Lögrétta - 23.08.1916, Blaðsíða 2

144
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst óo blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
íslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
fjölmennan fund til aö mótmæla söl-
unni og snerist hann einnig til árása
gegn stjórninni. En stjórnin fjekk,
eins og áður segir, góöan meirihluta í
Fólksþinginu, og hún ljet á sjer heyra
viS umræSurnar þar, aS ef máliS fjelli
í Landsþinginu, yrSi því skotiS til
kjósenda viS nýjar kosningar.
Uppdráttur fylgir hjer af eyjunum.
H«LE5T0« 1Í30Ö00Ó
Km
Þær eru þrjár: St. Croir, 218 ferkíló-
metrar, meS 18,600 íbúum, St. Tomas,
86 ferkílóm. meS 11,000 íbúum, og
St. Jan, 54 ferkílóm, meS 925 íbúum.
Eyjarnar liggja vel viS samgöngum
og verslun, einkum eftir aS ferSir hóf-
ust um PanamaskurSinn.
Þegnskylduvinna.
Um „þegnskylduvinnu" hefur ver-
io ritaS — og eflaust talaS — all-
mikiS á íslandi upp á síSkastiS. Hafa
þar heyrst margar raddir og eins og
gengur allmisjafnar. Menn kann ef til
vill aS furSa á því, aS jeg skuli láta
mína rödd heyrast. En svo stendur á
því, aS máliS vakti athygli mína í
meira lagi, snart alhuga minn, þegar
er þaS kom fram. Jeg ætla, aS Her-
mann Jónasson bæri þaS f y r s t fram
á fundi í Khöfn, og var jeg þar viS-
staddur. Mjer þótti þegar i staS hug-
myndin góS og þarfleg, auk þess sem
hún bar vott um fölskalausa og rjetta
ættjarSarást. Og jeg hef aldrei mist
trúarinnar á hana.
ÞaS er ekki tilgangur minn aS fara
aS ræSa mál þetta frá rótum eSa frá
öllum hliSum. Þess gerist engi þörf,
þaS hafa aSrir gert, og munu líkleg-
ast gera framvegis rækilega.
Mjer hefur veriS ómögulegt aS
skilja andmælin gegn hugmyndinni,
sist þau, er hafa veriS falin í því aS
hjer væri um verk, frjálsum mönnum,
ættgóSum íslendingum, konungborn-
um fram í aldir, óhæf og ósamboSin
aS ræSa. Hjer hefur veriS aS ræSa um
verk, þarfleg landinu, blessunarrík
öldum og óbornum, og ef tii vill mest
hinum síSarnefndu. I sjálfu sjer get-
ur þaS ekki veriS annaS en þakkar-
vert og heiSarlegt aS vinna slík verk.
Þar um g e t u r engin þræta veriS.
ÞaS var ekki nema ljettúS og gár-
ungsskapur, sem skapaSi spottvísuna
um aS „moka“ o. s. frv., og hafi
efniS hennar veriS alvara höfundar-
ins — sem jeg efast um —•, er þaS
eSa var þaS honum til lítils óma.
Hinu hefur veriS fleygt fram sem
er veigameira, aS menn hafi ekki tíma
til aS leggja slíka skyldu á sig, rífa
sig frá heimili sinu svo og svo lang-
an tíma til aS vinna fyrir ekki neitt.
Þetta er þó hlutur, sem heldur ekki
er vel hægt aS skilja, og hjer hefur,
aS mjer sýnist, veriS gerSur „úlfaldi
úi mýflugu“. Sumir hafa talaS um 3
mánaSa skylduvinnu í eitt skifti eSa
fleiri eSa svo og svo langan tíma,
og sett þaS fyrir sig. Þetta er ekki
aSalatriSiS, og frumhöf. málsins hef-
ur mjer vitanlega aldrei gert harSar
kröfur um tímalengdina eSa aS sami
maSurinn skyldi oftar en um sinn
inna slíkt verk. Sami maSur þyrfti
ekki nema vinna einn einasta mánuS
í eitt skifti. Og enginn getur dirfst
aS segja, aS menn g e t i ekki — og
þaS alment — látiS einn mánuS af
lífi sínu í þarfir landsins ókeypis.
ÞaS gerir enginn sig hlægilegan meS
því aS segja hiS gagnstæSa.
ÞaS hefur veriS sagt, aS kvöSin
yrSi hörS og órjettlát þar sem t. d.
um einn son væri aS ræSa, er væri
fyrirvinna móSur sinnar. En hver
segir, aS slíkur unglingur geti ekki
LJ
Matth. Jochumsson:
i ó ð m æ 1 i.
Úrval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
Bókavcrslun Sigfúsar Eymundssonar.
Ásg. G. Gunnlaugsson & Co.
Austurstræti 1, Reykj’avík,
s e 1 j a:
Vefnaðarvörur. — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innrifatnaði.
Regnkápur. — Sjóföt. — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netagarn. — Línur. — öngla. — Manilla.
Smurningsolíu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
veriS undanþeginn kvöSinni? Nógir
væru samt. ÞaS væri innan handar —
það segir sig sjálft — aS fá nógu
marga unglinga um tvítug t til
skylduvinnu svo sem 4 vikna tíma, án
þess aS feSur þeirra þyrftu aS taka
sjer þaS í mein aS vera án þeirra.
ÞaS er innan handar fyrir löggjafar-
valdiS, aS koma þessu máli fyrir á
svo haganlegan hátt og þægilegan
fyrir þá, sem kvöSin myndi lenda á,
sem hugsast verSur. ÞaS er hreinn ó-
þarfi aS vera aS gera sjer grýlur og
rellu út af þessu og gera ráS fyrir
öllu hinu lakasta og viSsjárverSasta,
sem hægt er aS hugsa sjer. En þaS
er einmitt þetta, sem mjer finnast
fieistir þeir hafa gert, sem hafa ritaS
móti málinu.
Jeg geri helst ráS fyrir því, eins
og líka sagt hefur veriS, aS þaS yrSi
helst vinna viS vegalagning og brú-
argerSir og þess konar, er til tals
kæmi. Slíkt er ágætt. Þessa þarf al-
staSar um land.
Kostirnir viS þessa vinnu hafa ver-
iS taldir. Menn hafa nefnt, aS ung-
lingarnir gætu lært verklægni meS
þessu, stundvísi og reglusemi. ÞaS er
gott og sannarleg þörf — ekki síst
stundvísin, sem oft er svo áfátt meS
íslendingum (eins og jeg hvaS eftir
annaS hef rekiS mig á). Ef íslend-
ingum lærSist þaS meS þessu móti,
væri fje vel til þess variS.
En þaS er annar árangur, sem jeg
tel engu minna verSan, en alt hitt, og
þaS er hin innri tilfinning, sem óefaS,
myndi vakna í hugum þeirra, sem
hefSu int slíka vinnu af hendi. Þeg-
ar menn síSar á ævi sinni færu um
þann veg, er þeir hefSu tekið þátt i
aS leggja og hefSi verkiS veriS dyggi-
lega unniS — eins og nú má gera ráS
fyrir aS yrSi — þá mundu þeir meS
gleSi og heilbrigSu stolti og ánægju
minnast þess sem þeir áttu í veginum
(eSa hvaS sem þaS nú kann aS vera).
Þetta er ekki talaS út í bláinn. Jeg hef
sjálfur dálitla reynslu í þessu efni.
Á drengárum mínum var jeg í vinnu
viS hinn gamla öskjuhlíSarveg. Jeg
á ekki svo fáa steina í honum. Og
hvenær sem jeg fer þar um, minnist
jeg þessa verks míns meS innvortis
ánægju. ÞaS er ekki mjer aS kenna,
eSa þeim, sem unnu aS verkinu, aS
þessi vegur er nú aflagSur, heldur er
þaS yfirmeistaranum eSa forstöSu-
mönnunum aS kenna. ÞaS voru þeir,
sem tóku óvíslega vegarstefnu, þeir
sem kunnu ekki aS leggja veginn, svo
aS siSar þurfti aS breyta stefnunni.
En af forstöSumönnum vorra tíma
þarf auSvitaS ekki slíkt aS óttast. Nú
skal þaS og sagt, aS jeg fjekk borg-
un um daginn, eitt mark (35 aura!).
En jeg er alveg sannærSur um þaS, aS
ánægjutilfinning mín væri nú sú
sama, ef ekki meiri, þótt jeg hefði
ekki fengiS neitt. Fái unglingur ó-
keypis mat sinn viS framtíSar-skyldu-
vinnuna, þá jafnast þaS fyllilega á
viS markiS mitt. Og til þess er ætlast,
aS þeir fái mat sinn ókeypis (eSa er
ekki svo?). Svo er ánægjan af sam-
lífi unglinganna viS vinnuna. Hana
má og telja.
Mjer dylst þaS ekki, að þessi
skylduvinna — hvernig sem henni
yrSi fyrir komiS — er eitthvert hiS
fegursta framtíSarmál Islendinga, og
ættu fyrst og fremst unglingarnir,
u n g 1 i n’g a f j e 1 ö g i n, aS taka
þaS aS sjer til flutnings og fram-
kvæmdar. Jeg hef ekki eiginlega orð-
iS þess var, hvaS ungmennafjelögin
gera þarft, — en þaS er ef til vill mín
sök —, en h j e r er m á 1, sem þ a u
gætu sett á skjöld sinn, og ættu aS
gera sem best og sem fyrst.
íslenska pólitíkin hefur nú um ára-
fjölda gleypt huga manna og glapiS
þeim sjónir í svo mörgu þarflegu í
þjóðlífinu og þjóSverknaSi. En nú eru
útlit til þess, aS hríSinni þeirri sje lok-
iS, aS minsta kosti ljett af um stund,
og væri þaS vel.
En þaS er líka önnur hriS, sem yf-
ir stendur og jeg er ekki alveg ó-
hræddur viS, hún er annars kyns. Jeg
á viS andatrúarbraskiS og þaS sem
þvi fylgir. ÞaS er sorg og raun hverj-
um heilsusamlega hugsandi manni,
aS vita til þess, hverjum tíma er var-
iS til þessa húmbúggs — sem fávís-
ir menn eru aS kalla „visindalegar
rannsóknir" (!) — til þess aS skrifa
um þaS, prjedika um þaS, villa 0g
trylla fáfróðan almúga, sem auðvitað
lætur — sem ella — leiðast af til-
trú til svokallaðra „lærðra manna“,
„leiStoganna". Huggunin er sú, aS
þetta mun vera „jel eitt“, eins og Njáll
sagði.
En æskilegt væri, að svo heilsusam-
legar hugmyndir sem þessi um
skylduvinnuna kæmust sem fyrst i
verk og gætu snúiS hugum manna
aS heilsusamlegum lífsverknaði, holl-
um verknaði fyrir landiS, fyrir alna og
óborna, snúiS hugum manna frá
heimskulegum tilraunum og tilrauna-
káki um hluti, sem enginn veit neitt
um og getur ekkert um vitaS — þær
svokölluðu „vísindalegu rannsóknir“*
um þetta mál eru ekki bygSar á öSru
en trú og blekkingum og misskiln-
ingi —, og geta ekki veriS annaS en
alveg ófrjósamar hugleiSingar sem
leiða í villu og svíma.
Unglingar Islands, upp meS hug
og hjarta, rekiS af yður slyðruorðiS,
og segist i liS meS framtíðinni á þann
heilsusamlega hátt, sem hjer hefur
veriS um talaS.
16. júlí 1916.
Finnur Jónsson.
KRISTJÁNI KONUNGI X.
BJARGAÐ ÚR LÍFSHÁSKA.
28. f. m. var Kristján konungur X.
einn á siglingu um víkina hjá Árós-
um á kajak, en framundan höfSa viS
víkina, sem Örnereden heitir, lenti
hann í slagvindi, sem hvolfdi bátn-
um. Kajakinn var 6 álna langur og 26
þumlunga breiður, meS loftrúmum,
svo aS hann átti ekki aS geta sokkiS.
Konungur komst á kjölinn, en bátur-
inn sökk meir og meir, því loftrúm-
in reyndust ekki vel vatnsheld, og þar
aS auki þyngdu seglin bátinn, er nú
voru niSri í sjó. Sökk báturinn loks
svo djúpt, að konungur hafði aS eins
höfuðiS ofan sjávar. Þetta var um
miSjan dag, litlu fyrir kl. 3. Úr landi
sáu tveir menn, er slysiS vildi til, en
hitt vissu þeir ekki, hver þar væri á
ferS. Annar maðurinn, sem sá þetta,
var lyfsalasveinn frá Khöfn, sem
staddur var þarna, en hinn var veit-
ingamaðurinn í „Ornereden". Settu
þeir fram lítinn bát, sem þar var á
ströndinni, en hann reyndist svo lek-
ur, aS ekki yrSi komist fram á hon-
um til aS bjarga. Lyfsalasveinninn
kastaði þá af sjer fötunum og synti
fram. VeitingamaSurinn ætlaði líka
út á sundi, en sá þá tvo drengi á kaj-
ak koma fram úti á víkinni og kallaSi
til þeirra. Reru þeir þá þangaS, sem
konungur var, og var þá lyfsala-
sveinninn einnig kominn þangaS á
sundi. Tók konungur nú öðru megin í
bát drengjanna, en lysalasveinninn
hinumegin, og þannig reru drengirn-
ir, sem voru skólapiltar í 4. bekk,
meS þá til lands og höfðu kajak kon-
ungs í eftirdragi. Konungur var orS-
inn töluvert þjakaSur og þaS er haft
eftir honum, að hann hefSi ekki þol-
aS langa biS. Lyfsalasveinninn fjekk
riddarakross fyrir björgunina, en hin-
um þremur, veitingamanninum og
skólapiltunum, gaf konungur skraut-
gripi.
Ferð um Barðaslrandarsýslu 11.
Eftir G. H j a 11 a s o n.
6. Markús Snæbjarnarson.
Hann er gamall kaupmaSur, skip-
stjóri og sjóhetja mesta. Hann hefur
átt einna mestan þátt í framförum
PatreksfjarSar. Sjómensku hans er
lengi viðbrugSiS. Einu sinni var hann
farþegi á dönsku seglskipi í stórbrimi
og öskuroki rjett viS hina voðalegu
sjóarhamra Svörtuloft á Snæfells-
nesi. Var skipiS rjett aS segja komiS
í þessi ógurlegu manndrápsbjörg —
2—4 faSma frá þeim, mitt í brimgarS-
inum. Kafteinn og stýrimenn orSnir
kjarklausir alveg. Þá rauk Markús
upp á nærfötunum, þreif stýriS meS
valdi — og á örfáum augnablikum
stýrði hann skipinu út úr öllum voS-
anum.
Já, þetta var hreystiverk, en hreysti
Markúsar hefur alt af fylgt gætni
mikil.
Jeg kom til hans, því hann sendi
eftir mjer. SagSi mjer ýmislegt af
æfistarfi sínu. En spurði mig svo, um
hvaS jeg talaSi helst viS æskulýðinn.
Jeg sagði honum þaS. Þá sagSi hann
sem svo: „En einu má ekki gleyma,
og þaS er, aS minna unga fólkiS á
* SálarfræSislegar rannsóknir
heimspekinga og viturra manna eru
alls annars eðlis og á jeg hjer ekki
viS þær. Þær eru e k k i húmbúgg.
aS vera gætiS bæSi á sjó og landi.
ÞaS er hörmung aS hugsa til þess,
hvað margir fara í sjóinn hjer við
land fyrir kæruleysi, klaufa- og
glannaskap. Þeir fara undir eins aS
verða formenn, þótt þeir hafi svo sem
ekkert vit á aS stýra eSa sigla, eða
fara meS vjel. Og sama á sjer staS á
landi líka. KæruleysiS eySileggur
margan góSan vinnukraft.“
Jeg mintist á þetta viS tvo mestu
sjógarpa á BreiSafirSi, og kváSu þeir
Markús gamla hafa alveg rjett fyrir
sjer. ÞaS væri ekki hreysti eða karl-
menska, heldur kæruleysi og ljettúS,
sem kæmi svo mörgum á kaldan
klaka bæði á sjó og landi.
7. Sauðlauksdalur.
SauSlauksdalur er eins og sólskins-
dalur, allur bleikrauðgulbjartur aS
* sjá af skeljasandi. Sandur þessi er
annars víSast hvar viS sjó í Vestur-
BarSastrandarsýslu. ÞaS er skemti-
legra aS fara yfir þessa björtu sanda
en dökku sandana, einkum í myrkri.
Björtu sandarnir lýsa likt og snjór,
ís og vatn þegar dimt er. Og sandur
þessi er ágætur í garða og aðra gróSr-
armold. En skaSa getur hann gert, sje
mikiS af honum. Og illa ræðst hann á
tún og engjar í SauSlauksdal. En
sjera Þorvaldur hefur lika tekiS
mannlega á móti honum og sagt:
FlingaS og ekki lengra! Og sandur
ljet sjer segjast. Hefur því töSufall-
iS í SauSlauksdal aukist um 80—ioo
hesta á árunum 1897—1915-
Sjera Þorvaldur er einhver sá göf-
ugmannlegasti prestur, sem jeg hef
kynst, enda virtur mjög, og á þaS
líka skiliS.
8. Kvígindisdalur og örlygshöfn.
Kvígindisdalur er næsti dalurinn
vestan viS SauSlauksdal, og er meS
grösugri dölum viS PatreksfjörS.
Þar býr Jón Árnason, sonarsonur
bróður Jóns Thoroddsens skálds,
drengilegur og glaðlegur maður.
Grösugir sjóarhamrar eru fyrir neðan
túniS. Þar fyrir vestan er Vatnsdal-
ur meS einum bæ í.
Og fyrir vestan Vatnsdal er Ör-
lygshöfn, breiSur og grösugur dalur.
Eru þar 8 búendur aS meStöldum hús-
tnönnum; skemtileg bygS. Gisti jeg
þar á Plnjóti, góðum og velhýstum
smábæ. Skeljasandur mikill er þar úti
viS sjóinn, og hamrar austan viS
hann.
9. Hænuvík.
Hún er næsta dalvíkin vestan viS
Örlygshöfn og eru þar nú 4 búendur
og 1 húsmaöur.
Jeg bjó þar hjá Ólafi föður GuS-
bjarts skipstjóra. Var, sem von var,
gleSi á heimilinu, þvi þá var nýfrjett,
aS GuSbj. bjargaöi 38 mönnum af
4 skipum í reginhafi, ofviöri og ó-
sjó, alt á sama degi.
Ætti sannarlega aS semja nákvæma
skýrslu um þetta fágæta og lánlega
hreystiverk, og svo prenta hana í
helstu tíinaritum landsins, til sæmd-
ar þeim, er björguSu, og öðrum til
upphvatningar og fyrirmyndar.
Ólafur þessi fjekk 60 hesta af tún-
inu fyrst, en eftir 20 ár um 150 hesta.
10. Kollsvík.
Hún er vestan viS Hænuvík og
fiskiver mikiö. Þurka þeir þar fisk-
inn á sandhólum, sem eru þaktir
grjóti. Þar eru 8 búendur alls, en ver-
tnenn koma þangaS á vorin. VoriS
1913 sá jeg um 18 róSrarbáta þar
skamt frá landi. Tún eru þar nokkur,
en lítiS um engjar og fjöllin graslítil;
útræSi gott í góSu, en fer aS veröa
brimasamara þarna í útvíkunum. Bjó
þar hjá myndar ekkju, er á 11 eöa 12
efnileg börn á lífi.
11. Breiðavík.
Flún er suSvestan viS Kollsvík, og
er landslag þar svipaS. Þar eru alls
4 búendur og um 250 fjár alls. Og
fiskiver líka.
Þar var jeg mest hjá GuSmundi
SigurSssyni hreppstjóra; hefur hann
verið þar hreppstjóri í 22 ár, oddviti
í 16 ár og kent börnum og ungling-
um mestan hluta æfi sinnar, fyrst
sem kennari hjá öSrum og svo heima
hjá sjer; byrjaSi allra fyrstur hjer á
barnakenslu. Hann fjekk aldrei nein
kenslulaun, nema rjett fæSiS. Velgef-
inn og vandaöur áhugamaöur.
Sjera Jónas Bjarnarson, fyrirrenn-
ari sjera Þorv. í SauSlauksdal, varö
presta fyrstur til aS vekja námsáhuga
þar um sveitir. BygSi svo sjera Þor-
valdur ofan á grundvöll þenna og
þaS vel og drengilega. Enda hefur
hann hafiS hreppinn upp úr basli, og
gert hann sjálfstæSari. Svo sagöi mjer
GuSmundur sjálfur.
12. Vestasti bær í Evrópu,
og vestasti á landi voru auSvitað líka,
eru Látrar í Rauðasandshreppi. Þar
eru 7 búendur alls, 4 bændur og 3
húsmenn. DálítiS af kúm eins og i
hinum víkunum, 300 fjár fullorðið og
um 100 lömb. Heldur var hagur þar
betri en í hinum veiSistöðunum, fjöru-
beit líkt og í þeim, og auk þess
bjargtaöa á Látrabjargi, sem er þarna
skamt frá. Jeg gisti þar hjá Erlendi
bónda, rausnar og dugnaðarmanni.
SagSi hann mjer, aS bestu sauSir hans
hefðu skorist meS 60 pd. kjöts og 20
pd. mörs, enda hef jeg sjaldan sjeS
jafnfeitt sauðakjet. Erlendur er skytta
og sjómaður, skaut einn veturinn 13
tóur 0g annan daginn 700 fugla, en
500 hinn daginn. Afli er þar oft góS-
ur, en oft langræöi, 5 hnattmílur til
til hafs. Aflast þar meðal annars mik-
iS af steinbít, eins og annarstaSar á
Vestfjöröum, frá IsafjarSardjúpi og
suöur aS BreiSafirSi. SögSu þeir mjer
þarna, aS roS af 200 steinbítum væri
á viS eina nautshúS til skóleSurs. GóS
steinbitsroS halda nærri því eins vel
og þunn sauSskinn, einkum í snjó og