjálfsögðu
lauslegar ráðagerðir fáeinna manna.
En er þeir hreyfðu málinu við ýmsa
mikilsmetna menn í Danmörku, varð
sú raunin á, að það fjekk hvarvetna
hinar bestu undirtektir, jafnvel miklu
betri en nokkrum hafði til hugar kom-
ið. Fáþykkjan, sem sambandslagadeil-
an hafði kornið af stað, var bersýni-
lega í rjenun. Einnig lögðu þeir mál
þetta undir álit ýmsra manna hjer í
bæ og fjekk það góðar undirtektir
allra, sem til var leitað.
Það varð þá að ráði að stofna \
lagið, • algerlega ópó
tískt fjelag — í því augnam
sem þegar er tekið fram. Var stofr
þess gerð heyrinkunn í Danmörk
næstliðnum mánuði. Var þá og sam-
in áskorun til manna um að ganga
Hlutafjel. „VOLUNDUR11
Trjesmíðaverksmiðja — Timburverslun
Reykj a vík
hefur ávalt fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku timbri (unnu og
óunnu), vanalegar, strikaðar innihurðir af flestum stærðum og allskon-
ar lista til húsbygginga.
Trygging
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir lítið^verð, er að versla við
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Pappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur,
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
í fjelagið og til þess ætlast, að hún
yrði samtímis birt á íslandi, þótt far-
ist hafi það fyrir vegna samgöngu-
erfiðleikanna. Stóð til að áskorun
þessi væri undirrituð af fjölda manna
úr öllum stjettum auk stjórnenda fje-
lagsins.
Áskorunin er á þessa leið:
Nokkrir Danir og íslendingar,
sem búsettir eru i Danmörku, hafa
stofnað fjelag, er nefnist „Dansk-
islandsk Samfund" (dansk-íslenska
fjelagið).
Tilgangur fjelagsins er að breiða
út þekkingu á íslandi hjá hinni
dönsku þjóð og þekkingu á Dan-
mörku hjá hinni islensku. Fjelagið
mun leita samvinnu við fjelög með
líku markmiði á íslandi og annar-
staðar á Norðurlöndum.
Verkefni fjelagsins er:
a) að auka fræðslu um ísland í
Danmörku og um Danmörku á ís-
landi, svo sem með blaðagreinum,
kenslu i skólum, útgáfu fræðandi
smárita og bóka, — með því að
stofna til kynnisleiðangra til fs-
lands frá Danmörku og ef til vill
einnig frá íslandi til Danmerkur
og með því að gangast fyrir send-
ingu danskra fyrirlestrarmanna til
íslands og íslenskra til Danmerkur.
Fjelagið vill einnig vinna að því,
að þekking og lestur íslenskrar
tungu aukist í Danmörku.
b) að stuðla að því, að íslend-
ingar í Danmörku kynnist betur en
áður högum Dana, einkum i land-
búnaði, svo sem við lengri eða
skemri dvalir úti um sveitir þar, ef
til vill einnig með því að reynt sje
að koma á námsskeiðum handa ís-
lendingum við lýðháskóla o. fl. því
um líku. Einnig með því að leið-
beina íslendingum, sem kynnu að
leita mentunar og atvinnu í Dan-
mörku, svo og Dörium á fslandi.
Vjer undirskrifaðir skorum hjer
með á rnenn, að þeir gangi í
„Dansk-islandsk Samfund“, til þess
að styðja starfsemi þess í þá átt
að efla viðkynningu hinna dönsku
og íslensku þjóða.
Fjelagagjaldið er 2 krónur.
Þeir sem vilja ganga í fjelagið,
snúi sjer til undirritaðra.
í stjórninni:
Aage Meyer Benedictsen,
rithöfundur.
Frú Astrid Stampe Feddersen,
Finnur Jónsson, Arne Möller,
prófessor. sóknarprestur.
Alfred Poulsen, Jón Sveinbjörnsson,
lýðháskólastjóri. kmjkr., cand. jur.
Tuliníus,
ísl. kaupmaður.
Ekki ætti það að vera neitt áhorfs-
mál fyrir oss íslendinga, að taka vel
i fjelagsstofnun, sem gerð er af jafn-
góðurn hug i vorn garð og þessi. Eru
það þvi vinsamleg tilmæli mín til ís-
lenskra blaða að prenta ofanritaða á-
skorun og vekja athygli lesenda sinna
á fjelaginu. Vjer höfum verið þakk-
látir íslandsvinafjelaginu þýska fyrir
góðgirni þess í vorn garð. Ætti oss
ekki að vera minni þökk á fylgi góðra
manna í Danmörku og styrkur að
að því. Hvað sem annars úr fram-
kvæmdum fjelagsins verður, þá er
það víst, að meðan sambandið helst
rnilli landanná, er báðum þjóðunum,
Dönum og íslendingum, það fyrir
bestu, og það gangi svo vel og á-
nægjulega, sem kostur er á. En skil-
yrðið fyrir því er, að samúð og bróð-
urhugur sje ríkjandi á báðar hliðar.
Fjelagið er áreiðanlega spor i þessa
átt. Ekki er það heldur ólíklegt, að
íjelagið, sem væntanlega yrði kunn-
ugt högum vorum og hugsunarhætti,
gæti orðið til þess að eyða ýmsum
misskilningi, sem annars yrði deilu-
efni. Að lokum mundi mörgum um-
komulitlum íslendingum, sem fara til
Danmerkur, mikill stuðningur að
leiðbeiningum fjelagsins, hvort sem
þeir leita þangað til náms eða í öðr-
um erindum. —
Þeir, sem kynnu að vilja gerast
fjelagar, geta snúið sjer til undirrit-
aðs.
Jón Helgason.
Þegnskylduvinnan.
Athugasemdir við fyrirlestur Her-
manns Jónassonar.
Fyrirlestur H. J. urn þegnskyldu-
vinnuna, er hann flutti nokkrum sinn-
um í Reykjavík í vetur, birtist nú
lítið breyttur í siðasta hefti Skirn-
is nýútkomnu. Þar sem nokkrum
skeytum er beint til mín í þessari
ræðu, finst mjer ekki ótilhlýðilegt að
svara fáurn orðum, þótt þess gerist í
rauninni ekki þörf. Þessi fyrirlestur
er hvorki betri nje verri en fyrirlest-
ur Matth. alþm. Ólafssonar, er birtist i
Lögrjettu og gerðar hafa verið ó-
hrekjandi athugasemdir við; fagur-
lega ofinn vefur. hjá báðum, úr hald-
lausum ‘þræði; yfir höfuð farið eins
vel með ótækt efni og kostur er.
Eins og búast mátti við, fer ræðu-
maður litið út í það, hvort heldur
vinnan eigi að vera til beinna nota
fyrir landssjóðinn eða til lærdóms fyr-
ir þátttakendur, hann er auðsjáanlega
„i hvatvet'na b ú i n n“. Þó segir
hann, að sjer sje fyrir mestu að þegn-
skylduvinnan veiti þátttakendum sem
mesta verklega og andlega menning.
Reikninguriim.
Maður skyldi ætla, að H. J. myndi
geta gert sjer það ljóst, að með þegn-
skylduvinnunni skapast enginn vinnu-
kraftur í landinu. Munurinn er sá, að
vinnulýðnum verður safnað saman og
löggjöf og landsstjórn á að fá yfir-
ráð yfir því, hvar unnið verður þenn-
an lögákveðna tíma. Hermann skellir
vitanlega algerlega skiolleyrum við
því þó honum sje bent á það, að
minna verði unnið annarstaðar, vinn-
an dragist með þessu frá heimil-
unum, einmitt þaðan, sem hún síst
má missast. Þessi yfirsjón meðhalds-
manna þegnskylduvinnunnar leiðir þá
út í alls konar bollaleggingar um á-
gæti þessarar undrunarverðu uppá-
stungu. Setur Hermann upp reikning,
sem hann er auðsjáanlega ■ töluvert
hreykinn af; get jeg ekki stilt mig
um að taka hjer upp þetta einkenni-
lega sönnunargagn fyrir ágæti þegn-
skylduvinnunnar; það þurfa sem
flestir að sjá, hvernig reikningurinn
verður hjá Hermanni sjálfum.
Hann gerir ráð fyrir að 750
manns vinni á ári hverju i 12 vikur,
mun sú tala vera nærri lagi. Þess-
um mönnum vill hann svo skifta til
helminga og láta hvorn helming eða
375 manns vinna á sama tíma, annan
fyrri hluta en hinn síðari hluta sum-
ars. Til þess að stýra þessum hóp
ætlar hann 9 verkstjóra, en til flutn-
inga, matreiðslu og annara starfa og
snúninga ætlar hann 21 mann. Lands-
sjóður þarf því að fæða 405 manns i
24 vikur eða 168 daga; reiknar hann
fæðið 1 krónu á mann. Verkstjórun-
um ætlar hann 6 kr. kaup á dag, en
þessum 21 starfsmönnum 3 kr. Þá
gerir hann áætlun um fyrningu og
viðhald áhalda og hesta og vexti af
, andvirði þeirra, setur hann það 20802
kr. og fær með því út hin árlegu út-
gjöld landssjóðs við þegnskylduvinn-
una 108000 kr. Þessi tala er nú að
visu 498 kr. of lág, sú skekkja hefur
orðið á útreikningi á launum verk-
stjóra og starfsmanna, en það hefur
minst að segja, því að það er rniklu
„meira blóð í kúnni“; hann gerir t.
d. ekki ráð fyrir neinum skrifstofu-
kostnaði nje styrk til ferða vinnulýðs-
ins.
Þá kemur tekju megin vinna 375
manna í 144 daga, 8 stunda vinna á
dag og 2 kr. dagkaup auk fæðis, verð-
ur þetta 108000 kr.
Eftir þessum reikningi Hermanns
eiga tekjurnar af þegnskylduvinnunni
cg útgjöldin við hana að standast á.
Þessa niðurstöðu á reikningunum
er Hermann auðsjáanlega ánægður
með. Hann talar ekkert um það, að
vinna þessa fólks hefur að öllu leyti
gengið í sjálfa sig, kostnaður og ábati
stenst á fyrir landssjóðinn, en alt
þetta fólk hefur á sama tíma verið
tekið frá vinnu annarstaðar, þar sem
. vinna þess hefði verið arðberandi;
verður hún með engu móti reiknuð til
lægri fjárhæðar ep, landssjóði var
reiknuð hún. Með þvi að 'nota reikn-
ing Hermanns, nemur vinnutapið i
landinu 108000 kr. árlega, ef þegn-
skylduvinnan verður lögleidd, jafnvel
þótt henni verði hagað svo, að lands-
sióður geti haft hennar npkkurn veg-
inn full not, hvað þá ef farið yrði
að fylgja lærdómsstefnunni út í ystu
æsar. Sanngjarnt væri að reikna þetta
vinnutap mun hærra, bæði vegna
tímatafar við ferðalög og vegna þess,
að vinnan mundi, þegar til fram-
kvæmdanna kæmi, verða int af hendi
um hábjargræðistímann og þá er 2
kr. dagkaup of lítið fyrir fult dags-
verk. En allri þessari miklu fjárhæð
mun Hermann álíta vel varið fyrir þá
menningu, er vinnist við þegnskyldu-
vinnuna.
Sumaraukinn nýi.
Þingið gerði ráð fyrir því, að þegn-
skylduvinnan stæði yfir 12 vikna
tíma og út frá því gengur Hermann
og aðrir, sem um málið hafa ritað
síðan, en hann hefur nú stungið upp
á því að skifta vinnulýðnum til helm-
inga og láta vinna í 24 vikur yfir
sumarið, þetta gerir kostnaðarreikn-
inginn miklum mun lægri en ella
mundi.
Hermann gengur sjálfur út frá
því, að unnið verði að vegagerð og
ýmis konar jarðyrkjustörfum, eða
með öðrum orðum að þeim störfum,
sem nær því er ógerlegt að vinna
nema á meðan jörð er þíð; hvernig
getur hann þá talað um 24 vikna
vinnutíma sem almennan á ári hjer á
landi? Manni sunnan af Balkanskaga
hefði verið trúandi til þessa ókunn-
ugleika en ekki Hermanni Jónassyni.