Lögrétta - 14.06.1916, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 28.
Reykjavik, 14. júni 1916,
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
L— J
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Sökaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ær slumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Járnbrautin enn.
Andsvör og hugleiðingar
eftir
Jón Þorláksson.
IV.
Næsti liöurinn í svari B. Kr. er til-
raun til þess aö sanna þaö, sem heyrst
hefur frá honum áður, aS vjer höfum
(og munum hafa) svo lítið til að
flytja, að járnbrautir hjer m u n i
ekki geta borgað sig.
Það er nú sitt hvað, hvort hjer sje
þ ö r f á járnbrautum, og hvort það
borgi sig að leggja þær. Að halda
því fram, eins og B. Kr. hefur gert,
að hjer sje ekki þörf á járn-
b r a u t u m, er í mínum augum svo
frámunaleg fjarstæða, að jeg tel í
rauninni ekki eyðandi orðum að
henni, þó jeg hafi gert það hjer að
framan. En það er eðlilegt, að um-
ræðurnar snúist um hitt, hvort járn-
brautir muni b o r g a s i g, beint eða
óbeint. Um það er eðlilegt að menn
greini á.
Ekki býst jeg við að úr þeim á-
greiningi verði skorið með blaða-
skrifum. Ágreiningurinn á sjer dýpri
rætur en svo. Þar mætist annars veg-
ar bjartsýni, trú á landið, trú á at-
vinnuvegi þess og trú á þjóðina, en
hins vegar annað hvort svartsýni,
vantraust á landinu, vantraust á at-
vinnuvegum sveitanna og vantraust á
þjóðinni, — eða þá hugsunarlaus i-
haldssemi. Og þessar andstæður
halda áfram að vera til hvað sem
blöðin skrafa.
Að þessu leyti væri rnáske rjettast
að láta þref um þetta atriði niður
falla, og lofa tímanum að skera úr.
En sönn'un sú, sem B. Kr. í þetta
sinn þykist hafa fundið fyrir svart-
synis-hugarórum sínum, er svo frá-
munalega fjarri allri rjettri hugsun,
að jeg get ekki stilt mig um að gera
h a n a að umtalsefni.
Hann hefur tínt út úr skýrslum
Canada, ýmsra af Bandaríkjunum o.
fl. hvað þessi lönd eiga, hvað þau
framleiða, og hvað þau flytja með
járnbrautum sínum. Ýmislegt er þar
ónákvæmt og alveg misskilið, en jeg
fæst ekkert við að leiðrjetta slíkt.
Sem sýnishorn tek jeg það sem
hann segir um Kanada:
„Skýrslan er þá svona:
Flutt með járnbrautum:
Akuryrkjuafurðir 17,196,802 smál.
Námuafurðir
Skógarafurðir
Iðnaðarafurðir
Ýmislegt
Búfjárræktarafurðir
Verslunarvörur
Af skýrslu þessari sjest, að járn-
brautirnar hafa flutt 91,911,818 smá-
lestir af vörum, sem ekki eru fram-
40,250,542
16,609,100
19,694,220
4,161,154
3-173,563
4,365,852
I ófriðarlöndum verða menn stöðugt að sjá á bak nýjum og nýjum
flokkum hermanna, sem kallaðir eru til vígvallanna. Hjer á myndinni
sjá menn á eftir þýskum hermannaflokki á leið til Wrdun.
leiddar á íslandi, en að eins 7,539,415
smálestir af sams konar vörum og
mundu flytjast með járnbrautum hjer.
Af þessu sjest, að íslendingar
mundu geta haft í hæsta lagi svo sem
8 pct. af vöruflutningi fyrir járn-
brautir sínar á móts við Kanada, sem
verkfræðingurinn ber ísland saman
við, e f þeir flyttu eins mikið að til-
tölu og Kanadabúar af þeim vöru-
tegundum, er þeir hafa, v e r s 1 u n-
arvörum og búfjárafurð-
u m.“
Síðan leiðrjettir hann þó þessa nið-
urstöðu sjálfs sín á þann hátt, að
með því að bæði verðmæti bú-
penings og verslunarvelta við önnur
lönd sje um þriðjungi minni a ð t i 1-
t ö 1 u hjer en í Kanada, þá sje rjett
að færa þessi 8 pct. niður í 5 pct. Og
bætir svo við:
„En að sama skapi hlýtur tekju-
hallinn að verða meiri hjá oss en
Kanadabúum af járnbrautarrekstri,
þar sem vjer höfum heldur engar
vörutegundir að flytja, sem þeir hafa
ekki.“
Hjer við er nú fyrst það að athuga,
að ef vjer í raun og veru fengjum 8
pct. — eða þó ekki væri nema 5 pct.
— af því sem járnbrautirnar í Kan-
ada flytja, til þess að flytja með vor-
um brautum, þ á m u n d u þ æ r
ekki hafa undan, vegna þess
að þó við tökum bæði Austurbraut
og Akureyrarbraut, þá er brautar-
lengdin ekki nema 1 pct. af brautar-
lengd Kanada, en flutningurinn eftir
áætlun B. Kr. 5—8 pct., eða fimm
til átta sinnum meiri á hvern brautar-
km. en í Kanada. Líklega hefur ein-
hver óljós hugmynd vakað fyrir B.
Kr. um að lengd brautanna bæri að
taka með í reikninginn, þótt hann
hafi ekki gert það.
En kórvillan, sem er alveg sam-
kynja eins og margar aðrar hugsun-
arvillur í skrifum B. Kr., er þessi:
Af því að ísland framleiðir hvorki
Akuryrkjuafurðir,
Námuafurðir,
Skógarafurðir,
Iðnaðarafurðir eða
Ýmislegt (!!)
þá verður ekkert af þessum vöruteg-
undum flutt með járnbrautum á ís-
landi, þo járnbrautir verði lagðar þar!
Svo jeg leyfi mjer að útlista þessa
skýringu hans ögn nánar, en alveg
útúrsnúningalaust, þá fullyrðir hann
m. a.: af því að hjer vex hvorki rúg-
ur, maís, hveiti nje aðrar korntegund-
ir — þá verður ekkert af þeim vörum
flutt um landið með járnbrautum.
Af því að hjer eru ekki framleidd
kol, járn, kalk, senient og önnur
námuefni, þá verður ekkert slíkt flutt
með járnbrautum hjer.
Af því að landið okkar er skóg-
laust, þá þurfum við engan trjávið
að flytja um það — með járnbrautum.
Af þvi að vjer framleiðum ekki neitt,
er teljandi sje, af iðnaðarvörum, þá
þurfum vjer ekkert að vera að flytja
þær til okkar — nema máske þeir
sem búa við sjóinn og geta flutt þær
sjóveg!
Og „ýmislegt" yrði auðvitað ekki
flutt með járnbrautum hjer.
Jeg vissi varla hvort jeg átti að
hlæja eða stynja, þegar jeg las þessa
rökfærslu B. Kr. Hann telur það
eðlilegt, að þeir sem f r a m 1 e i ð a
einhverja vörutegund, þurfi járn-
brautir til að flytja þær frá s j e r,
þ. e. a. s. ef framleiðendurnir eiga
heima í Kanada. En honum skilst
ekki, að notendurnir þurfi neina
járnbraut til þess að flytja sömu vör-
urnar t i 1 s í n — ef þeir búa uppi í
hafnlausum sveitum á íslandi. Eða
máske hann haldi að framleiðslan á
vörunum sje meiri að vöxtum en
notkunin? Hafi ekki komið auga á
það einfalda lögmál í viðskiftalífi
heimsins, að af öllum vörutegundum
þarf að flytja jafnmikið til not-
e n d a (kaupenda) eins og f r á
framleiðendum (seljendum).
En vitanlega getur það verið at-
hugunarefni, hvort atvinnuvegum ís-
lands sje og hljóti að verða svo hátt-
að, að flutningsþörf á mann sje hjer
minni en í öðrum löndum, og skal jeg
víkja örlítið að því efni.
V.
Hjer á landi er að svo stöddu ekki
um annan atvinnuveg að ræða í sveit-
um en landbúnað, og ætla jeg því
ekki að fara lengra út í samanburð
á flutninga- eða samgöngutækjaþörf
atvinnuveganna en það, að bera sam-
an mismunandi tegundir landbúnaðar.
Vjer skulum þá hugsa oss annars
vegar sveitaheimili erlendis, t. d. í
Kanada eða í kornræktarhjeraði á
Norðurlöndum. Þar er búskaparlagið
hjer um bil svona: Aðalframleiðslan
er korn (rúgur eða hveiti), og af
því er tekið til heimilisþarfa og út-
sæðis, en hitt flutt í kaupstaðinn á
haustin. Auk þess er haft dálítið af
skepnum (kúm, svínum, sumstaðar
sauðfje), mestmegnis til heimilis-
þarfa, og svo til þess að fá áburð
á akrana. Skógur til eldsneytis er á
flestum jörðum, eða þá einhverstað-
ar í nágrenninu, og víða i Kanada eru
skógar í nánd við bæina, sem sækja
má í allan óvandaðri efnivið. Þetta
heimili framleiðir nú sjálft matvæli
mestöll eða öll handa heimilisfólkinu,
alt eða mest alt eldsneytið, mjög mik-
ið af byggingarefninu, talsverðan
hluta af áburðinum, og ef til vill lit-
ið eitt til fatnaðar. Hið helsta, sem
að þarf að kaupa, er fatnaður, nautn-
XI. árg.
Tilkynniugf
Nýjar vörubirgðir er nú komar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
— Vefnadarvörum —’
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Fappír cg’ ritföng,
Sólaleður og skósmídavörur.
Vandaðar vörur. Qdvrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
arvörur, verkæri og nokkuð af áburði,
ef búskapurinn er í fullkomnu lagi.
Einnig margt af því, sem útheimtist
til að skreyta húsin og gera þau vist-
leg, þótt aðalbyggingarefnið sje fáan-
legt á jörðinni eða í sveitinni. Aðal-
fiutningaþörfin er þessi, að koma
korninu frá sjer á haustin. Því er ek-
ið til járnbrautarstöðvarinnar, og
reynslan í Kanada er sú, að það land
byggist og ræktast, sem er svo nálægt
járnbrautarstöð, að þessi akstur er
kleifur; þar sem lengra er á milli
járnbrautanna en svo — þar er landið
enn þá óyrkt.
Tökum svo næst sveitaheimili á ís-
landi, eins og þau eru algengust.
Sauðfjárrækt er aðalatvinnuvegurinn,
en kýr hafðar með til heimilisnota.
Heimilið framleiðir sjálft nokkuð af
matvælum handa fólkinu, dálitið af
fatnaðinum og áburðinn — þó ekki
nógan til fullkomins búskapar. Á
sumum jörðum er eitthvað dálítið af
eldsneyti fáanlegt — mór eða hrís —
en víða ekkert, og þó áburði sje brent
út úr neyð, þá getur það ekki talist
eldsneytisframleiðsla. Þetta heimili
þarf með núverandi búskaparfyrir-
komulagi að flytja að sjer a 11 h i ð
s am a og akuryrkjuheimilið, og auk
þ e s s: Alt byggingarefni, einatt alt
eða mestalt eldsneyti, og mikið af
matvælum. Þori jeg að fullyrða, að
þetta að þyngdinn til gerir meira en
að jafnast við kornið, sem akuryrkju-
bóndinn þarf að flytja frá sjer. Flutn-
ingsþörfin á mann er því a. m. k.
eins mikil að þyngdinni til í sauðfjár-
ræktarsveitum okkar, eins og í akur-
yrkjuhjeruðum erlendis. Og þó er það
ekki nje mun það verða þ e s s i
flutningaþörf, sem að lokum
knýr oss til að leggja járnbrautir um
helstu sauðfjárræktarhjeruð landsins.
Heldur önnur þörf, sem knýr enn þá
fastara að dyrum. Það er einangrun-
arhættan, samgönguteppan, sem nú
gerir það að verkum, að allar tekjur
sauðfjárræktarbændanna eru, eins og
emhver duglegasti bóndinn í Dala-
sýslu sagði við mig fellisvorið 1914,
óvissar tekjur. Sama hefur átt
sjer stað í flestum löndum áður en
járnbrautirnar komu. Þær hafa liætt
úr þessu meini annarstaðar og munu
gera það hjer.
Tökum svo í þriðja lagi íslenskt
jSveitarheimili, eins og það verður að
vera í hinum grasauðgu lágsveitum
Suðurlandsundirlendis. Þar er afrjett-
ur svo lítill, að sauðfje verður ekki
fjölgað að neinum mun frá þvi sem
er. Og í heimalöndunum eru hvorki
nýtilegir vor- nje hausthagar fyrir
sauðfje. En meira en helmingur af
öllu flatarmáli sveitanna er prýðilega
fallinn til jökulvatnsáveitu. Engum
skynberandi manni getur dulist, að
framtiðaratvinnuvegur þessara sveita
hlýtur að verða nautgriparækt —
mjólkurframleiðsla.. Máske með
sauðfjár-, svína og alifuglarækt til
hjálpar á heimilunum, en aðalfram-
leiðslan hlýtur að verða mjólkin. Um
þessar sveitir er Austurbrautinni ætl-
að að liggja.
Berum þá saman flutningaþörf
mjólkurbóndans á Suðurlandi og ak-
uryrkjubóndans t. d. í Kanada. Mjólk-
urbóndinn þarf að flytja t i 1 s i n um-
fram hinn: Talsvert af matvælum, alt
byggingarefni, víða alt eldsneytið, og
svo kraftfóðrið handa kúnum— án
þess verður enginn kúabúskapur rek-
inn svo að í neinu lagi sje, nema þar
sem fóðrað væri á tómri töðu, en þá
þarf að flytja heim tilbúinn áburð í
stað kraftfóðurs. Og frá sjer þarf
kúabóndinn að flytja: Mjólk á hverj-
um degi alt árið, sem nemur 2—3
smálestum yfir árið fyrir hverja kú.
Akurbóndanum er það lífsnauðsyn að
ná til markaðsins — járnbrautar-
stöðvarinnar — með kornið sitt um
tíma að haustinu. Kúabóndanum er
það lífsnauðsyn að ná til markaðar-
ins á hverjum einasta degi,
alt árið. Af þessum tveimur tegund-
um landbúnaðar, akuryrkju og
mjólkurframleiðslu, hefur hin siðar
nefnda
1. Miklu meiri þunga að flytja á ,
mann,
2. Miklu brýnni þörf fyrir samgöngu-
tæki, sem aldrei bregðast.
Að því er snertir Austurbraut-
i n a, sem á að liggja um lágsveitir
Suðurlands og opna framleiðslu
þeirra sveita — mjólkinni — leið til
hins ótakmarkaða sölustaðar sem eru
fiskiverin og útflutningshafnirnar við
Faxaflóa, þá felst mergurinn inálsins
í þessum meginsetningum:
a. Þjettbýlið er það mikið, saman-
borið við brautarlengdina, að eins
margir menn (um 200) verða um
hvern kílómetra brautarinnar eins
og tiðkast í Kanada, Bandarikj-
unum og Ástralíu.
b. Atvinnuvegi sveitanna er þannig
háttað, að flutningaþörfin á mann
er meiri að þyngdinni til, en flutn-
ingaþörfin á mann á akuryrkju-
svæðum nefndra landa.
c. Af þessum tveim setningum leiðir
ó m ó t m æ 1 a n 1 e g a, að horf-
urnar fyrir þvi að þessi braut
borgi sig, eru b e t r i en alment
gerist um ámóta langar brautir,
er tengja saman akuryrkjusvæði
og kauptún í akuryrkjulandi.
Og þar á ofan bætist:
d. Að fyrir hinn eðlilega atvinnuveg
þessara sveita, mjólkurframleiðsl-
una, er járnbrautin enn þá nauð-
synlegri en fyrir atvinnuveg akur-
yrkjusveitanna — hún er svo nauð-
synleg, að atvinnuvegurinn getur
alls ekki komist upp eða þrifist án
hennar. Þess vegna verður óbe i n i
hagurinn af brautinni 1 í k a meiri
hjer en i akuryrkjulandi.
e Þessi braut opnar möguleika fyrir
i ð n a ð i (notkun fossafls) í svo
stórum stíl, að langt yfir-
gnæfir útflutning lands-
ins sem nú er, bæði til
lands og sjávar — og það