Lögrétta - 25.07.1916, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 35.
Reykjavik, 25. júlí 1916,
Myndin lijer sýnir fljótbáta á Tígris, sem Englendingar hafa útbúiS til
notkunar viS hernaSinn þar, og er sagt að landher þeirra hafi haft af
þeim mikinn stuðning. Á bátunum er kastljós til þess aö kanna landiö
umhverfis, og skotfæraútbúnaði er komiö þar fyrir í þremur hæöum, en
skotvígin hlaSin upp af sandpokum. Þessir fljótbátar, sem þannig eru út
búnir, voru áöur flutningaskip frá mynni Tígrisfljótsins upp til Bagdad.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Sökaverslun Siyldsar [ymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 sífid.
Rödd úr Norðurlandi.
Harðindin norðanlands.
Jeg hef í alt vor ætlaS mjer afi
stinga nifipr penna um „harfiindin
norðanlands", þegar þau væru geng-
in um garS, til þess afi þeir menn
væru ekki aleinir um orSiS í því
máli, sem talafi hafa um þafi efni í
blöðunum á þvílíkan hátt, sem blind-
ur maður talar um liti. Reyndar væri
mjer annað efni hugljúfara til um-
ræðu. Og víst væri margur bóndi
fær til þessa máls á við mig. En
jeg býst við, að bændurnir þegi hver
í sínu horni og láti bera á sig kvið-
inn. En jeg hef eigi skap til þess afi
láta þetta harfiindamál fara í blaSa-
dóminn og úr hagskýrslu-lögrjett-
unni, án þess afi borinn sje búakviS-
ur úr harðindaáttinni. Og nú bifi jeg
mjer hljóðs og vona afi áheyrendur
verði þolinmóöir, þó að jeg kynni afi
veröa langorður. Frásögn mína miða
jeg við ástæðurnar í Suður-Þingeyj-
arsýslu og býst við, að um leið sje
nærri höggvið almennum ástæðum
norðanlands, og voru þó harðindin
hjer einna mest.
Lymska veðráttunnar
fyrri hluta vetrarins var því líkt
sem reiknuð út í æsar, til þess að
vekja vonir um góðan vetur, til end-
urgjalds og uppbótar fyrir ódæma
grasleysissumar. Frostleysur og hæg-
viðri, rigningar í lágsveitum, en
krapabræðslur hið efra læddust um
landið fram um sólhvörf. Þá tók fyr-
ir jörð. Og í þorrabyrjun gerði stór-
rigningu þriggja daga af norðri að
rigningarlokum, og veit enginn mað-
ur þessháttar dæmi. Lagði þá þann
krapasnjó yfir alt, sem enginn þíðu-
vottur rótaði við fyrri en sjö vikur
af sumri. Þetta var undirstaöan eða
undirlagið. En ofan á hlóð látlaust og
því meira sem sólin hækkaði á lofti.
Hlýindi gerði í fimtu viku sumars
lrieð regnskúrum og landaustan
mollu. En þau handtök veðráttunnar
orkuSu engu um leysingu þeirrar
voða fannar, sem lá á landinu. Snap-
ir komu þó í fimtu vikunni á sjávar-
bökkum og í hæstu rindum og í brött-
ustu brekkum. En háheiðar og flat-
neskjur vissu ekki af þessari tiðar-
bót, enda stóð hún stutt. Kuldar komu
i sjöttu vikunni. Og sjöunda vikan
var með noröaustan næðingum. Loks-
ins skifti um með áttundu viku sum-
ars. Og þ á kom fyrst jörð á flat-
neskju og hálendi.
Sitt hvað.
Þaö er ekki ætlun mín að lýsa bdra
striöinu, sem háð var, til þess að
halda lífinu í skepnunum. Engin frá-
sögn í blaðagreinunt getur gefið fulla
hugmynd um það efni. Það er sitt
hvað að sitja í kvendyngju og rita
ámæli á hendur bændastjettinni fyrir
illan og vitlausan ásetning, eða þá
hitt að lifa við náttúrufarið í landi
voru, eiga alt sitt undir högg að
sækja í hennar garð og standa með
reyniviðargrein alblómgaða í höndun-
um eftir að allir andskotar árs og
friðar hafa stigið djölfadans sinn,
rangsælis, sumar og vetur, á bjarg-
ræðisvegum almennings.
Jeg vil þó drepa á aöferöina, sem
höfð var, til fróðleiks þeim, sem
fjarri standa og álengdar eru.
Byrjað var að gefa matinn of seint.
Stillingar veðráttunnar í vetur og
frost-mildin lokkuðu okkur til þess að
vonast eftir því, að hlýindin minkuðu
þó ekki með vordögunum. Engin
hláka hafði komiö síðan stuttum tíma
eftir veturnætur.Einsdæmi er það.Og
vjer vonuðum að sunnanáttin hlyti að
koma með sumarpáskunum í síðasta
lagi. Ef þá hefði brugðiö til bata, þó
ekki væri nema hægt og hægt, voru
allir, til jafnaðar, vel staddir. Sumir
tóku til aö mata fjenað sinn á mjöl-
meti á einmánuði. En aðallega var
sú aðferð tekin úr páskum. Þá var sú
vá komin fyrir dyrnar, að enginn vafi
var á því, að n ú sá í tvo heimana.
Þeir, sem fátt höfðu fjárins, gáfu
deig hverri skepnu. Fjárfjöldabænd-
urnir gáfu mjölsoppu í garðana ofan
á heyið. Svo var til stefnt, að mjöl-
maturinn svaraði að fóðurgildi til
meðal heygjafar ásamt því heyi, sem
gefið var. Hægt var með þessu móti,
alment, að gefa fram að sauöburði,
og sumir voru lítilsháttar aflögufærir
og þeir hjálpuðu og gáfu einnig mat.
En í fimtu viku sumars voru heyin
mjög á þrotum. Og þó var drægja
hjá mörgum fram í sjöttu og sjöundu
viku. Ærnar voru látnar út á blábera
hnjótana og þar báru sumar eða
voru fluttar þangað ný bornar með
fyltan lambsvanginn. Og þangaö var
boriö til þeirra deig og heytugga,
eftir þvi sem orka og mannráð unn-
ust til.
Huggunin.
Og huggunin, þegar heim kom á
kvöldin, hún var þá þessi, ef huggun
skyldi kalla, að fá blööin sunnan úr
Rvík með vitinu um ásetninginn og
sanngirninni um það, að allir geti
haft nóg hey, verið i fyrningum og
gefið inni fram í fardaga. „Og verst
er að alt þetta eru sjálfskaparvíti,“
sagði fiskimaðurinn við djúpið. Sá
segír flest af Ólafi kóngi-------!
Engi n fyrirhöfn var spöruð nje
tilkostnaður, a 11 gert að fóðri, sem
hægt var að ná í: mjöl og lýsi, viöur,
sýra Og slátur, grásleppa, lyng og
útborið sinumoð handa hestum, auk
þess, sem áöur greinir. Og þá er að
drepa á hver varð
Niðurstaðan.
Hún er n ú fengin. Jeg býst við að
landshagsskýrslurnar hafi sína sögu
að segja á sínum tima. Lambsgotur
verða líklega margar. En um þær eru
hagskýrslurnar ekki sannfróðar. Sum-
ir bændur, og ef til vill flestir, telja
þær ær gotur, sem missa s í n lömb,
þ ó að þær f á i lömb, tvílembinga,
undan hinum. Um þetta hef jeg deilt
viS sveitunga mína á hverju hreppa-
móti. Þeir telja þá á ekki með lambi,
sem hefur mist sitt lamb! Og sumir
hreppstjórar fallast á þessa lögvillu,
eða ef til vill margir. En mörg hafa
unglömbin dáið í vor, og sum voru
skorin — annar tvílembingur framan
af sauðburði á sumum stöðum. Nú er
fjöldi ánna tvílembdur og vanið und-
ir þær, sem missa sitt lamb. — Og
svo koma skýrslurnar og hrúga upp
vanhöldum, sem eru tildur eitt og hje-
gómi. Fjárhöldin hjer í sýslu eru
nærri því óskiljanlega góS eftir á-
stæSum, þar sem þetta tiöarfar og
fannkyngjan svona langdræg tekur
út yfir allan þjófabálk, sem gamlir
menn hafa lifað, að því viöbættu, hve
graslaust var síöastliöiö sumar og þá
slegiö alt, sem ljá festi á, þó aö sina
væri og lyng fremur en hey. Yfir-
leitt sleppa smábændurnir best. Þeir
geta best notaö snapirnar, sem fáar
áttu lambærnar. Og þeir gátu mataö
hverja á úr lófa sínum — náö út yfir
þær. Vanhöld hafa og orðið á ám á
stökum stöðum, t. d. þar sem sjerstak-
lega er ilt aðstöðu: hættur eða lang-
ræði og flatlent svo að kröp og bjarg-
leysa vöruöu fram yfir allan sauð-
burö. Vitanlega uröu ærnar aö lokum
grannar og lömbin rýr. En sumstaöar
verSa vanhöld á lömbum í harðinda-
vorum, þó aö hey sje nóg og þaö
gefið ánum.
Vanhöldin.
Eftir minni reynslu, eru vanhöld á
lambám og lömbum ávalt sjálfsögö,
þegar illa árar og þó einkum þegar
hart er í vori. Skrifstofumennirnir
virðast halda, aS alt sje trygt um af-
komuna, ef vel er sett á og nóg gefið.
Það hrekkur ekki til góörar niSur-
stööu, þegar ill vor dæmast á okkur.
Jeg hef nú ásamt öörum Norölend-
ingum lifað fjögur harðindaár á 10
vetra skeiði: 1906, 1910, 1914 og nú
þetta síðasta. Víkingavetur voru 1910
og 1914, svo að meiri geta ekki kom-
ið að lengd nje snjóþunga. En nú
bagaöi mest hlákuleysi þennan veSur-
milda vetur, og þrálega fannarinnar
fram á sumar, fram undir Jónsmessu.
1906 geröi voöa veöráttu meö sumar-
málum á alauöa og þíSa jörö. Vorþrá
og nýmetisbragð var komiö i vit fjár-
ins. Svo kom innistaða frarn i far-
daga. Fjeö varö lystarlaust á heyiö,
þegar þessi viðbrigði urðu. Ærnar
báru í kös inni í húsunum. Alt fór á
ringulreiö, lömbin viltust undan, stál-
ust í broddmjólkurspena sum, sem
stálpuð voru, veiktust og drápust. Og
ærnar veiktust og drápust út frá hey-
inu. Það er eitt í illum vorum, sem
sernar þola ekki: innilegur og hús-
vistin misserislöng. Stundum komast
þær ekki út fyrir ófærö og óveðrum.
Nú í vor uröu húsin blaut og stæk
fyrir matgjafir og inolluviðri. Sum-
ar ærnar bera þá fyrir tímann, þó aö
ekki sje misboöiö meö gjafarlagi. En
þær ær, sem ná ekki talinu, heilast
ekki og veikjast af sótthita, fá síö-
an skitupest, dragast upp og deyja
sumar að lokum, þó aö feitar sjeu um
burö. Er þetta horfall? Jeg spurði eitt
sinn sýslumann á þingi aö því. Og
XI. árg.
Tilkyunmg*
Nýjar vörubirgðir er nú komnar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
— Vefnadarvörum —
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Pappír cg ritföng,
Sólaleður og skósmíðavörur.
Vandaðar vörur. Ódúrar vörur,
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
Hlutafjelagið ,Völundur‘
íslands fullkomnasta trjesmíðaverksmiðja og timburverslun
Reykjavík
hefur venjulega fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku timbri, strikuðum
innihurðum af algengum stærðum og ýmislegum listum.
Smíðar fljótt og vel hurðir og glugga og annað, er að húsabyggingum
lýtur.
hann neitaði. Þó er hægt að kalla
þetta hordauða og þá „horkónga", er
þessar skepnur eiga — með hispurs-
lausri ósanngirni, sem hefur þekking-
arleysi að handleiðslu.
Ámæli.
Þaö er eitt hið ljettasta verk, ef
verk skyldi kalla, að ámæla þeim,
sem lenda i baráttu og ósigri. Og það
ámæli kemur oftast harðast frá þeim,
sem standa utan viö baráttuna — og
vilja ekki og hafa aldrei viljað berj-
ast sjálfir þeirri baráttu, sem um er
að ræða og sverfur að. Þeir verkveit-
endur eru oftast ósanngjarnastir við
fólk sitt, sem ganga ekki til verksins
— verða aldrei lúnir. Þeir herforingj-
ar siga liðþjálfunum geystast í dauö-
ann, sem standa öruggir bak við
fylkingarnar. — Og svo fá þ e i r
tignarmerkin og lofdýrðina, sem hlífa
sjer.
Nú í vetur, þegar gammur ótíöar-
innar dróg arnsúginn yfir Noröur-
landi, þóknaöist sumum aö rifja upp
fjárhöld og vanhöld Sunnlendinga í
hittifyrra. Þess var eitt sinn getið, að
þeir hefðu átt aö taka kraftfóður um
haustiö eftir óþurkasumarið mikla,
víssvitandi þess, að heyin mundu
svíkja. Eftir á kemur svinnum manni
ráð í hug. Það er ekki áhlaupaverk
fyrir fólkslitla bændur, aö kenna fje
sínu matarát, eöa mata margt fje all-
an veturinn. Naumast tekur nokkur
maöur til þeirra úrræöa, fyrri en
sverfur aö og sjer í tvo heimana, í
landi, sem fje hefur alist i á víða-
vangi og i sjálfræði vegna fólkseklu
að sumu leyti. Hún veldur því á sinn
hátt, að trassa verður fjárgeymslu
meira en æskilegt væri. Og eiruleysi
og umrenningsháttur neyöir bænd-
urna til þess að láta fje sitt lifa lífi
rjúpna og snjótitlinga, þar sem úti-
gangur og landrými er til staðar og
helstu gæði jaröanna.
Vogun.
Þessar ástæöur eru til vogunar og
ásetningsdirfsku, auk hagnaöarins,
sem í vændum er. Jeg bótmæli ekki
dirfskunni, þegar hún er forsjálaus.
En jeg bótmæli þeirri dirfsku, sem í
haust ætlaöi ánni aö komast af meö
26 vikna innigjöf — og minni á úti-
gangsjöröum. Vonin mælti á þá leið,
aö ekki mundi víkingsvetur koma nú
eftir veturna 1910 og 1914, varla fyrri
en ’i8 til '20. Vonin varð sjer til
skammar, því aö þetta fór nú
á aöra leið. Þaö reyndist ekki
trygt, sem vonin sagði. En hvaö er
t r y g t í þessu landi ? Þeir menn hafa
mikið til síns máls, sem segja: „Þetta
land er ekki byggilegt. Hvar stönd-
um vjer, ef vofa Móðuharðindanna
rís upp úr rústunum? Eldgos geta
hálfdrepið þjóðina hvenær sem Sygin
Lokakona gengur út með mundlaug-
ina og slær niður eitrinu. Þó að sett
sje á svo að innigjöf endist til far-
daga, getur landbúnaöurinn verið á
heljarþremi næsta haust, ef grasbrest-
ur og óþurkar leggjast á eitt ráð og
ilt til niðurdreps landi og lýö.“ Og
þó að vjer landkrabbarnir verðum að
eiga okkar ráð á valdi áhættunnar,
verða útvegsmenn og sjósóknarlýður
að sæta sömu kjörum vogunar og á-
hættu. Þar eru hætturnar og áföllin
jafnvel enn þá fleiri og meiri. Allir
atvinnuvegir eiga undir áhættunni alt
sitt ráö. Sá maður, sem alt af er
hræddur um aö andskoti standi á
næsta þrepskildi og dauði bak við
hverja hurö, hann kann aö vera vitur
og forsjáll. En sá maður getur í raun-
inni ekki lifaö mannslífi. Um hey-
fyrningamennina okkar er það skjót-
ast sagt, aö þeir voru að vísu for-
sjálir. En þeir voru flestir saman-
saumaðir menn, sem voru allir við
heygaröshornið sitt, en sintu alls
ekki þeim menningarkröfum, sem nú
kalla til alþýðu um endurbætur utan
húss og innan. Jeg veit um einn t. d.,
sem galt vinnukonum sínum fyrir fá-
um árum 40.00 kr. árskaup. Hann
sagðist verða aö hætta búskap, ef
stúlkurnar gerðust dýrari. Eftir þessu
fór annað ráð hans. Nú fæst ekki
fólkið meö þvílíkum kjörum. Fram-
farirnar og tískan kalla og hrópa nú
á hverja krónu aö hún sje á ferðinni
og ávaxtist, til þess að svara til þarf-
anna. S. 1. haust fækkuöu flestir
bændur fje sínu. En það er satt, að
þeir fækkuðu ekki nógu mikið úr því
aö svo fór sem fór um veðráttuna.
Þó er sú fastheldni á fje góö í raun
og veru, sem lætur ekki hátt verð
ginna sig til þess aö drepa niður bú-
stofninn. Satt er þaö, að i landi voru
tjáir ekki aö búast við góöu árferði.
E11 hitt, að búast alt af við ö 11 u
þ v í v e r s t a, það drepur manninn
utan og innan, mannúðina og sálina
og alla góðmenning, sem svo er neínd
í Flateyjarbók.
Allir geta ef þeir vilja.
Allir geta sett vel á sig og komist
í fyrningar ef þeir vilja, segir einn
vitringurinn nýlega. Og hann seg-
ir reyndar satt, að vissu leyti. Bændur
geta þaö. En á hvern hátt? Með því