Lögrétta - 12.07.1916, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJ

i
TTA
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLAKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 33.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.

Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir i
Bókavnlon Siolósar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 sítSd.
Landskosningarnar.
Eitt af meinum alþingis á undan-
förnum árum hefur verið þaS los,
sem komiS var á flokkaskipunina
þar, sífeldar myndanir smáflokka,
sem skriðiö hafa saman um stund,
en sundrast svo aftur. Reynslan hef-
ur sýnt, aö þessi margskifting þings-
ins er mjög svo óheppileg og lamar
starfsemi þess og landsstjórnarinnar.
Hjer i blaöinu hefur því á«ur verið
haldið fram, að kjósendur landsins
ættu að keppa að þvi við kosning-
arnar nú í ár, að eyða þessum glund-
roða í þinginu, og reyna að skapa
sterkan meirihluta samhentra manna,
sem tekið geti að sjer fulla ábyrgð
á stjórn landsins og framkvæmdum
á komandi árum og sje myndaður
með samvinnu milli allra stjetta
landsins, en ekki þannig, að þær rísi
upp hver á móti annari. Líka hefur
verið sýnt fram á það áður, að
Heimastjórnarflokkurinn er eini
grundvöllurinn á stjórnmálasviði okk-
ar nú sem stendur, er hægt sje að
reisa á sterkan stjórnmálaflokk.
En þetta tvent, sem hjer er bent á,
ætti að vera Heimastjórnarmönnum
sterk hvöt til þess að halda fast sam-
an við kosningarnar i ár, bæði um
landslista sinn og svo við kjördæma-
kosningarnar á næsta hausti.
Blöðin eru nú einkum að ræða
landskosningarnar, og ýms af þeim
hafa gert að umræðuefni grein Lögr.
um þær frá 19. júní.
,„Landið“, málgagn þversummanna,
er mjög svo reikult i skoðunum á
því, hvað skifta eigi kjósendum við
kosningarnar. 16. júní sagði það, að
ekki gæti kömið til greina önfiúr
skifting en í tvo flokka: höfðingja-
valdsflokk og alþýðuvaldsflokk. í
höfðingjavaldsflokknum áttu að vera
embættismenn, einkum reykvíkskir,
og svo eitthvað af kaupmönnum, að
því er mönnum skildist. En allir aðr-
ir áttu að vera í hinum flokknum,
abir bændur, sjómenn, iðnaðarmenn,
verkamenn o. s. frv., — og þarna
ætluðu þeir svo að hola sjer niður
þversummanna-höfðingjarnir, i þess-
nm ekki óálitlega meirihluta, og
ganga svo milli bols og höfuðs á
l'.öfðingjavaldsflokknum, sem í áttu
að vera, eftir þeirra eigin kenningu,
1 mesta lagi nokkrir tugir manna.
Svona var nú hugmyndaflugið hjá
þeim 16. júnt. En mönnum gatst ekki
sem best að greininni, að minsta kosti
ekki hjerna í nágrenninu við höfund-
ana, því þar er það kunnugt, að
flokksstjórn þversummanna og útgef-
endur „Landsins" eru hópur meira
og minna hálaunaðra embættismanna
og kaupmanna í Reykjavík.
Greinar af sama tægi og þessi
„Lands“-grein voru mjög á flakki
í bloðum Sjálfstæðisflokksins fyrir
kosmngarnar i9II, þegar fjokkurinn
Reykjavík, 12. júli 1916,
Myndin er af Shackleton heimskautafara og skipi hans, „Endurance“,
sem hann misti í ísnum eins og áður hefur verið frá sagt hjer i blaðinu.
beið mestan ósigurinn, svo að þær
virðast ekki vera sjerlega sigurvæn-
lcgar, ’ eftir reynslunni þaðan að
dæma. Enda virðist „Landið“ hafa
áttað sig á þessu síðan, því 7. þ. m.
hefur það alveg kastað fyrir borð
kenningum sínum frá 16. júní.
Það segir nú, að skoðanirnar um
sambandið út á við eigi að skifta
rnönnum við kosningarnar, alveg eins
og áður, — það eigi að ráða, hvort
menn sjeu „dönsku stjórnarinnar
megin í stjórnmálabaráttu landsins",
eða ekki. En sömu mennirnir sem
þetta segja nú, hafa áður sent út feit-
letruð ávörp til landsmannameð þeirri
yfirlýsingu efst á blaði, að stjórnar-
baráttuna við Dani vildu þeir alveg
fella niður og snúa sjer að innan-
landsmálunum.
Nei. Þessi síðari skýring „Lands-
ins“ á flokkaskiftingunni dugar ekki
tii frambúðar, fremur en sú fyrri. Það
verður að fitja upp enn að nýju og
búa til þá þriðju.
Gamla flokkaskiftingin á ekki rjett
á sjer lengur. Það finna allir. Þvi
gömlú flokkadeilumálin liggja ekki
fyrir nú og engin líkindi til að þau
komi upp aftur fyrst um sinn. Allar
breytingar á sambandinu út á við eru
nú í nýju stjórnarskránni bundnar við
þjóðaratkvæði, svo að þær horfa líka
af þeirri ástæðu öðruvísi við þingi
og þingkosningum en áður. En þar
sem talað hefur verið frá hálfu
Heimastjórnarflokksins hjer í blað-
inu um tilveruþörf hans og samheldn-
isþörf innan flokksins, þá hefur ver-
iö bent á stefnu hans og framkvæmd-
ir i innanlandsmálunum það tímabil,
sem hann hafði ráðin og var í meiri
hluta á þingi. Samt er það enn ó-
breytt og föst skoðun Heimastjórn-
armanna, að þeir hafi haft rjett fyrir
sjer í sambandsmálsdeilunni frá upp-
hafi, en hinir rangt, og hitt er víst,
að það, sem áunnist hefur, er eink-
um þeirra verk.
„Dagsbrún“, verkmannamálgagn-
inu, hefur orðið allskrafdrjúgt um
landskosningagrein Lögr. frá 19. þ.
m.Hún er engan veginn ánægð með
það, að Lögr. viðurkenni rjett verk-
manna til þess að eiga fulltrúa á
alþingi, þar sem verkmannafulltrú-
inn á lista Heimastjórnarmanna sje
settur í 7. sætið þar, og hefur blaðið
bæði nú og oft áður talað um þetta
af litlum skilningi. Er því ekki úr
vegi að minnast á það með nokkrum
orðum. Og „Dagsbrún" er þá fyrst
og fremst það að segja, að Heima-
stjórnarflokkurinn er ekki og ætlar
sjer ekki að verða verkmannaflokk-
ur. Hann er ekki og vill ekki vera
flokkur einnar stjettar í landinu
fremur en annarar. En hann er verk-
mannaflokknum og verkmannahreyf-
ingunni á engan hátt mótfallinn og
viðurkennir rjett verkmanna til þess
að eignast talsmenn í þinginu i hlut-
falli við fjölmenni þeirra. Af þeirri
ástæðu hefur hann tekið fulltrúa ur
verkmanna flokki á landslista sinn.
Sjeu verkmenn í Heimastj.flokknunr
svo margir, að þeir eigi rjett á að ná
fulltrúa við landskosningarnar, þá
geta þeir það með því að setja eitt
tölumerki við nafn þessa manns á
Hstanum, hvar sem það stendur á hon-
um, svo að með þessu hefur Heima-
stjórnarflokkurinn gert skyldu sína í
þessu efni gagnvart þeim hópi kjós-
enda sinna, sem telst til verkmanna.
Hann hefur gefið honum tækifæri til
þess að neyta þess fjölmennis, sem
hann hefur á að skipa, til þess að
koma að manni úr sinni stjett, ef hann
vill. En þetta hefur enginn hinna
flokkanna fjögra, sem að landslist-
unum standa, gert, og er merkilegt,
að einmitt þetta skuli hvað eftir ann-
að hafa orðið „Dagsbrún“ að árása-
efni á Heimastjórnarflokkinn.
Lögr. benti á það áður, að verk-
menn væru betur settir í þinginu til
þess að vinna áhugamálum sínum
gagn, ef þeir ættu talsmenn innan
einhvers sterkari flokks þar, t. d.
Heimastjórnarflokksins nú, heldur en
þótt þeir'hjeldu þar uppi sjerstökum
flokki, óvinveittum öðrum flokkum
þingsins, en svo fámennum að hann
gæti þar engu fram komið. Höf.
„Dagsbrúnar“-greinarinnar, sem hjer
er um að ræða, kveðst vera sömu
skoðunar um þetta, að „svo framar-
lega sem þess hefði verið nokkur
kostur, þá hefði verið langbest að
vinna með öðrum flokki að þessu
sinni“. En hann segir afstöðu verk-
mannaflokksins til hinna flokkanna
þannig, að þetta sje ómögulegt, og að
mörg dæmi væri hægt að nefna því
til sönnunar. Er það næsta undarlegt,
ef satt væri, í landi þar sem stjett-
arfjelagsskapur meðal verkmanna
getur varla talist eldri en svo sem
ársgamall. Höf. er líka fátækur að
dæmurn rnáli sínu til sönnunar. Hann
skýrir frá, að neðri deild alþingis hafi
á síðasta þingi samþykt áskorun til
stjórnarinnar um undirbúning ýmsan
til verkmannalöggjafar, en er óá-
nægður yfir því, að ekki hafi jafn-
framt verið skorað á stjórnina að
semja lagafrumvörpin. En til hvers
er að heimta af stjórnini að hún viði
að sjer upplýsingar til undirbúnings,
ef jafnframt er heimtað af henni, að
hún semji lögin, hvort sem hún þyk-
ist nægilega undirbúin til þess eða
ekki ? Hitt, sem höf. færir fram, er
nauða-ómerkilegt, og flest af því
snertir ekkert verkmannamálefnin
sjerstaklega. Alt eru það ýfingar við
Heimastjórnarflokkinn og H. Haf-
stein, og sýnir það eitt, að höf. er
í raun og veru annara um Sjálfstæðis-
flokkinn gamla en um verkmanna-
fiokkinn núverandi.
Eins og kunnugt er, hafa verk-
menn að undanförnu skiftst á milli
gömlu flokkanna, og Lögr. veit ekki
til, að þeir hafi fremur hallast að
öðrum þeim flokki en hinum, enda
hafa verkmannamál aldrei verið deilu-
mál milli þessara flokka, en verk-
mennirnir'hafa auðvitað, eins og aðr-
ir, skiftst milli þeirra eftir skoðun-
um á þeim málum, sem um var deilt.
En út af þeirri grein í „Dagsbrún",
sem hjer er um að ræða, mætti minna
blaðið á eitt. Það talar mikið um
landsverslun, eða „landseinkaversl-
un“, sem það nefnir svo, og telur það
eitt af mestu áhugamálum flokks
síns, að koma á landseinkasölu á ein-
XI. árg.
Tilkynning’
Nýjar vörúbirgðir er nú komar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
— Vefnadarvörum —r
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Pappír cg ritföng,
Sólaleður og skósmíðavörur.
Vandaðar vörur. Odvrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
stökum vörutegundum. En einmitt
fyrir þessari sömu hugmynd barðist
H. Hafstein mikið fyrir nokkrum ár-
um, er hann var ráðherra, þótt hún
strandaði þá á óviðráðanlegum atvik-
um. Og G. Björnson landlæknir hef-
ur einnig í ritgerðum haldið á lofti
líkum skoðunum á þessu og koma
fram í „Dagsbrún“. Af þessu geta
menn sjeð, að stefnuskrá sú, sem
„Dagsbrún" flaggar með í nafni verk-
mannaflokksins, er í sumum höfuðat-
riðunum engin sjereign þess flokks
og getur því ekki greint hann frá
öðrum flokkum. Þegar t. d. er um að
ræða það mál, sem nefnt er hjer á
undan, þá kemur að eins til greina
í fylginu við það, hvorum menn
treysti betur sem talsmönnum mál-
staðar síns, t. d. þeim H. Hafstein
og G. Björnson eða þeim Erlingi
Friðjónssyni og Otto N. Þorlákssyni.
Lögr. skilur það ekki, að afstaða
veikmanna sje hjer þannig til annara
flokka í landinu, að ekki sje hægt
fyrir þá að vinna með þeim, eins og
höf. „Dagsbrúnar“-greinarinnar seg-
ir, enda þótt hann viðurkenni, að
„samvinna með öðrurn flokki að
þessu sinni“ hefði verið lang-æski-
legust.
Það má vel vera, að verkmanna-
flokkurinn komi að manni á lands-
lista. En örugt er það varla. Þar á
móti er enginn efi á því, að verk-
menn hefðu getað komið að manni á
lista Heimastjórnarmanna, ef þeir
hefðu viljað, án tillits til þess, hvar
nafn mannsins er í röðinni á listan-
um. Ef samvinna hefði verið um þetta
milli stjórna flokkanna, þá hefði það
auðvitað verið samningamál, hvar
verkmannafulltrúinn ætti að vera í
röð á listanum. En, eins og „Dags-
brún“ veit, var engin samvinna um
þetta, og hennar var ekki leitað,
hvorugu megin frá.
KVEÐJA OG ÞÖKK.
1 ...............-
Að aflokinni messugjöð í Garpsdal
14. f. m., er jeg kvaddi söfnuðinn
þar, færði hreppsnefndaroddviti Geir-
dælinga, hr. Guðjón Jónsson á
Litlu-Brekku, mjer, í nafni sóknar-
manna, einkar veglegan og dýran
göngustaf, sem gjöf frá sóknarmönn-
um. Fyrir þessa veglegu gjöf og þau
hlýju og vinsamlegu orð, er gjöfinni
fylgdu, þakka jeg hjer með mínum
kæru sóknarbörnum í Garpsdalssókn,
sem og fyrir alla vinsemd og vel-
vild mjer og mínum sýnda þann 7
ára tíma, er jeg gegndi prestsverk-
um þar .í sókninni, og jeg óska af
heilum huga þessum mínum kæru
vinum allra heilla og blessuna í fram-
tíðinni.
Árnesi 16. júní 1916.
Sveinn Guðmundsson.
England og Þýskaland.
Hjer fer á eftir útdráttur úr grein
eftir Chr. Collin prófessor við háskól-
ann í Kristjaníu.
Fjórum sinnum á 3—4 síðastliðn-
um öldum hefur eitt einstakt ríki
í Norðurálfunni orðið svo voldugt og
umsvifamikið, að það hefur reynt að
ná yfirráðum í álfunni og þar með
heimsveldi. Svo var um Spán á dög-
um Filippusar 2., Frakkland á dög-
um Lúðvígs 14. og aftur á dögum
Napóleons mikla, og loks Þýskaland
nú. Fjórum sinnum hafa hin ríkin,
sem ekki voru eins hersterk, gert
bandalag til þess að koma í veg fyrir
myndun nýs Rómaríkis í álfunni.
Hjer um bil 100 ár eru milli hinna
miklu stríða, sem út af þessu hafa ris-
ið og sett hafa merki í sögu álfunn-
ar. Flest hafa ríkin hvað eftir ann-
að skift afstöðu til þessa máls. En
eitt af þeim hefur þó jafnan verið í
varnarsambandinu. Það er England.
Bretsku eyjarnar hafa vegna hag-
kvæmrar legu í álfunni verið þar eins
og jafnvægishjól.
í hvert skifti hefur England i þessu
máli þjónað eigin hagsmunum. En
jafnfamt hefur það, sjálfrátt eða ó-
sjálfrátt, einnig þjónað hagsmunum
Norðurálfuþjóðanna í heild sinni.
Það hefur, sjer og öðrum til gagns,
haldið opinni leiðinni til myndunar
heimsveldis með fyrirkomulagi, sem
er hagfeldara en nokkurt einveldis-
fyrirkomulag.
Höf. vitnar svo í ummæli skotska
heimspekingsins Hume’s um nauð-
synina á frjálsri samkepni menning-
arþjóða álfunnar, og einnig i ummæli
eftir Edvard Meyer, einn af helstu
sagnariturum Þjóðverja, þar sem
hann talar um, að Rómverjar hafi
eftir sigurinn yfir Hannibal eyðilagt
valdajafnvægið í menningarheimi
þeirra tíma og þar með valdið, fyrst
kyrstöðu og síðan afturför í menn-
ingarstarfseminni. Eitt voldugt menn-
ingarríki kemur fram, þar sem út er
skafinn allur þjóðernismunur, en því
fylgir það, að samkepnin í þjóðfje-
lagsmálunum hverfur og þar með lífs-
skilyrði menningarstarfseminnar. Ger-
ir svo höf. grein fyrir hugmyndinni
um frjáls þjóðasambönd í mótsetn-
ing við það heimsveldi, sem eitt sigr-
andi ríki skapar.
Vist er um það, segir höf., að til eru
i Þýskalandi margir frjálslyndir
menn, sem mundu fremur kjósa
bandalag milli frjálsra þjóða en
heimsríki undir stjórn „alþýskrar"
drotnandi þjóðar. Og í Englandí,
Frakklandi,og þó einkum í Rússlandi
eru margir menn, sem mundu helst
kjósa, að land sitt næði sem mestu
drottinvaldi út á við og færði það
yfir aðrar þjóðir. En ástæðurnar eru
nú þannig, að ef Þýskaland og banda-
þjóðir þess sigra nú í ófriðnum, þá
er stórt spor stigið í áttina til mynd-
unar nýs Rómaveldis, með einni