Lögrétta - 09.08.1916, Qupperneq 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AigreiCslu- og innheimtuaL:
ÞÓR. B. ÞORLAKSSON,
Bankastrati 11.
Talsími 359.
Nr. 37.
Reykjavík, 9. ágúst 1916
XI, árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bikmrslun Sigtúsar [ymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 sítSd.
Nýja
Bókbandsvinnustofan
tekur aS sjer alla vinnu, sem aS bók-
bandi lýtur og reynir aö fullnægja
kröfum viöskiftavina sinna. Bókavin-
ir, lestrarfjelög og aðrir ættu því að
koma þangað. — Útvegar allar bækur
er fáanlegar eru.
Þingholtsstræti 6 (Gutenberg).
Brynj. Magnússon.
Rúmgóða
þjóðkirkjan.
Eftir
sjera Sigurð Stefánsson i Vigur.
Mikill er fögnuSurinn í herbúðum
nýjuguðfræðinnar yfir hæstarjettar-
dóminum í Arboe Rasmussens mál-
inu.
Það er og eðlilegt eftir þeim skiln-
ingi höfuðprests hennar hjer á landi,
prófessors J. H., á þessum dómi.
Fullkomið kenningarfrelsi, full-
komið hugsunarfrelsi kennimanna
þjóðkirkjunnar, fullkomið jafnrjetti
nýju guðfræðinnar við hina gömlu í
þjóðkirkjunni, óskorað heimilisfang
þar fyrir hvern þann heimamann, sem
veit sig byggja á grundvelli heilagr-
ar ritningar eins og skynsemi
hans gerir grein fyrir vitnisburði
hennar og eins og þessi vitnisburður
nær tökum á samvisku
h a n s, þótt kenningar hans komi í
bág við játningarrit kirkjunnar í mik-
ilvægum atriðum, sjeu þær að öðru
leyti í anda hinnar evangelisku lút-
ersku kirkju.
Öll þessi gæði eru veitt og viður-
kend með þessum hæstarjettardómi,
samkvæmt fullyrðingum J. H.
Að vísu hefur það bæði hjer á landi
og í Danmörku orkað tvímælis, hvort
heilbrigð skynsemi geti með nokkru
lifandi móti skilið dóminn á þennan
hátt.
En hann hefur nú „náð þessum tök-
um“ á skynsemi og samvisku pró-
fessorsins og þess vegna er gleði hans
svo mikil.
Nú er kennara- og prjedikunarstóll-
inn í evangelisk-lútersku þjóðkirkj-
unni jafn heimill þeim, sem afneita
meginatriðum kristindómsins eins og
hann hingað til hefur verið boðaður
og fluttur í þjóðkirkjunni, sem hin-
um er sannfæringar sinnar og sam-
visku vegna ekki getur afneitað
meginatriðum hans.
Þótt prestar þjóðkirkjunnar kasti
trú hennar, eiga þeir þar eftir sem áð-
ur óskorað heimilisfang, meðan þeir
sjálfir vilja, ef skynsemi þeirra og
samviska segir þeim, að þeir standi
á grundvelli heilagrar ritningar.
Um það efast víst enginn, að pró-
Þýskt beitiskip.
fessorinn telji sig byggja á grund-
velli heilagrar ritningar í niðurrifs-
starfi sínu á kenningum þjóðkirkju-
unnar.
Hitt er’annað mál, hvort þjóðkirkj-
an telur niðurrifs-kenningar hans
samkvæmar heilagri ritn-
i n g u og að hann eigi óskorað heim-
ilisfang í henni, þrátt fyrir það þótt
hann sje kominn á öndverðan meið
gagnvart henni um flest höfuðatriði
evangelisk-lúterskra trúarbragða.
Sá ágreiningur jafnast ekki til hlít-
ar með neinu veraldlegu dómsat-
kvæði. Besta úrlausnin á þvi máli
væri sá dómur samvisku hans, að
samvistum hans við þjóðkirkjuna
skyldi vera lokið.
Þeim fer óðum fjölgandi, fagnað-
arerindum evangelisk-lútersku kirkj-
unnar hjer á landi. Fagnaðarerindi
Jesú Krists, eins og hún hefur hingað
til flutt það, er að verða úrelt og ekki
samboðið vorum háupplýstu tímum.
Þess vegna þarf að yngja það upp,
laga það og liðka eftir smekk mann-
vits og menningar nútímans.
Fagnaðarerindi nýju guðfræðinnar,
andatrúarinnar og guðspekinnar taka
nú höndum saman til að lyfta þjóðum
á æðra stig trúar og siðgæðis en
gamla fagnaðarerindinu hefur enn
tekist.
Það er ný siðbót í uppsiglingu í
evangelisk-lútersku kirkjunni og ís-
lenska þjóðkirkjan á að gerast full-
trúi hennar og frömuður.
Með gamla fagnaðarerindinu get-
ur hún ekki lengur fullnægt andleg-
um þörfum þjóðarinnar.
Og hver er svo kjarninn í þessum
nýja gleðiboðskap? Er það sannur
guðdómur Jesú Krists?
Er það fórnardauði Jesú Krists
syndugum mönnum til friðþægingar
við heilögan og rjettlátan guð?
Er það upprisa Jesú Krists frá
dauðum ?
Er það lífsamfjelag mannsins við
föðurinn á himnum fyrir trúna á Jes-
úm Krist dáinn vegna vorra synda og
upprisinn oss til rjettlætingar?
Evangelisk-lúterska kirkjan telur
þessi atriði til meginatriðanna í fagn-
aðarerindi Jesú Krists og byggir á
þeim kenningar sínar. Þau eru skil-
greind í játningarritum hennar, út-
skýrð i barnalærdómsbókum hennar
og túlkuð í sálmabókum hennar.
En það er eitthvað annað, en að
þessi atriði sjeu aðalatriðin i fagnað-
arerindi nýju guðfræðinnar.
Hún afneitar þeim öllum meira og
minna afdráttarlaust. Telur ýmist
engar eða litlar heimildir fyrir þeim
í heilagri ritningu og þau að öðru
leyti vafin í umbúðir rangfærslu og
misskilnings á persónu Jesú Krists,
kenningu hans og verkum, fyrst af
postulum hans 0g síðan af kirkjunni.
Báðar þessar trúmálastefnur, sú
gamla, og nýja, þykjast standa á
grundvelli heilagrar ritningar.
„Grundvöllurinn er m a ð u r i n n
Jesús Kristur, spámaðurinn mikli frá
Nazaret, eins og hann blasir við mjer
í heilagri ritningu," segir nýja stefn-
an.
„Grundvöllurinn er Jesús Kristur,
guðs eingetinn sonur, spá-
maðurinn, frelsarinn, friðþægjarinn
og konungurinn, eins og hann blasir
við mjer í heilagri ritningu," segir
gamla stefnan.
Hjá nýju stefnunni hefur mannleg
skynsemi síðasta orðið. Þeim atriðum
kristindómsins, sem ekki samrýmast
röksemdum mannsins hyggjuvits, er
varpað fyrir borð.
Hjá gömlu stefnunni hefur guðleg
opinberun síðasta orðið. Hún beygir
sig í trúnni fyrir dýpt vísdóms
speki og þekkingar guðs og ætlar
mannlegri skynsemi ekki þá dul að
rekja til fulls hjálpræðisvegu guðs
mannkyninu til frelsis.
Betrun og sáluhjálp mannsins er
hjá nýju stefnunni mannsins verk,
hjá gömlu stefnunni guðs verk.
„Enginn getur kallað Jesúm Krist
drottinn, nema heilagur andi sje með
honum,“ segir gamla stefnan.
„Vjer þekkjum ekki þá persónu,"
segir nýja stefnan.
Báðar þessar stefnur eiga sam-
kvæmt skoðun J. H. rjettmætt heim-
ilisfang í evangelisk-lútersku þjóð-
kirkjunni. Bæði sú sem játar og neit-
ar meginatriðunum í trú hennar og
kenningu.
Hæstirjettur, „þessi sameiginlegi
æðsti dómstóll Dana og íslendinga“,
hefur staðfest þessa skoðun, segir
prófessorinn.
Hvað þurfum vjer þá framar vitn-
anna við.
„Þjóðkirkjan er rúmgóð, umburð-
arlynd og frjálslynd stofnun." Já, hún
er rúmgóð, og rúmbetri en nokkurt
annað lögbundið kirkjufjelag í heim-
inum samkvæmt þessum skilningi
prófessorsins.
Og þá er ekki að tala um umburð-
arlyndið og frjálslyndið, að breiða
faðminn jafnt á móti þeim þjónum
sínum, sem afneita höfuðatriðunum í
trú hennar og kenningu, og hinum,
sem játa þeim og starfa í þjónustu
hennar samkvæmt þeirri játningu.
Það kveður við nokkuð annan tón
hjá Páli postula, er hann segir við
Galatamenn: „En þótt jafnvel vjer
eða engill frá himni færi að boða yð-
ur annað fagnaðarerindi en það, sem
vjer höfum boðað yður, þá sje hann
bölvaður.“
Ekki var nú meira frjálslyndið og
umburðarlyndið hans, en hann mis-
skildi líka fagnaðarerindið samkvæmt
fullyrðingum N.gfr.
Þjóðkirkjan á að segja við verka-
menn sína: „Hvort sem þú játar eða
neitar fagnaðarerindi Jesú Krists eins
og jeg boða það, hvort þú samsafnar
með mjer eða sundurdreifir, þá ertu
velkominn í víngarð minn. Jeg er svo
einstaklega frjálslynd og umburðar-
lynd stofnun."
Það er svo sem auðvitað, að menn
nýju stefnunnar telja trúmálaskoðan-
ir sínar hollari fyrir kristindómslíf
þjóðarinnaren trúmálaskoðanir gömlu
stefnunnar, annars berðust þeir ekki
eins kappsamlega fyrir þeim.
Hitt er torskildara, hvers vegna
þeir vilja halda dauðahaldi í þjóð-
kirkjufyrirkomulagið, sem hlýtur að
valda hverjum samviskusömum þjóð-
kirkjupresti og kennara úr þeirra
flokki allmiklum óþægindum.
Samkvæmt trúmálaskoðunum sín-
um geta þeir naumast með góðri sam-
visku gegnt kennara- og prestsem-
bættum í þjóðkirkjunni, eins og sam-
Nýjar vörubirgðir er nú komnar til
V. B. K.
af flestum nú fáanlegum
— Vefnadarvörum
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tímanlegra innkaupa getur verslunin boðið viðskifta-
mönnum sínum þau bestu kaup, sem völ verður á í ár.
Ennfremur hefur verslunin:
Pappír cg ritföng,
Sólaledur og skósmíðavörur.
Vandaðar vörur. Odvrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavik.
bandi hennar við ríkið er skipað að
lögum, þó ekki sje á annað litið.
Við hverja guðsþjónustu, já, næst-
um því við hverja kirkjulega athöfn,
mætir þjóðkirkjan þeim með alvar-
legar samvisku-spurningar.
Hvernig geta þeir notað hina lög-
giltu sálma þjóðkirkjunnar við guðs-
þjónustur safnaða sinna, sem sam-
kvæmt skoðun þeirra eru fullir af
misskilningi og rangfærslum á höf-
uðatriðum kristindómsins ?
Hvernig geta þeir uppfrætt æsku-
lýðinn i kristindóminum eftir hinum
löggiltu barnalærdómsbókum þjóð-
kirkjunnar fullum af sömu villum?
Hvernig geta þeir skírt börnin í
nafni heilagrar þrenningar, trúandi
því, að þrenningarlærdómur þjóð-
kirkjunnar sje tómur tilbúningur mis-
viturra manna, með engri fótfestu í
heilagri ritningu?
Hvernig geta þeir staðfest ung-
menni þjóðkirkjunnar upp á trú á þrí-
einan guð, tóman mannlegan heila-
spuna ?
Jú, auðvitað geta þeir alt þetta, en
með samviskunnar mótmælum, nema
hún sje enn þá rúmbetri en þjóð-
kirkjan.
Hve margir hæstarjettardómar sem
leysa úr þessum spurningum nýju
stefnunni í vil, hljóta þær að vakna
í brjósti hvers samviskusams nýguð-
fræðings, er hann stendur í sporum
þjóðkirkjuprestsins frammi fyrir
söfnuði sínum.
Ekkert lögbundið kirkjufjelag get-
ur að óskertri virðing sinni leyft þær
kenningar, sem eru gagnstæðar trú
þess og kenningu.
Enginn heiðvirður maður getur
heldur látið sjer það lynda, að eiga
heimilisfang í þvi kirkjufjelagi, sem
hann sannfæringar sinnar og sam-
visku vegna finnur sig knúðan til að
berjast á móti af því að hann telur
það fara með rangar kenningar um
höfuðatriði trúarinnar.
Hann fer óðara og afsalar sjer öll-
um þeim hlunnindum og rjettindum,
sem þeim fjelagsskap eru samfara.
En þetta nær ekki til nýguðfræð-
inganna í evangelisk-lútersku þjóð-
kirkjunni eftir fullyrðingum J. H.
Hún er svo rúmgóð, umburðarlynd og
frjálslynd stofnun.
En eru þá engin takmörk fyrir þvi
frjálslyndi?
Það er ekki auðvelt að koma auga
á þau eftir skýringum prófessorsins.
Hún á að láta sjer lynda það blessað
frjálslyndi hjá þjónum sínum er seg-
ir:
„Burt með alt það úr kristindómin-
um, sem skynsemin ekki getur gert
sjer grein fyrir á vísindalegan og rök-
fræðilegan hátt. Burt með Jesúm
Krist sem guðs son, burt með krafta-
verkin hans, kenning hans, friðþæg-
inguna hans, upprisuna hans i þeim
skilningi og með þeirri þýðingu, sem
kirkjan leggur í þessi hugtök. Hún
hefur frá öndverðu misskilið og af-
bakað fagnaðarerindið. Þar er ekkert
af þessu að finna, heldur að eins spá-
manninn mikla og manninn góða,
timburmannssoninn Jesúm frá Nazar-
et. Fagnaðarerindið er kenning og líf-
erni þessa guðfylta manns, meira
ekki, og það er líka nóg mannkyninu
til hjálpræðis."
Svo segja þeir nýguðfræðingarnir,
sem stilla í hóf árásum sínum á trú
og kenningu kirkjunnar, sumir þeirra
fara enn þá lengra.
Biblían er auðvitað borin fyrir öllu
þessu samkvæmt þeim tökum, sem
hún hefur náð á skynsemi og sam-
visku þessara manna, og allar þessar
staðhæfingar í anda hinnar evangel-
isk- lútersku kirkju.
En þeir segja meira þessir góðu
menn:
„Hæstirjettur hefur dæmt oss lög-
mætt heimilisfang í hinni evangelisk-
lútersku þjóðkirkju, 0g þaðan hreyf-
um vjer oss hvergi, þótt kenningar
vorar sjeu gagnstæðar kenningum
þjóðkirkjunnar, hún getur kent sínar
kreddur, vjer kennum vorar í skjóli
og skugga ríkisverndarinnar. Það
skiftir litlu, þótt vjer kennendur og
klerkar þjóðkirkjunnar bregðum hver
öðrum um villutrú og einn telji það
heilagan sannleik, sem annar telur
hjátrú og hindurvitni. Þjóðkirkjan er
svo blessunarlega rúmgóð og frjáls-
lynd stofnun og þetta er heilsusamleg
hræring vatnsins fyrir kristindómslíf
þjóðarinnar."
Svo mörg eru þessi orð.
Svo verður þjóðkirkjan lika að láta
sjer það lynda, að ágreiningsmálum
innan vjebanda hennar um höfuðat-
riði kristindómsins sje að síðustu
skotið undir dómsatkvæði veraldlegs
dómstóls, sem eftir hlutarins eðli
brestur sjerþekking á þeim málum,
hvað sem því líður, að þar geta átt
sæti menn óvinveittir kirkju og krist-
indómi. Hann á að skera úr því, hvort
kenningarnar, sem um er deilt, sjeu
samkvæmar heilagri ritningu og í
anda hinnar evangelisk-lútersku þjóð-
kirkju.
Sjálfsagt mun hver samviskusam-
ur veraldlegur dómstóll hliðra sjer hjá
því í lengstu lög, að kveða upp slík-
an dóm, eins og líka hæstirjettur hef-
ur gert í þessu Rasmussensmáli.
En það getur jafnan komið fyrir,
að hann verði að gera það.
Og þeim, sem halda því fram, að
„lögfræðingamir sjeu slæmir guð-
fræðingar“, getur naumast verið það
eins mikið gleðiefni og þ e s s i
hæstarjettardómur er J. H.
Þetta ástand er vinum kirkjunnar
alt annað en gleðiefni; það er miklu
fremur óvinafagnaður, og síst væn-
legt til sannra kristindómsþrifa í land-
inu.
Leiðin út úr þvi, sem allir mega
vel við una, er skilnaður ríkis og
kirkju.
Nýja stefnan bregður hinni gömlu
um þröngsýni og ófrjálslyndi í trúar-
og kirkjumálum.
Það má til sanns vegar færa, ef
það er ófrjálslyndi og þröngsýni að
una því ekki, að þjóðkirkjan sje gerð
að ruslakistu fyrir allskonar trúmála-
skoðanir þjóna hennar, sem gamla