Lögrétta - 05.07.1916, Blaðsíða 2

n6
LÖGRJETTA
Matth. Jochumsson:
L j o' ð m æ 1 i.
Úrval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Hl EimskipafjelaD islnis.
Aðalfundur H.f. Emskipafjelags íslands 23. f. m.,
samþykti að greiða hluthöfum 4 pct. arð af hluta-
fjenu, fyrir 1915. Afgreiðslumenn íjelagsins og aðal-
skrifstofan í Reykjavik innleysa arðmiðana.
Reykjavík, 1. júlí 1916.
Stjórnin.
laýdskölinn
í.Bergstaðastræti 3, Reykjavík, byrjar fyrsta vetrardag 0g stendur í 6
mánuSi. Námsgreinar: íslenska, danska, enska, saga, landafræSi, náttúru-
fræði, reikningur, söngur, handavinna og líkamsæfingar. Nemendur geta
sjálfir valið um áðurtaldar námsgreinar. Ekkert próf er heimtað, en próf-
vottorð fá þeir, er þess óska. Kenslugjald að eins 25.00 kr. fyrir allan
tímann, minna fyrir skemmri tíma. Málin kend með tal- og rifæfingum. —
Nemendur fá inntöku hvenær sem er meðan rúm leyfir, en vissast er að
senda umsóknir sem fyrst til undirritaðs forstöðumanns skólans,
ísleifs Jónssonar,
Bergstaðastræti 3, Reykjavík.
LÖGRJETTA ktmur út i hvtrjum mit-
vikudtgi og ouk þtss aukablöt vit og vit,
minst 60 blöt alls á iri. Vtrl 5 kr. irg. i
lslandi, trltndis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júli,
Gakk út i tárhreint morgunloftið
í sólarupprás, þegar jörðin er að
vakna af sínum nætursvefni og bros-
ir aftur við þjer, öll tindrandi í næt-
urdaggarinnar demöntum og sólin
blessuð — árröðullinn — er að gefa
henni fyrsta morgunkossinn. *Drag
þjett að þjer himintært loftið. Sjúg
það inn x lungun og þú verður yngri,
sterkari og glaðari á eftir.
Far þú til vinnu þinnar, neyt þú
krafta þinna og njót þú þíns brauðs
í sveita þíns andlitis, en gleym ekki
vatninu til áframhalds vinnuþróttin-
um og uppyngingar honum. Kasta þú
þjer í saltan sævarlöginn, eða lauga
þig rækilega úr Gvöndarbrunnavatni,
ef ekki er annars kostur. Það er þó
heilagt, vígt vatn. Við ræsting húð-
arinnar vex þjer ásmegin.
Og siðast en ekki síst. Til hvers
er oss gefinn líkaminn? Auðvitað
fætur til að ganga, hendur til að
vinna, eyru til að heyra, augu til að
sjá o. s. frv. En þetta eitt og marg-
faldað er ekki nægilegt. Það er
s k y 1 d a vor við skaparann, mann-
kynið, forfeður vora og s j á 1 f t
1 í f’i’ð að reyna að skila framtíð-
inni niðjum vorum með þróttmeiri,
öflgari og fegurri líkama og sálu,
en vjer alment áttum. Og þótt vjer
getum ekki flutt oss út úr dýrarík-
inu eða upp úr því, þá ættum vjer
þó að geta orðið fegursta
dýrið, með aflið og fjörið spriklandi
í hverjum vöðva, ef vjer sjálfir ein-
ungis einlæglega viljum.
Og þar eru í þ r ó 11 i r na r aðal-
hjálparhellan. Forn-Grikkir — þessi
gáfaðasta og fegursta snildarþjóð,
sem uppi hefur verið — elskuðu í-
þróttirnar um fram alt og frá þeim
er orðið gymnastík (leikfimi) til vor
komið (af gymnós: nakinn, því þeir
ljeku naktir iþróttarleika sína undir
suðrænni sól). Þeim voru íþróttirnar
læknislyf gegn leti og óhófi og leik-
vellir þeirra, með bera og stælta lík-
ami æskulýðsins undir heiðskírum
grískum himninum, voru eilíf lind
fyrir listamenn þeirra, málarana og
skurðlistamennina, til að teyga úr
fagrar hugsanir handa penslinum og
meitlinum, og góðskáldin grísku svo
sem Pindar, besta ljóðskáld allrar
fornaldar, o. fl. sungu um hina ungu
sigurvegara þeirra í ólympisku, isþm-
isku, nemeisku og pýþisku leikunum
„fagnaðarljóð, er gleymast ei“, þann
frægðaróð, er aldrei firnist.
Líkamsæfingarnar, íþróttirnar, voru
svo óaðskiljanlega sameinaðar þjóð-
lifi þessarar einkennilegu snildarþjóð-
ar, að þær voru aðalþátturinn í upp-
eldi hennar, enda höfðu hinir fornu
löggjafar hennar, Lykurgos (á 9. öld
t. Kr.) og Sólon (um 600 f. Kr.) sett
þær í hásætið í uppeldislöggjöf
þeirra. — Frá sigruðum Grikkjum
erfðu svo sigurvegarar þeirra, Forn-
Rómverjar, ásamt vísindum og list-
um, íþróttaiðkanir. — Frá hinu róm-
verska ríki eða rjettara sagt leifum
hinnar grisk-rómversku menningar,
fluttust svo iþróttirnar yfir i riddara-
stjettir miðaldanna, þar sem vígfimi
og fimleikur við burtreiðar o. fl. var
svo mikils metinn.
Riddaraheitin voru, sem kunnugt
er, þessi: að reynast hraustur í or-
ustum og öllum mannraunum, sýna
konum virðingu, vernda lítilmagnann
og í 4. lagi, löngu síðar, að berjast
fyrir kirkjuna. — Þessi vígfimi og
riddaralistir, sem Og aðrar íþróttir,
ruddu sjer fljótt braut einnig til Norð-
urlanda, og þá að segja má sam-
stundis til íslendinga, sem að jafnaði
voru í utanferðum á þjóðveldistiman-
um. Riddarasögur vorar eru troðfull-
ar af aðdáun alls riddaraskapar og
riddaralistar og fimleika. Þá munu
ekki síður fornsögur vorar, íslend-
ingasögur, kunna að segja frá og dá
allskonar listir og íþróttir. Mjer er
ærið nóg að minna á örfá nöfn ís-
lensk og norsk, svo sem Gunnar á
Hlíðarenda, Kára Sölmundarson og
Skarphjeðinn í Njálu, Kjartan Ólafs-
son í Laxdælu, sem þreytti sundið
við Ólaf konung Tryggvason í ánni
Nið, Heming Ásláksson, er þreytti
skotfimi og sund við Harald konung
harðráða og að síðustu fór „dauða-
stofnunarför" sína á skiðum. Þetta að
eins örfá dæmi þess, af mýmörgum
i sögum vorum, hve fimleikur var í
hávegum hafður og íþróttir mikils
metnar. Og að síðustu, úr því að jeg
er kominn að þessu mjer hugþekka
atriði, þá er mjer ómögulegt að skilja
við það svo, að jeg ekki nefni Rögn-
vald kala Kollsson, sem hefur verið
eitthvert mesta glæsimenni og göfug-
menni í öllum fornsögum vorum. Vísa
hans sýnir, hvernig vor göfga tunga
er jafngömul og góð sem hún var
fyrir átta til níu hundruð árum sið-
an. Með litlum afbrigðum i fram-
burði les jeg hana upp, og sönnun
þess, hve vel vjer höfum haldið tungu
vorri, er sú, að þið skiljið hana öll.
Hún er þessi:
Tafl em ek örr at efla,
íþróttir kank níu.
Týnik trauðla rúnum,
tíð er bók ok smíðir.
Skríða kank á skíðum,
skýtk ok ræk, sná nýtir.
Hvárttveggja kank hyggja:
harpslátt ok bragarþáttu.
(Frá 12. öld, Rögnv. d. 1158.)
Jeg er þá kominn hjer að Orkneyj-
um og hvarflar þá hugurinn ósjálf-
rátt lengra suður á bóginn. Skal jeg
þá loks geta þess, sem þjer öll vitið,
að á siðari öldum hafa Englendingar
borið af öðrum Norðurálfuþjóðum
um líkamsæfingar og íþróttaiðkanir,
og mun tæplega ofsagt, þótt maður
segi að „sportið" enska hafi um lang-
an aldur styrkt merginn í ensku kyni
og eigi ef til vill ekki hve minstan
þáttinn í því, að hið bretska ríki er
orðið heimsveldi, enda mun hið gamla
orðtak „mens sana in corpore sano“
(heilbrigð sál i heilbrigðum líkama),
eða að heilbrigð sál og heilbrigður
likami fylgist að, reynast jafn sönn
setning í framtíð sem i fortíð. Að vísu
eru mörg dæmi þess, að yfirburða sál-
ir hafa orðið að berjast við æfilangar
likamskvalir. En þær undantekningar
eru samt tiltölulega svo fáar, að þær
hagga ekki reglunni, heldur sanna
hana.
Með þessum forsendum þykist jeg
svo mega kveða upp þann dóm, að
íþróttafjelag íslands og þá sjerstak-
lega í. S. R., sem er hið öflugasta,
þetta sem skemtir oss í dag, sje ein
með gleðilegustu nýhreyfingum 20.
aldarinnar hjer á landi i framfaraátt-
ina,sem vjer megum og eigum að óska
hjartanlega velkomna í þjóðlífsreit
vor íslendinga.
Alt gott ber oss að styðja, alt ó-
heilbrigt og ilt upp að ræta. 1 von
um að oss takist að komast úr kröm
liðinna alda, að oss takist að endur-
reisa frægð forfeðra vorra eftir skap-
legum hlutfallslegum mælikvarða nú-
tíðarinnar í viti, þrótti, visindum,
skáldskap og listum, og síðast en ekki
sist íþróttum og sjerstaklega í göfug-
mannleik — þá leyfi jeg mjer á þess-
um minningauðga degi í fegursta
mánuði vors lands, þegar dagur er
víða sem nótt og nótt sem dagur —
að biðja yður öll að hrópa með mjer
sexfalt „húrra“ fyrir voru elskaða
landi, landi sögu, vits og söngs í mið-
aldanna myrkri, sem vjer öll ó s k u m
og v o n u m, að eigi fagra og frjálsa
framtíð fyrir höndum.
Lengi lifi alfrjálst Island, með táp-
rnikla og góða íslendinga að íbúum.
Það lifi!
Húrra!
Hvers vegna jeg sat ekki
Synodus?
Það hafa ýmsir málsmetandi menn,
sem jeg hef hitt hjer, lagt þá spurn-
ingu fyrir mig, hvers vegna jeg væri
ekki á Synodus ásamt hinum fáu
prestum, sem hjer eru staddir.
Spurningu þessari hef jeg öllum
svarað á sama hátt. En til þess að
koma í veg fyrir að jeg verði oftar
spurður þessarar spurningar og leysa
mig frá því að þurfa að endurtaka
svör mín, skal jeg hjer með láta þau
uppi í eitt skifti fyrir öll.
Það var fullkomin tilætlun mín
þegar jeg fór að heiman að vera nú
á Synodus. Bjóst jeg einmitt við því,
að Synodus mundi verða sjerstaklega
fjölmenn og fjörug í þetta sinn og
láta til sín taka, jafnmargar og mikl-
ar ástæður sem virtust til þess liggja.
Að vísu hafði biskup aðeins boðið
til Synodusfundar 2. júlí án þess að
bent væri í fundarboðinu á, að nokk-
ur sjerstök mál yrðu þar til umræðu
önnur en hin vanalegu: úthlutun fjár
og þesskonar. En jeg gerði hinsvegar
ráð fyrir því, að þótt ekkert stæði í
sjálfu fundarboðinu um slíkt, þá
mundi það verða á einhvern hátt birt
nokkru fyrir fundinn. En þegar sú
von mín brást og jeg jafnframt sá,
að margir af prestum þeim, sem
komnir voru til bæjarins — og það
ýmsir hinna best metnu — fóru burt
úr bænum rjett fyrir fundinn, þá fjell
mjer allur ketill í eld. Þóttist jeg þá
sjá, að Synodus, með hinum fáu prest-
um — rúmri tylft — sem þá voru
eftir, mundi ekki láta nú, frekar en
endranær, að sjer kveða, heldur
ganga að meira eður minna leyti fram
hjá þeim kirkju- og kristindómsmál-
um, er bæði jeg og aðrir bjuggust
fastlega við að hún tæki nú til ræki-
legrar yfirvegunar og reyndi til að
koma einhverju viðunanlegu skipu-
lagi á, þar á meðal ráða bót á þeim
óhæfa glundroða, sem nú rikir í kenn-
ingum innan kirkju vorrar.
Og þar sem horfurnar voru slíkar
orðnar, þá þótti mjer sá kosturinn
skárri af tveimur illum, að mæta alls
ekki, heldur en að taka þátt í þeirri
prestastefnu, er jeg taldi víst að
verða mundi af tjeðum ástæðum
kirkju vorri eða klerkum yfirleitt
frekar til vanvirðu en sóma.
p. t. Reykjavik 3. júlí 1916.
Eggert Pálsson.
Álnir og krónur.
Landaurar og sitfurverð.
Forn íslensk hyggindi og ný
heimska.
Nú er sú tíð — dýrtíð, að öllum
verður tíðrætt um lítilsvirði hverrar
krónu, og getur víst engum dulist
hvað krónureikningurinn er vitlaus
og óhentugur til frambúðar, þegar
ræða er um þau viðskifti, sem mestu
varða í hverju þjóðfjelagi: um kaup
verkafólks og laun hvers konar
starfsmanna, hvort heldur unnið er
í þarfir einstakra manna, eða al-
þjóðar.
f öðrum löndum hefur mönnum
orðið tíðrætt um þennan vanda að
undanförnu. Alt þetta vandræðastrið
milli verkamanna og vinnuveitenda
stafar aðallega af því, að kaupið er
alstaðar talið i peningum, en
peningar hafa stórum fallið í verði.
Þó að verkamenn hafi nú víða með
mestu eftirgangsmunum (verkföllum
og róstum) fengið kaup sitt hækkað
að nafninu til um yí—)4 eða þaðan
af meir frá því sem var fyrir 15—20
árum, þá eru þeir engu betur settir;
og allir þeir sem vinna fyrir árskaupi,
hafa — yfirleitt — orðið enn þá ver
úti.
Því er nú svo háttað, að okkur fs-
lendingum ætti að veita hægar en
nokkurri annari þjóð, að ráða bót á
þessum miklu og meinlegu misfell-
um. Við h ö f u m ráðið fram úr
þessu, forfeður okkar, en erum nú
að g 1 e y m a því snildarbragði, í
stað þess, að hagnýta það og laga
eftir nútiðarháttum.
Jeg á við landaurareikn-
i n g i n n.
Prófessor Þorvaldur Thoroddsen
segir rjett nýlega í brjefi til mín:
„Slæmt þykir mjer að löggjafar-
valdið skuli vera að útrýma okkar
góðu landaurum; nútiminn sýnir
best, að þeir eru miklu stöðugri og
rjettari verðmælir en peningarnir.
Landaurareikningurinn er sjerstök,
íslensk snildarleg uppáfynding, sem
sýnir hinn mikla viturleik forn-
manna; hann hefur í margar aldir
verið ,máttarstólpinn undir öllu
bjargræði voru', eins og Tómas
Sæmundsson segir."
Það er vert að taka eftir þessum
orðum eins vitrasta manns þjóðar-
innar. Og nú er Sögufjelagið — ágætt
fjelag — að gefa út „búalögin" okkar
fornu. Þar má sjá það svart á hvítu
þetta forna snildarlega íslenska þjóð-
ráð — landaurareikninginn. En á síð-
ustu mannsöldrum höfum við íslend-
ingar slegið slöku við þetta ágæta
þjóðráð, farið illa að því, skemt það,
spilt því og horfið frá því, í stað þess
að leggja fulla rækt við það, bæta það
og laga eftir breyttum ástæðum.
Það er þó síst óhugsandi fyrir
o k k a r að finna hentuga nútíðarað-
ferð til að reikna út árlega m e ð a 1-
a 1 i n, hvað hún skuli vera móti pen-
ingum. En þá kalla jeg alinina rjett
setta, ef það stendur heima, að sjálf-
sagðar lífsnauðsynjar fullorðinnar
manneskju á ári nemi jafnan s a m a
á 1 n a t a 1 i. Og þá getur engum dul-
ist, hvílík rjettarbót það væri, ef alt
kaupgjald væri talið í álnum, en ekki
í krónum, svo að verkmaður fengi t.
d. 6 álnir á dag í kaup. Gerum að al-
inin hefði verið 60 aurar fyrir stríð-
ið. Hún mundi þá nú, eftir sama mati,
vera um það bil 1 kr., og verkmaður-
inn með 6 álna dagkaupi fá nú 6
krónur á dag, sá sem fyrir stríðið
fjekk 3 kr. 60 aur. á dag — og ekk-
ert vandræðatal um verkföll og gerð-
ardóma.
Þetta er sannarlega alvarlegt um-
hugsunarefni.
G. B j ö r n s 0 n.
„Kollats“-Iögin í Danmörku.
Fallin í Landsþinginu.
Sú fregn barst hingað með síman-
um á dögunum, að hin nýju presta-
skipunarlög („kollats“-lög) dönsku
stjórnarinnar — undantekningarlög-
in — hefðu f a 11 i ð við atkvæða-
greiðslu i Landsþinginu. Snerust
vinstrimenn og hægrimenn eindregið
á móti þeim, en stjórninni fylgdu
„gerbótamenn" og jafnaðarmenn,
hinir síðarnefndu þó líklega nokkuð
með hangandi hendi, því að stefnu
sína segja þeir vera algerðan skiln-
að rikis og kirkju.
Lagafrumvarp þetta var þannig til
komið, að eftir hæstarjettardóminn í
máli sjera Arboe Rasmussens vildi
stjórnin, sem er mjög hlynt Rasmus-
sen, koma honum í embætti það í
þjóðkirkjunni dönsku, er hann eitt
sinn hafði sótt um og laust hefur
staðið síðan, sem sje Vaalsepresta-
kall. En til þess að prestur geti tek-
iö embætti í Danmörku, verður hlut-
aðeigandi biskup að setja hann
i n n í það, eða gefa honum einskonar
skipun og meðmæli til safnaðarins,
og er það nefnt „kollats“. En biskup
n e i t a ð i að gera þetta, livað sjera
A. R. snerti, því að hann áliti kenn-
ingar hans villukenningar.
Var nú stjórnin í vanda stödd.
Taldi hún sjer ekki fært að skipa
manninn í embætti af eigin ramleik,
og heldur ekki að brjóta biskup á bak
aftur. Tók hún þá til bragðs, eftir að
biskupar allir höfðu haldið fund með
sjer, að leggja fyrir r í k i s-
þing lagafrumvarp, um það,
að í sjerstökum tilfellum gæti kirkju-
stjórnarráðið gefið presti „kollats“
(sett hann inn í embætti), án íhlut-
unar biskups, enda stæði sá klerkur
þá algerlega undir umsjón þess, en
ekki biskupsins. Voru biskuparnir
ekki mótfallnir þessari ráðstöfun.
En þegar til þingsins kasta kom,
fór svo sem getið hefur verið. Var
og við því búið, því að ekki er þetta
tiltæki stjórnarinnar annað en kák
eitt. Má nú búast við miklum tíðind-
um í kirkjumálunum í Danmörku; og
þessi útreið stjórnarinnar getur með-
a! annars orðið henni að falli, því að
vafalaust snúast næstu kosningar þar
í landi mjög um þetta málefni.
„Kirkjusambandið" danska, er spenn-
ir um land alt, er einhuga andhverft
nýtísku-stefnunni, sem sjera A. R.
hefur verið talsmaður fyrir, eða vill
að minsta kosti ekki halda við í þjóð-
kirkjunni þeim kenningum, sem ber-
sýnilega brjóta bág við höfuðlær-
dóma hennar. Hefur Kirkjusamband-
ið því tekið á stefnuskrá sína að
vinna að full’um skilnaði
r í k i s o g k i r k j u, með því að
að það sje eina rjetta og sæmilega
lausnin á málinu. —
Hvernig fer um embættisskipun
sjera A. R., sem stjórnin ber fyrir
brjósti, veit enginn, — hvort kirkju-
ráðherrann rennur eða tekur það til
bragðs að setja biskup af embætti.
Til bráðabirgða hefur stjórnin s e 11
klerkinn til þess að þjóna embættinu.
En „f ö r i n t i 1 V a a 1 s e“ ætlar
ekki að ganga eins greitt fyrir
A. R. eins og prófessorinn okkar
(sjera J. H.) vildi fullyrða í ísaf.
þegar eftir hæstarjettardóminn. Hann
var n ó g u fljótur á sjer með spá-
dómana. G. Sv.