Lögrétta - 03.05.1916, Blaðsíða 2

76
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mi8-
vikuiegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
lslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlt,
sem fengist hefur viö búskap, aö
hlaupamenn eru lítiö betri en engir
menn til fjárgeymslu. Sitt er á hverj-
um staö sjerkennilegt, bæði hey, úti-
gangsbeit, hættur og landslag, sem
veldur því, að vana menn og kunnuga
þarf til verkanna, svo aö þau verði
unnin í 1 a g i. Bóndinn getur ekki
slept ókunnum mönnum viö fjár-
geymsluna, nje heldur lítt kunnum.
Hann kýs þá heldur aö vinna störfin
sjálfur, heldur en taka verkamenn,
sem kosta töluvert annars vegar, en
spilla afrakstri fjárins hins vegar,
með viðvaningsháttum, og þurfa stöð-
uga tilsjón og tilsögn.
Þaö tjáir ekki að segja sem svo:
Vitsmunamenn bændastjettarinnar
veröa aö finna þaö fyrirkomulag, setn
báöum veröi aö góðu — bónda og
vinnumanni. Bændur hafa boðið a 11
sem þeir geta til samkomulags;
tima um sláttinn, hlunnindi með kind-
ur eöa hest, hátt kaup, gott atlæti,
góðan viðurgerning. En ekkert hrekk-
ur tií. „Frelsisþráin" hamlar. — Þeg-
ar svo hátt er goldið kaupið, aö víst
er, að lausamenska gefur ekki betri
kjör, nje svo notasæl til fjár, sem
vinnumenska, þá segja ungu menn-
irnir:
Jeg þoli ekki ófrelsið,
jeg vil vera herra sjálfs
mín, vera óháður. Svo hlaupa
þessir óháðu menn í sjálfræðið og
reýna það — koma svo ef til vill
eftir fáein ár og vilja þ á fá jarðnæði,
sem ekki er til.
Það gæti verið til, segja jafnaö-
armennirnir, ef landinu væri skift til
jafnaðar, tekið af stóru jörðunum og
þeim, sem afgangs hafa landrými, eða
landspildur vel fallnar til ræktunar,
og fengið í hendur landlausa lýðnurn
til yrkingar og eignar eða þá til erfða-
festu. Þeir segja það og fullyrða.
Eina frelsið,
sem bændur hafa.
Eina frelsið, sem bændur hafa nú
í sálfsmensku sinni, er það frelsi, sem
1 a n d r ý m i ð veitir. Vinnubrögðin
eru svo mikil og látlaus vegna vinnu-
fólkseklunnar og krafanna, sem á
búunum hvíla úr öllum áttum, að
bændastjettin strýkur ekki um frjálst
höfuð í sínum eigin húsum. Von er
þó að bændur vilji ekki afsala sjer
eina frjálsræðinu, sem þeir eiga kost
á — frjálsræði landrýmis-
i n s.
Allir, sem kunnugir eru í sveit, vita
það, hve ilt er að vera í þröngbýli
með skepnur sínar, nema alt sje hólf-
að sundur með girðingum. Búfje
gengur saman og til meins nágrönn-
unum. Af því leiðir sundurþykkja og
úlfúð. Hins vegar er hætt við, að
unglömb — vorlömb — villist und-
an ám, tvílembingar, þegar fje geng-
ur saman af bæjum. Veldur sá glund-
roði tímatöf, tjóni og ergi. Þessa á-
rekstra vilja menn forðast, ef þess er
kostur. Og landrýmið varnar þeim
árekstrum betur en flest annað, þar
sem það er til.
Bændum þykir samvinnuþýðleiki
vinnulýðsins ekki svo mikill, að þeir
geti verið að brjóta sig í mola fyrir
hann, á sviði landskiftingarinnar. Og
það er vorkun.
Sjálfkrafa skifting jarðanna.
Jörðunum er nú annars skift víða
um land, eða svo er það, þar sem jeg
þekki til — sú skifting verður í raun
rjettri sjálfkrafa — á þann hátt, að
feður skiftu jörðinni með börnum sín-
um. Margir bændur, sem setið hafa
á vansetinni jörð, vegna fólkseklunn-
ar, hafa haldið dauðahaldi nálega í
jörðina, til þess að hafa vald á henni
handa börnum sínum. Þessi skifting
eykst í sífellu. Og hún er eðlileg.
Þörfin fyrir víðáttumikla búfjárhaga
eykst eftir því sem búendum fjölgar
á þennan hátt. Fjáreignin er nú mest
orðin í ám. Og sú mikla mergð, setn
stöðugt fer nú vaxandi, krefur þess,
að bithaginn minki ekki, sem hverri
jörð tilheyrir.
Þörf og þrá sauðskepnunnar.
Guðm. læknir Hannesson hefur rit-
að um nýbýlamálið í Búnaðarritið og
víðar. Áhugi hans um það mál er
þakkar verður. Hann gerir áætlun um,
hve stórt svigrúm kindin þurfi til
beitar um árið. Jeg hef ekki áætlun
BESTA FERMINGARGJÖFIN er
í ár eins og endrarnær góð bók.
Af bókum eru bestar gjafir: íslands-
saga Jóns Jónssonar, kr. 4.50, eða Úr-
valsljóð Matth. Jochumssonar, kr.4.50.
Bækurnar fást hjá öllum bóksölum í
- - - - - bænum. - - - - -
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Sá,lin vaknar,
hin nýja saga Einars Hjörleifssonar, fæst hjá öllum bóksölum.
Verð innb. kr. 4.00, í kápu 3.00.
Aðalútsala í Bankastræti 11.
Þór. B. Þorláksson.
hans við hendina. En jeg man það,
að mjer þótti hann ætla kindinni of
lítið land, langt of lítið.
Sumir kunna að brosa að þessari
röksemdafærslu og segja: Þó að þú
segir þetta, að þjer þ y k i áætlun
hans of naum, þá er það engin rök-
semd. — En jeg er þó vanur fjár-
geymslu um meðal-mannsaldur, og
reynslan er ólygin. Hún segir mjer
þá frjett, að sauðkindin er undarlega
frelsisgjörn og ber i sjer mikla útþrá.
Hún unir illa því, að vera setin. Og
girðingar hatar hún „af allri sál
sinni“. Hún vill rása um víðáttu, leita
fyrir sjer um matföng og velja úr
mörgum rjettum það besta. Ef hún
fær ekki þennan vilja sinn, fyllist hún
ólund og gerir ekki það gagn, sem
hún annars getur gert — í frjálsræði
og landrými.
Af þessum sökum er það ljóst, að
sauðfjáreigendur heimta landrými.
Fari svo að flestar jarðir fóstri tvö
bú eða þrjú, eins og nú er algengt í
Þingeyjarsýslu t. d.,þá er landinu full-
boðið — nema öllu verði bylt um og
kýr settar á ræktað land en sauðfjenu
útrýmt.
Gæði afrjettanna.
En þá mundu gæði afrjettanna
verða fánýt. Eins og nú hagar til at-
vinnurekstri bændanna, er máttar-
stólpi hans og undirrót í afrjettar-
gæðunum. Þar tvöfaldast verðgildi
fjárins á tveim mánuðum ársins.
Nautpeningur fær svo sem enga í-
aukning verðmætis síns undir beru
lofti, t. d. geldneyti. Þeim þarf að
tigla til á innigjöf. Af þessum orsök-
um er sauðfjárræktin miklu afnota
meiri í landgæðahjeruðum og fýsi-
legri. Ný samgöngutæki og verslunar-
sambönd kunna að geta breytt þessu.
En bændur geta auðvitað ekki grund-
vallað búsýslu sína á spádómum, sem
ókominn tími á eftir að leysa úr, eða
staðfesta.
Hvað er þá hægt að gera
fyrir nýbýlamennina ?
Þeirri spurningu mundi verða beint
til mín og vonast eftir svari. Jeg hef
nú svarað spurningunni að sumu
leyti. Skifting jarðanna er komin á
rtkspöl og hún heldur áfram í sama
horfi meðan jarðirnar vinnast til
þess, skifting milli sifjaliðs.
Þá eru eyðibýli forn í afdölum og
heiðalöndum, sem nærri liggja sveit-
um. Á þessum stöðum má byggja, ef
lánshjálp er veitt til þessa landnáms.
Það ætti landssjóður að gera, eða þá
R æktunarsj óðurinn.
Ræktunarsjóðurinn langt um held-
ur. Engin ástæða til að brytja þann
sjóð niður og smáagna hann til verð-
launa fyrir unnin jarðabótastörf. Þau
verðlaun lenda mestmegnis i hönd-
um efnabænda, sem bæði g e t a gert
endurbætur sínkr verðlaunalaust, og
haldið þeim áfram, og hins vegar
hafa oft og tíðum fengið upp í hend-
urnar erfðafje til stuðnings sjer, eða
þá góð jarðnæði. Þeim mönnum þarf
ekki að hjálpa, sem eru sjálfbjarga
eða þá betur en svo. En hinum þarf
að veita hjálp til að rísa á legg, sem
ekki geta komið fyrir sig fótunum.
Verðlaun fyrir jarðabætur og smjör-
gerð ættu einnig að falla niður. Það
fje skyldi alt ganga til þess að fjölga
býlum í landinu og bændum.
Sú skifting jarðanna, sem fer fram
að frjálsum vilja bændanna og gerð
er fyrir ættlegginn — hún mun gef-
ast vel. Aftur á móti hefur hin skift-
ing jarðanna allmikla annmarka, sú
skifting, sem löggjafarvaldið kynni
að skipa fyrir um og s k y 1 d a bænd-
urna til með lögum. Jeg á við það,
að komið hefur til tals að setja lög
um þetta efni, sem ákveða skiftingu
jarða, þeirra, sem allstórar eru, til
þess að stofna nýbýli. Sumstaðar hag-
ar svo til, að vel mætti taka af jörð-
um með lagaboði, þar sem miklar
graslendur bíða eftir vatnsveitingu,
sem gera mundi þær enn meiri og
betri, og þar sem væri vel fallið
til túngræðslu í landinu. Mætti leggja
það mál undir ráðanaut Búnaðarfje-
lags íslands, ásamt sýslubúfræðingi
og t. d. hreppstjóra í þeirri sveit, sem
um væri að ræða — hvort sú jörð
skyldi teljast aflögufær til nýbýlis
eða ekki, sem tiltal væri um að skifta.
Hugsanlegt er að nýjar vatnsveit-
ingar í stærri stíl, t. d. á Suðurlandi
og í Skagafirði, opni nýja útsýn til
nýrra landnáma.
En fyrst er að byggja upp þær jarð-
ir, sem nú eru í auðn, en búið hefur
verið á í manna minnum. Og til þess
ætti að hjálpa með lánveitingum og
styrk og þá hjálp á löggjafarvaldið,
þ. e. a. s. fjárveitingarvaldið, að bjóða
fram og leggja á borðið.
Iiandskjörid.
„Vestri“ frá 6. apríl segir um lista
Fleimastjórnarmanna:
„Þar er fyrstur Hannes Hah
s t e i n. Hann er nú tvímælalaust
reyndasti stjórnmálamaður íslands,
þegar alls er gætt, og þvx sjálfsagður
til þess að taka sæti í efri deild þings-
ins. Að þingmannskostum er hann og
flestum íslendingum fremri og sam-
einar flest það, er góðir stjórnmála-
menn þurfa að hafa sjer til ágætis. —
Eins og sjálfsagt er um þá menn, er
standa í fylkingarbrjósti, hefur H. H.
átt bæði meðhalds og mótstöðumenn.
En sú hefur oftast orðið reyndin á,
að mótstöðumenn H. Hafsteins hafa
af reynslunni sannfærst um, að hans
ráð voru heilladrýgst og tillögur hans
heppilegastar fyrir framgang og úr-
lausn málanna, og þessu hefur jafnan
fylgt hyggileg framkvæmd studd ör-
uggum vilja. Má benda á afskifti H.
Hafsteins af ritsímamálinu, fánamál-
inu — og nú síðast stjórnarskrármál-
inu, sem öll hafa i höfn komist, að
meira eða minna leyti fyrir hans full-
tingi.
Og vafalaust munu þessar vörður,
sem H. H. hefur reist sjer, nægja til
þess, að nafn hans sameini fleiri Is-
lcndinga undir merki sitt, en nokkurs
annars manns í landinu.
Annar maðurinn á listanum er
Guðmundur Björnson land-
læknir. Hann hefur nú setið á öllum
þingum síðan 1904, nema 1909 og
1911. Guðmundur landlæknir er að
allra dómi einhver fjölhæfasti gáfu-
maður landsins, langsýnn og víðsýnn
stjórnmálamaður; frjálslyndur út í
ystu æsar og alveg laus við þá logn-
molluværð, sem oft hefur einkent hina
hærri embættismenn okkar, en sí-
hugsandi um landsins gagn og nauð-
synjar, enda mörgu og miklu komið
í framkvæmd. — G. B. er einn þeirra
manna, sem er i ýmsu á undan sinni
samtíð, og hefur því sætt andmælum
margra og þykir ef til vill eigi svo
athugull sem skyldi. Hann sameinar
það flestum betur að vera stórhuga
hugsjónamaður og verklegur fram-
kvæmdamaður. Á milli þessa liggja
ýms smáatriði, sem margir þeirra
manna, „sem lýti sjá við sjerhvert eitt,
en sjálfir aldrei gera neitt“ hengja
hatt sinn á. — En í þessu máli á smá-
munaseminni að vera vikið um reit.
Og í G. B. landlækni er svo mikið
spunnið, að smávægilegar aðfinslur
við hann sem þingmann mega ekki
koma til greina.
Þriðji maðurinn er G u ð j ó n
Guðlaugsson kaupfjelagsstj. á
Hólmavík. Hann kom fyrst á þing ár-
ið 1893 og sat þá samfleytt á þingi
til 1907, og aftur á þingunum 1912—
I9I3-
Hjer er enginn óreyndur flysjungur
á ferðinni, heldur gamall og reyndur
þingmaður, sem fengið hefur ágætis-
orð alla sína þingtíð, og mesti áhuga-
maður um öll þjóðmál og fylgir þeim
málum fast fram, sem hann hefur
tekið að sjer.
Hann hefur og átt frumkvæði að
ýmsum merkum nýmælum, er síðar
hafa orðið að lögum, meðal annars
ræktunarsjóðslögunum, sem hann var
frumhöfundur að, þótt aðrir flyttu
frumvarpið á þinginu, og gaddavirs-
lögunum, sem mættu mótspyrnu fyrst
í stað, en hafa síðan verið lofuð að
maklegleikum. Guðjón sameinar það
flestum þingmönnum fremur, að hann
er bæði fulltrúi sjávarútvegs og land-
búnaðar, þar sem hann hefur verið
búsettur i því hjeraði, þar sem báðir
þessir atvinnuvegir eru reknir með
góðum árangri.
Allra manna duglegastur var Guð-
jón að knýja fram fjárbeiðnir síns
kjördæmis, og áreiðanlega er enginn
á hinum listunum, sem þekkir jafn vel
þarfir og kröfur Vestfjarða og hann.
Eftir frjettum og undirtektum
manna í öllum landsfjórðungum má
gera sjer góðar vonir um, að þeir
þrir menn, sem nefndir hafa verið,
nái kosningu. Enda er það sannast
sagt, að landsmenn mega v e 1 við það
una.
En auk þess getur og vel skeð, að
4. maður á listanum, BríetBjarn-
h. j e ð i n s d ó 11 i r, fljóti inn líka, ef
konur sameina sig nokkurn veginn.
Hvað sem segja má um Br. B., þá er
það víst, að hún hefur einna mest
stjórnmálavit af íslenskum konum, og
engin þeirra hefur int nándar nærri
jafn mikið starf af hendi i þarfir
kvenrjettindamálsins og hún. Hún tal-
aði, meðan aðrar konur þögðu, ýtti
við þeim og hvatti til þess að heimta
sinn rjett.
Fimti maðurinn á listanum, S i g-
urjón Friðjónsson, er alkunn-
ur vitsmunamaður, pi'ýðisvel ritfær
og áhugasamur um stjórnmál..
Hinir bændurnir eru allir meira og
minna kunnir sem merkisbændur, og
hafa gegnt fleiri og færri trúnaðar-
störfum hver í sínu hjeraði.“
Háseta-verkfall
á ísl. botnvörpungum.
Nú um mánaðamótin gerðu háset-
ar á botnvörpungunum hjer verkfall,
gengu í land frá skipum, sem þá voru
hjer inni og tilbúin voru til útferðar
á veiðar, en af öðrum gengu þeir
jafnframt og þau komu inn. Tilefn-
ið var svohljóðandi samþykt, sem
gerð hafði verið á fundi Hásetafje-
lagsins 27. f. m.:
„Þar eð þeir timar eru úti með
aprílmájiuði, er samið hefur verið
um fast verð á lifur við útgerðar-
menn, ályktar fundurinn að allir fje-
lagsmenn skuli tafarlaust ganga í
land af togurum, fáist ekki lögskráð
samkvæmt lögum Hásetafjelagsins."
Fyrirmælin í lögum Hásetafjelags-
ins, sem hjer mun vera átt við, eru
svohljóðandi:
„Enginn fjelagsmaður má láta skrá-
setja sig á togara fyrir minna kaup
en hjer segir: 75 kr. um mánuðinn
og 'fæði, ennfremur alla lifur, sem
skiftist jafnt milli skipstjórans, stýri-
mannsins, bátsmannsins og hásetanna.
Skal það vera á valdi skipstjórans,
hvort matsveinn er ráðinn upp á lifr-
arhlut eða ekki. Lifrin sje seld hæsta
verði, sem unt er að fá, án tilhlutunar
frá útgerðarmanni, sem þó eigi kost
á að kaupa lifrina hæsta verði, er aðr-
ir bjóða.“
Nú er til samningur milli útgerðar-
roanna og Hásetafjelagsins um lifrar-
verðið, gerður 16. febrúar siðastliðinn
vetur, og er hann svohljóðandi:
„Á sameiginlegum fundi, er við
undirritaðir stjórnarmenn í Fjelagi ís-
lenskra botnvörpuskipaeigenda og
Hásetafjelags Reykjavíkur höfum
átt með okkur í dag, höfum við sam-
ið svo um, að hásetunum á botnvörpu-
skipum og öðrum þeim, sem lifrar-
hlutur ber, skuli greitt fyrir hvert fat
lifrar, sem fult er og í land er flutt,
kr. 35.00 — þrjátíu og fimm kr. —
um næstkomandi tvo mánuði, mars
og apríl, en eftir þann tíma skal lifr-
arverðið vera hið almenna, sem borg-
að er í Reykjavík, nema stjórnir
beggja nefndra fjelaga komi sjer
saman um fast verð til þess tíma, er
síldveiði hefst í júlímánuði."
Undir þennan samning hafa skrif-
að fyrir hönd botnvörpueigenda Th.
Thorsteinsson, Thor Jensen, Jes Zim-
sen og Aug. Flygenring, en fyrir hönd
Hásetafjelagsins B. J. Blöndal, J. S.
Húnfjörð, Jón Bach og G. B. Krist-
jánsson.
Enginn efi getur leikið á því, að
þessi samningur er enn i gildi, nje
hinu, að i honum sje ákveðið, hvernig
lifrin skuli borgast hásetum fram i
júlí í sumar. En nú um mánaðamótin
verður sú breyting á, að fasta 35 kr.
verðið stendur ekki lengur. Tilgang-
urinn með samþykt Hásetafjelagsins
27. f. m. virðist eiga að vera sá, að fá
framvegis, eins og áður, fast verð á
lifrina. Samkomulagsmál gat þetta
verið milli útgerðarmanna og Háseta-
fjelagsins samkvæmt samningnum.
En Hásetafjelagið fer út fyrir samn-
inginn, þar sem það í tilefni af atriði,
sem áður er um samið, heimtar verk-
fall af fjelagsmönnum, ef eigi sje full-
nægt nýju skilyrði. Lögr. veit ekki,
hvað gengið hefur á undan fundar-
samþykt Hásetafjelagsins, eða hvaða
fastaverð þeir hafa hugsað sjer á
lifrinni framvegis, og því er engan
veginn svo varið, að deiluatriðin sjeu
skýr og ákveðin. Það eru, meira að
segja, engin bindandi ákvæði til um
það, hverjir sjeu eigendur lifrarinn-
ar í afla botnvörpunganna, hvort
heldur útgerðarmenn eða skipverjar.
En það er gömul venja, að skipverj-
ar hafi lifrina. Hásetarnir vilja fá það
fastákveðið, að lifrin sje þeirra eign,
en útgerðarmenn hafa ekki viljað játa
þvi, en hins vegar hafa þeir ekki gert
neinar tilraunir til þess að rifta venj-
unni og svifta háseta lifrarpeningun-
x:m. í samningnum frá 16. febr. er
ekkert talað um, hvort hásetar geti
selt öðrum en útgerðarmanni sínum
lifrina, en í lögum Hásetafjelagsins
er gert ráð fyrir, að þeir geti það,
en útgerðarmanni áskilinn forkaups-
rjettur. Gangverð lifrartunnunnar
kvað hafa verið nú um tíma að und-
anförnu 60 kr.; svo að útgerðarmenn
hafa grætt vel á lifrinni enda þótt
þeir hafi borgað hásetunum 35 kr.
fyrir tunnuna.
Eftir því sem rjettorður maður,
sem þessum málum er kunnugur, hef-
ur sagt Lögr., þá hefur það frá upp-
hafi botnvörpungaútgerðarinnar ver-
ið venja, að skipverjar skiftu milli
sín lifrinni úr aflanum, án þess að
nokkru sinni hafi verið um það sam-
ið milli þeirra og útgerðarmannanna.
Venjan kvað vera tekin eftir Englend-
ingum. Alt fram að siðastl. ári var
lifrarverðið stöðugt, eða lítt breyti-
legt, um 10 kr. á tunnunni, eða þar
um bil. En í fyrra hækkaði það upp
í 18 kr. Þegar „Mars" botnvörpung-
ur fór að afla fyrir bæinn í fyrra,
síðari hluta árs, borgaði útgerðarfje-
lagið skipsmönnum 40 kr. fyrir lifrar-
tunnuna. Lýsið hafði þá hækkað svo
mikið í verði. Frá byrjun þessa árs
hefur hásetum verið borgað fyrir lifr-
1 ina miklu hærra verð en að undan-
I
j förnu, og með samnmgnum frá 16.
febr., sem áður er getið um, er verð-
ið fastsett 35 kr. til aprílloka. Lifr-
arpeningarnir eru nú orðnir miklu
meiri upphæð en sjálf hásetalaunin.
Mánaðarlaun háseta á botnvörpung-
um kvað vera 75—125 kr. auk fæðis.
En lifrarpeningarnir eru sagðir vera
til jafnaðar 10—12 kr. á dag, eða
300—400 kr. á mánuði, og jafnvel
dæmi til þess að þeir hafi orðið hjá
einstaka manni fullar 500 kr. á mán-
uði. Þetta eru há laun. En vinnan
er sögð erfið, einkum svefntími oft
lítill og óákveðinn.
1