Lögrétta - 27.09.1916, Blaðsíða 2

168
LöGRJÉfTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
Islandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
—Aftur eru sumir aukakaflar, eins og
t. d. kaflinn um ísland, meira athuga-
verðir, og þar ýmsar órökstuddar
staöhæfingar.
Hjer er svo myndarlega tekiö svari
hinna fornu sagnaritara vorra, og þá
einkum hins frægasta þeirra: Snorra
Sturlusonar, aö ritgeröin heföi aö vísu
átt að hljóta verðlaun úr sjóöi Jóns
Sigurðssonar — jafnvel fremur en
nokkur önnur ritgerð, sem hingað til
hefur hlotið verölaun úr þeim sjóöi.
Því ekkert getur verið í betra sam-
ræmi við tilgang þess sjóös, en vel
samin vörn fyrir sagnaritum Islend-
inga. Hjer ætti ekki aö koma til
greina, hvort nefndin er samdóma
höf. eöa ekki um einstök atriði. Það
kemur ekki málinu viö, ef ritgerðin er
vísindalega samin, eins og hún ó-
neitanlega er. Slík misbeiting á um-
boöi því, sem alþingi hefur faliö
nefndinni, má ekki eiga sjer staö
óátalin.
Hið íslenska Biblíufjelag
átti 100 ára afmæli 10. þ. m. „N.
Kbl.“ segir þannig frá uppruna þess,
eftir „ísl. Sagnablööum" frá 1817:
„Um sumariö 1814 kom í Reykja-
vík útlendur maöur, presturinn sjera
F.benezer Henderson frá Skotlandi.
Erindi hans hingað var aö færa oss
nýja útgáfu biblíunnar og þess nýja
testamentis á voru máli, er eftir ráð-
stöfun hins nafnfræga enska Biblíu-
fjelags prentað haföi veriö í Kaup-
mannahöfn, til þess aö hjer i landi
yröi eigi skortur á guðsorði. Þetta er-
indi sitt leysti hann af hendi meö
þeirri mestu alúð og góöfýsi, seldi
og ljet selja bækur þessar meö gjaf-
veröi til hvers er hafa vildi, en gaf
töluvert öreigum. Presturinn Hender-
son reisti um land alt, og kynti sig
alstaöar aö manngæsku, guöhræöslu
og mikilli þekkingu. Hann var hjer
tvö sumur, 0g skrifaði skömmu áður
en hjeðan reisti 1815, aö í þessu kalda
landi heföi hann lifað tvö sælust sum-
ur æfi sinnar.
Áður en hann fór hjeðan, var fyrir
hans tilhlutun stofnaö biblíufjelag á
íslandi, sem vill ala önn fyrir, aö ei
veröi biblíuskortur hjer í landi, og aö
þessi bók veröi seld meö lágu veröi
til gagns fyrir landsfólkið. Eftir burt-
för sína hefur hann því til vegar
komiö, aö hiö enska Bibliufjelag hef-
ur gefiö hinu íslenska Biblíufjelagi
300 pund sterling, sem er hjer um bil
1200 specíur. Alstaðar utan lands og
innan hefur þessi góöi maður borið
íslendingum hið besta orð, hvers ei er
getið í þeim tilgangi, aö vjer höldum
oss fyrir þaö öörum betri, heldur til
þess, aö vjer vörumst að gefa öðrum,
er þættust þekkja oss betur, tilefni til
aö álíta orö hans ómerk.
Hiö islenska biblíufjelag stendur nú
undir stjórn herra biskups G. Vída-
líns sem forseta, herra etatsráös og
landsyfirrjettar-assesors ís. Einars-
sonar sem auka-forseta, herra land-
og bý-fógeta S. Thorgrímssonar sem
fjehiröis og sjera Árna Helgasonar
sem skrifara."-----
Þegar Biblíufjelagið er komiö á
laggirnar, telur þaö sjálft eöa stjórn
þess stofnunardag sinn 10. september
1816. Er komist svo aö oröi í bæn-
arskjali til konungs, 4. mars 1817, um
vernd og styrk, aö hinn „eiginlegi
stofnunardagur fjelagsins" verði aö
teljast 10. sept. 1816, þvi aö þá fyrst
hafi regluleg fjelagsskipun komist á.
Sama er látið uppi í brjefi til danska
Bibliufjelagsins í „móöurlandinu". —
Viö Árslok 1817 hafði fjelagið feng-
iö í samskotum hjer á landi 1044 rbd.
36 sk. í seðlum, 53 rbd. 92 sk. í smá-
skildingum og 72 rbd. 57JÚ sk. í silfri,
auk 300 í, sem hið enska Biblíufje-
lag árinu áöur haföi gefið því. Meö
úrskurði frá 5. ágúst 1818 hjet kon-
ungur því aö gefa fjelaginu árlega
60 rbd., og margir landsmenn höföu
heitið því árlegum tillögum og jukust
svo efni fjelagsins, aö árið 1825 átti
það nálægt 5000 rbd.
15. sept. 1816 ritar Árni biskup
Helgason brjef um fjelagsstofnunina
til allra prófasta landsins, og er það

Þessi mynd er frá síðustu Zeppelíns-flota-árásinni á England. Sjest þar
eitt Zeppelinsskipið yfir Tower-brúnni, en aftast á myndinni sjest Tower-
höllin álengdar, en þaö er ævagömul höll, sem um eitt skeiö var notuð
fyrir ríkisfangelsi, en nú er þar gripasafn.
nú prentað í „N. Kbl.“. Þar eru einn-
ig minningarorð um E. Henderson,
frumkvöðul að fjelagsstofnuninni.
Á víð 0g dreif
um skattamálin.
Eftir
Jóhannes ólafsson á Hafþórsstööum.
Niöurl.
Eins og allir vita, þá er mikið af
kindakjöti voru selt innan lands og
haft þar til neytslu. Og vegna tolls-
ins, sem er eöa veröa kann á útflutta
kjötinu, veröur sá hluti kjötsins, sem
hafður er til notkunar í landinu
sjálfu, meö lægra veröi en ella
mundi, — því það er útlenda mark-
aðsverðið, aö frádregnum öllum
kostnaöi og þar á meðal útflutnings-
gjaldinu, sem skapar innlenda verö-
iö. Þetta vona jeg aö allir skilji.
Nú eru það ekki fátæklingarnir,
sem vanalega kaupa hjer mikið af
kjöti til neytslu, heldur eru það aöal-
lega embættismennirnir og annaö
heldra og efnaðra fólk, sem svo er
ríkt, aö eitthvað gómsætara og betra
getur lagt sjer til munns en flest al-
þýöa verður aö gera.
Jeg er hr. J. E. samdóma um þaö,
aö nauðsynlegt sje aö allir peningar,
sem á vöxtum eru, sjeu skattskyldir,
og aö bönkum og sparisjóðum sje
gert aö skyldu að gefa nákvæma
skýrslu um innieignir manna viö þá.
Og þetta er nauðsynlegt eigi aö eins
til þess aö af eignum þessum veröi
greiddur skattur til landsjóös, heldur
einnig í fleiri áttir, eins og lika hr.
J E. gefur í skyn.
Þaö er t. d. ilt til þess að vita,
hvaö margur peningamaðurinn og
maurapúkinn kemst ljett út af, og
losnar stundum alveg við, aö greiða
sanngjörn og hæfileg gjöld af eign-
um sínum í fátækrasjóði sveita og
kaupstaða, sem oftast orsakast af því,
að hreppsnefndir og bæjarstjórnir
vita ekki sem skyldi hve mikið af
peningum þessi eöa hinn á, þó í sjóöi
sjeu, ef mennirnir, sem hlut eiga aö
máli, eru þeir nirflar, aö vilja ekki
góðfúslega segja til þess, og ekki er
hægt aö komast eftir því svo á-
byggilegt sje á annan hátt.
En fjölskyldumaðurinn og fátækl-
lingurinn, sem í rauninni mega ekk-
ert missa frá sínu daglega brauöi,
eru með aukaútsvörum skyldaðir til
aö klípa af bráönauösynlegstu lifs-
nauðsynjum sínum til þessara sömu
sjóöa, og getur þaö þó ómögulega
talist rjettlátt.
En nær sem almennur eignarskatt-
ur kynni aö veröa hjer lögfestur, þá
mætti ekki hafa peninga manna i
opinberum sjóöum skattskylda sjer-
staklega, — heldur yröu þeir þá einn
liöur í eignunum, sem og þannig fjellu
undir eignarskattinn.
Annars getur eignarskatturinn al-
drei orðið rjettlátur gjaldstofn, þó að
ólíkt sje hann betri og sanngjarnari
en beinir framleiösluskattar.
Þaö er og verður æfinlega svo, að
efnalitla manninum veitist ólíkt erfiö-
ara aö greiða lítið gjald af sínum litlu
eignum, en dágóða efnamanninum til-
svarandi hærra gjald af efnum sín-
um. Mætti tilfæra mörg dæmi því til
sönnunar, sem jeg þó skeyti ekki um
að telja hjer.
Aftur á móti verður þaö ekki var-
iö, aö tekjuskattur, þ. e. a. s, skattur
af hreinum aröi eöa gróða sje allra
skatta rjettlátastur, þvi hann kemur
hlutfallslega jafnt og rjett niður á
alla, sem einhverjar nettótekjur hafa
af atvinnu sinni eöa framleiðslu.
Væri nú tekjuskattur lagöur til
grundvallar fyrr skattgreiöslu lands-
manna alment í samlagssjóö þjóöar-
innar, þá er mjer nær aö halda, aö
margir sveitabændur yröu þangað
skattfríir. Jeg þykist nefnilega viss
um, aö ]>au sjeu mörg sveitabúin,
sem „bera sig ekki“, ef öllu væri á
botninn hvolft, og mætti á þvi sjá,
hve illa margir landbændur mega viö
þ.ví, aö stööugt sje á þá bætt nýj-
um og nýjum sköttum.
Þaö kann aö vera rjett, aö erfitt
yröi aö starfrækja þetta skattafyrir-
komulag hjer á landi. En þar sem um
jafn rjettlátan skattstofn er að ræöa,
þá verður þaö aö teljast mjög ilt og
óviðeigandi að slá hendinni algert á
móti honum þar fyrir.
Að öðru leyti er það og rjettmætt
mjög, að leggja þunga skatta á ýms-
ar munaðarvörur og yfirleitt marga
óþarfa hluti, sem allir geta án veriö
sjer að skaðlausu, og meö því, ef
verða mætti, aö venja fólk á spar-
semi og sjálfsafneitun, sem öllum er
nauðsynleg i lífinu, og ótalmörgum
hefur betur en flest annaö hjálpað til
þess aö komast áfram við lítil efni og
oft erfiðar ástæöur. —
Að síðustu get jeg ekki stilt mig
um aö geta þess, aö mjer hefur meir
en dottiö í hug, hvort löggjafarvald-
inu mundi ekki þykja gerlegt aö
leggja skatt á kvikmyndahúsin og
leikhúsin i kaupstöðum og kauptún-
um hjer á landi.
Þaö dylst þó engum, sem nokkuð til
þekkja, að ógrynni eru þaö öll af
ptningum, sem árlega er eytt í sam-
komur þessar.
Þó aö ekki væri skattur þessi hærri
en þaö, aö 25 aurar væru goldnir af
hverjum leikhússækjanda og 10 aur-
ar af hverjum „bíó“-sækjanda, þá
gæti það orðið talsverö tekjugrein
fyrir landsjóðinn. Aö öörum kosti
mundi þaö spara sækjendunum stór-
mikið fje, sem betur væri til annars
varið.
Tollgæsla þessarar gjaldheimtu
þyrfti ekki aö vera önnur en sú, aö
landstjórnin hefði hönd í bagga meö
útgáfu aðgöngumiðanna, sem væri í
líkingu viö skipsfarseðla, þar sem þá
sæist svart á hvítu, hve margir hefðu
,,sótt“ í það og þaö skiftið.
Vera má aö menn segi, aö þetta sje
nú eitt af því, sem samfara sje kaup-
staða- og borgalífi og aö ekki verði
við þaö ráðið. En nefna má þaö, og
nær þaö þá ekki lengra.
Jeg býst nú viö, aö sumum kunni
að þykja athugasemdir mínar, sem í
grein þessari gefur að lita, ekki sem
viöfeldnastar — altjend þeim, sem
elskir eru aö útflutningsgjalds-stefn-
unni eða yfirleitt auknum og marg-
földuöum tollum og opinberum álög-
um á þjóðina, og sem álíta, aö fátt
þurfi annað til að þola slíkar sívax-
andi álögur en „stórlætistilfinningu"
og blindan framsóknarhug — býst
viö aö þeir hlæi (kuldahlátur) og
hristi höfuöin yfir barlómnum í mjer,
afturhaldinu, vonleysinu, óbilgirninni
og fjandskapnum viö andlega fram-
leiöslu, embættismenn og mentamenn
yfir höfuö, eöa hvaö helst þeir nú
vilja kalla það.
En hvað sem nú menn þessir kunna
að hlæja mikið, eða ilskast yfir hjer
framkomnum ummælum minum, þá
læt jeg mjer þaö alt i ljettu rúmi
%gja- Áö eins vil jeg biöja alla gætna
og vel hugsandi menn aö athuga mál
þetta meö ró og allri skynsemi. Og
legg jeg svo málið undir athugun og
umsögn þessara manna.
Þegnskylduvinnan.
í ættjaröarnafni þá áþján er beitt,
þá er sem aö hugur vor brenni,
því frjálsbornu þegnunum þeim verö-
ur heitt,
og þykir þaö sárast, ef ekki er skeytt,
aö óbornir ánauðar kenni.
Þú fylkir þjer ólmhuga, lýöur vors
lands;
hve lítið er unniö þjer svíður,
en gæt þess aö frelsið hins frjáls-
borna manns.
sje friðað meö lögum og rjettindum
hans,
uns brýnasta nauösynin býöur.
Guö blessi hvers einstaklings iðjandi
hönd,
sem á hjer sitt lífsstarf aö vinna,
en niður með einyrkjans atvinnu-
bönd,
þau aftra’ aö hann byggi sín hug-
sjónalönd;
í hlekkjunum megnar hann minna.
Og þvingunin veikja mun viljann
hans þá,
ef verður hann beygöur meö henni.
Hann vinni þau störfin með brosandi
brá,
sem börnin hans nauðþurfa goldin fá,
þó sigi’ honum svitinn af enni.
Ef ungmennum finst ekki ánauð sin
hörö,
nje anda síns vorgróður kæla,
að þau verði rekin í þjóðvega-gjörð,
og þangað, sem numin er óbrotin jörö,
þá mega þeir þýlyndu þræla.
Og ljómandi hugsjón. Ef landi vor
þarf
aö láta þau orðin sig brýna,
og lögbýður æskunni lýöskyldu-starf,
en letin og kúgunin gengur í arf,
þá finst okkur dýrö hennar dvína.
Nei, þaö veröur aldrei hin íslenska
þjóð,
sem okiö á niðjana leggur.
Oss finst sem hún eigi sitt frjálshuga
blóð
frá fortíð, er land vort svo ramlega
stóö
mót ánauð sem víggirtur veggur.
Og frjáls stíg þú, móöir vor, fótspor
þitt hvert
á framtíðarbrautinni þinni.
Af alfrjálsum börnunum elskuö þú
sjert,
og eitthvað mun þá veröa fyrir þig
gert
af mönnum á móöurjörö sinni.
Lárus Þórðarson.
Eftirmæli.
Anna Jónsdótlir frá Bollagörðum.
Hverjir eru mest verðir fyrir föð-
urland sitt? er spurning, sem mjer oft
kemur til hugar, einkum þegar gaml-
ir menn og konur, sem lítið hafa lát-
ið á sjer bera í lífinu utan heimilis
síns, hníga í valinn. Og æfinlega verö-
ur svarið sama í huga mjer: Þaö eru
góðar mæður, sem kunna aö ala upp
marga nýta sonu og dætur fyrir land-
iö og feður, sem geta gert börn sín
hæf til baráttu og sigurs meö rjett-
læti og kærleika. Þau ættu fremur
öllum öörum skilið minnisvarða, enda
reisa þau sjer hann sjálf, þvi stór
kynslóö og göfuð er æfinlega fegursti
minnisvarði, lifandi og starfandi
minnisvaröi, þar sem hver kærleiks-
hugsjón og kærleiksstarf feöranna 0g
mæðranna gengur í arf frá kyni til
kyns.
Sjaldan hefur mjer verið þessi
sannleikur augljósari en einmitt nú er
jeg frjetti um andlát einnar af hinum
elstu og göfgustu konum landsins,
sem átti mörg börn, og þau, er náöu
fulloröinsaldri af þeim, framúrskar-
andi að dugnaði, — voru alin þannig
upp, með festu og kærleika, — og
sje að manngildi hennar gengur áfram
í arf til barna og barnabarna þeirra,
sem blessun fyrir land og þjóö
Þessi dánarfregn, sem vakti á ný
þessar hugsanir hjá mjer, sem gott
væri að allir foreldrar heföu hug-
fastar, var dánarfregn Önnu heitinn-
ar Jónsdóttur frá Bollagörðum á Sel-
tjarnarnesi.
Játa skal jeg þaö, aö jafnan er mjer
hlýtt um hjarta, er jeg minnist þess-
arar konu, alt frá æskuárum mínum,
svo galla hennar hef jeg aldrei sjeö,
hafi þeir nokkrir veriö, en man vel
hve góð hún var mjer og öörum, ung-
um og gömlum.
Hún var kona alvarleg og einkar
starfsöm; dugnaður hennar var al-
kunnur. Heimilinu stjórnaöi hún mjög
mikiö og mótaöi að vilja sínum, og
þó fann enginn neina þvingun af því,
enda var þar oft glatt á hjalla og
frjálslegt á vetrum, margir kátir sjó-
menn og maður hennar, Einar Hjörts-
son, var þó kátastur allra, síglaöur
og sístarfandi alt til dauöans. Hann
misti hún, eftir 52 ára sambúö, áriö
1900. Fjögur af börnum þeirra kom-
ust til fullorðins ára og erföu hina
glöðu, ljettu lund frá föðurnum, starf-
semi og dugnað einkum frá móður
sinni, góösemi og velvild jafnt frá
báöum. — Næstum alla æfi sína, 86
ár, dvaldi Anna heitin á Seltjarnar-
nesi, ólst upp í Nesi, hjá Sveinbjörn-
sen háyfirdómara og fór þaðan, er
hún giftist, að Bollagörðum og bjó
þar upp frá því, nema að eins eitt ár
í Bakkakoti. Þess vegna undi hún sjer
best á Bollagörðum og kaus að dvelja
þar hjá fósturdóttur sinni síöustu ár-
in, er sjón og kraftar þverruðu, þó
velkomin væri hún til barna sinna.
Endurminningarnar voru þar ljós-
astar, þar elskaöi hún hvern blett og
hvern stein, því þar naut hún gleöi
sinna bestu ára í farsælu hjónabandi
og þar ljeku börnin hennar sjer er
þau voru ung; — þar haföi hún lif-
að og starfaö.
Jeg er alveg viss um, aö hver mað-
ur á Seltjarnarnesi og allir hinir
mörgu, sem þektu Bollagarðaheimil-
iö og dvöldu á því, viðurkenna með
mjer aö því var mjög vel stjórnað,
minnast með hlýjum hug Önnu heit-
innar og telja hana meðal fremstu
kvenna landsins, þótt hún lifði mest
fyrir sig og sína og þá sem þurftu
kærleikshlýja og sterka hjálparhönd,
sem hún var æfinlega fús aö rjetta
í kyrþey. Hún var kona staöföst í
lund, seintekin og því ekki allra, en
þeim sem áunnu sjer vináttu hennar,
var hún sönn vinkona upp frá því,
— en þá sem voru áhugasamir og
duglegir mat hún ætíö mest, þeir voru
aö hennar skapi.
Þaö er skylda vor sem lifum, að
benda hver öörum á hina góðu kosti
þeirra, sem með oss hafa lifað til
þess aö hvetja þá til að líkjast þeim
í þvi góöa, svo hver komandi kyn-
slóö skari ögn fram úr þeirri sem áð-
ur var; einkum mun þörf á aö glæöa
þá sjálfsögðu skyldu hjá yngri og
eldri, að oss „ber aö vinna meðan
dagur er, þvi nóttin kemur“, er allir
leggjast til hvíldar, en fegurst er aö
sofna eftir vel unnið dagsverk, því
blessun guös og þakklæti mannanna
eru fegurstu blómsveigarnir sem
lagöir veröa á gröf nokkurs manns,
— og í þetta sinn munu þakklætis-
blómsveigarnir veröa margir og
blessun drottins veitast Önnu sálugu
í ríkum mæli í kærleikans og lífsins
heimi.
Guöm. Einarsson.
Eggert Claessen
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
Pósthússtræti 17. Venjulega heima
kl. 10—11 og 4—5. Talsími 16.
Prentsmiðjan Rún.