Lögrétta - 19.07.1916, Síða 1

Nr. 34.
t
Jón Ólafsson,
fyrverandi ritstjóri
20. mars 1850.
50 ára margþætta starfsemi er yfir
líta, þegar minnast skal Jóns Ólafs-
sonar dáins. Þótt hann væri eigi eldri
en 66 ára, er hann fjell frá, hefur
hann um 50 ára skeið verriö einn
þeirra manna, sem mest hefur bor-
ið á og mest kveSiö aS í íslensku
þjóðlífi. Innan við tvítugt geröist
hann blaíSamaöur og lenti inn í stjórn-
málaróstur þeirra tíma, auövitaö lítt
þroskaður þá til þeirra starfa, þótt
bráðþroska væri, en fullur af æsku-
fjöri, áhuga og kappi eftir að ryðja
sjer þar til rúms og vinna gagn þeim
málstað, sem hann bauð þjónustu
sína. Þetta var á síðasta skeiði stjórn-
málabaráttu Jóns Sigurðssonar, og
höfðu þá kenningar hans um rjettindi
Islands til sjálfstjórnar alveg sigrað
hjer á landþeða að minsta kosti fylgdi
hin yngri kynslóð honum einhuga að
málum. En mótstaðan var frá dönsku
stjórninni. Jón Ólafsson valdi sjer
þegar rúm í fylkingarbrjósti og gerð-
ist talsmaður þeirra, sem harðast
vildu sækja málið á hendur dönsku
stjórnarvöldunum. „íslendingabrag-
ur“ hans kom út í „Baldri“ 20. mars
1870, á afmælisdag Jóns, er hann
varð tvítugur. En þar þótti svo langt
gengið, að mál var höfðað móti hon-
um fyrir kvæðið og það talið móðgun
gegn konunginum, og varð þetta til
þess að blaðið hætti, en Jón fór úr
landi um stund, til Noregs. En í yfir-
dómi var Jón sýknaður af kærunni,
og kom þá heim aftur. Og nokkru
síðar, 1873, byrjaði hann útgáfu á
nýju blaði, sem hjet „Göngu-Hrólf-
ur“, en lenti þar brátt í erjum við
stiftamtmanninn og var út úr þeim
dæmdur í háar sektir, 011 prentun
blaðsins var bönnuð. Fór Jón þá til
Ameríku og dvaldi þar hátt á annað
ár. Hefur hann án efa haft gott af
þessum utanlandsferðum sínum, þótt
erfitt hafi hann átt uppdráttar oft og
einatt í þeim hrakningum. Hann fór
landkönnunarferð vestur til Alaska,
og virðist það hafa verið hugsun hans
þá, að koma þar upp íslenskri ný-
lendu.
Sumarið 1875 kom hann heim aftur
frá Ameríku. Nokkru síðar settist
hann að á Eskifirði. Þar stofnaði
hann prentsmiðju 1877 og gaf þar út
blaðið „Skuld“ til vors 1881, en þá
fluttist hann til Reykjavíkur, tók við
útgáfu „Þjóðólfs" 0g var ritstjóri
hans nokkur ár. Eftir það var hann
og alþingismaður.
— 11. júlí 1916.
um tíma forstöðumaður prentsmiðju
og bókaverslunar Sigfúsar heitins
Eymundssonar, en fór til Ameríku í
annað sinn veturinn 1890; var þá ráð-
inn ritstjóri „Lögbergs". En ekki
samdi honum lengi við eigendur þess,
og varð hann þá um hríð ritstjóri
hins aðalblaðs Vestur-íslendinga,
„Heimskringlu", og síðan nýs blaðs,
sem stofnað var í Winnipeg og hjet
„Öldin". Fór svo til Chicagó og vann
uin tíma við ýms Skandinavablöð í
Bandaríkjunum, lengst við „Norden"
í Chicagó, en fjekk svo starf við bóka-
safn þar í borginni og gegndi þvi um
stund, þangað til hann hvarf aftur
heim til íslands vorið 1897.
Næsta haust stofnaði Jón heitinn
Vídalín konsúll hjer blað, sem hjet
„Nýja öldin" og varð Jón Ólafsson
ritstjóri þess. Meðan hann var það,
kom hann hjer upp nýrri prentsmiðju,
en seldi hana brátt aftur, og er það
prentsmiðjan, sem nú er á Eyrar-
bakka. „Nýja öldin" kom ekki lengi
út. En skömmu eftir að hún hætti,
fæddist „Reykjavíkin", og skrifaði J.
Ól. í hana frá upphafi, og varð síðan
ritstjóri hennar. Hún var þá kaup-
mannablað, en var gerð að stjórn-
málablaði þegar stjórnarskiftin urðu
hjer 1904. Var Jón lengur ritstjóri
„Reykjavíkurinnar" en nokkurs ann-
ars blaðs, og í hana hefur hann mest
ritað. En starf hans frá þeim árum
er mönnum enn í fersku minni.
Það játa allir, að Jón Ólafsson hafi
verið einn af atkvæðamestu blaða-
mönnum okkar. Ljet hann flest hin
stærri mál okkar meira eða minna til
sín taka, og greinar hans og tillögur
höfðu venjulega mikil áhrif. Hann
var fjölhæfur maður og víðsýnn og
hafði margbreytta lífsreynslu við að
styðjast. Ritaði hann jöfnum höndum
um stjórnmal, fagurfræði, verslunar-
mál, málfræði o. fl. o. fl. Var honum
sjerstaklega sýnt um, að gera alt, sem
hann skrifaði um, öllum ljóst og auð-
skilið. Og oft voru greinar hans
skemtilegar, fullar af fyndni og gam-
ansemi, og stundum af gáska, sem
ýmsum þótti nóg um, og breyttist
hann að þessu leyti lítið með aldrin-
um. Ádeilugreinar hans voru oft
hvassorðar og hann óhlífinn í garð
mótstöðumanna sinna, enda var oft
óvægilega að honum vegið. En aldrei
bar hann til lengdar óvildarhug til
þeirra manna, sem hann hafði átt í
Reykjavík, 19. júlí 1916,
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bikauerslun SinlOsaf [ymunilssflnar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irrjettarmálaf ærslumaCui;.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
deilum við, en var jafnan fús til að
sættast við þá og láta alt vera gleymt,
sem milli hafði farið meðan á deil-
unum stóð.
Um þingmensku Jóns Ólafss. má
ýmislegt hið sama segja og um blaða-
mensku hans. Hann hafði ágæta þing-
menskuhæfileika, fjölbreytta þekk-
ingu, víðsýni og skarpleik samfara
mælsku og rökfimi, svo að hann var
jafnan einna áheyrilegastur ræðumað-
ur á alþingi. Og rjett er það, sem
tekið hefur verið nýlega fram um
hann af öðrum, að hann gætti jafnan
betur hófs í ræðu en í riti, og að
hvergi naut hann sín betur en í þing-
salnum. „Hann hafði alveg sjerstakt
lag á, að láta alt það sýnast rjett, er
hann hjelt fram, en hitt öfgar eða
fjarstæðu, er hann mælti á móti,“ seg-
ir Jón dócent Jónsson í „Morgunbl."
16. þ. m. „Alt það, sem hann vissi,
hafði lesið eða heyrt, var honum
handbært og tiltækilegt, hvenær sem
á þurfti að halda. Það var því eigi
heiglum hent að eiga i orðaskaki eða
kappræðum við hann á þingum og
mannfundum, enda var hann glöggur
á veilur og bláþræði í röksemda-
leiðslu mótstöðumannanna, fljótur að
leita höggstaðar á þeim og hnittinn
í tilsvörum." — Jón var kosinn á
þing af Sunnmýlingum 1880, rjett
þrítugur að aldri, og sat á þingi sem
fulltrúi þeirra til 1890, er hann fór til
Ameríku í síðara skiftið. 1905 var
hann konungkjörinn þingmaður, en
sagði því umboði af sjer þá í þing-
lokin. 1908—13 var hann aftur þing-
maður Sunnmýlinga, en bauð sig ekki
fram eftir það. Fyrst fylgdi hann á
þingi Benedikt Sveinssyni sýslumanni
i endurskoðunarbaráttunni, en varð
1889 einn af forkólfum miðlunarinn-
ar, en þeir vildu sníða samband ís-
lands við Danmörku eftir sambandi
Kanada við England. Á síðari þing-
setutíma sínum var hann í flokki
Heimastjórnarmanna, og barðist jafnt
fyrir málstað flokksins á alþingi og
í blaði sínu.
Bókmentastarfsemi J. Ól. hnígur á
yngri árum hans, fyrir utan blaða-
menskuna, mest að ljóðagerð, og hafa
kvæði hans mörg náð miklum vin-
sældum. Safn af þeim kom fyrst út
meðan hann var á Eskifirði, en síðan
hafa komið út af þeim tvær útgáfur
auknar, önnur vestan hafs, en hin
hjer. Fyrir utan þetta er töluvert af
kvæðum eftir hann til og frá í blöð-
um, og hafði hann stundum orð á
því nú á siðustu árum, að fara að
safna því saman og gefa ljóðmæli sín
út að nýju, enda munu eldri útgáf-
urnar fyrir löngu upp seldar.
Á síðustu árum var hann, eins og
kunnugt er, að safna til íslenskrar
orðabókar, og gekk öll vinna hans i
það verk. Af þvi eru komin út að
eins tvö hefti, en mikið mun vera til
í handriti af framhaldinu, meira og
minna fullgerðu til prentunar. Hafði
Jón mikinn áhuga á þessu verki, og
fann mjög til þess, að sjer gæti ekki
enst aldur til að fullgera það.
Lengi vann Jón að skrásetningar-
XI. árg.
Tilkyuningf
Nýjar vörubirgðir er nú komar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
— Vefnadarvörum —-
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Pappír cg ritföng,
Sólaleður og skósmíðavörur.
Vandaðar vörur. Odvrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavik.
starfi við Landsbókasafnið, og ýms-
um opinberum störfum gegndi hann
öðru hvoru, tíma og tíma í senn, svo
sem endurskoðun landsreikninga,
gæslustjórastarfi við Landsbankann
o fl. Um eitt skeið fjekst hann við
bókaútgáfu og bóksölu, og gaf út
meðal annars ljóðmæli Páls Ólafsson-
ar, bróður síns.
Jón kvæntist meðan hann var á
Eskifirði, 20. ágúst 1878, Helgu Ei-
ríksdóttur Björnssonar, þá bónda á
Karlsskála í Reyðarfirði, ágætri
konu, sem verið hefur manni sínum
tryggur förunautur á lífsleiðinni,
stundum i erfiðum kringumstæðum.
Þau eiga fjögur börn á lífi: Ólaf
tannlækni í Chicagó, sem kvæntur er
enskri konu; frú Sigríði, konu Á-
gústs Bjarnasonar prófessors; Gísla,
símastjóra hjer í bænum, og Pál, sem
er stúdent frá Mentaskólanum hjer,
en nú við tannlækninganám í Chi-
cagó.
Jón Ólafsson hefur hlotið um æf-
ina bæði lof og last. En það eru ekki
ætíð bestu mennirnir, sem allir lofa.
Þvert á móti. Lastið er ekki að eins
óhjákvæmileg fylgja manngildisins,
heldur jafnvel mannkostanna líka. Og
margir af þeim, sem nánust kynni
höfðu af Jóni Ólafssyni, munu minn-
ast hans meðal þeirra manna, sem
þeir hafa haft mestar mætur á. Hann
átti mikið af drenglyndi og þeim
mannkostum fleirum, sem bestir eru.
J. Ól. var mikill maður á velli og
fríður sýnum, feitlaginn mjög á efri
árum. Hann var glaðlyndur maður
og jafnlyndur, skemtinn í viðræðum,
dagfarsgóður og prúðmenni mesta í
allri framgöngu. Lengstum æfinnar
var hann hraustur og heilsugóður, en
síðustu árin varð hann hvað eftir
annað sjúkur af nýrnaveiki, og í vet-
ur, sem leið, fjekk hann aðkenningu
af slagi, en var að ná sjer aftur eftir
það. Framan af deginum 11. þ. m. var
hann hress og kátur, en fjekk slagið,
sem leiddi hann til bana, nál. kl. 5,
og andaðist kl. 11 um kvöldið.
Landsspítalinn.
Það blandast víst engum hugur um
það, hvaða þjóðarminkun það er að
enginn landsspítali skuli vera til, svo
að allir okkar ágætislæknar, sem í
Reykjavík sitja, verða að knýja á
náðardyr erlendra stofnana með sjúk-
linga sína og vera háðir dutlungum
þeirra, sem þar ráða matvælum. Það
var því þarft verk þegar nokkrar
konur Reykjavíkurbæjar hófu máls
á því að koma upp landsspítala. Jeg
verð samt í hreinskilni að segja það,
að mjer geðjaðist ekki að ávarpinu,
sem þær sendu út um landið.
Ekkert málefni var betur til þess
fallið fyrir okkur að byrja samvinnu
við karlmenn í landsmálum en spítala-
byggingin. Því var ekki sú leið farin ?
Spítalabyggingin er mál, sem alla
varðar jafnt og engin meiningamunur
getur verið um.
KÆRAR KVEÐJUR og innilegar
þakkir sendi jeg öllum þeim, er sýndu
mjer hluttekning og vinsemd við frá-
fall mannsins míns, Árna prófasts
Jónssonar frá Hólmum, og á ýmsan
hátt gerðu mjer greiða. Sjerstaklega
beini jeg þökkum mínum til Hólma-
safnaðar fyrir veitta aðstoð og mjög
fagra minningargjöf.
Reykjavík, 17. júlí 1916.
Auður Gísladóttir
frá Hólmmn.
Þvi eigum við að minnast stjórn-
málarjettinda okkar á^þann hátt, að
pokast út af fyrir okkur ? Það er und-
arlegt, hvað þessar háttvirtu konur
virðast misskilja afstöðu okkar gagn-
vart karlmönnum. Það liggur við að
lesa megi út úr ávarpinu frá þeim,
að þær ætli beint að segja karlmönn-
unum stríð á hendur, svo er mikill
vígamóðurinn yfir þvi, hvað við sje-
um „öflugar"—„ef vjer annars tökum
allar höndum saman". Þetta verður
ekki skilið öðruvísi en að þær ætlist
til að við vinnum út af fyrir okkur,
líklega þangað til sá alvaldi breytti
okkur í einn voldugan „saltstólpa".
Þetta vakti upp í huga mínum eitt
fundahald í „Kvenrjettindafjelaginu",
þegar jeg var meðlimur þess. Frú
Guðrún Pjetursdóttir frá Engey vakti
máls á því, að fjelagið fengi einhvern
hæfan mann til þess að halda fyrir-
lestur innan fjelagsins um landsmál,
til að auka þekkingu okkar á þeim,
en það fanst formanni fjelagsins hin
mesta fásinna, þar eð „þau væri alt
önnur mál en okkar".
Mjer hefur nýlega borist „Lögr.“
með 1. skilagrein fyrir samskotum til
spítalasjóðsins, og verð jeg að segja,
að þegar frá dregst' höfðinglegt til-
lag frá Thorvaldsensfjelaginu, hinu
ísl. kvenfjelagi og kvenfjelagi Frí-
kirkjusafnaðarins, þá hefur sorglega
lítið safnast.
Jeg las skilagreinina þrisvar, því
jeg gat ekki trúað því, að hvergi sæ-
ist nafn neinnar konunnar, sem undir
„ávarpið" hafa ritað, hvorki með til-
lag frá sjer „eftir efnum og ástæð-
um“, nje heldur sem safnendum í
bænum. Það hefði verið styrkur fyr-
ir þetta mál, ef þær hefðu ekki látið
lenda við skrifin tóm, heldur að þær
hefðu sýnt það í verki, að þeim væri
þetta áhugamál.
Það er fyrirsjáanlegt, að alt of löng
bið yrði það, ef landspítalabygging-
in ætti að dragast þangað til kven-
fólkið hefði safnað nægilegu fje til
hennar. Það verður því að leita ann-
ara ráða. Jeg get ekki sjeð að nokk-
uð sje eðlilegra en að landsjóður leggi
fram fje til spítalabyggingarinnar.
Það er þjóðarnauðsyn að hann verði
bygður hið allra fyrsta. Þær konur,
sem nú hafa kosningarrjett til alþing-
is, ættu að setja það mál á oddinn
við þingmannavalið, sem nú fer í
hönd, og auk þess beita áhrifum sín-