Lögrétta - 10.05.1916, Page 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 23.
Reykjavík, 10. maí 1916.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.

Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bokaverslun Sigtúsar Eymundssoflar.
Myndin sýnir þýska hermenn á veröi á austurherstöðvunum síðastliS-
inn vetur, en þar hafa verið kuldar miklir og snjóar.
XI. árg.
Trygging
fyrir aS fá vandaðar vörur fyrir lítiö verS er aS versla viS
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Pappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
Vandaöar vörur. Ódýrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavik.
Adalfundur
h.f. LÖGRJETTU verður haldinn á afgreiðslu blaðs-
ins, Bankastræti 11, mánudag 22. maí, kl. 8'|, siðd,
Dagskrá samkvæmt Qelagslögunum.
Stjórnin.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síSd.
Ritstjóri Lögrjettu er til viðtals
hvern virkan dag kl. 12—1 og 5—6.
Ekki á öðrum tímum.
Hásetaverkfallid.
Um hvað er ágreiningurinn ?
Rjett áSur en Lögrj. fór í prentun
síðastl. miSvikudág frjettist, aö sam-
komulagstilraunir út af verkfallinu,
sem veriö höfSu gerðar þá aS und-
anförnu, væru strandaSar. ÚtgerSar-
menn höfðu boSiö þau kjör, aS há-
setar yrSu lögskráðir fram til 30.
sept. meS 75 kr. mánaSarkaupi auk
fæðis, en lifrin skyldi borguS þeim
annaðhvort meS hæsta gangveröi í
Reykjavík, eSa þá meö sama ákvæðis-
ve'rði og áSur, 35 kr. tunnan. Um síld-
veiSatímann skyldu hásetar fá auk
mánaSarkaups 2 aura af hverri síld-
artunnu, sem aflaðist, eða 3 aura af
hverju síldarmáli, og ennfremur þann
fisk, sem þeir draga og frítt salt í
hann. En þessu tilboöi hafnaSi Há-
setafjelagiS og kvaSst „halda fast viS
sitt eigiS tilboö og annaS ekki“. Um
sk-ásetninguna fram til 30. sept. sagSi
þaS, aS þaS ljeti þaS afskiftalaust,
„þótt þeir menn sjeu lögskráSir á-
kveSið, sem þaS vilja, ef enginn af
skipshöfninni er látinn ganga frá
vegna þess, aS hann vill ekki skrá-
setjast til ákveðins tíma“. Jafnframt
bauS þaS ábyrgS Hásetafjelagsstjórn-
arinnar á því, aS verkfall yröi ekki
hafiS aftur fyrir 30. sept. af Háseta-
fjelagsins hálfu.
Rjett eftir helgina fór einn af botn-
vörpungunum út, „íslendingurinn/'
en útgeröarmaSur hans, Elías Ste-
fánsson, er ekki í fjelagi botnvörpu-
skipaeigendanna. Segir í fregnmiöa
frá „Dagsbrún" 6. þ. m. aS lögskráS
hafi verið á hann upp á þaö, sem
hjer segir:
„Minsta kaup 75 kr. um mánuSinn
og fæSi, ennfremur alla lifur, sem
skiftist jafnt milli skipstjórans, stýri-
mannsins, bátsmannins og hásetanna.
Skal þaS vera á valdi skipstjórans,
hvort matsveinn sje ráðinn upp á
lifrarhlut eöa ekki. Lifrin sje seld
hæsta veröi, sem unt er aS fá, án til-
hlutunar frá útgeröarmanni, sem þo
eigi kost á aS kaupa lifrina hæsta
verði, sem aSrir bjóða. Á síldveiöum
fái bver háseti 2 aura af hverri tunnu
af síld, er aflast, miSað viö fyrstu
söltun, eSa 3 aura af hverju sildar-
máli. Fisk þann, er skipverjar draga,
eiga þeir sjálfir og fá frítt salt í
hann.“
Á fregnmiSanum er þaS haft eftir
útgeröarmanni „íslendings“, aö hon-
um dytti ekki í hug að stöSva skip-
iö út af jafnsmávægilegum atriöum
og þeim, sem í milli bæru, og spyr
utgefandi fregnmiöans, ]jví aörir út-
geröarmenn geti ekki gengis aö þessu.
Beri menn nú saman tilboö útgerS-
armannafjelagsins, sem sagt er frá
hjer í byrjuninni og prentað var orS-
rjett í síöasta blaSi, og svo skilyröin,
sem lögskráö er eftir á „íslending“,
aS því er fregnmiðinn segir, og
„Dagsbrún“ telur fullnægja Háseta-
fjelaginu, þá er vandi aö sjá, um hvaS
ágreiningurinn er. Hann virðist ekki
vera aS eins „smávægilegur", heldur
jafnvel alls enginn. í tilboði útgeröar-
manna er kveðiö svo aS orSi, aö lifr-
ir skuli borgast meö hæsta gang-
verði í Reykjavík, en allur vandinn á
aS vera leystur, ef þetta er orðaS
svo, aö lifrin skuli seld „hæsta verSi,
sem unt er aö fá, án tilhlutunar frá
útgerðarmanni“, sem þó á aS hafa
forkaupsrjett. En þetta er nákvæm-
lega þaS sama og hitt. Og sama er
um önnur ákvæði, svo sem um verS-
laun fyrir síldarafla, fiskdrátt á síld-
veiSitíma og salt í þann afla. Alt er
þetta eitt og hiS sama í tilboSi út-
gerSarmanna og kröfum Hásetafje-
lagsins, eftir því sem fregnmiSi
„Dagsbrúnar" lýsir þeim. Af ákvæS-
unum um síldaraflaverSlaunin sjest,
aS lögskráS hefur veriS á „íslending“
fram til septemberloka, eöa fram yf-
ir síldveiöatímann, svo aS því skilyrSi
útgerSarmanna er þá líka fullnægt.
En hvaS er þaS þá, sem á milli ber?
ÚtgerSarmenn vilja, aS allir há-
setar sjeu lögskráSir fram til 30.
sept., en Hásetafjel. vill ekki láta úti-
loka neinn fyrir þaS, þótt hann vilji
ekki lögskrást til ákveðins tíma.
Krafa útgerSarmanna styöst viS
þaS, aS þeir vilja ekki eiga á hættu
aS hásetar geri aftur verkfall fram
til þess, er síldveiöum er lokiS. Há-
setafjelagsstjórnin býður að ábyrgj-
ast, aS þetta komi ekki fyrir.
Þá viröist nú svo, sem þetta at-
riSi hefSi ekki átt aS þurfa aS standa
fyrir sáttum. Útgerðarmenn geta auS-
v vitaS sagt, aS ábyrgS Hásetafjelags-
stjórnarinnar sje lítils viröi. FjelagiS
geti skift um stjórn, og ný stjórn
ákveðiö verkfall aftur fyrir 30. sept.
En reynslan sýnir, aS lögskráning er
ekki heldur trygging fyrir verkfalli,
þótt hún ætti aS vera þaS, þar sem
ýmsir af hásetunum, sem nú taka þátt
í verkfallinuí eru lögskráöir fram i
júlí.
Mcnn skyldu nú ætla, aS „Dags-
brún“, málgagn hásetanna, gæfi ljósa
skýringu á því, um hvaS væri deilt.
En svo er alls ekki. Hún kom út á
sunnudaginn. Þar segir, aS hásetar
hafi, þegar botnvörpungaútgerSin
hófst, veriS ráönir upp á mánaðar-
kaup og auk þess ákveðin verölaun
af hverju fiskhundraSi, sem á skip
kom. SíSan hafi þessi verSlaun veriS
afnumin, en lifrin komiS í þeirra
staS. Þegar hún fór aS stíga í verSi,
þá hafi útgerSarmenh ekki goldiS
fyrir hana fult verö, enda haldiö því
fram, aö hásetar ættu ekki lifrina.
Segir nú blaðið, aS stofnun Háseta-
fjelagsins hafi veriö til þess gerS,
aS varna því, aS lifrin yrSi af þeim
tekin. Var svo geröur samningurinn
frá 16. febr., sem pr^ntaöur var í síS-
asta blaSi, um lifrarveröiS frá þeim
tíma og fram til 1. júli í sumar.
Þegar verkfalliS hefst eiga háset-
ar, samkvæmt þessum samningi, |
heimtingu á, aö þeim sje borguö lifr-
in meS gangverði, en það var þá 60
kr. á tunnu, og hafSi veriS þaS um
nokkurn tíma aS undanförnu. Ef lifr-
in lækkaSi úr því á þeim tíma, sem
um var samiö, þá heföi þaö oröið
þeirra skaSi, og hitt aftur þeirra á-
bati, ef hún hefði stigiS enn hærra.
En þá er fariS aS þræta um eignar-
rjettinn á lifrinni. Hásetar vilja fá
þaS ákveSiS, aö þeir eigi lifrina, en
útgerSarmenn neita því, skoöa hana
eins og hluta af kaupi þeirra, en
segja aS allur afli, sem á skip komi,
sje eign útgerSarmanna. Þetta virðist
nú ekki skifta miklu, þegar enginn á-
greiningur er um hitt, aS hásetar
mega fara meS lifrina eins og fulla
eign sína, selja hana hæstbjóSanda.
En þaS geta þeir þegar ákveSiS er,
aS útgerðarmenn skuli kaupa hana
meö gangverSi.
Ágreiningurinn viröist aS síöustu
aöallega hafa veriS um eignarrjett-
inn á lifrinni, þótt deiluefniS sje
mjög óljóst og einu hafi veriS haldiS
fram til ágreinings þennan daginn og
öSru’ hinn, eins og gengur, þegar
kergja er komin í menn frá báðum
hliSum.
Sáttatilraunir
hafa veriS gerSar og boSin milli-
ganga hlutlausra manna. Fyrst bauð
ráSherra aS hlutast til um milligöngu,
en Hásetafjelagsstjórnin haföi hafn-
aS því. Svo var milliganga reynd
af stjórn Fiskifjelagsins, en varS
einnig árangurslaus. Þá hjelt bæjar-
stjórnin fund um máliS fyrir lokuð-
um dyrum og kaus þriggja manna
nefnd til ’milligöngu: borgarstjóra,
Kristján GuSmundsson og Magnús
Helgason. Sú nefnd hefur veriS á
fundum meS útgerSarmönnum og Há-
setafjelagsstjórninni á víxl, en ekkert
hefur gengiS saman. HafSi nefndin
búiS til ’nýjan samkomulagsgrund-
völl og boriS undir stjórn Hásetafje-
lagsins, en hún hafnaöi honum. ÞaS
er alment álit í bænum, aS þaS sje
stjórn Hásetafjelagsins, sem sje sam-
komulaginu til fyrirstöSu fremur en
fjöldi hásetanna sjálfra.
Samningum slitið.
Á fundi útgerSarmanna í fyrra-
kvöld, er stóS fram á nótt, var loks
samþykt aS hætta öllum samkomu-
lagstilraunum út af verkfallinu, og
í gær kom út frá þeim svohljóöandi
tilkynning:
„MeS því aS allar sáttatilraunir milli
Hásetafjelags Reykjavíkur og „Fje-
lags íslenskra botnvörpuskipaeig-
enda“ hafa oröiö árangurslausar, og
sömuleiðis enginn árangur hefur orS-
iS af málamiðlun stjórnarráösins eSa
bæjarstjórnar, hefur fjelag vort nú
fastákveöiS aS hætta öllum sam-
komulagstilraunum út af verkfallinu.
Hinsvegar hefur fjelagið ákveSiS
aS bjóSa þeim hásetum, er vilja ráða
sig og lögskrá á skip fjelagsins, eftir-
fylgjandi kjör:
1. kaup almennra háseta verði 75
— sjötiu og fimm — krónur á mánuði.
2. Hásetum skal greidd aukaþókn-
un, er miöuð sje viö þaö, hversu mik-
ií lifur sje flutt i land úr skipi, og
skal aukaþóknun þessi fara eftir þvi,
aS verS lifrarinnar telst 60 — sextíu
— krónur fyrir hvert fult fat. —
Aukaþóknun þessi skiftist jafnt milli
skipstjóra, stýrimanna, bátsmanna og
háseta á skipinu. Skipstjóri getur
ennfremur ákveöiS, aS matsveinn
taki þátt í aukaþóknuninni.
3. VerSi síldveiSar stundaSar, skal
hásetum, auk mánaSarkaupsins,
greidd premía, 2 — tveir — aurar á
fiskpakkaSa tunnu, eSa 3 — þrír —
aurar á hvert mál (150 lítra), og enn
fremur fái skipverjar fisk þann, er
þeir draga meSan skipiS er á síld-
veiSum og frítt salt í hann.
Þeir sem vilja sinna þessu, gjöri
svo vel og snúi sjer til skipstjóranna.
í stjórn „Fjelags íslenskra botnvörpu-
skipaeigenda"
Thor Jensen. Jes Zimsen.
Magnús Einarsson. Jón Magnússon.
Aug. Flygenring.“
Afleiðingar verkfallsins.
Um þær hafa komiö fram nokkrar
greinar í „Vísi“ frá manni, sem er
nákunnugur öllum málavöxtum. Eftir
ósk höf. eru þær einnig teknar hjer
upp og fara hjer á eftir.
„T j ó n i S í 1 a n d i.
Þegar nú aö því er komiö aS far-
iS er aö leggja upp öllum togurunum
og einn helsti atvinnuvegur þessa
lands er stöSvaöur þegar hæst stend-
ur um besta aflatímann, þá væri ekki
úr vegi aS hugleiSa lítiS eitt, hvaö
þaö er sem veriS er aö áforma.
Ef viö göngum út frá aS þetta
verkfall standi aS eins þá 2 mánuöi
sem eftir eru til þess tíma er síld-
veiöar hefjast, en eftir því sem heyrst
1 hefur er þaS sá stysti tími, sem ger-
| andi er ráö fyrir, ef ekki verSur sam-
komulag þegar á næstu dögum, þá
er mjer kunnugt um aö eigendur skip-
anna telja sennilegan afla á hvert
skip frá þessum tíma til sildveiöa í
byrjun júlímánaöar um 1000 skpd af
fullverkuðum fiski, ef engin ófyrir-
sjáanleg óhöpp vilja til. Aflinn yrði
þá af þeim 20 innlendum togurum
sem hjer ræöir um, sem næst 20 þús.
skpd. og mun það varla vera langt
úr vegi aS meta hann til peninga um
100 kr. fyrir hvert fullverkaö skpd.
um borS flutt hjer á höfninni. ÞaS
yrSi þá um 2,000,000 krónur, sem
þjóðareignin er minni, ef þessum
áætlaða afla er þannig kipt úr hönd-
um hennar- Vitanlega ber þó aS taka
til greina þann kostnaS, sem hlýtur
aS fylgja þessum tekjum, en eins og
sakir standa, þá eru allir útgeröar-
menn búnir að birgja sig upp meS
kol og salt og annað þaS, er til út-
gerðarinnar þarf og hafa þegar greitt
andviröi þess seljendum erlendis,
flestir meS lánsfje frá bönkunum
okkar. Skaöinn er því sá, aS viS þaS
aS geta ekki breytt þessum birgS-
um í afla, þá verSur fje þetta fyrst
um sinn óhreyfanlegt, og meö tilliti
til þess, aS birgSir þessar eru allar
keyptar meS afarverSi, þá er sýni-
legt, að auk venjulegrar rýrnunar á
þessum birgöum, er mikil hætta á aS
tap geti hlotist af aS geta ekki hag-
nýtt sjer þær nú meSan fiskverðiS er
hátt, en eiga á hættu aS mikil breyt-
ing verSi oröin á kaupverSi þeirra
þegar til þess kemur aS þær verSa
hagnýttar, en sennilegast er, aö falli
þessar vörur í verSi, þá sje líka þar
meS ákveöiS aS fiskverSiS lika
lækki.
TjóniS sem af þessu getur hlotist,
gæti oröið sjerlega tilfinnanlegt, og
þvi meira, sem margir útgerSarmenn
munu vera búnir aS gera ráSstafanir
til frekari birgSa. Enda munu flestir
líta svo á, aS á þeim hvíli sú skylda
aS útgeröin ekki stöSvist sakir þess,
aS eigi sje nægilegt til af þessum
vörutegundum- Þetta er skylda, sem
útgeröarmaSurinn hefur gagnvart
sjálfum sjer og öllum þeim fjölda,
sem hefur atvinnu sína af þessum at-
vinnuvegi, — þaS er sú skylda, sem
á honum hvílir —: en allir sem starf-
iS stunda, hafa sínar skyldur gagn-
vart því.
Auk þessa er öll von um hag af
fyrirtækinu horfin, og skal jeg ekki
nánar taka þaS atriSi til íhugunar
hjer.
Þetta er aðallega tjón útgeröar-
mannsins, en viS skulum lítiS eitt
drepa á hina, sem tjóniS lendir á.
Verkalaun, sem mundu veröa viS
afgreiSslu togaranna um þennan um-
talaöa tima munu nema aS minsta
1 kosti kr. 65,000.00. Verkalaun öll viS
verkun á fiskinum frá því hann er
kominn í land, og til þess hann er
kominn aftur í skip sem þur fiskur,
mun veröa aS minsta kosti kr. 8.00 á
hvert skpd., eöa alls kr- 160,000.00,
og er þá talin meS öll vinna viS fisk-
inn eftir aS hann er þurr og í hús
kominn.
ÞaS er þá þannig minst 225,000
kr. sem tapast í beinum verkalaun-
um fyrir Reykjavíkurbæ mestmegnis,
og þaS fje er aS langmestu tekiS frá
fátæku verkafólki, og þótt viS slá-
um striki yfir annaS tap, þá heimtar
þjóSin aS þeir, sem taka á sig á-
byrgöina af þessu verkfalli, — einn-
ig ábyrgist þessu fólki aðra atvinnu,
og þannig afstýri hörmungunum, sem
annars veröa, þegar kuldi og vetur
aftur heimsækir okkur.