Lögrétta - 05.07.1916, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
OGRJ
n
t
TTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 32.
Reykjavík, 5. júli 1916,
XI. árg.
F """ '
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin sauinuð flest.
Þar eru fataefnin best.
1 i

Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bökaverslun Siolisar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irrjettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 3.
Venjulega heima kl. 4—7 síBd.
Myndin sýnir komu japanskra stórskotavjela til vígstöðva Rússa á suð-
urhluta austurherlínunnar. Þaö er sagt, aö þessar japönsku stórskotavjelar
hafi einkum gert Rússum kleift aS sækja þarna fram eins og þeir hafa
gert nú á síðkastið. í vetur, sem lei8, hafa Rússar unnið mjög að her-
gagnagerS heima fyrir, og líka fengiö,- aS sögn, miklar hergagnabirgöir
bæði frá Bandaríkjunum og frá Japan.
Tilkynniug'
Nýjar vörubirgðir er nú komar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
Vefnadarvörum —>
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Pappír cg ritföng,
Sólaleður og skósmíðavörur.
Vandaðar vörur. Odvrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
í. s. í.
Kappsund
um sundbikar íslands fer fram sunnu-
daginn 13. ágúst næstk. Þeir, sem
keppa vilja, sendi skriflega umsókn
til Ólafs Gíslasonar verslunarmanns
í Liverpool fyrir 5. ágúst.
Stjórn U. M. F. R.
Járnbrautin enn.
Andsvör og hugleiðingar
innrætt sú skoSun, að þetta land sje
svo miklu verra en öll önnur
1 ö n d, að hjer sje ekki hugsandi til
að leggja út í samskonar samgötigu-
bætur, sem hafa fleygt ö 11 u m ö ð r-
u m 1 ö n d u m áfram. En þessi skoð-
un mun hverfa og verða að engu
alveg eins og sinuflókinn, ef hlúð
er að gróðrinum.
Framfaramálinu eru þá 4, sem B.
Kr. nefnir, og ætla jeg að vikja ögn
að þremur þeim, er hann nefnir fyrst.
Um hið fjórða, samgöngubætur á sjó,
erum við báðir, að því er jeg best
veit, svo gersamlega sammála öllum
lesendum Lögrjettu, að jeg get slept
að minnast á það.
eftir
Jón Þorldksson.
VII.
I niðurlagi svars síns víkur B. Kr.
að þvi efni, sem allir munu verða
honum sammála um, að fleira þarf
að gera í þessu landi, en að leggja
járnbrautir. Telur hann upp þau
framfaramálin, sem honum sýnist
liggja mest á að koma í framkvæmd,
og fer um þau þessum orðum:
„En Grettistökin eru miklu fleiri,
sem lyfta þarf og m e i r i n a u ð-
syn ber til að lyfta. Má nefna
vatnsveiturnar, bátahafn-
irnar, myndarlegri og var-
a n 1 e g r i v e g i, er um verulegar
vegalengdir er að ræða, þar sem mót-
orvagnar eða gufuvagnar geti farið
um með mikinn flutning, b æ 11 a r
samgöngur á sjó o. s. frv. og
síðast en ekki síst aukna alþýðu-
m e n t u n, jeg meina sanna ment-
u n, svo að alþýða verði meðal ann-
ars fær um af eigin dóm-
greind, að skera hyggilega
u r, er önnur eins glæframál og þetta
eru sett á oddinn, og sem mikið fjár-
framlag heimta.“
Svo talar hann ekki meira um
þetta. En þótt hjer sje fremur lítið
sagt, þá standa þó þessar línur inn-
an um öll járnbrautarskrif B. Kr.
eins og grashnotti í eyðimörk. öll
hafa skrifin snúist um það eitt, að
r í f a n i ð u r, en hjer vottar þó fyr-
ir því að hann finni til þess, að eitt-
hvað þurfi Hka að b y g g j a u p p.Og
mjer fer eins og langþreyttum ferða-
hesti, sem kemur að grasblettinum í
eyðimörkinni; eftir að jeg með þolin-
mæði hef fikrað mig gegnum þær
stórgrýtisurðir af hugsunarvillum og
það ópalhraun rangra ályktana, sem
skrif B. Kr. eru, og reynt að þræða
slitróttan og svartsýnis-þoku hjúpað-
an hugsanaferil hans — þá langar
mig til að staðnæmast.
Engan mun nú furða á því, þótt
sinuflóki finnist við rætur grængres-
is í gróðurbletti eyðimerkurinnar. Og
ummæli B. Kr. um þessa „sönnu“
mentun . er útdauður og kjarnlaus
sinu lóki, þvi hann hefur áður komið
því upp um sig, að þá álítur hann
mentumna „sanna“, ef alþýðunni er
1. Vatnsveiturnar. Þær eru
eitt af aðalframfaramálum landbúnað-
arins, en því miður aðeins á takmörk-
uðum svæðum. Fjöldi býla á landinu,
liklega meira en helmingurinn, getur
ekki gert sjer von um neina beina
framför af vatnsveitingum. Aðal-
þáttur jarðræktarinnar er og hlýturað
verða túnræktin, af því að hana má
stunda á öllum býlum. En það er
meira „móðins‘‘ í svipinn að tala um
vatnsveiturnar en túnin.
Meðal þeirra höfuðskilyrða, sem
þurfa að vera fyrir hendi til þess að
áveitur í stórum stíl komist farsæl-
lega í framkvæmd, vil jeg nefna þrjú.
Hið fyrsta er það, að undirbúning-
ui sje gerður, tilhögun ákveðin og
framkvæmdum stjórnað af mönnum
með nægilegri verkfræðiþekkingu,
svo að treysta megi því, að ómóta
mikið vatn fáist eins og þurfa þykir.
Þegar fyrsta stóra áveitan okkar,
Miklavatnsmýrar-áveitan, var fram-
kvæmd, árið 1912, kom það brátt i
ljós, að þessu skilyrði hafði ekki ver-
ið fullnægt. Undirbúningur hafði ver-
ið í molum og ósamanhangandi, og
hafði þar af leiðandi farist fyrir að
athuga atriði, sem voru svo mikil-
væg, að alt verkið varð gagnslaust
vegna þess að þau urðu ekki tekin til
greina þegar tilhögun verksins var á-
kveðin. Mjer var það mál, og allar á-
veitur yfir höfuð, þá óviðkomandi,
en jeg sá eins og aðrir, að svona mátti
ekki halda áfram. Jeg bauðst þá ó-
tilkvaddur til þess að bæta umsjón
með undirbúningi og framkvæmd á-
veitufyrirtækja og annara vatns-
virkja við störf mín. Þessu boði var
\el tekið af þingi og stjórn, og hef-
ur undirbúningur og umsjón síðan
verið í höndum mínum og þeirra
manna, sem til starfa eru skipaðir
með mjer. Jeg hef því reynt að inna
af hendi mína skyldu gagnvart þess-
um framfarafyrirtækjum, 0g það
gefur mjer dahtinn rjett — sem jeg
ætla að nota mjer — til þess að
krefjast þess af B. Kr., að hann
geri nú lika sína skyldu gagnvart
þeim.
Því að næsta höfuðskilyrðið er
það, að lánsfje til framkvæmdanna sje
fáanlegt greiðlega og með þolanleg-
um kjörum. Landsbankinn er stofn-
aður og á að vera starfræktur bein-
línis og eingöngu til þess að efla
framfarir í landinu.Og þegar nú sjálf-
ur landsbankastjórinn nefnir vatns-
veiturnar fyrst af öllum þeim
framfarafyrirtækjum, sem liggi á að
koma í framkvæmd, þá vil jeg skora
á hann að láta ekki aðstandendur
þessara framfarafyrirtækja þurfa
lengur að ganga betlandi meðal al-
þingismanna um það, að h e i m i 1 a
landsstjórninni að lána til vatnsveit-
inga úr landssjóði, e f meira borgist
inn í landssjóðinn heldur en hann
þarf til sinna eigin útgjalda. En,
þennan betligang voru aðstandendur
Skeiðaáveitunnar fyrirhug-
uðu látnir ganga á siðasta alþingi,
árið 1915, sem vott má sjá um í nú-
gildandi fjárlögum. Annar af aðal-
frömuðum þeirrar áveitu, sem er þó
góður vinur bankastjórans, tjáði mjer
þá, að hann teldi alveg v o n-
1 a u s t fyrir sig að fá lánsfje úr
I.andsbankanum til áveitunnar. B. Kr.
verður að sjá það eins og aðrir, að
þ e 11 a má ekki halda s v o n a á-
fram. Þeir sem vilja ráðast í tryggi-
lega undirbúin áveitufyrirtæki, hvort
sem eru einstakir jarðeigendur eða
fjelög jarðeigenda, verða að eiga
greiðan og vísan aðgang að
lánsfje i Landsbankanum. Samkvæmt
tilgangi sínum á hann ekki og má
hann ekki krefjast hærri vaxta af
slíku lánsfje en rjett svo sem bankinn
þarf til að standast kostnað sinn.
Bændurnir eiga að græða á áveitun-
um, en ekki Landsbankinn. Trygg-
ingu á bankinn að heimta nóga, og
þá aöallega veð i sjálfri þeirri verð-
hækkun jarðanna, sem skapast af á-
veitunum. En hann má ekki gera
kröfur um veð, sem hindri hæfilegar
lántökur út á 1. og 2. veðrjett jarð-
anna, til bústofnsaukningar og starf-
rækslu búanna.
Mjer er það ljóst, að ef jeg hefði
ekki gert skyldu mína að því er
snertir fyrsta atriðið, þá hefði ein-
hver annar verið fenginn til þess. Og
náttúrlega sjer B. Kr. það, að geri
hann ekki skyldu sina gagnvart öðru
atriðinu, þá verður að fá einhvern
annan til þ e s s — en vonandi þarf
ekki til slíks að koma.
Þriðja skilyrðið fyrir farsæld á-
veitufyrirtækjanna í framtíðinni held
jeg að sje það, að safna fyllri þekk-
ingu en nú er til, um það, hvenær
beri að veita á, hve mikið vatn þurfi,
hversu djúpt, hve lengi i einu, alt
eftir mismunandi jarðvegi og gróður-
lagi, hvaða árangur þær áveitur beri,
sem þegar hafa verið gerðar. Draga
ályktanir af reynslunni, gera tilraunir
og læra af þeim hvernig vjer eigum
að fara að því að ná sem mestri upp-
skeru af áveitusvæðunum. Til þessa
starfa þarf mann með vísindalegri
athugunargáfu, grasafróðan og jarð-
vegsfróðan og jafnframt hagsýnan.
Þetta starf liggur alveg fyrir utan
verksvið og þekkingu mina og þeirra
manna, sem með mjer vinna að und-
irbúningi og framkvæmd sjálfra
mannvirkjanna. Enn þá mun alls
ekki vera byrjað á því að safna þess-
ari þekkingu, en það ætti helst ekki
að dragast lengi.
2. Bátahafnir. Þær telur B.
Kr. næstar. Vegna hvers bara báta-
hafnir? Hvi ekki hafnir alment :—
fyrir báta þar sem ekki er ann-
ars kostur, en fyrir stærri skip,
þar sem kostur reynist og þörf gerist.
Jeg finn það vel, að vegna ókunn-
ugleika ætti jeg sem minst að tala og
skrifa um fiskiveiðar. En mjer sýnist
úrslitaframförin í fiskiveiðum okkar
hafa gerst, þegar byrjað var að reka
þær með hafskipum. Og jeg hef
þá trú, að hafskipaútgerðin muni á
komandi áratugum vaxa hröðum
skrefum, en bátaútgerðin síður. Nú
eru hafnir yfirleitt dýr mannvirki, er
geta staðið mjög lengi og þurfa að
standa mjög lengi til þess að stofn-
kostnaðurinn vinnist upp. .Þess vegna
dugar ekki að sníða þær við þarfirnar
í dag eingöngu. Ef menn halda, að
reynslan verði sú, að með aukinni
mergð hafskipa, innlendra og út-
lendra, sem fiska kringum landið,
muni verða minna og minna um fiski-
göngur á grunnmið þau, er bátar
sækja á, þá held jeg að hyggilegast
sje að reyna að haga bátahöfnum
þeim, er bygðar verða, þannig, að
annaðhvort sje i þeim þegar frá
upphafi nóg dýpi fyrir hafskip, eða
að seinna megi dýpka þær fyrir haf-
skip, eða þá auka við þær nægilega
djúpu svæði fyrir hafskip. Að leggja
stórfje i hafnir, sem vegna dýptar,
botnlags og annara staðhátta aldrei
geta orðið annað en bátahafnir, held
jeg að sje varhugavert, nema þar sem
fiskimiðum er þannig háttað, að ó-
líklegt má telja að þau verði „þurk-
uð“ með hafskipaveiðum.
Þá kemur nú það seinasta:
3. „M yndarlegri og varan-
1 e g r i v e g i, er um verulegar vega-
lengdir er að ræða, þar sem mótor-
vagnar eða gufuvagnar geta farið um
með mikinn flútning.“
Þetta er lýsing B. Kr. sjálfs á því
nauðsynjamáli, er hann telur hið
þriðja í röðinni. Lýsingin er af járn-
braut og engu öðru. Járnbrautarnafn-
ið er ekki notað, og þess ekki
getið, að vagnhjólin eigi að renna eft-
ir járnteinum. En samt er lýsingin ó*
tvíræð. Gufuvagnar eru hvergi í
heiminum látnir fara „verulegar vega-
lengdir" með „mikinn flutning“ eft-
ir öðruvísi gerðum vegum en þannig,
að vagnhjólin renna eftir teinum,
sem liggja á veginum. En svoleiðis
vegur heitir járnbraut á íslensku.
Þegar jeg las þetta, hjelt jeg fyrst
að B. Kr. væri orðinn járnbrautar-.
maður. En við nánari athugun sá
jeg að þetta var þó ekki alveg ör-
ugg ályktun. Hitt g a t líka verið, að
B. Kr. hugsaði sjer einhverja nýja
tegund mannvirkja, sem hann hefði
fundið upp og enginn annar þekti,
og ætti að koma í stað járnbrautanna
— máske útrýma þeim skollans ó-
þarfa úr heiminum. En yfir því hafði
jeg þó fult leyfi að gleðjast, að hjer
kom nú alt í einu fram hjá honum
yiðurkenning á þvi, sem öll undan-
gengin skrif hans höfðu neitað,
flutningaþörfinni. Nú vill
hann alt i einu fara með „mikinn
flutning“ um landið.
Jeg ásetti mjer því að bíða með
svar mitt, í von um að nánari út-
listun kæmi ef um nýja uppfyndingu
á sviði samgöngutækjanna væri að
ræða. Og von mín rættist.
(Frh.)
Ræðustúfur
haldinn á íþróttavellinum 17. juní 1916
Eftir Jón Jacobson.
Háttvirtu áheyrendur!
íþróttamenn þessa bæjarfjelags og
þjer önnur, sem orð mín heyrið!
Samkvæmt beiðni f. S. R. hef jeg
tekið að mjer að tala hjer nokkur
orð, og var það þó með hálfum huga,
því síðan heimsstyrjöldin mikla byrj-
aði hefur hugur minn lítt hneigst til
mannfagnaðar — sem vart er við að
búast, þar sem æsku- og þroskalýður
menningarþjóðanna miklu og yfirleitt
mesta hluta hins svonefnda „siðaða“
lieims fellur daglega árum saman til
jarðar í hrönnum, eins og lauf
trjánna, þegar haustnæðingarnir
geysa (svo að jeg noti eina 3000 ára
gamla likingu). Þó mun jeg forð-
ast öll æðruorð, enda ættu þau illa
við í náttleysumánuðinum sjálfum og
á fæðingardegi þess manns, sem
mestri framtiðarbirtu hefur varpað
yfir þetta land allra þeirra ágætis-
manna, er 19. öldin gaf oss, bæði
þeirra, sem nú hvíla í „skauti móð-
ur“, og hinna, sem enn eru uppi-
standandi.
Jeg mun því snúa mjer að öðrum
og gleðilegri efnum en synd, sorg og
dauða, og verður þá fyrir mjer ein
hreyfing, sem teljast verður gleðileg
og til frambúðar og því gleðilegri,
sem hún er knjesett og borin fram af
æskulýð íslands á 20. öld.
Núna i vikunni átti jeg einu sinni
sem oftar tal við einn góðvin minn,
aldraðan og ágætan borgara þessa
bæjar, og sagði hann mjer þá þetta
sögukorn, sem læsti sig samstundis
inn í minni mitt.
Það var einu sinni þjóðfrægur á-
gætur læknir, sem lá i andarslitrun-
um. Umhverfis dánarbeðinn stóðu
vinir hans daprir og hnípnir og ýms-
ir sjúklingar, sem hann hafði áður
við fári forðað. Huggunarorð hans
til þeirra voru þessi: Hrellist ekki,
þótt jeg hverfi hjeðan, því að þjer
eigið eftir mig 3 miklu betri lækna
en jeg hef nokkru sinni verið, sem
heita: L 0 f t, v a t n og 1 i k a m s-
æ f i n g a r.
Og mjer er spurn:
Eru ekki þarna þrjú gullin heil-
ræði í þessari örstúttu dánarkveðju?