Lögrétta - 20.09.1916, Blaðsíða 2

LÖGRJETTA
i6ö
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
íslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
ýmist eftirlíking eða nýbreytni, eða
hvorttveggja í senn, og er það tíðast.
Sá sem líkir eftir öðrum verður sjald-
an alveg eins, heldur annaShvort betri
eöa verri en fyrirmyndin. ÞaS sem
menn sjá fyrir sjer verður þó oftast
drjúgast. ÞaS blindar augun fyrir öSr-
um möguleikum, sem ef til vill væru
betri. Því er sagt aS „úlfur sje sá sem
meö úlfi venst“. ÞaS er alt af auö-
veldara aS ganga í slóS annara en aS
troSa nýja sjálfur, Og þá ríSur á aS
forustan sje góS.
En hvaSa trygging er fyrir því, aS
þaS vinnulag sem hver ný kynslóS
sjer fyrir sjer sje gott? Á öllum tím-
um er mikill munur á verkamönnum
í hvaSa verki sem er. Á öllum tímum
eru mismunandi góSir sláttumenn,
bindingsmenn, rakstrarkonur, ofanaf-
ristumenn, plægingamenn, garS-
hleSslumenn, fiskimenn, flatningar-
menn, síldarkonur eSa hvaS sem til
verSur nefnt. Oft eru góSir og lje-
legir verkamenn saman ár eftir ár,
án þess aS mikil breyting verSi á
hlutfallnu. Og sje spurt, í hverju mun-
urinn sje fólginn, hve mikill hann
sje, eSa hvort hann sje óhjákvæmi-
legur, þá verSa svörin sjaldan skýr.
Hver er munurinn á aSferS góSa
verkmannsins og skussans í öllum
einstökum atriSum verksins, hve mik-
ill er munurinn á afrakstrinum eftir
báSa, og er ekki hægt aS kenna skuss-
anum vinnubrögS afkastamannsins?
Um þessar og þvílíkarspurningarmun
fáum bera saman. Þó hef jeg heyrt
glögga menn segja aS meSalskussi af-
kasti aS jafnaSi aS eins hálfu verki
áviS besta verkamann. En um muninn
á aSferS þeirra og möguleikana sem
í skussunum kunna aS leynast er alt
óljósara.
Hvernig stendur nú á því aS þetta
gengur svona öld eftir öld. Því at-
huga menn ekki hvernig bestu verk-
mennirnir fara aS, svo aS þeir viti upp
á hár í hverju aSferS þeirra er fólg-
in og hve langan tima hvert atriSi
hennar tekur? Því bera menn ekki
saman handtök margra afreksmanna
hvert fyrir sig, til aS mæla og meta
hvert er hagkvæmast ? Þvi skrifa
menn ekki alt sem þessir menn kunna
frá reynslu sinni og íhugunum í þessu
efni aS segja, og gera úr þvi fyrir-
sögn um þaS hvernig best sje aS vinna
verkiS. ÞaS er þó augljóst, aS marg-
ur snillingur fer meS ýmislegt í gröf-
ina af því verksviti og þeirri leikni,-
sem ef til vill mikill hluti æfinnar
gekk til aS ná. Því ónákvæm athugun
og eftirlíking annara nær ekki ætíS i
þaS, sem mest er í variS. Og þó aS
þeir sem næstir standa læri ef til vill
af slíkum mönnum eftir mætti, þá fer
stundum meS handbrögS líkt og meS
frásögu, aS „seint er um langan veg
aS spyrja sönn tíSindi". Þau breytast
og aflagast á langri leiS. Og svo verS-
ur ekki aSferSin heldur almennings-
eign meS þessu móti. ÞaS er hörmu-
legt aS hugsa um þá sóun kraftanna,
sem í þessu er fólgin. í staS þess aS
veita reynslu kynslóSanna i öruggan
farveg frá kyni til kyns, láta menn
þaS vera undir tilviljun komiS hvort
hún streymir ómenguS áfram eSa
rennur í sand. í staS þess aS gera
hana aS fræSigrein, sem geti geymst
i bókum sem hver önnur vísindi, til-
tæk öllum sem hafa vilja, láta menn
þaS arka aS auðnu, hvaS um hana
verSur. Og þannig verSur hver kyn-
slóSin eftir aSra aS finna á ný meS
fálmi margt af því sem hin eldri
hafSi fundiS með sama fálmi. Þetta
er því merkilegra þegar þess er gætt,
aS menn taka leiki og iþróttir miklu
alvarlegar heldur en daglegu störfin.
Um alt slíkt eru fastar reglur, sem
allir verða aS hlýða, ef leikurinn á aS
teljast sæmilegur, og þessar reglur
hafa veriS settar eftir vandlega rann-
sókn og íhugun á því hvaS best næSi
tilganginum. Er þaS ekki skrítið aS
vinnumennirnir skuli verða aS
beygja sig fyrir föstum reglum allir
ef þeir fara í leik, en ekki viS þaS aS
slá eSa binda hey eða taka saman
flekk? Sum verk eru ýmist unnin sem
íþrótt eSa sem nauðsynjaverk, og er
þá segin saga, aS íþróttamennirnir
leggja alla stund á aS finna hag-
kvæmustu tilburSina og tækin, en
hinir sem vinna sama verkiS til gagns
hirða minna um slíkt. ÞaS er t. d.
ekki lítiS af vísindalegri athugun og
hugviti, sem lagt hefur verið í kapp-
•'i 1
Nýjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af fþróttasambandi íslands. MeS 36
myndum, VerS kr. 2.75.
K N A T T S P Y R N U L ö G. Gefin út af íþróttasambandi fslands.
MeS uppdráttum. VerS kr. 0.50.
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
........ —ll
Hix&Bt 22. þ. m.
opna jeg söðla- og aktýgjasmíða-vinnustofu á Grett-
isgötu 44. Verður tekið á móti pöntunum á reiðtýgj-
um, aktýgjum, þverbakstöskum og fleiru tilbeyrandi.
Innan skams ýmislegt til fyrirliggjandi.
Virðingarfylst
Egfgfert Kristjánsson.
^ róSur 0g kappsiglingar, en ekki þykir
þaS ómaksns vert aS beita sömu gjör-
hygli viS róSur og skip fiskimanna.
Ef vjer nú lítum á verkfærin,
þá er sá munur á þeim og handtök-
unum, aS þau eru varanlegri og því
auðveldara aS athuga og likja ná-
kvæmlega eftir þeim. Hrífan, orfiS,
ljárinn, rekan, brýniS, plógurinn,
herfiS o. s. frv. bíSur alt þolinmóS-
lega eftir því aS menn skoSi þaS í
krók og kring, finni upp nýtt lag,
beri þaS saman viS gamla lagiS og
sjái hverju munar. Þó munu þaS vera
tiltölulega fáir, sem brjóta heilann um
verkfærin, sem þeir hafa, og hvort
þeir gætu ekki bætt þau. Flestir munu
taka upp þaS lagiS, sem þeir sjá fyrir
sjer, og þannig hafa sum áhöld veriS
aS miklu leyti óbreytt kynslóS eftir
kynslóS. ÞaS er umhugsunarvert, að
eins handhægur hlutur og orfhólkur-
inn er skyldi ekki vera fundinn upp
hjer á landi fyrri en 1830—1840 (sjá
Ljábönd og orfhólkar, eftir Eirík
Briem. BúnaSarritiS, 9. ár, bls. 179—
181). ÞaS virðist þó einföld og sjálf-
sögð umbót frá ljábandinu. En þaS
mega íslendingar eiga, aS þeir eru
líklega allra þjóSa fljótastir aS taka
upp nýjung, þegar hún loksins kem-
ur. Má þar til dæmis nefna orfhólk-
ana, ljáblöðin, saumavjelar, prjóna-
vjelar, skilvindur, vjelbáta, togara o.
fl. Er þaS leitt aS saga sumra þess-
ara verkfæra og vjela verður ekki les-
in út úr Landshagsskýrslunum.
Um þaS hvernig verkfæri eigi aS
smíSa viS hæfi verkmannsins munu
fremur fáar reglur til. GuSm. G.BárS-
arson segir mjer aS hann hafi heyrt
þessa reglu um orfiS: „Níu handföng
upp aS neðri hæl, efri hæll undir
hönd,“ og enn fremur: „Sjö hand-
fóng bita best, en þaS munu fáir
þola,“ sagði álfkonan. Eru nú slíkar
reglur bygðar á nógu nákvæmri at-
hugun ?
En hvernig eru svo vinnubrögSin
k e n d ? ÞaS leiðir nokkuS af því sem
þegar hefur veriS sagt. Menn læra
verkin af því aS sjá þau fyrir sjer.
En meðan verkiS er ekki liSaS sundur
í frumatriSi sín og hvert atriðiS sýnt
út af fyrir sig, er alt af hætt viS, aS
nemandanum sjáist yfir ýmislegt og
hafi verklagiS meira og minna rangt
eftir. En ekkert er skaSlegra en aS
læra rangt í fyrstu, því „lengi býr
aS fyrstu gerS“, og miklu er erfiðara
aS læra rjetta aðferS eftir aS röng er
orðin töm, en aS læra rjettu aðferðina
alveg frá byrjun. ÞaS er ömurlegt aS
hugsa til þess, hvernig í garðinn er
búiS fyrir mörgum unglingi sem er
aS byrja aS læra verk, t. d. aS slá.
Honum er ef til vill fengin gömul
spík, slegin upp í bakka, undiS, af-
lóga orf, og ekki einu sinni kent aS
brýna? (Og hver getur kent aS
brýna? í hverju er sú list fólgin?)
MeS þessum tækjum fær svo ung-
lingurinn að lemja inn í hverja taug
ólag, sem endist honum ef til vill æfi-
langt. Jeg segi ekki aS þetta sje regla.
En jeg þekki mörg dæmi þessu lík.
Sumir eru svo hepnir, aS læra verk
undir umsjón verkhyggins föður eða
kunningja, sem leiSbeinir þeim sem
best hann má. Enda bera þeir þess
menjar alla æfi.
ÞaS sem ábótavant er um vinnu-
brögS hjer á landi, og viðast annar-
staðar, er þá í stuttu máli þrent:
1. Menn hafa ekki gert sjer nægi-
lega far um aS finna bestu aðferS viS
hvert verk og halda henni.
2. Menn hafa ekki gert sjer nægi-
lega far um aS finna hentugustu verk-
færi viS hvert verk, sniðin viS hæfi
verkamannsins og verkefnisins.
3. Menn hafa ekki gert sjer nægi-
lega far um aS finna rjettar kenslu-
aöferSir viS hvert verk og leggja þar
meS traustan grundvöll undir verk-
lægni ungu kynslóðarinnar.
Úr þessu öllu eiga nú v i n n u-
v í s i n d i n aS bæta. Þau eru aS
vísu enn á byrjunarskeiöi. Jeg hef í
kveri mínu, „Vit og strit“, gert stutta
grein fyrir þvi, aS hverju þessi vinnu-
vísindi stefna. Jeg skal ekki endur-
taka þaS hjer, sem jeg þar hef sagt
um þær tilraunir, sem geröar hafa
veriö í Ameríku. En mjer finst auS-
sætt, aö slíkar tilraunir gætu i ýms
um efnurn átt eins vel viS hjer og
þar. Verk eins og þaS aS moka mold
eða sandi, möl eða leir, moka upp í
hjólbörur og aka þeim, bera byrði
af tilteknum þunga svo og svo mörg
fet, eru unnin um allan heim og ekk
ert þjóðlegt viS þau. Og þegar Ame
ríkumönnum tekst aS tvöfalda, þre-
falda eða jafnvel fjórfalda afrakstur-
inn viS svona einföld verk meS því
aS taka þau til rannsóknar, þá ættum
vjer aS geta eitthvaS í þá áttina líka.
Mjer viröist þá verkefniS fyrir oss
vera þaS aS taka smámsaman eitt og
eitt verk til rannsóknar og gera til-
raun til aS bæta vinnulagiS viS þaS.
Þetta er í sjálfu sjer ekkert nýtt. At
hugulir menn hafa eflaust á öllum
tímum gert meiri og minni athuganir
á verklagni sjálfra sín og annara, lagt
hvert atriði niður fyrir sjer, valiS úr
þaS besta og unniS eSa látiS vinna
verkÍS eftir fastri reglu með góSum
árangri. Og þó eru slíkar athuganir
ekki v í s i n d i, heldur efniviður í
þau. ASaleinkenni vísindanna er, aS
þau eru nákvæm þekking,
sem hafa má til aS sjá fyrir og reikna
út hvaS verða muni þegar svo og
svo stendur á. ÞaS sem á hefur skort
um vinnubrögöin er ekki svo mjög
þaS, aS einstakir menn hefðu
ekki allgóöa þekkingu á einstökum
verkum og leikni í þeim, heldur hitt,
aS þetta hefur veriS í molum, á viS
og dreif. Einn hefur vitaS og kunnaS
þetta vel, annar hitt. En þessum þekk-
ingaratriðum hefur ekki veriS safnaS
saman til aS bera þau saman, vinsa
úr þaS sem ábyggilegt var og gera
úr því samræmilega heild. ÞaS hefur
ekki veriS gert aS fræðigrein og sett
á bók, svo aS allir sem vildu gætu
átt aSgang aS því. En þaS er fyrsta
stigiö til aS gera úr því vísindi eða
fræöi. Þegar alt sem menn vita um
einhvern hlut er komiS á einn staS og
sett í kerfi, þá er þaS orðið aS fjár-
sjóS, sem sífelt má auSga og ávaxta
meS nýjum athugunum, nýjum til-
raunum.
HvaSa starf sem tekið yrSi til rann-
sóknar, þá ætti aðferöin aS vera sú,
aS ná í þá verkamenn, sem best vit
hafa á og mesta leikni í þessu verki,
athuga aðferSir þeirra, hvers fyrir
sig í öllum atriSum, bera þær saman,
liS fyrir liS, og tímann sem hver tek-
ur, heyra hvaS hver hefur um sína
reynslu að segja. SíSan yrði valiS úr
þaS sem best væri og ný aSferö viS
verkiS samin upp úr því. Þar sem efi
er á hver aðferöin sje betri í ein-
hverju atriði, veröur tilraun aS skera
úr. Gerum ráS fyrir aS verkið væri
aS afhausa fisk. Mje er sagt aS þaS
sje venjulegast gert í þrem brögSum,
en aS leiknustu menn geri þaS x einu
bragöi. Sumir gera bragSiS frá sjer,
aðrir aS sjer. Gerum nú, aS tveir
leiknustu mennirnir sjeu nákvæmlega
jafnlengi, en annar gerir bragSiö aS,
hinn frá. Hvor aðferðin er þá betri?
Til þess aS skera úr því virðist mjer
aS yrSi að láta hvorn læra hins aS-
ferS uns hún væri honum jafntöm og
hin var og athuga svo tímann, sem
verkiS tekur meS hvorri aSferðinni.
Líkt væri meS mismunandi verkfæri,
er tveir menn reyndust jafnfljótir aS
vinna sama verkiö meS.
En þaS ætti aS vera auðsætt, aS oft
nægir ekki aS athuga aS eins þær aS-
ferðir, sem fyrir eru og velja úr þá
sem best er af þeim. Tilgangurinn er
engu síSur sá aS finna upp nýjar áS-
ur óþektar aöferðir, skipulag og tæki,
betri en þaS sem áður þektist. En til
þess þarf nýjar tilraunir og athug-
anir.
MeS því aS rannsaka vinnubrögð
þannig mundi koma fram í dagsljósiö
ýmislegur fróðleikur um vinnuna, sem
lifir í hugskoti og á vörum alþýS-
unnar, stuttar reglur um vinnubrögS,
semstundum hljóma eins og spakmæli
og eru árangur af reynslu 0g íhugun
kynslóðanna. ÞaS er eftir aS skrifa
sögu vinnubragöa og verkfæra á fs-
lrndi, og væri þaS þó merkilegur
kapítuli í æfisögu þjóðarinnar. Þar
er jeg viss um aS Búalögin gömlu
reynast merkilegt skjal um vinnu-
brögS forfeöra vorra, athygli þeirra
og nærfærni um margt. Þá væri og
gaman að athuga þaS, hvernig vinn-
an hefur speglast í bókmentum þjóS-
arinnar aS fornu og nýju. Er hún ekki
yndisleg visan hans Jóns Thorodd-
sen: „Úr þeli þráS aS spinna.“ ÓvíSa
held jeg aS vinnugleSin komi fagur-
legar fram en þar, og þó hefur stúlk-
an tíma til aS líta á kvæðakverið á
meSan. Ástin á vinnunni rennur þar
saman viS ástina á bókmentum, og
hvorugt truflar annaS. Svo vildi jeg
hugsa mjer hvern íslenskan verka-
mann.
Þá væri fróölegt aS safna sögum
um einstaka menn, sem skaraö hafa
fram úr aS verksviti og vinnubrögö-
um. Þeir ættu skiliS aS minningu
þeirra væri haldiS á lofti, og alt slíkt
örvar til eftirbreytni. Jeg nefni þetta
aS eins sem verkefni, er þarft væri aS
vinna úr, ef hæfir menn væru til þess.
Ef vjer nú athugum viSfangsefni
vinnuvísindanna alment, þá er þaS í
stuttu máli v i| n n a n, en viS alla
vinnu kemur tvent til greina, þaS er
verkamaSurinn og verk-
e f n i S; en oftast bætist þriöja at-
riðiS við, og þaS er verkfærið,
eSa v j e 1 i n. Um hvert þessara at-
riSa um sig þarf aS leita til marg-
víslegra fræSigreina og hafa þaS af
hverri sem nauösynlegt er til aS fá
sem fullkomnastan skilning á viS-
fangsefninu. Ef um verkamanninn er
aS ræSa, kemur margt til greina, og
veröur aS grípa til sinnar fræöigrein-
ar í ’hvert skiftiö. VerkamaSurinn
þreytist á vinnunni, hann þarf hvíld
ar. HvaS er þreytan og hversu skal
haga hvíldum? Til þess aS fá svör
viö því verður aS fara til lífeðlis-
fræSinnar. Hún rannsakar efnabrigSi
líkamans og veröur aS segja oss
hvernig þau breytast meS áreynsl-
unni. En sum verk hafa andlega
þreytu í för meS sjer og þá verður
aö spyrja sálarfræðina líka. Til sumra
verka þarf sjerstaka andlega eSa lík-
amlega hæfileika. Þá er spurningin
hvernig eigi aS prófa þá. Þar verSur
aftur að fara til sálarfræSinnar, líf-
eSlisfræðinnar eða líffærafræSinnar.
ESa spurningin er um þaS hvaSa aS-
ferS sje best til aS 1 æ r a eitthvert
verk. Þar verður aftur aö hafa hlið-
sjón af sálarfræðinni og svona geng-
ur koll af kolli.
Sje um verkf æri aS ræða,
veröur aS athuga hvaða efni er hent-
ast, og þar mundi líklega efnafræöin
koma til greina, og þegar á aS á-
kveöa lögunina, yrSi aS styöjast viS
setningar aflfræöinnar. Og þá er líka
auðsætt aS margskonar þekking get-
ur komiS til mála eftir því hvert efn-
iS er sem vinna á úr. Aðferðin breyt-
ist meS efninu. Vinnuvísindin verSa
þá eins og hver önnur hagnýt vís-
indi ekki viS eina fjölina feld. Þau
fá sitt atriðiS úr hverri áttinni eftir
þörfum og mynda úr þeim kerfi, til
þess aS veröa sem fullkomnast verk-
færi í þarfir vinnunnar. Jeg tek þetta
fram vegna þess, aS misskilningur
befur komið fram um þaS, hvaö þessi
svonefndu vinnuvísindi væru eða ættu
aS verða. Sumir hafa haldiö, aS þau
væru ekkert annaö en hagnýt sálar-
fræði. En jeg vona aS menn sjái af
því sem jeg hef sagt, aS svo er ekki.
Einn þátturinn veröur hagnýt sálar-
fræSi, en vinnuvísindin eru meira,
því viS vinnuna kemur fleira til
greina en sálarlíf verkamannsins. Þó
aö búfræðingurinn verSi aS kunna
grasafræöi t. d., þá eru ekki öll bún-
aSarvísindi eSa búfræöi sama sem
grasafræöi. Eins er meS hitt.
En misskilningurinn hefur líklega
komiS af því, aS jeg er sálarfræS-
ingur, en hef líka skrifaS grein um
vinnuvísindi, og jeg verS því að leyfa
mjer aS minnast ögn á sjálfan mig í
sambandi viS þetta mál. Jeg skrifaði
síSasta þingi, mæltist til þess aS þaS
stofnaði handa mjer kennarastól viö
háskólann í hagnýtri sálarfræði, en
lýsti því jafnframt yfir, aS jeg ætlaöi
aS verja sumrunum til þess aS koma
hjer á staö vinnuathugunum og til-
raunum um vinnubrögS, líkum þeim
sem Ameríkumenn hafa upp tekiS. I
þetta púkk ætlaði jeg aS leggja sálar-
fræSisþekkinguna og þann fróöleik,
sem jeg gæti safnaS um vinnuvísindi
úr erlendum bókmentum, og svo auS-
vitaS þá litlu skynsemi og verka-
þekkirxgu, sem jeg hef öðlast. En
margir skildu þetta svo, aS jeg ætl-
aöi aS kenna mönnum aS slá og raka,
róa og moka á háskólanum og
þótti staSurinn illa valinn, og alt of
finn til slikra hluta. En þetta var ekki
tilgangur minn. Á háskólanum ætlaSi
jeg aS kenna hagnýta sálarfræSi og
ekkert annaS. Jeg ætlaSi þar auSvit-
aö meSal margs annars aS leggja
stund á alt þaS úr sálarfræðinni, er
mjer þætti geta komiö aS haldi fyrir
vinnubrögSin, og má vel vera aS jeg
kæmi þar aS skítverkunum líka. En
eflaust mundi jeg sjá um aS musteri
visindanna saurgaðist ekkert af því.
Jeg held nú aS rnargir hafi veriS
svo góSviljaðir í minn garS aS halda
aS jeg kynni aS geta orkað einhverju
í sálarfræöi. En um hitt hefur mjer
heyrst flestir vera vondaufari, aS jeg
gæti nokkru til vegar komiS um
vinnubrögSin. Jeg hef oft rekiS mig
á þaS, aS alþýSa manna heldur aS
þeir sem fengist hafa viö skólalærdóm
missi á því alt skyn á verklegar fram-
kvæmdir. Og þó þeir, eins 0g t. d.
jeg, hafi unniS stritvinnu hvert sumar
til 23 ára aldurs, þá sje reynsla þeirra
og umhugsun um þau efni minna
viröi en þeirra, sem enn standa meS
rekuna í hendinni. Jeg skal ekkert um
þaS segja, en Ameríkumenn hafa haft
háskólagengna menn til aS gera
vinnuathuganir, og reyndar skil jeg
ekki aS maður verSi því óhæfari til
aS athuga og draga ályktanir sem
hann fæst lengur viS vísindi. Auk
þess getur enginn fylgst meS í því
sem ritað er um þessi efni og dregiS
út úr því þaS sem komiS gæti til
greina aS nota hjer nema sá sem kann
aS minsta kosti ensku, þýsku og
frönsku, og er svo vísindalega ment-
aöur, aS hann kann grein á þeim
fræSum, sem hjer aS lúta. Annars ber
mjer engu aS spá um þaS hvaS mjer
kunni aS takast í þessum efnum. ÞaS
verSur reynslan aö sýna. Hvernig
sem alt fer, vona jeg aS þaS veröi
fremur til gagns en ógagns, aS jeg
hef vakið athygli á þessari nýju
hreyfingu. Vinnuvísindi koma fyr eöa
síðar hjer á landi. Því jeg skil ekki
aS oss geti veriS annaS nauSsynlegra
en þaS aS fá sem ljósasta þekkingu
á því hvernig vjer eigum aS vinna
svo aS starf vort beri sem bestan á-
rangur fyrir sjálfa oss og aöra. Vjer
syngjum stundum hina fögru vísu:
Vísindin efla alla dáS,
orkuna styrkja, viljann hvessa,
vonina glæða, hugann hressa,
farsældum vefja lýS og láS.
En hvernig fá vísindin gert svo
mikla hluti? Þau geta þaS vegna
þess, aö þau eru ljós á vegum vor-
urn og lampi fóta vorra. Og mjer
finst aS þau vísindin ættu aS standa
oss næst, sem bæru birtu yfir dag-
legu störfin. Vinnuvísindin eiga aS