Lögrétta - 31.05.1916, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
95
Lj
Matth. Jochumsson:
i o ð m æ 1 i.
Ú rval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Mislingavarnir
í Vestmannaeyjum.
Samkvæmt beiðni sýslubúa og með ráði landlæknis hefur stjórnarráð-
ið fyrirskipað að lögvörnum gegn mislingum skuli beitt í V estmanna-
e y j u m. Þess vegna tilkynnist hjer með að e n g u m verður leyfð land-
ganga í Vestmannaeyjum sem ekki getur fært sönnur á að hann hafi haft
mislinga.
Sýslumadiiriim i Vestmannaeyjum.
Álnavara.
Iiandsins stærsta, besta
og“ ódýrasta úrval.
Sturla Jóxissoit.
ánauöin fyrst afnumin (1816), en ári
síðar í Kúrlandi og tveimur árum síS-
ar í Líflandi. HöfSu landsþingin í
hjeruSunum, hverju um sig, unniS aS
því, aS koma þeim endurbótum á.
Baltarnir höfSu þá fyrir nokkru,
1802, fengis háskóla í Dorpat í Líf-
lfindi, og setti Alexander keisari
þýskan mann, frá Wúrtemhurg, til
aS stjórna háskólanum, og kenslan fór
fram á þýsku. ÁSur hafSi veriS þarna
sænskur háskóli, en honum var lokaS
1710. Svo var á dögum Nikulásar I.
(1825—55) fariS aS leggja ýmsar
liömlur á hina þýsku mentun meSal
Baltanna. Grísk-kaþólskt biskups-
dæmi var stofnaS í Ríga og rússneska
kirkjan tók aft laSa íbúana til fylgis
viS sig. En háskólanum í Dorpat voru
sett ýmisleg takmörk. Þar var bönn-
uS kensla í ýmsum vísindagreinum,
svo sem þjóSarjetti. V^r því kent
um, aS háskólinn væri orSinn gróSr-
arstía stjórnljyltingakenninga. Stú-
dentunum var bannaS aS mynda fje-
lög, og þaS var ákveSiS, aS yfir 300
stúdentar mættu aldrei vera þar í
éinu. Þýski aSallinn hjelt fast viS mál
sitt og menningu og vann á móti til-
i'aunum rússnesku stjórnarinnar og
kirkjunnar í þá átt, aS koma inn
rússnesku menningarsniSi, en aS öSru
leyti hjelt hann trygS viS ríkiS og
keisarann. Deilan harSnaSi á dögum
Alexanders II. (1855—1881) enda
þótt svo liti út í fyrstu sem hann ætl-
aSi aS draga úr henni, t. d. er hann
losaSi um ýms þau bönd, sem fyrir-
rennari hans hafSi lagt á háskólann
í Dorpat. En nú kom til sögunnar
rússneskur maSur, Juri Samarin, á-
kafur fylgismaSur alslavnesku stefn-
unnar, og tók aS Deita sjer meS mikl-
um krafti gegn þýskum áhrifum í
Baltalöndunum. Og er þáverandi
rektor Dorpatháskólans, Karl Schir-
ren, tók opinherlega til máls á móti
honum, tók stjórnin í taumana og rak
Schirren frá emhættinu. Eftir þetta
harSnaSi deilan mjög, og greip stjórn-
in fram í tilhögunina á fleiri og fleirf
sviSum, einkum á dögum Alexanders
II. (1881—94), og neitaSi hann aS
viSurkenna rjettindi baltiska aSals-
ins. Rússneska var þá gerS aS skyldu-
máli á opinberum skjölum og háskól-
inn í Dorpat settur alveg undir rúss-
neska stjórn. 1893 var hann látinn
skifta um nafn og heitir síSan Jurjew,
sem er gamalt, rússneskt heiti. Þýska
alþySuskólafyrirkomulaginu var ger-
breytt og kosti lútersku kirkjunnar
þröngvaS á ýmsan hátt. HöfSu þessar
aSgerSir Rússa aS nokkru leyti meS-
hald almúgans hjá Lettum og Eisturn,
því hjá þeim var nú vöknuS löngun
til sjálfstæSrar menningar.
ÞjóSernishreyfing Letta hófst
nokkru eftir miSja 19. öld. Þá vildu
þeir fara aS hefja mál sitt upp úr
þeirri niSurlægingu, sem þaS hafSi
veriS í, og vikublaS kom á gang meS
því markmiSi. Og rjett á eftir kom
upp sams konar hreyfing hjá Eist-
um. Rússar studdu hvoratveggju
hreyfinguna í því skyni, aS vinna meS
þeirra aSstoS móti útbreiSslu þýsk-
unnar. Þá var og fariS aS bægja
ÞjóSverjum þar frá embættum og
voru Eistur og Lettar og jafnvel GyS-
ingar teknir fram yfir þá. UrSu þann-
'8' þýsku áhrifin minni eftir því sem
timarnir liSu.
Svo kom byltingin mikla 1905, og
hún ljet eftir sig djúp spor í baltísku-
hjeruSunum. Bændurnir rjeSust víSa
á bústaSi þýska aSalsins og rændu
þá og brendu. Hreyfingin snerist í
fyrstu meira móti aSlinum en ríkis-
stjórninni, og þaS varS eigi fyr en
nokkru síSar, er hreyfingin tók aS
stefna aS lýSveldismyndun hjá Lett-
um, aS rússneska stjórnin tók í taum-
ana og kæfSi uppþotiS meS hervaldi.
En árangur þess varS sá, aS þýsku
skólarnir risu aftur upp, meS leyfi
stjórnarinnar, og þýskt fjelag var
myndaS, einnig meS samþykki henn-
ar, til þess aS vinna í sömu átt. En
miklu átti sú stefna nú örSugra upp-
dráttar en áSur, og tala þó, eins og
fyr segir, margir af hinum mentaSa
flokki meSal Letta helst þýsku.
Eins og sjá má af þessu, ð’u fjór-
ir menningarstraumar uppi i Balta-
löndunum þegar ófriSurinn mikli
hefst, tveir þjóSlegir, frá Eistum og
Lettum, og tveir utan aS komandi,
frá Rússum og ÞjóSverjum. Þegar ó-
friSurinn hófst, voru þýsk blöð for-
boðin af stjóruinni og síSustu leifar
forrjettinda hins þýska aSals í land-
inu voru þá af honum teknir.
AS ófriSnum loknum er þaS eitt af
vandamálunum, sem úr þarf aS leysa,
b.vaS verSa cigi um Baltalöndin,
hvorir sem sigra. Rússar og ÞjóSverj-
ar eiga þar báSir menningarítök,
bæSi aS fornu og nýju, en hjá niikl-
um meiri hluta íbúanna eru sjálfstæS-
iskröfur vakandi og án efa skiftar
skoSanir um þaS, hvoru stórveldinu
sje betra aS fylgja framvegis.
Stríðskostnaðurinn.
I Khöfn er fjelag, sem hefur tek-
iS aS sjer aS rannsaka áhrif stríSs-
ins og afleiSingar þess fyrir þjóS-
fjelögin. Þetta er alþjóSafjelag, en
meSal starfsmanna þess eru einkum
margir rússneskir jafnaSarmenn, sem
búsettir eru í Khöfn, segir í danska
blaSinu „Hovedstaden“. Ritari þess
er danskur maSur, Sv. Trier cand.
polit., og fjelagiS hefur dregiS aS sjer
stórt safn af bókum um ófriSinn. I
apríl í vor fór þaS aS gefa út rit
á þýsku og ensku og er fyrsta hefti
þess um stríSskostnaS þeirra þjóSa,
sem eru í ófriSnum. Einnig er þar
yfirlit yfir kostnaS nokkurra hlut-
lausra landa viS aS halda uppi hlut-
leysinu. HeftiS kostar 1 krónu. I for-
málanum er þess getiS, aS hjer sje
þó aSeins aS ræSa um nokkurn hluta
alls hernaSarkostnaSarins. Til þess aS
sýna fram á alt tap þjóSfjelaganna
af stríSinu, yrSi aS telja og meta
mannfalliS til peninga, einnig útgjölcj
sýslufjelaga, bæjarfjelaga og hreppa-
fjelaga stafandi af stríSinu og rýrn-
un tekna þeirra og svo rikissjóSanna,
rýrnun framleiSslunnar, eySilegging
á hernaSartækjum, sem til voru i upp-
hafi ófriSarins, eySilegging landanna
á hernaSarsvæSunum og svo alt þaS
fje, sem einstakir menn hafa variS
til hjálpar hermönnunum. Ekkert af
þessu er taliS, heldur aS eins beinu
útgjöldin til hernaSarþarfanna, og eru
þau, eftir þessum reikningum, fram
til 1, jan. 1916, þessi, talin í miljörS-
um marka:
I Austurríki-Ungverjalandi .. 15,470
•• Belgíu........................ 240
og herskattur til ÞjóSverja . 1,145
- Búlgariu....................... 280
- Englandi ................... 29,500
- Frakklandi ..................19,200
- ítalíu ...................... 5>67°
- Rússiandi .................. 26,900
- Serbíu ........................ 800
Tyrkjaveldi ................. 1,100
- Þýskalandi ................ 28,500
Alls 128,805
Fyrsta ófriSaráriS er kostnaSurinn
talinn 76 miljarSar marka, en áætlaS-
ur á öSru ófriSarárinu 133 miljarSar.
Daglegur kostnaSur er um 300 mil-
jónir marka, en var í þýsk-franska
stríSinu (1870) 15 miljónir og stríS-
inu milli Rússa og Japana 16 mil-
jónir.
Frjettir.
Ljóðmæli Hannesar Hafstein. Þau
eiga aS koma út nú í sumar í nýrri út-
gáfu. í hana verSur tekiS ljóSasafn-
iö frá 1893, kvæSi, sem birtst hafa
ti; og frá, í blöSum og tímaritum og
í „Söngbók Stúdentafjelagsins“, og
svo töluvert af kvæSum, sem ekki
hafa áSur veriS prentuS. Mun þetta
ljóSasafn verSa þrefalt stærra en hiS
eldra. ÞaS seldist upp þegar á fyrsta
eSa öSru ári eftir aS þaS kom út, og
hefur veriS ófáanlegt siSan, en eftir-
spurnin mikil, svo aS fyrir löngu var
orSin brýn þörf á nýrri og aukinni
útgáfu.
Gömul íslensk sveitavenja að breið-
ast út um Evrópu. ÞaS er sú venja, aS
færa klukkuna fram þegar daginn
lengir. Hver þjóSin af annari hefur
nú í vor tekiS upp þá venju, aS færa
klukkuna fram um einn tíma, og eru
lagaákvæSi sett um þaS, hvaSa dag
þetta skal gerast, og eins hitt, hvaSa
dag aS haustinu skuli aftur seinka
klukkunni um einn tíma. Þetta þyk-
ir vel gefast, og má svo heita, aS þaS
sje nú þegar orSinn siSur því sem
næst um alla Evrópu, eSa svo al-
ment er þaS orSiS, aS telja má víst,
aS þau lönd, sfem ekki hafa þegar
tekiS venjuna upp, geri þaS bráSlega.
Danska blaSiS „Politiken" sneri sjer
í vor til fjölda merkra manna og
spurSi þá um álit þeirra á þessu máli,
en þeir voru því flestallir mjög fylgj-
andi, og nú er venjan tekin upp í Dan-
mörku. Sveitirnar hjer á landi fylgja
auSvitaS sinum gamla og góSa siS í
þessu. En Reykjavík hefur ekki alt
til þessa tekiS hann eftir þeim. Ætti
hún nú ekki aS fylgjast meS?
Mógas. í Lögr. frá 22. mars síS-
astl. er grein um mókol og steinkol,
eftir hr. Snæbj. Jónsson frá Kala-
stöSum í HvalfirSi, þann sama, sem
í siSasta tbl. Lögr. ritaSi eftirtektar
verSa grein um þaS gagn, sem ís-
lenskir landbúnaSarmenn gætu haft
af námsferSum til Englands. I grein-
inni í Lögr. frá 22. mars vakti hann
máls á því, aS nota mætti mó til elds-
neytis, miklu betur en áSur hefur
tíSkast, og sýndi hann fram á, aS far
iS væri aS nota hann til gasgerSar
erlendis. I dönsku blaSi, „Hoved-
staden“, frá 29. apríl er sagt frá því,
aS gasstöSin i Grenaa hafi keypt mikl-
ar móbirgSir úr Skindbjergsmýri og
ætli til gasgerSar. Hún blandar mó-
gasinu saman viS steinkolagas þann-
ig, aS mógasiS verSur gassins, og
verSur þá blöndunarinnar ekki vart.
En vel má nota mógasiS út af fyrir
sig, segir blaSiS. GasstöSin gaf fyrst
kr. 3.25 fyrir 1000 kögla, en þess er
ekki getiS, hve stórir þeir sjeu. Fyrir
þaS verS keypti hún 600 þús. SiSan
keypti hún þúsundiS fyrir kr. 3.60, og
fjekk fyrir þaS verS 400 þús. Keypti
alls eina miljón. Hún sækir sjálf mó-
inn til mýrarinnar og er kostnaSur viS
þaS talinn kr. 1,80 á 1000 kögla. En
blaSiS segir, aS síSan þessi kaup voru
gerS, hafi mórinn mjög stigiS í verSi,
og sjeu nú 1000 köglar seldir á 10—
11 kr. ÞaS hefur eftir forstöSumanni
gasstöSvarinnar, aS gasframleiSslan
úr mó borgi sig, ef kolatonniS kosti
4°—45 kr., en segir, aS þá sje verSiS
á því í Danmörku orSiS alt aS 80
kr., svo aS mógassframleiSslan borgi
sig vel.
Hagstofan. Frá henni hafa komiS
nú meS litlu millibili 8. og 9. hefti af
Hagskýrslum. í því fyrra eru Fiski-
skýrslur og hlunninga áriS 1913, en
í því síSara eru BúnaSarskýrslur
1914. Einnig er nýkomiS út 4. tbl.
af HagtíSindum og þar í grein um
tollana 1915. Hafa þeir orSiS yfir
400 þús. kr. hærri en næstu ár á und-
an, er stafar aS nokkru leyti af verS-
hækkunartollinum, en þó meira af
aukning vöruumsetningarinnar. Vín-
fanga- og gosdrykkjatollurinn var 51
þús. kr., þvi tollur af vörum í toll-
geymslu um áramót er talinn þaS ár,
sem hann er greiddur; tóbakstollur
285 þús., kaffitollur 188 þús. og
sykurtollur 437 þús., te- og súkku-
laSitollur 49 þús., og eru þá taldar
fullar upphæSirnar, án frádráttar inn-
heimtulauna, sem eru 2 pct. Vörutoll-
urinn nam 351 þús kr., útflutnings-
gjald af fiski og lýsi 259 þús. kr., og
verShækkunartollurinn, sem kom í
gildi 16. sept., hefur á 3)4 mánuSi,
fram til ársloka, gefiS af sjer 182
þús. kr., þar af koma rúml. 131 þús.
á sjávarafurSir, en rúml. 50 þús. á
landbúnaSarafurSir. — Þá er í Hag-
tíSindunum skýrsla um smásöluverS
í Reykjavík i apríl 1916 o. fl. fróS-
leikur.
Guðmundur Magnússon skáld fór
vestur á ísafjörS síSastl. föstudag
og ætlaSi þaSan inn í Vigur. Hann
baS Lögr. aS geta þess, aS hann
mundi, þegar hann kæmi heim aftur,
svara grein í „ÞjóSstefnu“, sem út
kom um þaS leyti, sem hann var aS
fara á staS, eftir E. Benediktsson.
Kvæðaúrval eftir Bjarna Jónsson
frá Vogi er nýkomiS út á kostnaS
Gunnars SigurSssonar frá Selalæk,
tekiS úr eldri kvæSabókum Bjarna
og upp úr blöSum þeim, sem hann
hefur skrifaS í eSa gefiS út, 160 bls.
8va„ meS mynd höfundarins, og kost-
ar i bandi kr. 2,50.
Póstur milli íslands og Danmerkur.
„Times“ hefur þaS eftir „National-
tidende“ þ. 15. þ. m., aS danska og
bretska stjórnin hafi komist aS sam-
komulagi um þaS, aS Bretar skuli
ekki framvegis opna brjefapóst, sem
á aS fara milli íslands og Danmerkur.
Um póstsendingar milli NorSurlanda
og Ameríku var samkomulag einnig
væntanlegt um þær mundir.
Morgunbl.
Guðm. Eggerz sýslumaður segir af
sjer. Hann hefur sagt af sjer em-
bætti frá oktober næstk. aS telja
vegna sundurþykkju viS stjórnarráS-
iS út af því, aS þaS feldi úr gildi
úrskurS, sem hann hafSi kveSiS upp
um þaS, aS GuSmundur Ásbjarnarson
frikirkjuprestur skyldi víkja sæti á
sýslufundi fyrir nýkosnum fulltrúa,
en GuSmundur hafSi veriS kosinn til
sex ára 1910 og þau voru ekki aS
fullu liSin, er sýslufundur var haldinn
þetta vor, en nýr maSur hafSi veriS
kosinn til aS taka viS af GuSmundi
presti aS kjörtímanum loknum. Sam-
þykti sýslufundur meS 6 atkv. gegn
5, aS GuSmundur skyldi sitja fund-
inn, en sýslumaSur úrskurSaSi þá,
aS hann skyldi víkja sæti. Þeim úr-
skurSi áfrýjaSi GuSmundur og feldi
stjórnarráSiS hann úr gildi, en þar
meS var presti úrskurSaS sætiS á
sýslufundinum.
Frú Solveig Eymundsson, ekkja
Sigf. heitins Eymundssonar bóksala,
átti sjötugsafmæli 26. þ. m. og hjeldu
þá konur hjer í bænum henni heiSurs-
samsæti i ISnaSarmannahúsinu.
Tíðin er ágæt um alt land síSan um
skifti. Hjer sunnanlands besta gróSr-
arveSur. — Botnvörpuskipin afla vel;
eru nú farin aS sækja veiSar austur
aS Hvalbak.
Stálvíkur-kolin. GuSm. E. GuS-
mundsson er nú farinn vestur aS nám-
unum meS 20 verkamenn.
Eggert Stefánsson söngvari söng
hjer síSastl. föstudagskvöld, eins og
til stóS. HúsiS var troSfult og söng-
skráin löng og fjölbreytt. Söngurinn
þótti yfir höfuS mjög góSur og var
þaS látiS í ljósi meS eindregnu og al-
mennu lófaklappi aS loknu hverju
laginu um sig. SíSasti þáttur söngsins
var jslensk lög eftir Sigf. Einarsson
(,,Gígjan“) og Árna Thorsteinsson
(„Nótt“ og ,,Áfram“) og svo lagiS
viS kvæSi Jónasar Hallgrímssonar:
„StóS jeg úti í tunglsljósi“. Hefur E.
St. mikiS fariS fram síSan hann söng
hjer seinast, fyrir nær tveimur árum,
en þá mátti heyra, aS menn gerSu sjer
góSar vonir um söng hans, og þykja
þær vonir nú hafa vel rætst.
ÁSur var þess getiS hjer í blaSinu,
aS Eggert ætlaSi til Noregs, er hann
færi frá Stokkhólfni, en hann hætti
viS þá för, er hann frjetti lát Hage-
manns etatsráSs í Khöfn, fer hafSi
styrkt hann til náms, og hjelt þá til
Khafnar til þess aS vera viS jarSar-
för hans, en þaSan kom hann heim
hingaS. Sænsku blöSin láta mjög vel
af seinasta söng hans í Stokk-
hólmi, og „Berl. tíSindi" segja um
hann, er hann kemur þaSan til
Khafnar, aS hann hafi vakiS þar at-
hygli á sjer, blöSin þar líki honum
viS bestu söngvara og nú „brosi gæf-
an viS honum“.
Aðkomandi. Matth. Jochumsson
skáld er nýlega kominn hingaS til
bæjarins. — Páll Jónsson skáld frá
Akureyri hefur veriS hjer um tíma
til lækninga á Landakotsspitala. —
Sigfús Sigfússon þjóSsagnafræSing-
ur af Austurlandi er hjer til lækninga
viS augnveiki.
Einar Jochumsson trúmálarithöf-
undur er fyrir nokkru kominn hingaS
til bæjarins og byrjar á ný útgáfu
blaSs síns, „Ljóssins". Þetta kvaS
prestur einn hjer nærlendis til hans,
er hann gisti hjá honum á leiSinni
hingaS:
EinarSur meS afli trúar
áfram keppir lífs aS von,
villufenin breiSu brúar
bróSir Einar Jochumsson.
Og enn kvaS hann:
Tel jeg hann sje Tolstoj vor,
trú vill hreina bjóSa,
— orSin sýna’ og æfispor
ást til málsins góSa.
Fánabókin, eSa aSalritgerS hennar,
eftir G. Björnson landlækni, er kom-
in út á dönsku, gefin út af Gylden-
dals bókaverslun, í þýSingu eftir
Aage M. Benedictsen.
Veggspjöld tvö hafa Lögr. veriS
send. AnnaS er minnisspjald um
stofnun EÍmskipafjelags Islands, gert
af Samúel Eggertssyni skrautritara,
en teikningin upphaflega ætluS hluta-
brjefum fjelagsins. Kostar þetta
spjald 25 aura. — Hitt er mynd af
herráSi ÞjóSverja, keisara þeirra og
helstu hershöfSingjum hans, og hef-
ur GuSm. SigurSsson klæSskeri hana
til sölu á kr. 3.00. Mynd þessi hef-
ur áSur komiS í Lögr., en er þarna
miklu stærri.
Skaðabótamál hefur Erasmus Gísla-
son hjer í bænum höfSaS gegn lands-
stjórninni fyrir gæsluvarShaldssetu á
s. 1. vetri og krefst 30 þús. kr. bóta.
Járnbrautarmálið. Um þaS koma
greinar eftir Jón Þorláksson lands-
verkfræSing í næstu blöSum Lög-
rjettu.
Þetta blað er prentaS á þriSjudag.