Lögrétta - 24.05.1916, Blaðsíða 4

92
LÖGft-JÉTÍ A
er aS tiltölu af tlmbur- og steinhús-
um“.
Þrátt fyrir þessa töflu veröur ekki
sjeð, hvort leiguliöar byggja jafnmik-
iö, meira eöa minna en óðalsbændur.
Slíkt verður alls ekki sjeö á henni.
Hún sýnir aö eins þaö, aö Norðlend-
ingar byggja margfalt minna af þess
konar húsum en Sunnlendingar, og
svo það, að Vestmanneyingar og íbú-
ar Gullbringu- og Kjósarsýslu byggja
langmest á Suðurlandi, og á Vestur-
landi íbúar fsafjarðarsýslu. Þetta er
eðlilegt, þegar þess er gætt, að Norð-
lendingar t. d. erU ekki nauðbeygðir
til að byggja á sama hátt og Sunn-
lendingar —■ úr steini eða timbri. Vot-
viðrin á Suðurlandi eru orsök þess,
að þar er bygt minna af torfbæjum
en í Norðurlandi. Þar verður að nota
járn í þök að minsta kosti, og er þá
undir því komið, að sem mest hús-
rúm fáist undir sem minst þak, vegna
þess hve járnið er dýrt byggingar-
efni. Annars má sjá það þegar betur
er að gætt, að í þeim þremur sýslum,
er fyr voru nefndar, er svo háttað
náttúru- og atvinnuskilyrðum, að það
er oft eina úrræðið að byggja þar úr
timbri eða steini. Landið er víða
hrjóstugt og því lítið um torf til
bygginga. Þar er víða mikið af sjó-
þorpum og smákauptúnum, að minsta
kosti á Reykjanesinu og í Vestmanna-
eyjum, sem eru lítið annað en sjóþorp,
þar sem bygðin er. Samgöngur og
verslun hafa og áhrif á hvernig bygt
er. Þannig sýnir taflan alt annað en
P. Z. ætlar að sanna með henni.
Sannleikurinn er sá, að engar
skýrslur eru til í landinu, er sýni
hvorir eru framtakssamari í búnaði,
óðalsbændur eða leiguliðar. Það er
því ekkert hægt að sanna á hvorugan
veginn um það efni eftir s k ý r s 1-
u m eða töflum. Hver verður að hafa
sina skoðun á því máli og dæma eftir
líkum. En líkurnar geta verið mis-
jafnlega sterkar fyrir því, hver hafi
rjettara fyrir sjer, þeir, sem halda því
fram, að leiguliðar standi ekki að
baki óðalsbændum í búnaðarfram-
kvæmdum og áhuga, eða hinir, sem
halda fram því gagnstæða. Jeg verð
að halda því fram, að hinir síðari hafi
meira til sins máls, meðan sú skoðun
verður ekki hrakin með rökum. Sú
skoðun styðst við þá reynslu manna,
sem er talsvert almenn, að leiguliðar
kinnoki sjer við framkvæmdum á á-
býlum sinum, sem auðvitað er eðlileg
afleiðing af óhagstæðum ábúðar-
kjörum. Hún styðst líka við þá
reynslu manna, að þegar menn hafa
fest kaup á jörð, þá færast þeir alla
jafna í aukana og byrja þá fyrst veru-
lega á framkvæmdum, bæði í jarð-
rækt og húsabótum. Það eru fleiri en
presturinn, sem P. Z. getur um, er
taka til verka, þegar þeir fá eign-
arrjett á jörð. Það eru fleiri en
þessi prestur, sem „ekki finna
skyldu sína við land og þjóð“. En
þeir eiga við svo ranglát og óhagstæð
kjör að búa í leiguliðastöðunni, eins
og alkunnugt er. Getur nokkur mað
ur heimtað það af leiguliðum, að þeir
gæti „skyldu sinnar við land og þjóð“
með því að bæta og prýða ábýli sín
og leggja þar til bæði fje og krafta,
þegar þjóðin gætir ekki sinnar skyldu
gagnvart þeim, þeirrar skyldu, að
bæta svo kjör leiguliðans, að þau geti
talist viðunanleg. Jeg held að engum
sem reynir þau finnist þau viðunan-
leg, nema ef vera skyldi þeim, sem
fá þau betri en lög og venjur fyrir-
skipa. — Engum mun finnast fýsi-
legt að hrekjast frá einni jörð til ann-
arar með fárra ára millibili og skilja
jafnan eftir verk sín og fá lítið eða
ekkert fyrir. Þessi alkunna I árs, 2—
3—4—5 ára ábúð er ekki vel til þess
fallin að hvetja menn til framkvæmda
og umbóta. Ofan á alt þetta gamla
rjettleysi leiguliða bætist nú það, að
farið er að leigja sumar jarðir svo
dýrt, að þeir fá naumast rönd við
reist. Ekkert er gert af hálfu hins
opinbera til að rjetta hlut þeirra. Er
því nokkur furða þó menn sækist eft-
ir þvi að fá býli sín keypt? Allir
ættu að geta skilið það, að menn eru
ekki að ósekju að hleypa sjer í stór-
skuldir vegna jarðakaupa. Ekki eru
allir þeir fáráðlingar eða angurgap-
ar, er það gera. Nei. Það er neyðin,
sem knýr menn til þess — menn eru
að reyna með því að tryggja fram-
tið sína, til þess að þurfa ekki að
eiga það undir náð annara, hvar
þeim hlotnast varanlegur samastað-
ur og hvort þeim auðnist að njóta
Fremsta myndin er af von Goltz hershöfðingja, sem dó í vetur austur
i Bagdad. Miðmyndin er af von Jagow utanríkisráðherra Þjóðverja, en
þriðja myndin er af sendiherra Bandaríkjanna í Berlin, J. W. Gerard.
Asg. G. Gunnlaugsson & Co

Austurstræti 1, Reykjavík,
s e 1 j a:
Vefnaðarvörur. — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innrifatnaði.
Regnkápur. — Sjóföt. — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netagarn. — Línur. — öngla. — Manilla.
Smurningsolíu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Húsamyndirnar eru frá Kut el Amara við Tígrisfljótið.—Mannsmynd-
in er af yfirforingja hers Englendinga í Mesopotamiu, Sir Percy Lake.
Hann var áður foringi í Indlandsher Englendinga, en tók við núverandi
stöðu sinni, eftir Nixon hershöfðingja, í desember 1915.
verka sinna til fulls. Kjör leiguliða
eru nú, eins og P. Z. segir, „óvið-
unandi og þjóðardrep".
í niðurlagi ritg. minnist höf. á sölu
opinberra jarðeigna og segir hann að
„sala þjóð- og kirkjujarða hafi ekki
enn stutt að framförum í sveitunum,
hvorki hvað byggingar eða jarða-
bætur snertir", og að „margir hafi
sligast undir kaupunum" á slíkum
jarðeignum.
Jeg held að þetta sjeu öfgar, hvort-
tveggja. Þvert á móti segir almanna-
rómurinn, sem sjaldan lýgur, að slík
jarðakaup hafi einmitt stutt mjög að
framförum í búnaði, og mín reynsla
er sú hin sama; einkum hefur húsa-
bótum fleygt fram á þeim jörðum eft-
ir að þær hafa komist í sjálfsábúð,
og aldrei hef jeg orðið þess var, að
neinn hafi sligast undir þeim kaup-
um. Enda eru borgunarskilmálar svo
óvenjusanngjarnir og verðið svo lágt,
að það er jafnvel auðveldara að kaupa
þær jarðir en leigja hinar, sem komn-
ar eru í geipiverð fyrir gróðabrall
einstakra manna, en slíkar jarðir fara
nú að verða nokkuð margar.
Enn segir P. Z.: „Það á ekki að
keppa að því að gera alla bændur að
sjálfseignarbændum, heldur gera alla
að leiguliðum með erfanlegri lífstíð-
arábúð .... og leigjandi á að vera
landsjóður.“ — Hjer heldur hann því
fram, að allar jarðir eigi að vera
þjóðeign, og hefur hann haldið
fram þeirri skoðun áður í 3. tbl. X.
árg. Freys. Reyndar hef jeg nú svar-
að þeirri ritgerð í ísafold s. árg., í
nr. 101, og get jeg að nokkru leyti
vísað til þess nú. Jeg ætla ekki að!
fara að deila við hann í þetta sinn um
það, hvort þessi kenning hans sje
rjettmæt eða eigi, að því leyti hvort
jarðeignum mundi verða betur borg-
iö, ef þær væru allar þjóðeign, eða
hvort það mundi bæta hag lands-
manna yfirleitt, ef svo væri. Enda
leitast hann ekki við að færa rök að
því, hvers vegna hann álítur að land-
sjóður eigi að eignast allar jarðir í
landinu, eða hvernig þeim eignar-
og umráðarjetti eigi að vera varið. —
En mig langar til að leggja fyrir hann
eina spurningu: Hvernig hugsar
hann sjer framkvæmd á því, að gera
allar jarðir að eign landsjóðs? Ef
landsjóður á að kaupa allar þær jarð-
eignir, sem eru einstakra manna eign
— því enginn mundi fara að gefa hon-
um þær — þá er jeg hræddur um að
hann yrði nú að leysa frá buddunni.
Þó að eins væri að ræða um kaup á
ábýlisjörðum, og miðað væri við það
verð, sem nú er alment á jarðeign-
um, þá yrði það stórfje, ef til vill alt
að 20 milj. króna, eða meira. En nú
fara jarðir óðum hækkandi í verði,
og auk þess mundu þær hækka gíf-
urlega í verði við það, að landsjóður
komi inn á jarðamarkaðinn sem
stærsti káúpandi í landinu. Það mundi
margur nota sjer þá miljónahít, sem
von er, og sprengja upp verðið á jörð-
unum eins og fært er. Hvar halda
menn að slíkt mundi lenda? Að öll-
um líkindum mundi landsjóður slig-
ast undir öllu saman og gefast upp
áður en kaupiii væru hálfnuð, en sæti
uppi með fjölda af jörðum, sem hann
hefði keypt fyrir svo hátt verð, að
hann gæti ekki leigt þær út, eða þá að
hann yrði að leigja þær svo lágt, að
hann fengi ekki nándarnærri fulla
vexti af fje sínu, sem í þeim lægi. Ef
til vill finst sumum þetta öfgar, sem
nú var sagt — sleggjudómur, á eng-
um rökum bygður. En hjer er því
einu haldið fram, sem hefur við góð
rök að styðjast.
Það verður að gæta þess, að ef
landsjóður hefur það ákveðna mark-
mið að kaupa allar jarðir í landinu, þá
hlýtur hann að leggja áherslu á að ná
í þær. Við það eyksí eftirspurnin eft-
ir jörðum um allan helming, en af
því leiðir verðhækkun, Þetta er al-
gilt lögmál í viðskiftum alment. En
nú vill svo vel til að jeg er ekki einn
til frásagna um það, hver úrslitin
rrundu verða, ef reynt væri að koma
öllum jörðum „undir einn hatt“, eins
og P. Z. ætlast tíl. Það er nú fengin
fullkomin reynsla fyrir því úti um
heiminn, hvernig það hefur gefist.
Það hefur verið reynt, að minsta kosti
í Nýja Sjálandi, Ástralíu og írlandi
að láta ríkissjóðina kaupa jarðirnar,
og alstaðar hafa úrslitin orðið hin
sömu. Ríkissjóðirnir hafa ekki getað
rönd við reist. Verðhækkunin hefur
orðið svo gífurleg, að ekkert hefur
stoðað, þó ausið hafi verið út miljón-
um á miljónir ofan.
Þetta er vert að athuga. Jeg efast
ekki um að reynslan mundi verða hjer
hin sama; nema finna megi eitthvert
ráð gegn því, að stranda eigi á sama
skeri og þessar þjóðir hafa gert. En
jeg efast um að það ráð verði fundið
1 bráð. Sú úrlausn á jarðeignamálinu,
að gera alla jarðir að þjóðeign, er
bara hugsjón, er reynist óframkvæm-
anleg, eins og P. Z. hugsar sjer fram-
kvæmd á hénni. Þessi hugsjón hefur
að vísu marga áhangendur, en flestir
þeirra fara aðrar leiðir til þess að ná
markmiðinu, þegar til framkvæmd-
anna kemur, Er hugsanlegt að líkar
leiðir mætti halda hjer hjá okkur í
þessu máli. En gera verður þjóðinni
það skiljanlegt, hverjar þær eru, áð-
ur, og mun það verða gert innan
skamms, ef jeg get rjett til.
Ritað í aprílmánuði 1916.
Eggert Claessen
yfirrjettarmálaflutmngsmaður.
Pósthússtræti 17. Venjulega heima
kl. 10—11 og 4—5. Talsími 16.
Prentsmiðjan Rún.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
stendur yfir frá 1. nóv. til 1. maí. Aðgöngu fá bæði piltar og stúlkur 16
ára minst. Skólagjald 15 kr.
Auk venjulegra námsgreina, sem kendar eru í alþýðuskólum, er mikil
stund lögð á ensku, líkamsæfingar, söng, fyrir þá, sem vilja, og hann-
yrðir fyrir stúlkur.
Nemendur fá heimavist í skólanuni og hafa matarfjelag. Úndirritaður
er með í þvi. Stúlkur borga fyrir fæði á við pilta.
Umsóknir sendist undirrituðum, sem gefur nánari upplýsingar og ann-
ast alla aðdrætti til skólans.
Úr umsögnum prófdómara:
1914 ..Yfir höfuð að tala getum við með góðri samvisku sagt alt gott um skóla
þennan og erum sannfærðir um, að hann færir sýslu þessari mikla og góða á-
vexti, ef hann fellur ekki í báráttu fyrir tilverunni og ef hann heldur áfram eins
og hann byrjar, sem við höfum fylstu von um, meðan hann nýtur núverandi
forstöðumanns.
1915 .. Skólinn hefur nú komið sjer upp all-myndarlegu bókasafni fyrir þá, sem
ganga og gengið hafa á skólánn. Eru það eingöngu enskar bækur. Er nemend-
um þar gefinn kostur á að viðhalda því tungumáli, sem þar er aðallega kent,
auk islenskunnar.
1916 .. Yfirleitt getum við með ánægju lýst því yfir,* að skólinn hafi fyllilega
svarað til þeirra vona, er með nokkurri sanngirni verða gerðar. Það verður
því eindregið álit okkar, að skóli þessi sje mikið velferðarmál.
Hvammstanga 7. maí 1916.
Ásgeir Magnússon.
Myndin sýnir þaö, er þýska loftfarið „L. 15“ ferst í Themsármynni
aðfaranótt 1. apríls í vor, og er vefiö aö flytja loftfarsmennina, sem.gáf-
ust upp, yfir í enskt herskip. Reynt var að draga flakið eftir skipinu inn
ána, en þá sökk það alveg.
Hjer er sýndur flutningur á frÖngkum herföngum, sem teknir hafa ver-
ið í orustunni hjá Verdun.
Myndin er frá Trapezunt við Svartahafið og sjest upp til borgarinnar
frá höfninni. Rússar halda nú borginni. tlún hefur 60,000 ibúa og á friðar-
tímum er þar mikil verslun, með því að þar er endastöð lestaflutning-
anna austan aö. í Armeníu-óeirðunum miklu er sagt að 10 þús. manna
hafi í einu verið drekt í höfninni hjá Trapezunt.