Lögrétta - 03.05.1916, Side 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 21.
Reykjavík, 3. maí 1916,
XI, árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
iiofúsar fymuúissoúar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síSd.
Sala og skifting jarða.
Eftir Guðmund Friðjónsson.
Þjóðjarðasalan.
Hækkun frá mati.
Þjóðjaröirnar eru nú falaðar til
kaups árlega. Og það er eðlilegt.
Bændur vilja eiga jörðina, sem þeir
búa á og gera til góða. Sá sem gerir
jarðabót og húsabót á jörðinni, sem
hann býr á, vill aö sjálfsögöu hafa
tangarhald á því fje, sem hann legg-
ur í þessar umbætur. Þaö er bæði
metnaðar og fjármunamál.
Sumir náungar vilja aö landið, þ. e.
þjóðfjelagið, eigi jaröirnar og að bú-
endurnir sjeu leiguliðar þjóðfjelags-
ins. Þetta er sæmileg hugmynd í alla
staði og umræSu verS. En nú er svo
háttaS, aS bændaeignir hafa jafnan
veriö margar í landinu, áSur en
þjóöjaröasala var heimtuð. Og þaS
er afkáralegt, að jarSirnar sjeu heimt-
aöar af einstaklingunum handa þjóö-
fjelaginu og mundi ekki ná fram aS
ganga. Og í annan staö eru þjóSjarS-
irnar gerSar falar til kaups ábúendum
aS lögum, eftir því sem dómkvaddir,
eiSsvarnir menn meta þær til verös.
Og meS þeim hætti er þetta mál i
rauninni kljáö og klappaS.
Bóndinn vill eiga jörSina á sama
hátt sem tómthúsmaSur eða embætt-
isþegn vilja eiga húsiS, sem þeir búa
í Enginn vill vera leiguliöi eSa hús-
leigjandi, er hann á annars úrkosti.
Þetta hefur löggjöfin viöurkent um
leiS og hún gerði þjóðjarSirnar falar
til kaups. Hún hefur sannfærst um
þaS augljósa efni, aS eigandi jarSar
gerir yfirleitt betur viö jöröina, sem
hann býr á, heldur en leiguliöi gerir.
Og löggjafarvaldið hefur látiS í
veðri vaka, aS ekki skyldi veröa
níðst á bændunum, sem kaupa vilja
ábúSarjarSirnar, þar sem eiSsvarnir
úrvalsmenn skulu meta hverja jörS,
áSur en salan fer fram.
Stjórnarráðið lítur sínum
augum á silfrið.
En stjórnarráS landsins hefur þetta
mál meS höndum. ÞaS a aS sam-
þykkja matiö. ÞaS þykist víst þekkja
betur til jarSanna, heldur en valin-
kunnir nágrannar og vel viti bornir,
sem jafnan eru v a 1 d i r ú r til þess
starfs. ÞaS hækkar nú hverja jörö,
sem jeg hef spurnir af, frá því er
dómkvaddir menn meta og eiöfestir
og gagnkunnugir annmörkum jarS-
anna. Matsmennirnir veröa einmitt aS
þekkja ókosti jaröanna, því þeir eru
sjaldan n e f n d i r í virSingargjörð-
um, þó Þeir komí t'1 álita og umtals
við viröingargjöröina.
Jeg Þar^ ekki a® kalda spurnum
fyrir um þetta mál, þvi að frjettirn-
ar konia sjálfkrafa. Hjer í sveit hef-
ur stjórnarráöið hleypt upp horjörS-
um, alt a® 5°° kr- ira Þvl sem metnar
voru. Þessar jaröir eru svo kallaöar
Hvammajaröir — kirkjujarðir aö
fornu fari frá GrenjaSarstaS. Þær
hafa verið hátt leigSar um langan ald-
ur, legið undir kúgildaþunga og slætti
til staðarins — landljettar, pestarbæli
og snöggar aö engjum. Nú er þó von
um aS Laxá náist upp á engjarnar
eitthvaS, meS allmiklum kostnaöi, en
tvisýnum árangri. En ef þaS er rjett-
látt aS hækka þessar jarðir í verSi,
vegna þess aS von er um vökvun úr
Laxá á engjarnar, þá væri ekki rang-
látt aö hækka hverja jörö í landinu
frá mati vegna þess, aS rigna muni og
snjóa úr loftinu yfir löndin.
Satt er þaö, aS von er um jarðirnar
í landi voru, að þær taki umbótum.
En meS hverjum hætti? MeS þeim
hætti, aö erfiðiS sje aukiS, sem jörö-
inni sje veitt. Hverjir eiga aS leggja
þaS fram? Auövitaö mennirnir, sem
búa á jörðunum. Nú er svo háttað, aS
flestir bændur eru nálega einyrkjar,
sem aldrei sjá út yfir annríki sitt og
engan hvíldardag geta átt. FjölgaS er
í sífellu á öllum þeim stöðum hjálp-
arhöndum og undirtyllum — sem
hafa með höndum opinber störf. En
samtímis veröa bændurnir og hús-
freyjurnar að fækka sínum hjálpar-
höndum, af því aö þær fást ekki. Um
þessa sívinnandi og svefnlitlu iðju-
menn á svo aö jafna meS því móti, aS
sprengja upp viö þá blásnar þúfur
og ótamin vötn.
Hvað mundi
stjórnarráðið segja?
Jeg veit nú aö vísu aö stjórnarráö-
iö mundi bera fyrir sig sínar ástæður.
ÞaS væri óskaplegt, ef allir þeir gáfu-
menn og mentafrumherjar skyldu
standa orSlausir fyrir einum bónda.
Þeir mundu segja sem svo: Peningar
hafa falliö í veröi en landsnytjar stig-
iö. Þess vegna má ekki selja jarSirnar
eftir fornu hundraðamati.
Þessu svara jeg svo:
Fornt hundraSamat er ekki rjett-
látur mælikvaröi. LitiS hefur veriS á
jarðirnar eins og silfrið og konurnar:
sínum augum hver maSur á þaS og
þaS silfur og þá og þá konuna. JarS-
ir hafa einnig gengið úr sjer. Umsögn
umboSsmanna er fáfengileg. Þeir
vilja ekki missa af umboSsmenskunni
nje umboSslaununum. Sá vilji vakir í
undirvitund þeirra, ef hann nær ekki
upp úr þeim sjálfum vísvitandi. Dóm-
kvaddir menn ættu aS ráöa því alveg,
hvaS jarSir eru virtar. Þeir skilja
best vandann, sem liggur á herðum
bóndans — og miklu betur en stjórn-
arvöldin, sem sitja í sæti sínu og hafa
aldrei lagt saman nótt og dag — t. d.
um sauöburðinn — til þess aS fleyta
sjer áfram, nje heldur aS vinna sýnkt
og heilagt allar árstíöir, svo sem
bændur v e r S a að gera og hús-
freyjur þeirra, til þess aS komast af.
Nú er gott að vera bóndi.
ÞaS segja þeir, sem ekki vita um
þann látlausa annríkiseril, sem bú-
skapnum fylgir, þegar fólkseklan
kreppir aS eins og hún gerir. ÞaS er
satt, aS næstliSiS ár fengust góS erf-
iöislaun, vegna þess háa verös, sem
afuröir búanna • náöu fyrir tilstilli
þeirrar veraldarógæfu og mannkyns-
svivirSingar, sem fer um löndin. En
hvaða vit er í því, eöa þá sanngirni,
aS verSleggja óræktaSar jarðir lands-
ins meS hliðsjón af styrjöldinni?
Hún varir þó ekki nje geysar til
heimsloka. Og þá falla vörurnar í
veröi, þegar morSdjöfullinn slíSrar
asnakjálkann, sem manndrápinu ork-
ar.
Fimm hundraða kotið.
Einar Hjörleifsson getur um kot í
ferðasögu sinni síSastliöiö sumar
noröur um land — sem keypt var fyr-
ir 500.00 kr. og seld sama áriö á
2000.00 kr. Þessi frásögn kemur svo
í nýrri útgáfu aftur í brjefkafla, sem
N. kbl. flutti. Þar meS fylgdu þau um-
mæli, aS kirkjujarðir og þjóSjarSir
væru g e f n a r, eSa verra en gefnar.
Mjer varS starsýnt á þessa frásögn,
aö hún skyldi vera í því blaði lands-
ins, sem mestu viti og sanngirni miSl-
ar lesendum sínum eftir stærS allra
blaöa í landinu. Og jeg mintist þess
um leiS, aS sama blaSiS flutti í fyrra,
eSa hitteSfyrra, brjefkafla frá alþing-
ismanni íslenskum, búsettum í Vest-
urheimi, sem varar íslendinga viS aS
hleypa jörðunum í geip. Hann ber
fyrir sig reynslu Vesturheimsmanna,
sem er á þá leiS, aö háa verSiö á lönd-
unum verður þess valdandi, aS bænd-
urnir örmagnast undir byrSinni, sem
landkaup og frumbýlingsháttur
Ieggja þeim á herSar, og — flosna
upp.
Þá er svo komiö, aS löndin ganga
í sífellu kaupum og sölum. Kaupa-
hjeSnar selja bröskurum og svo koll
af kolli. MeS því móti verður alls
engin rækt lögð viS jarðirnar. Nú er
það kunnugt af innlendri reynslu, aS
þeim jörðum er mestur sómi sýndur,
sem eru í fastri ábúS. Reykvíkingar
þeir, sem eru í hinu háa stjórnarráði
og neðan viS þaS, munu vita um jarð-
ir, sem kornist hafa í afarverS þar í
grendinni, en þó ekki veriö setnar til
sóma eöa gagns.
Langar landstjórnina til þess, aö
jarSirnar komist í hátt verS, til þess
aö veröa píndar meS hestabeit og
rottu-ábúS ?
Afleiðing afarverðs.
Sú er afleiöing háa verSsins á jörö-
unum, að ábúandi neySist til aS
þröngva kosti jaröarinnar, svo aS
hann geti risiS undir byrSi sinni —
Tryg’ging*
fyrir aö fá vandaöar vörur fyrir litið verS, er aS versla viS
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnadarvörum Fappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala.
VandaSar vörur.
Smásala.
Ódýrar vörur,
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavik.
staSiS í skilum meS rentu og afborg-
un skulda sinna. Bóndinn neyöist þá
til þess aö sjúga jöröina og pína hana
á allar lundir. En það kalla jeg aö
pína jöröina, þegar hún er leigS til
hestabeitar og taðan seld af túninu.
Hins vegar er alt selt út úr búinu, sem
hægt er aS selja: mjólk, smjör og
kjöt. Þá er aftur keypt allskonar ljett-
meti fólkinu til framdráttar. Á þeim
kosti vex upp dáðlaus æska. Og þá
eru dyrnar opnaðar fyrir farsóttum
og landlægum berklum, sem taka hers
höndum mótstöSulaus og vanburða
líffæri. Menningin læst og þykist
muni bjarga öllu af flæðiskerinu meS
h æ 1 u m, en hún hrökkur ekki nánd-
arnærri til þess.
ÞaS leiöír af geipiveröi jaröanna,
aö máttlitlir menn neySast til að selja
þær aftur. Gapuxar og glæframenn
flykkjast svo aS þessum hvalfjörum
og láta reka á reiöanum í kaupum og
sölum. Hækkandi verS á löndum og
afuröum skapar ekki þjóöargæfu
fyrst og fremst, heldur aukin fram-
leiðsla og þrifnaöur. Þar er undirrót-
in aö vexti og viögangi þjóöfjelags-
•ins. Eitt er enn, sem geipiverö lands
og jarða færir í aukana, en það er
teningakastiS meS 1 á n s f j e, sem
fiesta menn ginnir til iSjuleysis og
gróöabrallstilrauna um a 11 a r á 11-
i r, sem hægt er aS fálma um.
Vanhöldin, sem verða munu.
Menn, sem sitja í Hliöskjálfshá-
sæti stjórnkænskunnar, sjá aS vísu
landslag í fjarlægSinni og yfirborS
atvinnuveganna. En þeir sjá ekki niS-
ur í kjölinn hversdagslífsins. Þess er
ekki von, því að smámunir hvers-
dagslífsins koma í ljós jafnóðum sem
sólin gengur frá einu eiktarmarki til
annars. Og þeir smámunir dyljast öll-
um, sem eru álengdar. Mjer koma nú
í hug vanhöldin, sem veröa á bú-
skepnum árlega. ViS þeim er alls-
endis ómögulegt að gera, þó aö allur
hugur og öll athygli sje viS höfS. Jeg
hef reynslu fyrir því, mína og annara,
aS vanhöldin á búfjenaSi nema til
jafnaSar árlega á sveitabæ 100 kr.
til 5°° kr., eftir stærS búanna. Jeg
skal t. d. geta um vanhöldin á meSal-
búi, sem mjer er kunnugt um, áriS
sem nú er nýliSiS. En þaS var þ ó
veltiár.
Voráfelli, skyndilegt og afarstór-
brotiS, gerSi um sjöttu sumarhelgi,
drap sex tvílembinga stálpaöa. ÞaS
gerir tap................ 100.00 kr.
Kýr, sumarbær,fjekk doSa
en lifði, aö hálfu gagni,
tap á henni .............. 50.00 —
Fimm ær mistust, tvær
þeirra um sauöburS, en
þrjár á afrjett. ÞaS er sam-
tals (ærin til jafnaðar á
30.00 kr.) .............. 150.00 —
Kýr, haustbær, ljet hálfum
mánuði fyrir tímann, varö
frá hálfu gagni, tap .... 50.00 —
Þrjú lömb vantaSi af fjalli.
Þau mundu gera ........... 50.00 —
Fyrri myndin sýnir sambandsgöng milli tveggja skotgrafaraða hjá Frökkum á vesturherstöðvuunm. Liggja
þau göng í mörgum hlykkjum til Jiess aS þau sjeu hvergi á löngu svæöi opin fyrir skotum óvinanna. Eftir
þessum göngum fara hermennirnir fram í fremstu skotgrafirnar og svo þaðan aftur, en á yfirborði jarðar-
innar sjest þar ekki niaður á ferli. — I lin myndin sýnir framveröi liSs, sem verst bak viö skóg í Frakklandi.
Samtals 400.00 kr.
Þessi vanhöld eru venjuleg, nema
vanhöldin á kúnum. Vöntun af fjalli
í minsta lagi.
Sökum vanhaldanna veröur hver ó-
. vitlaus bóndi aS hafa vaöiS fyrir neö-
an sig, þegar hann gerir áætlun um
getu sína til aS borga kaupgjald og
allar aörar greiöslur, sem á búinu
hvíla. Ef hann kaupir bú og jörö og
býr viö skuldafje aöallega, hlýtur
hann aö gera ráö fyrir vanhöldunum,
ef hann rasar ekki um ráS fram.
Bændur geta ekki 1 i f a S á eöa í
loftköstulum.
„Allir vilja búa.“
Einar Hjörleifsson getur þess í
„Lögrjettu" s. 1. sumar — í ferða-
sögu sinni til Hóla og Akureyrar —
aö „allir vilji búa“. Hins vegar sje
skortur mikill á jarðnæSum; engir
vilji vera í vist og aö þaö hljóti aS
vera úrlausnarefni vitsmunamann-
anna í bændastjett landsins, aö ráöa
fram úr þessum vanda, svo aö báSum
málsaðiljum sje borgiö, og hagnist
vel.
Já, allir vilja nú búa. Rjettara væri
ef til vill aS kveSa svo aS orSi, aS
allir vilji „eiga meö sig sjálfir".
Sá gállinn hefur verið á unglingun-
um um alllangan tíma, aö þeir vilja
ekki annað en þjóta í lausamensku
jafnharSan sem þeir eru fermdir.
Sumir látast ætla í kaupavinnu vor,
sumar og haust og i skólanám aS
vetrinum. Sumir hugsa um kaupa-
vinnu frá sumardegi til vetrarkomu
°& hyggjast munu fá vetrarvist viS
fjárgeymslu hjá Pjetri eSa Páli. Sum-
ir eru á slangri.
Af þessum sökum leiðir þau vand-
ræöi fyrir bændurna, aö þeir hafa
ýmist engar hjálparhöndur, eSa þá
þær hendur, sem viö enga fjöl eru
festar og horfa sín úr hverri áttinni,
og eru vankunnandi til verka, en þó
dýrar.
Nú er þaS auðskiliö hverjum manni,