Lögrétta - 07.06.1916, Page 1

Ritstjóri:
ÞORST. 6ÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 27.
Reykjavík, 7. júní 1916.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð ffest.
Þar eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Búkaverslun Siatúsar Eymundssonar.
Vígskip af stærstu gerð.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaSui;.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síöd.
Járnbrautin enn.
Andsvör og hugleiöingar
eftir
Jón Þorldksson.
I.
Þegar ritgerö mín „Járnbrautir á
íslandi" kom í Lögrjettu um og eftir
áramótin 1914—15, leið ekki á löngu
áður en blaðið „ísafold" kom meS
nokkurskonar svar frá þáverandi
hollvini sínum, Birni Kristjánssyni
bankastjóra. Svarið bar sömu fyrir-
sögn og ritgerð mín, og tók jeg þaS
sem góðan fyrirboSa urn aS stefna sú,
sem gerir hina sameiginlegu fyrir-
sögn ritgerSarinnar og svarsins aS
einkunnarorSum sínum, sje aS vinna
fylgi og muni sigra á sínum tíma.
Bankastjórinn var fljótur til svars
í þetta sinn, því aS byrjunin á svari
hans kom í ísaf. sama daginn og niS-
urlag ritgerSar minnar í Lögr., og niS-
urlagiS á svari hans er dagsett þenn-
an sama dag. Svo aS hann hefur
lokiS jafnsnemma aS semja svariS
og aS lesa þaS, sem hann ætlaSi aS
svara upp á. Jeg man þaS frá æsku-
árunum, aS þaS þótti rösklegt í
krakkahóp, aS svara fyrir sig áSur
en andmælandinn hafSi lokið máli
sínu, en síSan jeg komst á fulloröins-
árin, hefur mjer fundist sú aSferSin
hagkvæmari í viðræðum, aS hlusta
fyrst, hugsa síSan og svara svo. Og
jeg einsetti mjer að fylgja þessari
góðu reglu í viSræðum mínum við
bankastjórann um járnbrautarmáliS.
Þegar niðurlagiS á svari hans kom
í ísaf. 20. mars 1915 varS jeg glaS-
ur. ViS höfum átt oröastaS áSur um
járnbrautarmál, bankastjórinn og jeg,
og ekki mjer vitanlega getaS orSiS
sammála um nokkurn skapaSan hlut.
En í niðurlagsgrein þessa svars set-
ur B. Kr. alt í einu fram skoðanir
um nútíðar og framtíSar verkefni
þjóSarinnar, sem jeg í a S a 1 a t r i S-
u n u m var og er honum samdóma
um, og gladdi þetta mig. En jafn-
framt þóttist jeg sjá, aS „svari“ hans
var í raun og veru ekki lokiö; hann
hafði sett fram hugmynd, sem nánari
grein þurfti aS gera fyrir, og jeg von-
aðist eftir að hann mundi gera þaS.
Sú von hefur líka rætst, því aS núna
á fyrsta fjórðungi ársins 1916 hefur
birtst eftir hann ritgerS „Um járn-
brautir", í blaðinu „LandiS“, og er
þar í framhald þaS á svari hans, sem
jeg hafði vænst eftir. Svo aS nú finst
mjer vera kominn hinn rjetti tími
fyrir mig til andsvara, og skal þá
ekki heldur skorta samsinni mitt til
þeiira atriða, sem jeg er bankastjór-
anunt sanimála um. En þaö biS jeg
bæöi hann og aðra lesendur Lögr. aS
virða mjer a hinn hægri veg, að ein-
um þættmum 1 öllu mah hans geng
jeg alveg framhjá. ÞaS eru dylgjur
hans og aðdróttanir um aS járnbraut-
arvinir, og þá jeg sjerstaklega, sjeum
í eigih hagsmuna skyni að reyna aS
fleka þjóSina út i glæfrafyrirtæki.
Læt jeg þar nægja aS taka þetta fram
í eitt skifti fyrir öll:
í) Jeg hef frá upphafi veriS þeirr-
ar skoðunar, aS þegár vjer förum
aS leggja járnbrautir, þá eigi þaS
helst aS gerast á kostnaS landssjóðs,
ef verkast vill meS þátttöku bæjar-
fjelaga og sveitarfjelaga. Áætlanir
mínar um járnbrautarlagningar hafa
verið miSaSar viS þetta.
2) Jeg get engan hagnaS haft á
neinn hátt af framkvæmd slíks verks,
og býst ekki einu sinni viS aS jeg
mundi leita mjer atvinnu viS þaS, þó
til framkvæmdar kæmi meðan jeg er
uppi.
3) Jeg rek enga þá atvinnu, sem
neitt gagn mundi bafa mjer vitan-
lega af járnbrautinni milli Reykjavík-
ur og Rangárvallasýslu, sem helst
hefur veriS talaS um.
Annars hefur nú líka ritstjóri ísa-
foldar, sem er nákunnugur B. Kr.,
nýlega skýrt lesendum sínum frá því,
aS tortrygni hans og þá þar af leið-
andi aSdróttanir stafi af sjúkleika, og
hygg jeg aS þetta sje rjett, en þau
veikindi ekki gerandi aS blaöamáli.
II.
Jeg sný mjer þá aS efninu í grein-
um B. Kr., sem birtust í ísafold 3. til
20. mars.f. á. Og verS jeg þá aS byrja
á aS leiðrjetta þau höfuöatriði,
sem hann hefur rangt eftir
m j e r, og síöan notar sem undirstööu
undir öllu svari sínu. Honum farast
þannig orö (ísaf. 3. mars 1915, 5.
dálki):
„Nú vill hann ekki leggja 112 kiló-
metra járnbraut, heldur 500 kílóm.
hingaS og þangaS um landiS, og á
þaS aS gerast á næstu 10 árum. Svo
ætlast hann til aS minsta kosti
íraman af t greininni. En í
síðara hluta hennar hefur honum eitt-
hvaS snúist hugur, svo skoSun hans
veröur mjög á reiki. N ú leggur
hann til aS landiS sjálft leggi
járnbrautina, og taki lán til þess aS
leggja þessa 500 km. braut, og gisk-
ar hann á aS til þess muni þurfa 20
miljónir.“
Hjer til er því aS svara, aö jeg hef
hvergi i ritgerS minni gert ráS fyrir
aS hjer yröu lagðir 500 km. af járn-
braut á næstu 10 árum — alls ekki
' komiS slík fjarstæöa í hug, og mjer
er alveg óskiljanlegt aS nokkur maS-
ur geti misskiliS ritgerS mína á þenn-
an veg. Og því síður hef jeg „lagt til“
aS landiö taki 20 milj. kr. lán til þess
aS leggja þessa 500 km. af járnbraut-
um. Eins og þeir vita, sem hafa lesiö,
ritgerS mína, leiddi jeg nokkrar líkur
aS því, aS hin islenska þjóS einhvern-
tima í framtiðinni mundi verSa fær
um aS rísa undir framfarafyrirtæki,
sem kostaöi 20 milj. kr. og bygöi jeg
þaS á vaxandi fólkstölu og vaxandi
getu (gjaldþoli). Jafnframt ræddi jeg
nokkuS um þau úrræði, sem fyrir
hendi eru til þess aS gera slikt stór-
virki auöveldara í framkvæmdinni,
án þess aS gera ákveðnar tillögur um
hverjum þeirra skyldi beita. En skoS-
un mín um þaS, hvaö fyrir liggi aS
gera í nútíðinni, hef jeg sett fram á
þá leið, aS fyrst er aS gera skynsam-
lega byrjun —• meS Austurbraut-
inni —. Og eina tillaga mín i
•málinu er sú (sjá Ritsafn Lögrjettu
1. h. bl.s. 39—'40), aS framkvæmd sje
fullnaðarrannsókn sú um lagninguna,
sem alþingi hefur nú tvívegis synjaö
um fje til. Og þar við hef jeg bætt
þessum orSum: „Ef hún (þ. e. rann-
sóknin) staöfestir þá niðurstööu, aS
þessar brautir fáist fyrir 4 miljónir
kr., þá er jeg fyrir mitt leyti ekkert
hræddur viö aS byggja þær á lands-
sjóSskostnaS fyrir lánsfje, jafnskjótt
og lán fæst meS aðgengilegum kjör-
um.“ Vilji B. Kr. skoða þetta sem
tillögu um lántöku, þá.má hann þaS,
en hann má ekki gleyma þvi, aö upp-
hæöin er 4 milj. kr. , og tillagan er
tveimur ákveðnum skilyrðum bundin,
og hvorugt þeirra uppfylt enn í dag,
svo ef bera ætti mína eigin „tillögu“
undir atkvæöi mitt á þessari stundu,
þá hlyti jeg að greiSa atkvæði á
móti henni. En hann gerir sjer mót-
stöðuna talsvert auöveldari meS því
aS ganga fram hjá skilyrðunum, færa
upphæSina úr 4 milj. upp í 20 (og
jafnvel 30) milj. kr., og gera ráS fyrir
erfiöum lánskjörum. Er það „nauS
mikil“ aS þurfa aS eltast viS slíkar
rangfærslur.
III.
í ritgerð minni sýndi jeg fram á,
aS þó vjer hugsum til aS tengja sam-
an alla hina helstu landshluta meS
járnbrautum, þá þyrftum vjer ekki aö
koma upp lengri brautarspotta á
m a n n heldur en gerist i Canada,
Bandaríkjunum eSa Ástralíu. Leiddi
jeg rök aS þessu meS samanburði á
fólksfjölda, stærð og brautarlengdum
þessara landa. Sú höfuðmótbára á
móti járnbrautarlagningum hjer, aS
landiS sje og muni verða o f s t r j á 1-
bygt til þess, er þar meS niSur kveS-
in, og hefur hvorki B. Kr. nje aðrir
treyst sjer til aS andmæla þessu síSan.
Þó hefur B. Kr. í greinum sínum sett
fram tvær „leiSrjettingar“, sem eiga
aS snerta þetta atriði, er honum sjáan-
lega þykir leitt aS geta ekki hrakið.
Fyrst hermir hann þaS, aS jeg telji
ekki flatarmál Canada rjett, er jeg
segi hana um 90 sinnum stærri en
ísland. En þaS fer þá ekki betur
fyrir honum en svo, aS sú stærS sem
hann telur er röng, en mín nákvæmr
lega rjett, og getur hann gætt að
þessu hvort sem hann vill i handbók
Hage’s (sem honum er tamt aS tina
fróöleiksmola úr), Statesmans Year-
book eða Whitaker. Hin „leiðrjett-
ingin“ hans er spaugileg. Hann telur
þaS rangt af mjer aS telja óbygöir
meS b æ S i í Canada og á íslandi
viS samanburS á þjettbýli þeirra
landa, og leiörjettir þetta meS þvi,
aS sleppa 2/$ af stærS Canada — tel-
ur þaS óbygðir — en engu af stærð
íslands, rjett eins og hjer væru engar
óbygSir!! Sjálfur finnur hann þó
sýnilega til þess, að „leiSrjettingar"
hans duga ekki til aS hrekja niöur-
XI. árg.
Tilkynning-
Nýjar vörubirgðir er nú komar til
jj K
af flestum nú fáanlegum
— Vefnadarvörum —-
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Fappír cg ritföng,
Sólaleður og skósmíðavörur.
t
Vandaðar vörur, Odvrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
stöðu mína, „því“, segir hann, „fjarri
fer því, aS hægt sje aS byggja hjer
á höfðatölunni einn i“. Og
meginkafli svars hans gengur svo út
á aS sanna þaS, aS „höfðatalan“ okk-
ar hafi svo miklu minni þ ö r f fyrir
járnbrautir, og hafi svo litiS til þess
aS flytja, aS járnbrautirnar hjer muni
aldrei geta borgaS sig.
í ritgerS minni hafSi jeg bent á
nokkrar af þeim þörfum, sem hjer
verSur aS bæta úr, ef ís-
land fra m t iSarinnar á aS
verða ræktaS land, og leiddi
rök aS því, aS úr þeim þörfum verS-
ur ekki bætt meS ööru en járnbraut-
um. ÞaS er mjer nú ánægjuefni, aS
B. Kr hefur ekki gert nokkra til-
raun til þess aS hagga neinu af því,
er jeg hef sagt um þetta, og í niSur-
lagi svars síns viSurkennir hann bein-
línis röksemdir minar, sem síöar mun
aS vikiö. En i stað þess a n n a S-
h v o r t aS sýna fram á aS þær þarf-
ir, sem jeg hef nefnt, sjeu ekki fyrir
hendi, e S a þá aS bæta megi úr þeim
á annan hátt en meS járnbrautum,
tekur hann þaS ráS, aS halda langan
lestur um þaS, hvaöa þarfir fyrir
járnbrautir sjeu og hafi veriS fyrir
hendi í öörum 1 ö n d u m. Telur
hann þar upp 9 þarfir, sem hafi knúS
önnur lönd til aS leggja járnbrautir;
engin þeirra sje fyrir hendi hjer, þess
vegna þurfum vjer ekki járnbrautir.
Mjer til mikillar undrunar sá jeg
nýlega, aS B. Kr. er sjálfur svo hrif-
inn af þessari rökfærslu sinni, aS
hann hefur tekiS hana upp í þing-
ræSu til þess aS hún geymdist í Al-
þingistíSindunum. Finst mjer því rjett
að lofa lesendunum aS sjá hana. Hún
er svona:
„Járnbrautar þörf.
ÞaS sem knýr hin stærri lönd til
aS leggja járnbrautir er einkum þetta:
1. a S löndin eru s tó r,
2. a S flest lönd liggja í s a m h e n g i
viS önnur lönd,
3. a S þau hafa h e r n a S a rskyldu,
4. a S þau hafa n á m u r,
5. a 8 þau hafa s k ó g a,
6. a S þau hafa a k u r y r k j u,
7. a S þau vegna gífurlegra vega-
vegalengda verða aö hraða
póstflutningi,
8. a ö þau hafa i 8 n a S,
9. aS vegalengdirnar frá
hafnarstað eru oft svo
miklar, aS flutningur
á n a u S s y n j a v ö r u m og
fólki væri ókleifur án
járnbrauta, eSa meS öSr-
um orðum sagt: Flutninga-
þörfin svo mikil, aS henni yrSi
alls ekki fullnægt á annan hátt.
Þessar munu vera aðalástæSurnar."
1. Nú vitiS þiS þá aS hiS fyrsta,
sem knýr „stærri“ löndin til aS leggja
járnbrautir er þaS — að þau eru
„stór“! En hvað knýr þá s m æ r r i
löndin til þess? Því aS þau hafa líka
lagt járnbrautir hjá sjer og eru aS því
í sífellu ö 11, u n d a n t e k n i n g-
a r 1 a u s t, þau sem bygS eru af siS
uöum þjóöum. Danmörk er rúmur
Yi af íslandi aS stærS, og ekki eitt
land í venjulegum skilningi, heldur
einn skagi og margar eyjar, alt sævi
girt og sumdurskoriS meS ágætum
höfnum. Þar heitir ein eyjan Borg-
undarhólmur, liðugar 10 fermílur aS
stærS. Þar eru lagSar járnbrautir.
önnur heitir Langaland, 5 fermílur
aS stærS, en 7)4 míla aS lengd, og
svo mjó, aS ekki er frá neinum
depli á eynni meira en )4 míla til
sjávar —• þar fundu þeir upp á þeim
skolla nýlega, aS leggja járnbraut
bæSi langsum og þversum yfir hólm-
ann! Og svona má halda áfram.
Ef eg nú gef þá skýringu, aS
„smærri“ löndin leggi járnbrautir af
því aS þau eru „smá“ — þá hef jeg
útlistaö fyrsta liðinn í „járnbratitar
þörf“ þeirra nákvæmlega eins vel og
B. Kr. fyrsta liöinn í „járnbrautar-
þörf“ „stærri" landanna; en jeg biS
ekki um geymslu fyrir skýringuna
í AlþingistíSindunum! *
Annars væri fróölegt aS vita, hvort
þaS er meining B. Kr. , aS ísland sje
svo 1 í t i S, aS þaS þ u r f i e k k i
járnbrautir — geti ekki talist meS
„stóru“ löndunum í þvi sambandi.
HingaS til hefur bæSi hann og aðrir
járnbrauta-andstæöingar haldiS hinu
gagnstæSa fram —■ aS ísland sje svo
s t ó r t, í samanburSi viS fólksfjöld-
ann, aS þaS geti ekki komiS sjer upp
járnbrautum.
2. Og svo 1 i g g j a þau flest í sam-
hengi viS önnur lönd, þaS er ástæöa
nr. 2 fyrir þ a u til aS leggja járn-
brautir. En hver skollinn gengur þá
aS þeim, sem 1 i g g j a e k k i í sam-
hengi viS önnur lönd? Eins og t. d.
Borgundarhólmur, Langaland, írland,
Bretland og býsna mörg fleiri. Lik-
lega er þó ástæða nr. 2 hjá þ e i m
ekki sú, aS þau liggja ekki i
samhengi viS önnur lönd?
3. Og svo hafa þau hernaöarskyldu.
Já, þaS er nú svo. Annars held jeg aö
í mars 1915, þegar B. Kr. reit svar
sitt, hafi þurlendi jarSarinnar verið
skift í 5 heimsálfur. Og aS í þremur
þeirra hafi ekki veriS n e i 11 1 a n d,
sem hafði herskyldu — sem sje ekk
ert land í Vesturálfu, Suöurálfu og
Eyjaálfu —, í fjórSu álfunni e i 11
land (Japan), en i þeirri fimtu, NorS-
urálfunni, aS eins eitt ríki, sem ekki
haföi herskyldu, Stórabretland, en
einmitt þar eru járnbrautirnar til
orðnar. Hver er þá ástæða nr. 3 hjá
þeim mikla meiri hluta landanna, sem
ekki hefur hernaöarskyldu?
4. Öll þau lönd, sem e k k i hafa
námur, keppast lika viö aS hafa járn-
brautir, og þau lönd, sem hafa nám-
ur, leggja járnbrautir jafnt um námu-
laus hjeruS sin eins og um námu-
svæðin.
5. Flest lönd NorSurálfunnar mega
nú heita skóglaus, þ. e. þau eru snauö
af nytjaskógum, nema Noregur, Sví-
þjóð og nokkrir hlutar af Rússlandi
og Þýskalandi. Og járnbrautir eru