Lögrétta - 21.06.1916, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsimi 359.
Nr. 30.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin sauniuð fiest.
Þar eru fataefnin best.
H— J
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Sókavmlun Siolúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y firrjettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Islands-fáninn.
Eftirfylgjahdi ávarp flutti sjera
Matth. Jochumsson á Austurvelli
kvenrjettindadaginn 19. júnímán. s. 1.
HeiSruSu kvenfrelsiskonur! MeS
lotningu og kærleika lýt jeg ySar
valdi og samfagna ySar rjettindum.
Já, jeg lýt ySur sem y f i r v a 1 d i.
Mitt fyrsta yfirvald var kona, fátæk
en ágæt kona. ÞaS var hún m ó S i r
mín. —
Nú gnæfir íslands tignar-ímynd yf-
ir höfSum ySar, þjer íslands dætur,
eins hátt og eins hugfult eins og yf-
ir oss fsíands sonum! En löngu áSUif
en lögin veittu ySur þaS fullrjetti,
sem þjer áttuð í skuld, sáum vjer og
þektum ímynd ySar kvenna — ekki
í íslands fáná, því aS hann var ekki,
heldur í Fjallkonunni sjálfri, möSur
vorri, og sungum:
Já, vjer þreyjum þessa eyju, '■<"
því oss birtist hún
svipuð meyju, sjálfri Freyju,
signuS undir •brún;
helguS sögu, IjóSi, lögum,
logabjartri rún.
íslands mögum mun hún fögur
meSan gróa tún!
Og loks kom fáninn! En um hann
út af fyrir sig þarf jeg ekki svo mjög
aS fjölyrSa, þaS hefur veriS gert af
ýmsurn færari mönnum en mjer, enda
er tilorSning hans orSin heil saga.
ESa þarf jeg aS minna á, aS i frá ó-
muna tíS voru hermerki til, gunnfán-
ar, er menn fylgdu í bardögum og
fylktu sjer undir, og þaS áSur en
þjóSfánar urSu til, er tákna tilveru,
völd og vegsemd heilla stórþjóSa?
„Þá skipaSi kanungur aS fram skyldi
bera merkiS og tókst þá orusta,“ seg-,
ir í sögum vorum. f þeim finnast og
margar fánasögur og um hina hraustu
„merkismenn", er þá báru á fagur-
gyltum stöngum, eins og Sighvatur
kvaS, er hann lýsti orustunni á Stikla-
stöSum. LeyfiS mjer lítinn útúrdúr:
Einn hinna yngri skáldmæringa
NorSmanna lýsir nefndum bardaga,
sem háSur var áriS 1030, þá er Ólafur
hinn helgi fjell. SkáldiS segir svo:
Á StikíastöSum varS stálahríS,
og aldir saman þar áttu stríti:
hilmir inn bjarti og Hundur inn
svarti, o. s. frv.
■ En svo heldur skáldiS áfram og
segir:
En konungsmerkiS hvar komið var,
þaS vissi hann Þ ó r S u r, er þaS
..... íranr liar.
Þá bendir randa fjekk banasár
hann neytti handa fyr linigi nár:
MeS hraustri mundu hann hof- upp
stöng .
og skaut í grundu svo skaftiS söng.
Reykjavík, 21. júní 1916,
Mynd þessi er frá torgi í frönskum bæ, s$m ÞjóSverjar hafa tekiS, og
er þaS sagt sem dæmi um nákvæmni þeirra í öllum hlutum, aS þeir hafa
stefnt saman hundaeigendum i bænum og grendinni til þess aS setja tölu-
merkt spjöld á hundana, og er jafnframt hver þeirra færSur í bók og ein-
kendur þar. Á þessu verki stendur þegar myndin er tekin.
Og einmitt sama má sjerhver gera,
ef frægS og frama fram skal bera,
Því:
þótt bili hendur er bættur galli,
ef m e r k i S stendur, þótt maSurinn
falli.
Hver þjóS á sigursöngva um sina
fána. Hann þýSir meira en merki i
orustum; hann á aS tákna tign og
einkenni lands og lýSs, og er heilag-
ur. Flver sem vansæmir hann, heitir
vargur í vjeum. Hann geymir þjóSar
sinnar sorg og sögu, metnaS hennar
og mannraunir og er vígSur frægSar-
óSi meS föSurblóSi. En vor fáni er
ungbarn, og hefur aldrei sjeS blóSJ
Og þó skyldu engin ragmenni eSa
bleýSimenn fá hann aS snerta, enda
mætti hann þar koma, aS sá sem hann
ber þurfi aS sjá eins mannskæSa or-
ustú og þeir I’órSur Fólason, Þor-
móSur Kolbrúnarskáld eSa SigurSur
jarl HlöSvisson, þvi viS eld og ís
eigUm viS í aldurlöngu stríSi, sem
ramara er en járn og blý. Margar
þióSir hafa enn þá hrædýrin í skjald-
armerki sínu og gunnfánum. Þeirra
þurfum vjer ekki viS; oss nægir friS-
armerki krossins Krists meS litina
þrjá er tákna höfuSeinkenni vorrar
fósturjarSar. Fáninn ber þrefalda lík-
ing (symból) í litum sínum. Ein er
útvortis óg sýnileg, önnur i n n-
v o r t i s og hugsæileg. Blái Uturinn
táknar bæSi hinn bláheiSa himin og
blásvala sæ, en hinir ís og eld. HiS
innra bendir hinn blái grunnlitur á
samband vort viS himinn og haf; til
: himinsins horfir trú vor og traust, og
af sænum lærum vjer tnenning og
: manndóm og fáum fjör og frægS og
næring. Hinn hvíti bekkur bendir á
lífsstríS vort, og er þó rauSi bekkur-
inn breiSari, þvi hann þýSir: e 1 d-
i n n, en líka kærleikann. Af
honum á kuldinn aS fá þá hlýju og
hóf, aS vjer þolum lífsstríSiS, því
kærleikurinn er kallaS aS sigrí alt og
jafnvel hel og dauSa. Þjer kven-
frelsiskbnur! hiS rauSa i fána vorum
er ySar litur. GeymiS eldsins, gætiS
þess sem mest er í heimi. T ú t ó
n i k a! þ. e. meS þessu merki muntu
sigra, sagSi draumsýnin Konstantín-
usi keisara. MeS sama tákni getið
þjer, veikar konur, einnig sigur unn-
i® — e*ns og þjer hafiS áSur margan
sigur hlotiS — án hins lögfesta frels-
is. Nú eigiS þjer eftir úrslitasigurinn.
Hver er hann ? Hann er sá aS blása
hin banvænu vopn úr höndgm of-
stopamannanna. ByrjiS á byrjuninni.
AgiS sonu ySar fremur meS elsku en
ótta, því elskan. útrekur bæSi þttann
og ilskuna.
Og takiS svo viS fána lands. vors.
Hann virSist nú best kominn í
kvenna höndúm, þeirra kvenna,
sem góSar eru, vitrar og samhuga.
V’jer karlménn megum vel segja eins
og kappac Ólafs; konuúgs a Ormi
hinútft laiiga': „BæSi éru .sverS vor
sljó og brotin nijög.“ Þjer byrjiS vel
og hafiS þegar stofnaS til Stórrar
hjálpar í landinu. En nú tíSkast
breiSu spjótin, nú þarf stórt aS starfa,
og þó alt í kærleika: Ö 11 k r i s t i n
siSmenning e r á v er S i! Tak-
iS því viS fánanum, eSa a. m. k. hálf-
um yfirráSum hans. LeggiS viS hann
ástfóstur, fariS um hann mildum móS-
urhöndum, sem væri hann nýskírSur
hvítvoSungur! Og til þess efli ykkur
og styrki almáttugur guS!
Lifi Islands fáni!
Lifi Islands frjálsu konur!
(Húrra!)
Járnbrautiu enn.
Andsvör og hugleiðingar
eftir
Jón Þorldksson.
VI.
En svo jeg snúi nú aftur aS rit-
gerS: B. ‘Kr., þá er næst aS geta þess,
aS á eftir Kanda telur hann Banda-
ríkiú í heild sinni, ýms þeirra sjer-
staklega o. fl. lönd, og þræSir í hvert
sinn vandlega sömu hugsunarvilluna,
þá sem sje, aS þær vörur, sem eru
ekki framleiddar á íslandi, verSi ekki
lieldur fluttar meS járnbrautum þar.
Skal jeg ekki eySa fleiri orSum aS
henni.
Þó er eitt atriSi i upptíningi B. Kr.
úr erlendum hagfræSisskýrslum, sem
er vel þess vert, aS gert sje aS um-
hugsunar-... <}g umtals-efni. Sem sje
þáS, aS skýrslurnar sýna aS yfirleitt
eru eignirnarámann meiri þar
eh hjer. T. d. fleiri fjenaSur á mann
en hjer. Og þar meS fylgir þá vitan-
lega hitt, aS framleiSslan á
m a n n er rneiri þar en hjer. Er þá
miSaS viS framleiSslu sveitamanna
hje'r, eins og hún er nú, en ekki við
sjávaraflann.
Út af þessu dregur nú B. Kr. þá
ályktun, aS þótt járnbrautir borgi sig
i þessum framleiSsluríku löndum, þá
geti járnbrautir meS sama notenda-
fjölda ekki borgaS sig hjer — af því
aS eignir, framleiSsla og þar af leiS-
andi flutningur á mann sjeu minni.
Þessi ályktun er þó algerlega rang-
lega dregin. Hjer er boriS saman ann-
ars vegar land eSa lönd, sem hafa haft
fullkomin samgöngutæki — járn-
brautir — i mörg ár, jafnvel marga
áratugi, en hins vegar land, sem eng-
ar brautir hefur fengiS enn þá, sem
eftir áliti B. Kr. á enn þá eftir aS
bíSa, marga áratugi, líklega fleiri en
eiha öld og kannske alla eilífSina eft-
ir því aS fá járnbrautir. Sá maSur,
sem vill rannsaka meS samanburSi
viS víSáttu, fólksfjölda og einstak-
bngseign annara landa, hvort hæfi-
k'gt sje fyrir íslendinga aS ráSast i
jácnbrautarlagningu eftir 5 ár, hann
verSur aS bera saman ástand íslands
, eihs og þaS er 11 ú viS ástand hinna
landanna eins og þaS var 5 ár-
um áSur en byrjaS var aS
leggja járnbrautir þar. Jeg
vona aS þetta sje sæmilega auSsætt —
tek þó skýringardæmi til vonar og
vara. Segjum aS tvö lönd á einhverj-
um tilteknum tíma væru alveg eins aS
víSáttu, fólksfjölda, einstaklingseign
og ónotuSum möguleikum. Svo eru
lagSar járnbrautir um annaS landiS,
atvinnuvegirnir blómgast, eignir
manna vaxa. Þegar þessar framfarir
hafa staSiS í 40 ár, en kyrstaSa veriS
í hinu landinu, þá er fariS aS tala urn
aS leggja líka járnbrautir þar. En nú
eru allir búnir aS gleyma því, aS
einu sinni var ástandiS eins í báSum
löndunum. Nú rís upp spekingur í
fátæka landinu, bendir á ríka landiS
og segir: „Þarna geta járnbraut-
irnar boriS sig, af því aS fólkiS er
svo ríkt, af því aS framleiSsla þar af
leiSandi er meiri, og þess vegna svo
mikiS sem þarf aS flytja meS braut-
unum. En h j e r n a erum viS svo fá-
tækir, framleiSslan svo lítil og höfum
svo lítiS aS flytja, aS þaS getur aldrei
borgaS sig fyrir o k k u r aS leggja
járnbrautir. ViS setjum okkur bara á
hausinn meS því.“ Hjer er einmitt
auSlegS sú, sem ér bein afleiSing járn-
brautarlagninganna í framfaraland-
inu, brúkuS sem ástæSa á m ó t i járn-
brautarlagningum i kyrrstöSuland-
inu, þar sem skilyrSin aS öSru leyti
voru hin sömu. Sjálf sönnunin fyrir
nytsemi brautanna notuS sem rök-
semd gegn þeim.
Þetta sama gerir nú B. Kr. Af auS-
legS járnbrautarlandanna ályktar
hann, aS ekki muni borga sig aS
leggja járnbrautir hjer, án þess aS
rannsaka neitt aS hve miklu leyti auS-
legS járnbrautarlandanna er brautum
þeirra aS þakka, og aS hve miklu
leyti mætti vænta sömu afleiSinga af
lagningu þeirra hjer.
ÞaS er alt önnur ályktun, sem jeg
hygg aS verSi rjettilega dregin af
hinum fróSlegu upplýsingum hans um
auSlegS fylkjanna í Vesturheimi. Þær
upplýsingar kveSa niSur eina aöal-
mótbáruna á móti Austurbrautinni.
Menn hafa hugsaö sem svo — og
sumir talaS eitthvaS á þá leiö : Ef járn-
braut veröur lögS frá Reykjavík aust-
ur í sýslur, þá mun fólk úr öSrum
sveitum landsins flykkjast þangaS, til
stórtjóns fyrir önnur hjeruS. Og ef
ekki flykkist fólk utan aS brautinni
— ja, þá er jeg hræddur um aS flutn-
ingarnir sjeu svo litlir, aS hún geti
ekki boriS sig.
Þessi sama hugsun, aS framleiöslan '
i sveitunum geti ekki aukist nema [
fólkinu fjölgi þar, liggur einnig til
grundvallar fyrir öllum hinum vel
meintu en lítt viturlegu bollalegging-
um um fjölgun býla sem eitt-
hvert helsta ráöiö til viSreisnar land-
búnaSinum.
En skýrslurnar vestan aS sýna okk-
ur aS þessi hugsun er röng. Þær sýna,
aö kring um Austurbrautina fyrir-
huguðu býr nú þegar eins margt
fólk tiltölulega (um 200 manns á
hvern km. brautar) eins og kringum
brautirnar vestan hafs. En þetta fólk,
sem býr kringum brautarsvæSiS, e r
o f f á t æ k t. AS fjölga kúm, kind-
um, svínum og alifuglum, eftir þvi
sem best hentar á hverjum staS, þaS
er ætlunarverkið í sveitunum. MeS
þeirri fjölgun vex framleiöslan og
flutningsmagniS. Þessi hafa áhrif
brautanna oröið vestan liafs, og senni-
legast mundu þau verða eins hjer.
Ljóst er mjer þaS, að hæpin væri
þessi ályktun, ef hún heföi ekkert
annað viS aS styöjast en verkanir
járnbrauta í jafnfjarlægu og ólíku
landi og Ameríka er. Skal jeg
því taka eitt atriSi innlent henni til
stuönings.
Kúabændur á Suðurlandi selja nú
árlega rjómabússmjör fyrir h. u. b.
37 — þrjátíu og sjö — krónur úr
hverri kú í rjómabúunum. Qg svo
selja þeir ögn af vetrarsmjöri til
Reýkjavíkur. HvaS þaö verSur mikiS
XI. árg.
viS Barnaskóla og Unglingaskóla
Siglufjarðar. — Umsóknir sendist
skólanefnd fyrir 1. ágúst.
hjá þeim aS meöaltali á kú, veit jeg
ekki, en áreiöanlega nemur öll smjör-
salan ekki meiru en 50 kr. árlega á
kúna. Og ekkert annaS af mjólkuraf-
uröunum er seljanlegt meS núverandi
samgöngutækjum. ÞaS borgar sig
alls ekki aS fjölga kúnum fram
yfir þaS sem nú ér, nema ef vetrar-
fóSrið fyrir einhver höpp fengist
nærri þvi ókeypis, og stafar þetta af
því, aS ekki er þörf fyrir meiri áfir
og undanrennu en nú falla til handa
heimafólkinu.
ÁstandiS í þeim sveitum landsins,
sem eru best allra fallnar til mjólkur-
framleiðslu, er því í fám orSum
þetta:
MeS núverandi samgöngu-
tækjum eru seljanlegar af-
urSir af hverri kú 50 kr.
virSi yfir áriS, og þaS
borgar sig alls ekki aS
fjölga kúnum.
Hvenær sem Austurbrautin verSur
lögS, verða seljanlegar afuröir úr
meðalkú 300 kr. viröi yfir áriö. Þessi
upphæS er miöuS viS þaS, aS bændur
fái 14 aura fyrir litra mjólkur og
mun mega treysta því, eftir því sem
nú horfist á. Nægur markaSur veröur
í Reykjavík fyrir alla þá mjólk, sem
unt er aS framleiöa á SuSurláglend-
inu, sem sje:
1) Til neytslu í bænum og öSrum
fiskiverum viS Faxaflóa.
2) Til niSursuSu á fiski, sem get-
ur oröiS stórkostlegur atvinnuvegur
viS Faxaflóa jafnskjótt og mjólkin
fæst, en er ómöguleg fyr.
3) Berist enn þá meira aS, þá má
sjóSa mjólkina niöur í dósir, helst í
hverum austanfjalls, og senda hana til
Reykjavíkur til útflutnings.
Jeg fór í vor fram hjá stórri mjólk-
urniSursuðu í Noregi, og leitaöi upp-
lýsinga um hvað bændur þeir, sem
leggja mjólkina til, fá fyrir hana.
Þeir fá núna 18 aura fyrir lítrann.
Til Reykjavíkur flytjast nú ógrynnin
öll af útlendri mjólk, niöursoSinni.
Fyrsta verkun brautarinnar verS-
ur því sú, aS seljanlegar afurSir af
hverri kú sexfaldast í verði.
Og alveg óhætt aS fjölga kúnum,
þvi aS bæöi er markaöurinn ótak-
markaður, og búskapurinn v i s s, á-
valt unt aS ná i kraftfóSur eftir þörf-
um, sem hvorki er mögulegt nú, nje
heldur getur borgað sig.
Slægjur eru nógar til, eSa geta orS-
ið til. Og jeg held aS undir þ e s s-
u m kringumstæSum sje enginn efi á
aS kúnum mundi fjölga. Og
jeg er ekki i neinum vafa um þaS, aS
sá fólksfjöldi, sem nú er i sveitunum,
kemst yfir þaS aðhirSaognytka
fieiri skepnur en nú eru þar; ef
mjaltakonur vantar, þá má mjólka
meS vjelum. Getur veriS aS fjölga
þurfi kaupafólki um sláttinn, en þó
aS eins meSan jarSræktin er aS kom-
ast á þaS stig, aS mest alt ræktaöa
landiS — tún og áveituengi — veröi
unniS meS vjelum.
Mjer sýnist þaS vera augljóst, aS i
þessum sveitum m u n járnbraut hafa
í för meS sjer mikla aukningu á
framleiSslunni, en hún mun
ekki skapa neina þörf fyrir innflutn-
ing fólks úr öðrum sveitum. En satt
er þaö, aS fleira þar,f aS gera en aS
leggja járnbraut, og kem jeg nú aS
þeim atriSum í ritgerð B. Kr., sem
jeg — mjer til mikillar ánægju —
ei honum aS miklu leyti samdóma
um.