Lögrétta - 07.06.1916, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
99
á varla aö gera fyr en reynsla er
fengin fyrir því, hvernig erfSafestu-
ábúðin reynist, en jeg fyrir mitt leyti
er fyrirfram viss um aS hún reynist
vel.
MeS hækkandi jarSskatti eftir verS-
mæti jarSarinnar mætti líka greiSa
fyrir því aS jarSir væru vel setnar
og flýta fyrir grasbýlahugmyndinni,
en um þaS ætla jeg ekki aS ræSa nú.
Staddur i Reykjavik 3. maí 1916.
P á 11 Zóphóníasson.
Skilaboð
til Guðmundar á Sandi
frá Guðmundi í Vík.
Jeg kann þjer bestu þakkir firir
þaS, nafni minn, aS þú hefur bjargaS
svo mörgum ágætum alþíSuorSum úr
gleimskuháska.
En mundu mig um eitt. GerSu þaS
firir mig. GáSu vandiega aS því, aS
stafa fágæt íslensk alþíSuorS alveg
eins og þú heirir þau; Þú segir óbirj-
ur; jeg segi óberjur. Hvorttveggja er
gjaldgeng íslenska. Þessi hljóSbrigSi,
e — i, eru æfagömul og mjög algeng
í málinu, bæSi aS fornu og níju. Ein-
berni er nú t. d. orSiS aS einbirni,
kviksendi aS kviksindi. En varaSu
þig á „rjettritunar“-djöflinum. Þarna
hefur y-fjandinn gert þjer glennu,
hlaupiS í óbirjurnar þínar. Svona fór
hann meS kviksindiS (= kviksend-
iS), og þar er hann orSinn aS átrún-
aSargoSi.
HvaS eru dauSir bókstafir á viS
lifandi hljóSin. Þú gerir rjett í því,
aS setja hart á móti hörSu, lifandi,
heilbrigt alþíSumál á móti dauSu eSa
brjáluSu bókmáli.
Vertu margblessaSur.
Loftskip
og fleira í vitrunum.
VI.
Víkur nú aftur aS loftförum 5 vitr-
unum. Þar ,sem SólarljóSaskáldiS
kveSst hafa sjeS hvilur „hafSar hag-
lega“ „á himingeislum“, þá getur
hugsast aS ræSi um verur sem svífa
í loftinu, tilfæringalaust, einungis
meS því aS sigra þyngdarafliS; en
þó getur veriS aS meS orSinu hvíla
sje táknaS eins konar loftfar.
Ljósara er 74. erindiS:
Hávar reiSir
sák meS himnum fara
þær eiga götur til guSs;
menn þeim stýra,
es myrSir eru
alls fyr engar sakir
Hjer segir skáldiS, aS því er mjer
skilst, aS hann hafi sjeS flugvjelar,
sem flugu hátt mjög. AS þær eigi
götur til guSs þýSir þaS, aS þær sjeu
á leiSinni til Himnaríkis, til háfjall-
anna þar sem heima eiga hinar full-
komnu verur, sem vjer nefnum guSi.
GuS þýðir: hinn skinandi; sama
þýSir, ÓSinn; þaS er sama orSiS ; köll-
uSu sumir ÞjóSverjar ÓSinn GvóSan
(Gwodan). Hvorttveggja er leitt af
sögninni gvaSa (vaSa), sem í einni
merkingu er sama sem aS geisla. Af
sömu rót er leitt Æsir (sbr. sanskrit
vasu: hinn skinandi) og Vanir; þýS-
ir hvorttveggja hinn skínandi. Er
þetta mjög fróSlegt og mun rætt um
þaS nánar í annaS skifti.
Náttúrlega held jeg aS þaS sje ein
hver misskilningur hjá skáldinu, aS
stýrendur flugvjelanna hafi myrtir
veriS; hygg jeg því fjarri fara, aS
hinum himnesku flugvjelum stýri
framliSnir. Má hjer nefna til saman-
burSar, aS NíShöggur er sagSur bera
sjer í fjöSrum nái, eins og áSur var
á minst.
Flugvjelarnar, sem SólarljóSaskáld-
iS kveSur um, hafa veris líks eSlis og
sú sem spámaSurinn Esajas talar um
(66,15) : „Því sjáiS, drottinn kemur
i eldi, hans vagn er sem vindbylur."
Mun meS þessum orSum vera átt viS
þaS, aS vagn eSa reiS drottins, þ. e.
líkrar veru og ÓSinn var eSa Seifur;
sje eins og logandi og þjóti i loftinu
meS ærnum hraSa og miklum gný.
Ber þessu vel saman viS lýsingu
Hómers á himinreiSum goSanna. Tal-
ar hiS blinda skáld — og þó skálda
skygnstur um hina logandi kerru
skýsafnarans Seifs, sem flýgur milli
Pjetur Jónsson
operusöngvari
söng hjer í fyrsta sinn síSastliSiS
sunnudagskvöld, og hefur síSan
sungiS á hverju kvöldi, og aS-
göngumiSar jafnan upp seldir fyr-
ir fram. Kemur öllum saman um,
aS söngur hans sje ágætur. „Söng-
rödd hans hefur nú alla þá kosti
til aS bera, sem taldir eru nauS-
synlegir hinum allra bestu söng-
mönnum,“ segir Árni Thorsteins-
son tónskáld um Pjetur, og meS-
ferSin á lögum söngskrárinnar
telur hann einhverja þá allra bestu,
sem hann hafi nokkru sinni heyrt.
Fyrstu tvö söngkvöldin söng Pjet-
ur lög eftr Wagner, Werdi, Puc-
cini, Mozart, Heise, Kjerulf o. fl„ en í gærkvöld söng hann ýms lög eftir
íslensk tónskáld, og mun hann endurtaka þau síSal'.
Pjetur hefur nú fasta stöSu viS söngleikhúsiS í Kiel í Þýskalandi og er
ráSinn þar til ársloka 1917. Hefur hann leyst þar af hendi ýms vanda-
söm hlutverk og hlotiS mikiS lof fyrir í þýskum blöSum.
IKEikid úrval nýkomið.
Sturla. Jónsson.
jaSarinnar og hins stirnda himin-
hvolfs. Eru þaS guSanna hádunandi
hestar sem draga kerruna, segir hann.
En mjer þykir þessir hádunandi loft-
hestar dálítiS grunsamlegir, og kynni
skáldinu þar aS hafa missýnst. Sum
ir munu segja aS þrumur og elding-
ar hafi orSiS mönnum efni í slíkar
hugmyndir um guSavagna sem vikiS
var á. ’En þaS hygg jeg ekki sje;
upptök sín eiga slíkar hugmyndir aS
minsta kosti í ofsjónum. (Frh.)
Helgi Pjeturss.
Strídið.
Sjóorusta mikil við Jótlandsströnd.
Fjöldi skipa ferst.
í opinberri tilkynning ensku stjórn-
arinnar frá 2. þ. m. segir svo frá:
„FlotamálaráSaneytiS tilkynnir, aS
miSvikudaginn 31. f. m. liafi veriS
háS sjóorustu viS Jótlandsstrendur,—
Flotadeild bretskra bryndreka (battle
cruisers) bar hita og þunga orustunn-
ar. — Beitiskipin Defence (14,500),
Black Prince (13,500) og bryndrek-
arnir Queen Mary (28,850), Infa-
tigible (19,200) og Invincible (17,500)
sukku. Warrior (13,550) varS óvígur
og varS skipshöfnin aS lokum aS yfir-
gefa hann. Tundurbátaspillarnir Tip-
perary, Turbulent, Fortune, Sparrow,
Hawk, Ardent týndust og um sex aSra
er ófrjett. — Flotadeild óvinanna beiS
mikiS tjón, en til þeirra sást ógerla.
ForSuSust skipin návígi og flýSu til
hafnar þegar aSalfloti Breta kom á
vettvang. Einum bryndreka óvinanna
var sökt, aS minsta kosti, og annar
mjög skemdur. — Tundurspillar vorir
segja, aS þeir hafi sökt einum bryn-
dreka í næturárásinni og aS tveim-
ur ljettum beitiskipum hafi aS líkind-
um veriS sökt. ÞaS er ekki hægt aS
segja meS vissu, hve mörgum tundur-
bátaspillum óvinanna hafi veriS sökt
í sjóorustunni, en eflaust hefur mörg-
um veriS sökt.“
Tölurnar í svigum aftan viS skipa-
nöfnin tákna stærS þeirra í tonnum.
Önnur fregn frá sama degi (i Morg-
unbl.) segir ÞjóSverja hafa mist or-
ustuskipiS Pommern (13,200), tvö
beitiskip og nokkra tundurspilla.
ÞriSja fregnin segir aS ÞjóSverjar
hafi auk Pommern mist skip, sem
nefnt er Wiesbaden.
Næsta opinber tilkynning frá ensku
stjórninni segir Englendinga hafa
mist alls 8 tundurbátaspilla. Þar segir,
aS eitt þýskt orustuskip hafi veriS
sprengt í loft upp af enskum tundur-
bátaspillum og menn ætli, aS öSru
hafi veris sökt meS fallbyssuskot-
um. Einn þýskur bryndreki hafi ver-
iS sprengdur í loft upp, annar hafi
sjest mjög skemdur. Einu ljettu beiti-
skipi hafi veriS sökt og 6 þýskum
tundurbátaspillum, en 2 ljett beitiskip
hafi orSið óvig. Einum þýskum kaf-
bát hafi veriS sökt.
í fregnskeyti frá Khöfn (i Vísi)
frá 2. þ. m. segir, eftir þýskum heim-
ildum, aS Englendingar hafi mist
9 bryndreka og beitiskip, auk tundur-
báta, en ÞjóSverjar 3 beitiskip og 7
tundurbáta.
Þetta er í fregnunum talin stærsta
sjóorusta, sem háS hefur veriS, en
mikiS vantar á, aS greinilegar frjett-
ir sjeu komnar af henni enn. Orustu-
svæSiS var út af Horns-rifi, vestur
af Blaavands Huk, sem er vestasti
skagi Jótlands, norSvestur frá Es-
bjerg, og svo þar norSur meS strönd
Jótlands. Hófst orustan síSdegis miS-
vikudaginn 31. maí, kl. 3,30, og stóS
yfir fram á morgun næsta dag, 1. þ.
m.. Segir í tilkynningum ensku stjórn-
arinnar frá 4. þ. m. aS enskur orustu-
floti hafi hitt þarna aSalflota ÞjóS-
verja og fremstu skipin hafi þegar
lagt til orustu, en tjóniS brátt oröiS
mikiS á báSa bóga. En er aðalfloti
Englendinga hafi komiS til, þá hafi
Þjóðverjar hörfaS inn fyrir tundur-
duflagirðingar sínar. Þoka hafi veriS
yfir hafinu og því eigi hægt aS halda
uppi látlausri orustu. Um hádegi 1.
júní hjelt enski flotinn heimleiðis frá
orustusvæSinu.
ÞaS viröist ljóst af fregnunum, aS
Englendingar hafa beSiS meira skipa-
tjón- en ÞjóSverjar, en hitt líka, aS
floti ÞjóSverja hafi látiS undan síga,
er aSalfloti Breta kom til, og því er
svo aö heyra sem báSir eigni sjer sig-
urinn, eða báSir þykist hafa boriS
hærra hlut í viSureigninni. En eins og
sjá má af því, sem á undan er sagt,
eru allar ítarlegustu fregnirnar, sem
enn hafa komiS hingaS af orustunni,
enskar, og um skipatjóniS ÞjóSverja
megin eru þær engan veginn ljósar,
en svo aS heyra sem Englendingum
sje ekki fullkunnugt um þaS enn.
Kitchener lávarður ferst á herskipinu
„Hampshire“ við Orkneyjar.
í opinberri tilkynningu frá ensku
stjórninni í gær er skýrt frá því, aS
yfirflotaforinginn enski tilkynni þaS
meS sárum söknuSi, aS herskipiS
Hampshire (10,700), sem var á leiS
til Rússlands meS Kitchener lávarS
og herforingjaráS hans, hafi farist á
tundurdufli, eSa ef til vill veriS skot-
iS tundurskeyti, vestur af Orkneyjum
kvöldiS 5. þ. m. Sjávarrót var mikiS,
segir i fregnskeytinu, og enda þótt
alt væri gert, sem unt var, til þess aS
veita skjóta hjálp, þá sjeu menn
hræddir um aS lítil von sje til þess,
aS nokkur maSur hafi komist af.
Fráfall Kitcheners lávarSar, sem
veriS hefur hermálaráSherra Breta
fá byrjun ófriSarins, mun vekja al-
menna sorg í Englandi, þvi hann er
án efa sá maður, sem enska þjóðin
hefur boriS mest traust til i öllu því,
er aS hermálum hennar lýtur. Hann
var liSlega hálfsjötugur aS aldri,
fæddur 1850, írskur aS ætt, og hefur
aliS aldur sinn aS miklum hluta ut-
an Englands, meS því aö honum hafa
hvaS eftir annaS veriS falin vanda-
sömustu hlutverkin, sem stjórn Eng-
lands hefur þurft af hendi aS leysa
í öSrum heimsálfum. LávarSsnafnbót
fjekk hann fyrir framgöngu sína í
NorSur-Afríku fyrir aldamótin, en
hann var þá foringi fyrir Egiftalands-
her Englendinga. SíSan var honum
falin herstjórn í SuSur-Afríku, og
voru honum þakkaðar þær endalyktir,
sem ófriöurinn viS Búa fjekk. Var
hann svo um hríS yfirforingi Eng-
lendinga í Indlandi, en var 1911
geröur aS landsstjóra í Egiftalandi,
og þaS var hann þangaS til ófriSur-
inn hófst, en þá var hann fenginn til
þess aS takast á hendur hermálaráð-
herraembættiS heima í Englandi. I
fyrra haust fór hann i erindum ensku
stjórnarinnar til Balkan og ítalíu, og
nú var hann á leiö til Rússlands.
Hann var hraustur maSur enn, þótt
farinn væri hann aS eldast, og nýlega
var hann kvæntur, í fyrsta sinni á
æfinni.
Ýmsar fre'gnir.
Enn segja síSustu frjettirnar frá
áköfum orustum viS Verdun, og hefur
ÞjóSverjum nú þokaS áfram bæSi
austan ár, hjá Vaux, og vestan ár, á
línunni frá Mort homme (DauSs-
mannshæS) til Cumieres.
Á suSurvígstöSvunum sækja ítalir
fram, einkum aS norSanverðu, suS-
ur Addige- eSa Etschdalinn, austan
viS GardavatniS, en lika á austur-
hluta vígstöövanna, upp frá Triest-
flóa, og er þaS ætlun þeirra, aS sögn,
aS brjótást suður á sljettiendið og
koma þar aS baki þeim her ítala, sem
austastur er, og er útlitiS sagt
ískyggilegt ítala megin, hvernig sem
úr því rætist.
Frá austurvígstöSvunum eru þaS
síSustu fregnirnar, aS Rússar sjeu
farnir að sækja á í Bessarabíu, en
norSur viS EystrasaltiS virðist nú vera
kyrt. Englendingar og Frakkar hafa
ábyrgst Svíum, aS vígi þau, sem
Rússar eru aS gera á Álandseyjum,
verði rifin niöur aS þessu stríSi loknu,
og hafa hugir manna í SvíþjóS sef-
ast viS þaS. Eyjarnar eru ekki nema
sex tíma ferS frá Stokkhólmi.
Austur á Balkanskaga hafa þau
tíðindi gerst, að Búlgarar hafa hald-
iS meS her yfir landamæri Grikk-
lands, og hafa þeir tekiö borgina
Ceres í Strumu-dalnum og stefna
einnig meS her til Kavalla, en þetta
er þaS landsvæöi, sem Grikkir og
Búlgarar deildu mest um, áður en
Balkanlöndum Tyrkja var skift.
Þess er ekki getiS, aS Grikkir mæti
Búlgurum þarna meS herafla, heldur
hins, aS þeir mótmæli aSförum Búlg-
ara á sama hátt og þeir mótmæltu
áSur landsetningu bandamannahers-
ins og ferðum hans um landiS. Her
Serba frá Korfu er nú kominn til
Saloniki.
Frjettir.
Hið íslenska Fræðafjelag í Kaup-
mannahöfn hjelt ársfund sinn 9. maí
þ. á. Voru þar lagöir fram endurskoS-
aSir reikningar fjelagsins og sam-
þyktir. Forseti fjelagsins, mag. Bogi
Th. MelsteS, skýrSi frá gjörSum þess
á umliSna árinu. 1915 heföi komiS út
JarSabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalíns, 1. b., 3. h., og FerSabók
Þorv. Thoroddsens, 3.—4. bindi, auk
þess sem AfmælisritiS til Dr. Kálund,
sem gefiS var út sumariS 1914» teld-
ist til ársbóka 1915. — I ár væri kom-
iS 4. hefti 1. bindis Jarðabókarinnar
og ÁrferSi á íslandi i þúsund ár eftir
Þorv. Thoroddsen, 1. hefti; sú bók
veröur 3 hefti, siSasta heftiS um hafís
viS strendur íslands. — í haust ætlar
FræSafjelagiS aS fara aS gefa út
Ársrit, sem mun mestmegnis inni-
halda alþýölegar ritgjörSir. Árgang-
urinn kostar 1 kr. 50 a., en fyrsti ár-
gangur ritsins veröur á í s 1 a n d i
seldur fyrir hálfviröi, 75 aura, til árs-
loka 1916. — AS lokum fóru fram
stjórnarkosningar og voru endur-
kosnir forseti mag. Bogi Th. Mel-
steS, gjaldkeri prófessor Finnur Jóns-
son og skrifari Sigfús Blöndal bóka-
vöröur.
Kirkjumálafrjettir. Prestvígöir voru
af biskupi á uppstigningardag kandi-
datarnir FriSrik Jónasson, settur
settur prestur á Útskálum, og Jón
Guönason, sem veitingu hefur fengiö
fyrir StaSarhólsþingum. — Sjera
Kjartan Kjartansson í Grunnavík er
settur prestur aS Sandfelli og sjera
Ásm. GuSmundsson í Stykkishólmi
aö Helgafelli, en sjera Árni Þórarins-
son á Stórahrauni er settur prófastur
í Snæfellsnessprófastsdæmi. Lausn
frá prestsskap hefur sjera Gisli Kjart-
ansson á Sandfelli fengiS, vegna van-
heilsu.
Synodus hefst hjer í bænum sunnu-
daginn 2. júlí n. k.
Ný ættarnöfn. Þeim fjölgar óSum,
sem taka sjer ættarnöfn. Haraldur
Níelsson prófessor hefur fengiS lög-
fest fyrir börn sín ættarnafniS Har-
alz, og Svafar Sigurbjarnarson versl-
unarfulltrúi hefur lögfest sjer ættar-
nafniö Svafars.
Ráðherra fer til Khafnar meS
„Botníu“ einhvern af næstu dögum.
„Á heimleið", skáldsaga frú GuS-
rúnar Lárusdóttur, er aS koma út á
dönsku í „Hjemmets Bibliotek",
þýdd af sjera Magnúsi Magnússyni i
Bregning á Jótlandi.
Bæjarverkfræðingur Reykjavíkur
er hr. Þórarinn Kristjánsson orSinn
frá 1. þ. m.
Utanfararstyrkur guðfræðinga. Öll
þau 65 æfiár prestaskólans okkar
nutu lærisveinar hans 3 ölmusna eSa
600 kr. námsstyrks árlega af kom-
muniteti Khafnarháskóla. Nú hefur
þessum styrk, sem gert hafSi veriS
ráS fyrir hjer úti, aS fjelli niöur viS
stofnun háskóla vors, eftir tillögu há-
skólaráSs Khafnarháskóla veriö meS
úrskurSi kirkju- og kensluráöaneyt-
is Dana (dags. 9. mars 1916), breytt
i utanfararstyrk til framhaldsnáms
viS Khafnar-háskóla handa e i n u m
guðfræSi k, a n d i d a t hjeSan ár
hvert. Háskóli vor veitir styrkinn eft-
ir tillögu guöfræSideildar. — Þessi
kandidata-styrkur verSur nú i þessum
mánuöi veittur í fyrsta sinn. Eiga um-
sóknir um hann aS vera komnar til
forseta guSfræSideildar fyrir 25. þ. m.
Heimavistarfjelag hafa nemendur
Hvítárbakkaskólans næstk. vetur.
Þeir, sem vilja selja fjelaginu ýmsar
matvörutegundir, snúi sjer til skóla-
stjórans á Hvítárbakka, sem annast
innkaup öll og aSdrætti fyrir fjelag-
iS. Hjá honum geta ungmenni fengiö
allar nauSsynlegar upplýsingar um
fyrirkomulag og reglur fjelagsins.
Einnig hjá stjórnarmönnum þess:
Bergsveini Ólafssyni, Ólafsvík Snæf.-
sýslu, Kr. Júl. Kristjánssyni, Grund-
um BarSastr.sýslu og Magnúsi Auð-
unssyjjii, SeglbúSum Snæf-sýslu.
Vjelbátur frá Noregi. Nýlega er
kominn hingaS 30 lesta vjelbátur frá
Bergen í Noregi, smíSaöur þar fyrir
þá bræSurna Helga Helgason versl-
unarstj. hjer og Magnús Thorberg
símstjóra á ísafirSi. Báturinn fór
hingaS frá Bergen á sex sólarhring-
um. Skipstjóri er Andrjes Gíslason.
Mannalát. 8. f. m. andaöist í Khöfn
Johan Olivarius, fulltrúi í innanrikis-
ráöaneytinu danska, sonur Olivarius-
ar áöur sýslumanns á EskifirSi og
ÞorgerSar Hallgrímsdóttur frá Hólm-
um í Reyöarfirði.
SjómaSur hjeöan úr bænum, Ásgeir
Bjarnason, fjell nýlega út af vjel-
báti viS Vesturland og druknaði,
maSur á besta aldri.
30. f. m. dó hjer í bænum Andrjes
Andrjesson verslunarmaður, lengi viö
utanbúSarstörf hjá Brydesverslun,
vinsæll maöur og vel þektur hjer í
bænum, en haföi veriö heilsulítill
síSustu missirin. Lætur eftir sig konu
og mörg börn, flest upp komin.
Verður hans nánar getiS síSar.