Lögrétta - 09.08.1916, Blaðsíða 2

136
LÖGRJETTA
.........................1.......... 1 I
Matth. Jochumsson:
L j 0 ð m æ 1 i.
Úrval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. V erð 5 kr. árg. á
tslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
stefnan telur ósamrýmanlegar við ev-
angelisk-lúterskan kristindóm og
þann stuðning og vernd, sem ríkið er
að lögum skuldbundið til að veita
henni.
Á hinn bóginn virðist það kenna
meira frjálslyndis hjá hinum frjáls-
lyndu mönnum nýju stefnunnar gagn-
vart sjálfum sjer en þjóðkirkjunni,
að vilja láta hana vera uppeldis- og
framfærslustofnun fyrir þá menn, er
í ræðu og riti rífa niður kenningar
hennar.
J. H. segir, að með kenningarfrelsi
prestanna sje átt við það, að kirkju-
fjelagið eða söfnuðirnir heimti það
eitt af prestunum, að þeir k e n n i
samkvæmt heilagri ritn-
ingu eftir bestu samvisku.
Ef nú söfnuði eftir bestu samvisku
finst presturinn sinn ekki kenna (auð-
vitað líka eftir bestu samvisku) sam-
kvæmt heilagri ritningu, hann neitar
t. d. guðdómi Krists, upprisu hans frá
dauðum, friðþægingarlærdómi Páls
postula eða einhverjum öðrum þýð-
ingarmiklum atriðum, og þessi kenn-
ing hans stórhneykslar söfnuðinn, —
ja — á hann samt sem áður að sitja
með prestinn samkvæmt hæstarjettar-
dómnum, erveitir frjálslynd-
inu í trúarefnum óskorað-
an borgararjett innan
kirkjunnar eftir skýringu J. H.
Spyr sá ekki veit.
En mikið er þá frjálslyndið gagn-
vart söfnuðum þjóðkirkjunnar (!).
Dogmulaus kristindómur og trúar-
játningalaus kirkja er ein af hinum
æðstu kirkjulegu hugsjónum nýju
stefnunnar.
Því þá ekki að hraða sjer úr
dogmu- og trúarjátningaþrengslum
þjóðkirkjunnar í skaut fríkirkjunnar.
Þar geta hinir frjálslyndu menn nýju
stefnunnar verið lausir við öll afskifti
ríkisins af trúmálaskoðunum þeirra
og allar dogmur og játningarrit,
lausir við laga aðfarir ríkisins út af
trúmálaskoðunum þeirra og lausir við
það ámæli að vilja lifa á kostnað
þeirra, sem ekki geta felt sig við
kenningar þeirra.
Þeim ætti skilnaðurinn að vera hið
mesta áhugamál.
Þeir miklast mjög af vaxandi fylgi
þjóðarinnar ár frá ári við trúmála-
skoðanir þeirra.
Ekki ætti skilnaðurinn við rikið að
draga úr því, heldur auka það enn þá
meira, er söfnuðir þeirra geta leikið
sjer umhverfis hirðana í hinu græna
dogmulausa og trúarjátningalausa
haglendi N.gfr.
Eins og nú er komið, er skilnaður-
inn æskilegasta leiðin út úr þvi öng-
þveiti, sem kirkjumál vor eru komin i.
Löggjafarvaldið hefur undanfarin ár
verið að leggja nýjar bætur á gam-
alt fat með ýmsum lögum, sem alls
ekki eiga við þjóðkirkjufyrirkomu-
lagið og standa sem niðurrifsfleygar í
þjóðkirkjubyggingunni, svo koma
þessar nýju trúmálastefnur, sem sigla
undir fölsku flaggi þjóðkirkjunnar,
en heimta af henni kaup og kost.
Þjóðkirkjan islenska glatar óðum
virðingu sinni með allri þeirri laus-
ung, ljettúð, hálfvelgju og stefnuleysi,
sem ár frá ári vex á öllum sviðum
trúar- og kirkjumála vorra.
Hún er að verða lifandi lík í hönd-
um kirkjustjórnar og klerkdóms rík-
isins.
Vilja kirkjunnar menn heldur horfa
á hana veslast upp í ríkisfjötrunum,
en leysa þá í þeirri von, að lífsandinn
af hæðum blási nýju lífi yfir dal hinna
dauðu beina?
Kristindómur þjóðar vorrar vinn-
ur áreiðanlega miklu meira en hann
tapar við sambandsslitin.
Á ferð í Reykjavík.
Eftir önund.
Þegar vjer sveitakarlarnir komum
til Reykjavíkur, og höfum ekki kom-
ið þar allmörg ár í röð, verður oss
starsýnt á hin ýmsu nýju mannvirki,
sem upp eru að rísa í bænum, og sjá-
um þá betur en bæjarbúar sjálfir, hve
miklum stakkaskiftum bærinn tekur
ái frá ári, og hve miklar framfarir
þar í raun og veru eiga sjer stað x
ýmsum greinum, og veitum þá mörgu
eftirtekt, sem jafnvel blaðamennirnir,
er hafa vakandi auga á öllu, taka ekki
eftir, eða gleyma að minnast á.í blöð--
um sínum..
Jeg er nú búinn að dvelja hjer í
bænum dálítinn tíma, og hef haft
tækifæri til að skoða það, sem mark-
verðast er, og þykir mjer bærinn hafa
tekið miklum stakkaskiftum síðan jeg
kom hjer síðast, fyrir fjórum árum,
og mörg nýjung hefur borið mjer
fyrir augu. Nýjar götur hafa verið
lagðar, ný hús hafa verið reist í hóp-
um, margar götur steinlagðar, höfnin
á góðri leið að verða fyrirmyndar-
höfn, og það fyrirtæki hefur flutt
marga nýjung með sjer. Jeg hef sjeð
eimlestirnar þjóta umhverfis bæinn
frá morgni til kvölds. Jeg hef komið
út á járnnökkvann og sjeð botnrek-
urnar ausa sandi og möl og stórgrýti
upp af mararbotni, og hef horft undr-
andi á eimrekuna við Skólavörðu-
hæðina, þegar hún hefur verið að
starfi sínu, að moka burt holtinu og
fylla í vagnana, er þar sem maður
sjái tröllshönd að verki, og gefur það
oss góða hugmynd um, hve miklu
hugvitið getur aukið við orku verk-
mannanna. Þetta og margt fleira eru
markverðar nýjungar hjer á landi,
sem vonandi verða hjer innlendar, og
enn fleiri bætast við bráðlega, af líku
tægi.
Þó eru það hin nýju fiskiveíðaskip,
„trollararnir", sem skara fram úr öllu
öðru, því með þeim er að renna upp
ný g u 11 ö 1 d i sjávarútvegi lands-
ins. Áður morruðu menn á miðunum
við færi sín, og biðu þess, að
þorskinum þóknaðist að bíta á
öngulinn; nú leita menn fiskinn uppi,
og elta göngurnar umhverfis landið,
og taka fiskinn með valdi, án þess að
beita nokkrum eftirgangsmunum.
Af spurnum þeim, er jeg hafði af
trollaraútgerðinni íslensku, þóttist jeg
skilja, að þar væri fengin lyftistöng
fyrir sjávarútveginn, er gerði hann
miklu arðsamari landsmönnum en
áður. Enda sjer maður mörg merki
þess í Reykjavik nú, hve arðvænleg
þessi útgerð er, því bæði í bænum og
grendinni er verið að vinna ýms stór-
virki, sem beinlínis eru ávextir henn-
ar. Til dæmis má nefna „Kveldúlfs-
byggingarnar" í Rvík. Þegar jeg
hafði skoðað þessar stórfenglegu og
að mörgu leyti merkilegu byggingar,
varð mjer að fullu ljóst, hve mikinn
auð, eftir vorum mælikvarða, trollar-
arnir hlytu að færa í land, og hve
mörgum mönnum væri þar skapaður
lífeyrir, fram yfir það sem áður var.
Bygginga þessara hefur hingað til
ekki verið getið opinberlega, og er þó
margs getið ómerkara. Jeg tel bygg-
ingar þessar merkilegt tákn tímanna,
því þær eru talandi vottur um auð-
magn í landinu, sem fáa hefur dreymt
um fyrir rúmum áratug, og þær sýna
betur en margt annað, að einnig á
voru landi geta hagsýni og atorka
borið ríkulega ávexti, því þær eru
reistar fyrir nokkurn hluta þess fjár,
er 2—3 trollarar hafa fleytt á land hin
síðustu ár. Ætla jeg nú að reyna að
lýsa byggingum þessum í fáum orð-
um.
Hin svo nefndu Kveldúlfshús eru
reist af h.f. Kveldúlfur (kaupm. Thor
Jensen og synir hans), sem rekið hef-
ur trollaraútgerð nokkur ár með 2—3
trollurum. Hús þessi standa inni í
Skuggahverfi, rjett við sjóinn, milli
Klapparstígs og Vatnsstígs. Hafa
þau verið í smíðum undanfarið hátt
á þriðja ár, og eru nú langt á veg
komin og tekin til afnota. Þau eru
aðallega ætluð til afnota fyrir troll-
araútgerð fjelagsins.
Aðalhúsin eru 2, og lokaður húsa-
garður (port) á milli; er það alt til
samans 80 álnir að lengd og 71 alin
á breidd að grunnmáli, eða hátt upp i
yj, vallardagsláttu. Grunnflötur bygg-
ingarinnar hefur verið gerður lág-
rjettur úr hallandi klöpp, og var
klapparlagið, sem sprengt var, fullar
4 álnir að þykt undir efri hlið húss-
anna.
Húsið, sem nær stendur sjónum, er
80 ál. langt og 40 ál. breitt, tvær 5
áln. hæðir með lágu risi. Veggir allir
úr vandaðri steinsteypu, 12—18 þuml.
þykkir. Gegnum mitt húsið þvert
uppi og niðri er 5 álna breiður gang-
ur, með steinveggjum á báðar hliðar
niðri. Hvor endi niðri er klofinn i
miðju að endilöngu með steinveggj-
um; er svo hvorum helming húss-
ins, sem að sjónum veit, aftur skift
í tvent um miðju, svo að í framhlið-
inni verða 4 herbergi 18x19 álnir að
stærð. Það er ætlað fyrir salt- og
fiskgeymslu; í bakhliðinni er sitt her-
bergið hvoru megin 19x37 álnir að
stærð að innanmáli; þar er fiskurinn
þveginn; standa þar 8 stór trjeker,
2x9 álnir að vídd, sem fiskurinn er
þveginn upp úr, og geta 8—10 þvotta-
konur starfað við hvert í einu. Vatns-
leiðslupípur eru leiddar í hvert ker,
og um steinrennur er vatninu veitt úr
þeim til sjávar. Öll gólf í herbergj-
um þessum eru úr sterkri steinsteypu,
og þannig útbúin, að leggja má í þau
spor fyrir vagna eftir þörfum.
Á efri hæðinni eru allir skilveggir
úr timbri; báðir endar sinn hvoru
megin við ganginn þar uppi eru hafð-
ir til að geyma í þurran saltfisk; þeir
eru allir vandlega málaðir hvítir og
ljósgráir og lakkerað yfir. 8 álna
breidd af eystri endanum, er að sjón-
um veit, er skilin frá og þiljuð sund-
ur í skrifstofur; eru þar hin snotr-
ustu herbergi með öllum þægindum,
svo sem miðstöðvarhitun,vatnsleiðslu,
raflýsing o. fl. Þakið er gert af timbri,
pappa og járni; er ramlega frá því
gengið, enda er það ætlað til fisk-
þurkunar í viðlögum. Þar sem mætist
þak og veggir á húsum þessum, er
stórum mun betur frá gengið, en jeg
sá á öðrum steinsteypuhúsum í Rvík,
þótt vönduð ættu að vera. Á þessum
húsum er alt trje vel innilokað með
járni og steini, asfalterað og pappa-
klætt, svo að hvorki eldur nje vatn
fá komist að því. Upp af veggjun-
um, ofan á þakið, eru steyptir 10 þml.
breiðir stólpar með jöfnum millibil-
um og steinbandi yfir, umhverfis alt
þakið, svo engum er hætt við að hrapa
þar niður fyrir, og er þetta um leið
allmikil prýði á húsunum.
Við efri hlið þessa húss tekur við
húsagarðurinn, portið ; er það 80 álna
langt og 14 álna breitt, lokað til
beggja enda með 8 álna háum stein-
veggjum; þar er hinum óþvegna salt-
fiski hlaðið í stakka, þegar hann kem-
ur frá skipunum. Gólfið er alt úr
steinsteypu, með sporum fyrir fisk-
flutningavagna. Úr eystri enda garðs-
ins liggja steypt jarðgöng undir göt-
una (Vatnsstig) ; um þau á að keyra
kol o. fl. frá kolageymslustaðnum,
sem fyrirhugaður er hinumegin við
götuna.
Hlið efra hússins, er veit að húsa-
garðinum, er þrjár 5 álna hæðir. I
helming neðstu hæðarinnar eru 5 her-
bergi eða klefar, allir sprengdir inn x
4 álna þykka klöpp. Þar er einn stór
gufuketill, 2 gasmótorar, 1 rafmagns-
vjel (dynamo), 2 súgvjelar (blásar-
ar). Allar þessar vjelar eru notaðar
við fiskþurkunina og lýsingu hús-
anna. Neðra gólfið í eystri enda húss-
ins er ætlað til fiskgeymslu, en efra
gólfið til geymslu veiðarfæra og ann-
ars tilheyrandi útgerðinni. Allur
vestri endinn, uppi yfir vjelaklefun-
um, er skilinn sundur í 4 klefa
(hjalla?) Þar er fiskurinn þurkaður
jsfnt vetur og sumar, hvernig sem
viðrar. Fiskurinn er hengdur þar upp
til þerris, og virðist sá útbúnaður
vera bæði haganlega og vandlega
gerður, þornar fiskurinn þar við hlýj-
an loftsúg, um og yfir 20 stig. Loftið
kemur inn um vindaugu á framhlið
hússins, eimvjelin, sem áður er nefnd,
hitar það upp, en súgvjelarnar knýja
það áfram upp um op á gólfi þurk-
klefanna, og gegnum fiskinn. Þurk-
klefarnir taka hver um 35 skpd. til
þurkunar í einu, og verður fiskurinn
að hengjast upp 6—8 sinnum, 8—10
kl.st. í hvert skifti, til þess að full-
þorna.
Milli húsanna liggur 6 álna breið
steinsteypubrú með steyptum riðum
á báðum brúnum, yfir miðjan húsa-
garðinn, frá neðra gangi efra hússins
til efra gangs neðra hússins, og er
hún ætluð til innkeyrslu með vögnum
og „bílum“ á efra gólfið.
Byggingin öll er lýst með raf-
magnsljósum úti og inni; framleiða
gasmótorarnir rafmagnið um leið og
þeir knýja súgvjelarnar.
Bak við húsin er lóðarspilda, um 40
álna breið og 80 álna löng. Um
hverfis hana alla er verið að reisa
háan múrvegg með geymsluklefum,
12 álna breiðum, innan við; á þar að
geyma alls konar óvandaðri áhöld til-
heyrandi útgerðinni. Milli þessara
klefa og aðalhúsanna verður opinn
húsagarður með steyptu gólfi.
Að þessu svæði viðbættu nær húsa-
þorp þetta yfir svæði, sem er talsvert
stærra en vallardagslátta.
Allar eru byggingar þessar, utan
og innan, hinar myndarlegustu, snot-
urlega og traustlega frá þeim gengið
að öllu leyti, og mjög haganlega
virðist öllu vera fyrir komið; bera
þær ljósan vott um smekkvisi, hag-
sýni og myndarskap eiganda og fram-
kvæmdarstjórans, herra kaupmanns
Thor Jensens. Hefur hann að heita
má ráðið öllu, smáu og stóru, urn
fyrirkomulag þeirra. Herra Jón Þor-
láksson hefur verið í ráðum með um
alt það, er sjerþekkingu þurfti til.
Vilhjálmur trjesmiður Ingvarsson
hefur haft á hendi alla verkstjórn við
byggingar þessar.
Auk þessa hefur h.f. Kveldúlfur
með höndum byggingar á allstórum
steinbryggjum og bólverki fram und-
an húsum þessum, sem skip eiga að
geta lagst við; enn vantar mikið á að
það verk sje fullgert
Þessar stórfeldu framkvæmdir hafa
veitt bæjarbúum meiri og stöðugri
vinnu að undanförnu, en dæmi eru til
hjer um eins manns framkvæmdir,
því auk feiknamikillar vinnu, sem út-
gerðin útheimtir, hafa 25—50 manns
haft stöðuga vinnu, vetur og sumar,
við byggingar þessar, fyrir hæsta
kaup, sem hjer tíðkast. Mun nú vera
búið að borga í vinnulaun fyrir þær
mikið á annað hundrað þúsund krón-
ur. Má heita að hver eyrir af því fje
hafi gengið til fátækra daglauna-
manna þessa bæjar.
Herra kaupmanns Thor Jensens
hefur stundum verið getið opinber-
lega fyrir rausnarlega hluttöku í
ýmsum þörfum fyrirtækjum, t. d.
fyrir hluttöku í stofnun Eimskipafje-
lags Islands, gjafir til Heilsuhælis-
ins á Vífilsstöðum, og síðast í sam-
bandi við, rausnargjöf til fátækra síð-
astliðinn vetur. — En þess hefur
minna verið getið, hve mikla atvinnu
hann hefur veitt mörgum fátækum
daglaunamönnum, í fjölda mörg und-
anfarin ár, og er það þó flestum
mönnum hollari styrkur en allar bein-
ar gjafir. Virðist því Thor Jensen,
og aðrir slíkir, eiga frekar lof en last
frá talsmönnum verkmannastjettar-
innar.
Það er eftitektarvert, að hr. Thor
Jensen, sem er útlendur maður að
ætt og uppruna, hefur orðið til þess
að gerast brautryðjandi i báðum að-
alatvinnugreinum landsins. Á yngri
árum sínum, þá efnalítill að sögn,
reisti hann stórbú í Borgarfirðinum,
og gerði þar húsa- og jarðabætur
svo að fyrirmynd þótti, sýndi með
því glögt hvað gera mátti, þótt lítil
væru efni, ef dugnaður og hagsýni
fylgdust að, og mun margur hafa tek-
ið sjer það til fyrirmyndar. Síðar
gerði hann stórfeldar jarðabætur í
Reykjavík, og sýndi hvernig gera
mátti urðarholt að blómlegu túni. —
Fyrsta fullkomna trollarann, sem
landsmenn eignuðust, „Jón Forseta",
ljet hr. Thor Jensen smíða, og gerði
hann út til fiskiveiða með góðum á-
rangri; fóru þar fleiri á eftir, sem
kunnugt er. Það mun því óhætt mega
telja hann mestan framkvæmdamann
þessa lands.
Fyrir nokkrum árum var það land-
sjóðurinn eða hið opinbera, sem best
borgaði sínum starfsmönnum, og
fram að þessu hafa hin opinberu em-
bætti, að minsta kosti sum hver, þótt
eftirsókna verðust vegna launanna, og
því hafa hinir efnilegustu ungir
menn gengið embættis- eða skólaveg-
inn, sem kallað er. Nú fer það að
þykja mest arðsvon, að verða útgerð-
armaður, og nú eru margir trollara-
skipstjórar miklu launahærri en há-
launuðustu embættismenn landsins.
Vegná fjárskorts hefur landið sjálft
ekki ráð á að reisa ýmsar nauðsyn-
legar, opinberar byggingar, — en á
sama tíma reisa einstakir útgerðar-
menn álíka dýrar og vandaðar bygg-
ingar fyrir útgerð sína.
Þetta virðist nú gleðilegt tímanna
tákn, því það ber vott um aukna fram-
leiðslu, og við það eignumst vjer
ÞAKKARÁVARP.
Jeg undirritaður votta öllum vinum
mínum og frændum, nær og fjær,
sveitungum mínum, ungmennafjelag-
inu Agli Skallagrímssyni o. fl. inni-
legt hjartans þakklæti fyrir alla þá
ástúð og nærgætni, er þeir hafa sýnt
mjer og dætrum mínum við fráfall
míns elskulega eiginmanns, Jóns
hreppstjóra Hallssonar á Smiðjuhóli,
og alla þá virðingu, er þeir hafa
sýnt honum látnum. Bið jeg guð, sem
einn er þess megnugur, að launa þeim
í ríkulegum mæli, er þeim liggur mest
á þeirra óviðjafnanlegu hjálpsemi
okkur til handa.
Smiðjuhóli 1. ágúst 1916.
ólöf Pjetursdóttir.
Sjómaður, P. SALOMONSEN að
nafni, sagður 27 ára, ættaður hjeðan
af landi, druknaði af g.s. Cedenvood
frá Middlesbrough, er það fórst í
Englandshafi 12. febr. þ. á., hefur lík-
lega farið síðast frá Hull.
Erfingjar hans eru beðnir að segja
til sín
Bæjarfógetinn í Reykjavík 7_ág. 1916.
Jón Magnússon.
efnaða framleiðendur, sem hafa ráð
á að veita mörgu fólki atvinnu, og
hafa efni á að ráðast í nytsamar fram-
kvæmdir, er sjeu til verulegra umbóta
í landinu, og miði beint eða óbeint til
þess, að gera landið betra og byggi-
legra fyrir eftirkomendurna. Fram-
leiðendum þeim, sem eigi geta fram-
leitt meira en svo, að þeim rjett næg-
ir til fæðis og klæðis, er líkt farið
í þjóðarbúinu og kúm þeim, er ekki
fá nema viðhaldsfóður og færa því
búinu engan arð. Þeir hafa ekkert af-
gangs til að ráðast í framkvæmdar-
fyrirtæki, er færi eftirkomendunum
arð. Þeim tekst ekki að ávaxta það
pund, sem þeir hafa í hendur fengið.
Vjer þurfum því að eignast sem flesta
menn, sem eitthvað hafa afgangs svo
um muni, til þess að fegra og bæta
landið, og lífsskilyrði þess.
Sjávarútvegurinn er í gleðilegri
framför hjer á landi, þar erum við að
verða jafnokar nágrannaþjóðanna.
Stórfeldasta sporið í þá átt virðist
trollaraútgerðin vera, sem nú er í
hraðri framför. í landbúnaðinum
gengur alt hægra, þrátt fyrir ýmsar
framfarir erum vjer þar í mörgum
greinum marga mannsaldra á eftir
nágrannaþjóðunum. Víða verðum vjer
enn að nudda ofan í og hjakka s ö m u
þ ú f u r n a r, sem Njáll og samtíðar-
menn hans rjóðuðu á skarni fyrir
meira en 9 öldum. Fjöldi bænda eru
kotbændur, sem vart hafa í sig og á,
og verða því að skila jörðum sínum
til eftirkomendanna í sömu nið,ur-
lægingunni og þeir tóku við þeim, sem
betur fer eru þó margar heiðarlegar
undantekningar á þessu. — En þetta
þarf að breytast til stórra bóta, á því
er þjóðarnauðsyn. Landbúnaðurinn
þarf að sínu leyti að stíga eins greitt
spor fram á leið og sjávarútvegurinn
hefur stigið með trollaraútgerðinni,
og leggist allir á eitt og allra bragða
sje leitað, hlýtur það að takast að
rneira eða minna leyti. —• En þá má
hið opinbera heldur ekki kippa að
sjer hendinni með að styrkja þá við-
leitni, einkum með því að vinna að
því eftir mætti að afla þeirrar þekk-
ingar, sem þarf til að leysa þá þraut,
því hennar verður í svo mörgum
greinum að afla innanlands, á íslensk-
um grundvelli, ef vel á að takast.
Ritað á Jónsmessudag 1916.