Lögrétta - 10.05.1916, Blaðsíða 2

So
LÖGRjÉTfA
Myndin sýnir borgina Valona í Albaníu, sem veriS hefur deiluefni
milli Grikkja og ítala. ítalir tóku hana áSur en þeir fóru i stríöiö, í des.
1914, en nú er alt i óvissu um framtíö Albaníu-
hagshliöinni, og um hana vildi jeg
segja fáein orö. Þar er hægra aö fóta
sig en á uppeldisspádómunum. Hana
á aö vera hægt aö sýna í tölum, ef
hún er tekin út af fyrir sig. Og ef
útkoman af því veröur efnatjón fyrir
þjóSina, þá getur hver einstakur fyrir
sig vegiö þaö og metið, hve mikils
viröi öll uppeldisáhrifin af þvingun-
arvinnunni veröi á móti tjóninu.
Einar Helgason reiknar vinnutap
þeirra, sem inna þegnskylduna af
hendi, þessa þrjá mánuöi, 300 kr.
Þegar tekiö er tillit til þess, aS tals-
verSur tími hlýtur aö ganga til feröa
til og frá vinnunni, þá veröur tíma
tapiö alls eitthvaö um 100 dagar virk-
ir- — Nema svo sje, aS ferðatiminn
ætti aö dragast frá vinnutímanum —
ætti lika aö kenna ungu mönnunum
aö ferðast. Reiknar þá E. H. 3 kr.
á dag, auk fæöis, og virðist þaö nokk-
uö hæfilegt.
En þetta er ekki nema nokkur
hluti efnatjónsins, er þegnskyldan
veldur. Hinn hlutinn kemur á fram-
leiðslu þjóöarinnar. Sætu mennirnir
kyrrir heima, mundi allur fjöldi þeirra
stunda atvinnu viö framleiöslu, annaö
hvort viö sjó eöa land. Þegar þeir
færu, tapa framleiSendur arðinum af
vinnu þeirra. En hver er hann?. Þaö
mun láta nærri, aö meðalmaður afli
á dag tveggja ærfóðra heys. Sje nú
brúttóarður ærinnar í meðalárferSi
talinn 12 kr-, þá skaðast landbónd-
inn um 20 kr. viö hvert dagsverk, er
hann missir, þegar dregin eru frá
daglaun og fæði (c. 4 kr.) Og sje
arðurinn af dagsverki við sjó talinn
þriðjungi hærri en viö landbúnaö, kr.
30.00, og sje gert ráö fyrir, aS sjávar-
útvegur og landbúnaður leggi til sinn
helming þegnanna hvor, þá verður
jafnarskaði á hvert dagsverk kr.
25.00.
Þaö er bersýnilegt, aö E. H. fer
ekki lengra í útreikninginn, af því aS
hann mun ganga út frá því, að fram-
leiðandinn geti fengið aöra menn, eöa
mann, í staö þess eöa þeirra, sem
fara, svo aö ekki sje um neinn bein-
an skaöa aö ræöa fyrir hann. En ekki
tjáir aö gera ráö fyrir þessu. Þaö er
fyllilega rjettmætt, aö M. Ó. efar þaö
i ræöu sinni, aö fólk fengist til allrar
þeirrar vinnu, sem hann og aðrir
þegnskyldumenn vilja aö landstjórn-
in láti framkvæma — rjettmætt af
því, aö fólkið er blátt áfram ekki til,
nema þaö sje tekið frá framleiöslunni.
Og þetta vill hann þó gera meS þving-
unarlögum. En fólk, sem ekki er til,
er jafnófáanlegt fyrir framleiöendur
sem fyrir landsstjórnina. Hjer veröur
því fyrst og fremst aö taka til greina
þetta atriði — framleiðsluhnekkinn
í landinu, því að hann er langþýð-
ingarmesta atriöiö í þessu máli.
Áætlun mín, um hag og óhag af
þegnskylduvinnunni, verður þá þann-
ig '•*
í stað þegnskyldra manna ræöur
landsstjórnin 800 verkamenn í 3 mán-
uði, til aö inna af hendi fyrirhugað
starf þeirra. Þaö verða hjer um bil
77 virkir vinnudagar á kr. 4.00
hver................. kr. 246,400 00
Sje þetta sama starf
unnið í þegnvinnu, geri
jeg ráö fyrir, að alt
að helmingur þessarar
upphæöar gangi í
stjórnar- og umsjón-
arkostnað, útlagöan
feröakostnaö þegnanna,
fæöi þeirra og annaö,
sem þeim þarf aö
leggja, umfram dag-
launamenn, sem og i
vinnutap fyrir þaö, aö
mennirnir eru óvanir,
og skoöaöir fyrst og
fremst sem lærisveinar.
Sje þetta alt til samans
gert ................— 121,400.00
verður eftir hreinn
hagur landssjóös af
þegnskyldunni.........kr. 125,00000
Á móti þessum hag landssjóðs
kemur:
1. Atvinnumissir 800
þegna i 100 daga
= 80,000 dagsverk
á kr. 3.00......... kr. 240,000.00
2. Vinnumissir fram-
leiðenda, sama tíma
= 80,000 dagsverk
á kr. 25.00 .......— 2,000,000.00
Samtals kr. 2,240,000.00
* Jeg geng út frá mannatölu E. H.
og reikna landssjóöi sömu daglaun
fyrir verkamenn sem framleiðendum.
Hjer frá dregst hagur
landssjóös ..........— 125,000.00
Verður þá mismunur kr. 2,115,000.00
Tveim miljónum eitthundrað og
fimtán þúsund krónum tapar þá þjóð-
fjelagið á ári á öllu braskinu. Þetta
kostar þessi þriggja mánaöa þegn-
skóli-
Um þessar tölur kann sitt aö sýn-
ast hverjum. Svo yrði það máske of-
an á, aö borga þegnunum daglaun
fyrir feröadaga. Við það dregur úr
skaða þeirra, en hagur landssjóðs rýr-
ist um sömu upphæð, svo þaö hefur
engin áhrif á útkomuna. Sumum kann
að virðast hagur framleiöenda af
vinnunni nokkuö hátt settur. En á þvi
stendur öll framleiösla í landinu, sem
aröur vinnunnar fer fram úr því, sem
borgað er fyrir hana. Og af þeim
mismun veröur alt að takast: lifs-
uppeldi framleiðenda, viðhald húsa,
gripa, skipastóls, veiðarfæra og á-
halda, eftirgjöld jarða, húsaleigur,
rcntur af skuldum, opinber gjöld 0. fl.
Og þó svo væri nú, aö vinnuarður
framleiðenda væri hjer talinn fullhár,
þá fullyrði jeg, að skaöi þjóðarinnar
er ekki of hátt settur.
Þaö er sem sje aðgætandi, að auk
þessa beina taps veröa framleiðend-
ur fyrir óbeinum skaöa- Fyrir það
að landbóndann vantar einn — má-
ske eina verkmanninn, um heyskapar-
tímann, veröur hann aö færa saman
búið; þaö veröur of lítið til að bera
þann kostnað sem á því hvílir, og
rjettir máske seint eða aldrei viö.
Viö sjóinn verður faöirinn að setja
upp bátinn sinn, er hann missir son-
inn í þegnskylduna, og verður sjálfur
aö ráðast á skiprúm hjá öörum. Hann
missir þvi tvo hluti með syninum i
staö eins, og hefur aö eins sinn eina
hlut eftir af 3 áöur. Heimili gamal-
menna og ekna, sem missa einu fyr-
irvinnuna, og sem gætu bjargast með
henni, verður aö takast upp. Hver
verður skaöi hreppasjóöanna þar?
Allur þessi óbeini skaöi, og fleiri
tegundir hans, sem hjer veröa ekki
taldar, mundi líklega vega hátt upp
í beina tapið á ýmsum stööum. En
af því aö hann mundi verða mjög svo
misjafn eftir kringumstæðum ein-
staklinganna, er ekki unt aö gera á-
ætlun um hann.
En vegið mun hann geta upp á
móti þvi, sem vinnuarður framleið-
enda kynni aö vera of hátt reiknaður
hjer.
Enn mætti í sambandi við óbeina
skaöann setja fram þá spurningu:
Þegar námsmenn og lausamenn hafa
veriö matvinnungar aö sumrinu, af
hverju eiga þeir þá aö kosta nám
sitt, af hverju eiga þeir að lifa vet-
urinn eftir?
Þaö vita sem sje allir, að þegn-
vinnutiminn hlýtur aö falla saman viö
bjargræöistima landsins, og er í
mörgum árum, jafnvel flestum, jafn-
langur honum-
í Austra-grein sinni kveöur S. G.
það ekki ofvaxið því opinbera, aö
halda viö heimilum þeim, sem mistu
fyrirvinnu sína í þegnskylduna. Það
er nú svo. En ef landssjóður á nú aö
leggja fram gripafóður á móti sum-
arheyskap eins manns á sveitaheimili,
og jafna verslunarreikning sjómanns-
ins á móti þriggja mánaöa fiskafla
1 manns — og máske báts —, þá
fara þessir menn og vinna þeirra
aö veröa honum nokkuð dýrkeypt,
á móts viö daglaunavinnu, þá
mundi hann fara aö lækka óþrifa-
lega hagurinn, sem jeg hef talið
landssjóði. Þaö því fremur, sem slík
heimili eru ekki fá, sjálfsagt talsvert
fleiri en S. G. virðist gera ráð fyrir.
í ræöu sinni um framtíðarhorfur,
i 4- tbl. Lögr., 26. jan. þ. á., lýsir
Jón Þorláksson verkfræöingur því
greinilega, hve afarfátt verkafólk er
í landssveitunum víðast hvar hjer á
landi. Og í sinni „Fram“-ræðu i 2.
tbl. sama blaðs, getur M. Ó. þess, að
óhæfilega margt fólk sje flutt úr
sveitunum til kauptúnanna og kaup-
staðanna. Báðir eru þeir á rjettri leið,
og sýna hjer þekkingu á ástandinu.
En þar sem J- Þ. byggir svo á þessari
þekkingu ýmsar íhuganir og uppá-
stungur til umbóta, þá verður þetta
ástand hjá M. Ó. til stuðnings þegn-
skylduhugmyndinni. Það á aö veröa
til viðreisnar landbúnaðinum, aö ald-
urhniginn, oft marguppgefinn ein-
yrki, sje sviftur syninum — helst
dótturinni líka — þegar hann er til
muna farinn aö geta ljett á honum
byröinni og búiö getur farið aö kom-
ast úr margra ára kreppu, stafandi af
vantandi fyrirvinnu? En að eins um
þrjá mánuði! segja þegnskyldumenn.
Jú, jú, — að eins eitt heilt sumar —
eitt ár; um það munar ekkert. Eins og
búið gæti hvílt sig eitt ár, líkt og
björn sem liggur í híöi, og tekið
svo aftur til óspiltra málanna, eftir
hvildarárið, í sama ástandi, eins og
það var í á undan því!
En þá er sjávarútvegurinn, þang-
að hefur fólkið.streymt, og þar er þó
af nógu að taka, munu þegnskyldu-
menn segja. Þá lít jeg á þessi orð
J. Þ.: „Um sjávarútveginn er það
kunnugt, að þar er alt í uppgangi,
ekki um annað hugsað en að færa
út kvíarnar“ o. s- frv. Þetta er rjett.
En af hverju er það svo? Af því
að þangað hefur megnið af vinnu-
krafti landsins flutst. Og það er þessi
kraftur, sem öllu öðru fremur er vald-
ur að uppganginum.
En tökum svo á burt tilfinnanleg-
an hluta af þessum krafti. Tökum t.
d. botnvörpungum vorum, mó-
torbátum og fiskibátum og leggjum
þá í híöi eitt sumar til samlætis land-
búnaðinum. Og sjáum þá til, hve
uppgangur sjávarútvegsins verður
risavaxinn.
Kæmist þegnskyldan á, þá er eigi
aö eins tekið fyrir kverkar allra fram-
fara í framleiðsluatvinnuvegum
landsins, frá því sem nú er, heldur
núverandi framleiðslu stórum hnekt.
Það getur hver maður sjeð, sem vill
í alvöru íhuga það, sem jeg hef hjer
sagt- Einhverja getur máske greint á
við mig um stærð hnekkisins. En
alla daga verður hann mikill.
Og það er sorglegt, ef nýtir menn
gerast til þess, að berjast fyrir fram-
gangi mála, sem ríða tilfinnanlega í
bág við aðalatvinnuvegi þjóðarinn-
ar og drepa niður framleiðslu lands-
ins. Þegar öllu er á botninn hvolft,
þá stendur þó öll þjóðartilveran á
framleiðslunni og — henni einni.
Það gæti, eins og von er á, hent
unglinga og lítt þroskað fólk, að
hlaupa eftir hugsjónum, fljúgandi á
vængjum vindanna,og gleyma að taka
tillit til hins raunverulega, til hvers-
dagslifsins og hversdags þarfanna
(sem þykja svo hugsjónasnauðar).
En slíks ætti ekki að vera að vænta
frá þroskuðum og ráðsettum mönn-
um. — Þeir ættu að vera færir um
að líta á fleiri hliðar hvers máls en
eina.
Því er nú svo farið með fram-
leiðslu-atvinnuvegi þessa lands, að;
þeim stendur aðallega eitt fyrir þrif-
um, og þetta eina er — skortur á
vinnukrafti. Þetta á að visu máske
einkum við landbúnaðinn. En þó frá
honum hafi streymt fólk til sjávarins,
þá er alls ekki því að heilsa, að þar
sje of mikið af fólkinu- Nei, þar er
ettn tilfinnanlegur skortur á verka-
fólki. Og af hverju? Af þvi að sá
atvinnuvegur hefur ótæmandi mögu-
leika til vaxtar og útfærslu, ef hann
að eins vantar ekki fólkið. S t ó r-
f e 1 d a r framfarir í landbúnaði eru
háðar fleiri skilyrðum með fram; en
sjávarútvegurinn nálega að eins þessu
eina-
Og hvað er svo æskilegra, og að
hverju fremur keppandi hjer á landi,
en vexti og þróun framleiðslunnar ?
Og hvað á fremur að jarðast eji
það, sem henni getur orðið til
hnekkis ?
Þegnskyldumenn vilja auka stór-
um opinbera vinnu hjer á landi
— byggja vegi, brýr og hafnir, býli
rækta, klæða land — og þar er jeg
fús til að fylgjast með þeim, og tel
ekki, að þjóðin ætti að kinnoka sjer
við, að leggja nokkuð í sölurnar til
þessa, máske nokkuð meira en að
undanförnu. Þó þarf slíkt að vera
með allri gætni, og ávalt með hæfi-
legu tilliti til gjaldþols og ástands
atvinnunnar. En þetta má ekki byrja
með því, að kippa fótu.num undan
atvinnuvegunum, sem þó borga brús-
ann, þegar til alls og alls kemur.
Þá munu þegnskyldumenn spyrja,
hvernig jeg vilji fá þetta unnið, þeg-
ar ekki megi taka verkamenn frá
framleiðslunni til að framkvæma
vinnuna, og hjer sje eiginlega hvert
mannsverk, til opinberrar vinnu, tek-
ið frá henni, beint eða óbeint. Slík
spurning er rjettmæt, og vil jeg leitast
við að svara henni.
Það er vitanlegt, að framleiðslu
vora vantar, fremur öllu öðru, vinnu-
kraft. Og hvert dagsverk, sem frá
henni er tekið, skaðar þjóðfjelagið
um 25 kr. eftir áætlun minni- Við
þyrftum því að fá vinnukraft að, eins
og einhverntíma mun hafa komið til
tals. Þetta ætti að gera, og byrja með
opinberu vinnuna. Fá útlenda verka-
menn til hennar, aðra en verkstjór-
ana. Og þetta jafnvel til þeirrar
vinnu, , sem nú er árlega framkvæmd
í landinu. Því fremur ef hana ætti
að auka. Þá gætu landsins börn unn-
ið að framleiðslunni, öll og óskift,
og komið atvinnuvegunum svo langt
upp, sem annars mannfjöldinn leyfir.
Og kostnaðurinn af útlendinga-
haldinu? kunna menn að spyrja. Að
svo miklu leyti sem hann fer ekki
fram úr núverandi árlegum kostnaði
til opinberra verka, borgast hann eins.
En sje vinnan aukin, þá er það til-
tölulegt smáræði fyrir þjóðina i heild
sinni, að leggja fram þann auka-
kostnað, samanborið við það, að taka
til hans aðalstoðina undan atvinnu-
vegunum-
Framleiðslan og atvinnuvegirnir
fyrst af öllu. Það er á því sviði, sem
einkum þarf að leggja fram vit og
krafta. Það er að segja, til að styðja
en ekki fella.
Ekki veit jeg hvar þegnskyldumenn
finna þessa ungu menn, er þeir gefa
í skyn, að lítið starfi, og því gætu
mist sig í skylduvinnuna. Jeg þykist
þekkja hið gagnstæða, að allir kraft-
ar eru notaðir um bjargræðistimann
til hins ítrasta, bæði til sjós og sveita.
Jafnvel ekki hægt að fá 10—14 ara
börn til vika i sveit frá kauptúnum
eða fiskiþorpum, af því að alt þarf
þar að nota, og hrekkur varla til.
Jeg get ekki hugsað mjer, hverja þeir
meina, nema ef vera kynni einhverja
fáa efnamannasyni í bæjum eða kaup-
túnum, er stunda nám yfir veturinn,
og hafa svo ekki neitt ákveðið starf
að sumrinu. En ekki tjáir að stofna
atvinnuvegum landsins í hættu, að
eins til að ná í þessa fáu pilta. Af
tvennu teldi jeg þá heppiiegra, að
þvinga þessa ungu menn með lögum
til að gefa sig í daglaunavinnu hjá
framleiðendum að sumrinu. Jeg ætla
þó ekki að bera fram þá tillögu, því
að mjer er illa við allar þvingunar-
ráðstafanir að nauðsynjalausu, en
bendi að eins á þennan veg þeim, sem
þeim unna.
Aftur veit jeg það, að meira en
nóg er af vinnuleysingjum við sjó og
í kauptúnum að vetrinum, af þeirri
einföldu ástæðu, að þá er þar, sern
oftast, enga atvinnu að fá. Og það
væri þarfara og þjóðfjelaginu hollara
starf, að finna ráð til umbóta á þessu,
að hugsa út og stuðla að einhverri
vetraratvinnu fyrir þetta fólk, en að
taka frá því þann tíma, sem það þarf
að nota, til þess að afla sjer viður-
væris bæði sumar og vetur.
Það væri til verúlegra bóta, ef
þegnskyldumenn eða aðrir vildu beina
hugsjónaauði sínum í þessa átt.
Loks ætla jeg þá að víkja að því,
hvernig mál þetta er lagt fyrir þjóð-
ina. Hún á að greiða atkvæði um
þegnskylduvinnu. En þetta er aðj
eins nafn á hugsjón eða hugmynd,
sem að vísu hefur nokkuð verið lýst
að því leyti, hvað hún hefði að geyma
— þriggja mánaða þvingunarvinnu
manna 17—25 ára — en ekkert ver-
ið á það drepið, hvernig fyrirkomu-
lag hennar og framkvæmd væri hugs-
uð. Jafnvel hefur einn aðalflutnings-
manna hennar lýst því yfir, að það
væri ótimabært, að fara að hugsa um
þetta, fyr en kjósendur hefðu sagt
já eða nei við berri hugmyndinni.
Eftir þessu lilýtur þá hver kjósandi
um sig að hugsa sjer fyrirkomu-
lagið (— og hafa svo tryggingu fyr-
ir, að einmitt það fyrirkomulag verði
hið ráðandi síðar meir—?), eða að
greiða atkvæði beint út 1 loftið, vit-
andi ekkert um hvað hann greiðir
atkvæði. Þegnskylduvinna og þegn-
skylduvinna á ekki saman nema
nafnið eitt, eftir því, hvernig henni
er fyrir komið-
Það gat því að eins verið forsvar-
anlegt, að leggja málið undir þjóðar-
atkvæði, að áður hefði farið fram
rækilegur undirbúningur þess, svo að
það lægi fyrir, eigi að eins í ákveðn-
um búningi, helst í frumvarpsformi,
heldur væri það frumvarp þrautrætt,
áður til atkvæðagreiðslu kæmi.
Hitt finst mjer hreint og beint
vandræða úrræði hjá síðasta þingi,
að varpa frá sjer út til almennings
kjósenda svo litt karaðri hugmynd til
atkvæðagreiðslu, sem ekki einu sinni
málsvarar hennar eru farnir að hugsa
um hvernig eigi að koma í fram-
kvæmd, eða að minsta kosti verjast
allra frjetta um það. Munu þeim vaxa
hæfileikar til að hugsa út fyrirkomu-
lag og framkvæmd hugmyndar sinn-
ar við það, að þjóðin greiði atkvæði
um hana, eða á að bíða með að láta
það uppi, þangað til kjósendur hafa
neglt sig?
Jeg skil ekki betur, en að það sje
að gabba kjósendur, að heimta af
þeim atkvæði um það, sem þeir vita
ekki hvað er. Þeir hljóta að eiga
heimtingu á að fá að þekkja það mál,
er atkvæða þeirra er leitað um, að það
sje skýrt svo fyrir þeim, að þeim sje
unt að átta sig nokkurn veginn á því.
Hjer er þetta ekki gert, heldur lögð
fram fyrir þá þokukend draumsýn,
sem hvorki verður fest hönd eða
auga á.
Og hverju svara svo kjósendur?
Allir gætnir og þroskaðir menn segja
nei. Neita að samþykkja það, sem
eigi að eins er skaðlegt atvinnu- og
bjargræðisvegum landsins, heldur
líka óþekt að því leyti, að enginn
getur vitað, hve þungar og óhollar
byrðar það kann að leggja á þjóð-
ina í nútíð og framtíð, auk atvinnu-
hnekkis og efnatjóns.
Það er óðs manns æði að sam-
þykkja það, sem enginn veit hvað er.
Betra að hafa bein sín heil en
brotin-
17. 3. 1916.
Alþingistíðindi 1915 eru nú komin
út. Skrifstofustjóri alþingis, Einar
Þorkelsson, hefur sjeð um útgáfuna.
Hann hefur samið afarítarlegt og ná-
kvæmt registur yfir þau, og er það
Ivímælalaust það langbesta registur,
sem yfir alþingistíðindin nokkru sinni
htfur verið samið.. Er það mjög
handhægt fyrir notendur þeirra að
geta á svipstundu fundið hvað eina,
sem í þeim stendur. Enn hefur hann
samið fróðlega skrá yfir ræðufjölda
og ræðulengd. Efstur þar á blaði er
íáðherra (E. Arnórsson) sem hefur
haldið 169 ræður, sem eru 61,.16 m.
Næstur er Bjarni frá Vogi með 124
ræður, sem eru að lengd 53.76 m- Þá
kemur Sveinn Björnsson með 98
ræður og Guðm, Hannesson með 90
ræður, og þær eru jafnlangar (20.37
m..). Pjetur Jónsson hefur haldið 63
ræður, en þær eru 30.03 m., Matth.
Ólafsson 71 ræðu, 23.10 m. að lengd,
Sigurður Eggerz 64, sem eru 29.19 m.
og Magnús Pjetursson 36 ræður að
lengd 22.05 m. Hafa nokkrir haldið
fleiri ræður en Magnús, en þær hafa
verið styttri. Fáorðastur hefur verið
Hjörtur Snorrason með 1 ræðu.
Alþingiskostnaður frá 7. júlí 1915
til 18. f. m. að lokið var prentun al-
þingistíðindanna hefur verið 84479 kr.
40 au. Þar af er þingfararkaup al-
þingismanna kr. 33912.00 Til starfs-
manna alþingis 11567 kr. 25. au.
Prentun alþingistíðinda, Landsreikn-
inga 0. fl. 30643 kr. 27. au.
Prentsmiðjan Rún,