Lögrétta - 19.10.1916, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstrati 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgreiCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti II.
Talsimi 359.
Nr. 50.
Reykjavík, 19. október 1916
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sfmi 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Bækur,
inalendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bokaverslnn Sigfúsar Eymundsssnar.
Lárus Fjeldsted,
Y firrjettarmálaf œrslumaður.
LÆKJARGATA i.
Venjulega heima kl. 4—7 aiBd.
Nýja
Bókbandsvinnustofan
tekur að sjer alla vinnu, sem aö bók-
bandi lýtur og reynir aö fullnsegja
kröfum viöskiftavina sinna. Bókavin-
ir, lestrarfjelög og aörir settu því aö
koma þangaö. — Útvegar allar bsekur
er fáanlegar eru.
Þingholtsstriati 6 (Gutenberg).
Brynj. Magnússon.
Ræða
Jóns Magnússonar bæjarfógeta
á kjósendafundi 1 „Fram“
14. október 1916.
Háttvirtu kjósendur. Jeg hef ráðiö
það af að bjóöa mig enn einu sinni
fram til þings, og þykir þá hlýöa aö
jeg geri nokkra grein fyrir afstööu
minni. Auðvitað er þar ekki um að
villast. Jeg er heimastjórnarmaður,
og studdur af Heimastjórnarflokkin-
um. Jeg er nú orðinn nokkuð gamall
þingmaður, eftir 'því sem gerist hjer
á landi, og held jeg að mjer sje ó-
hætt að segja það, að jeg hafi aldrei
brugðist kjósendum mínum. Jeg hef
aldrei vilt um heimildir á mjer, held-
ur jafnan fylgt pólitík Heimastjórn-
arflokksins. Nú hygg jeg það satt
sagt um þann flokk, að hann hafi
jafnan verið þeim megin, sem rjett
var, og að það, sem nýtilegt hefur
unnið verið á alþingi á þessari öld,
hafi verið framkvæmt af honum eða
fyrir hans aðstoð. Fyrst og fremst er
það Heimastjórnarflokknum að
þakka, að stjórn vor á heima í land-
inu sjálfu, en situr ekki úti i Kaup-
mannahöfn. 1 sambandi við flutning
stjórnarinnar inn í landið stendur aft-
ur svo margt, sem gert hefur verið
til þjóðþrifa, og framkvæmt hefur
verið lendinu til gagns og góða, þar á
meðal fyllri viðurkenning sjálfstæðis
landsins.
Afstaða vor Heimastjórnarmanna
til sjálfstæðismálanna er sú, að þjóð-
inni nægi ekki sú afstaða til annara
þjóða, sem landinu er afmörkuð í
„stöðulögunum" svokölluðu. Meðal
annars hljóta þeir stórviðburðir, sem
eru að gerast i Norðurálfunni, að
færa þjóðinni heim sanninn um þetta.
Líf og framtíð þjóðarinnar getur ver-
ið i veði vega þess eins út af fyrir
sig, að sú rjettarstaða getur ekki sam-
rýmst við legu landsins, nje þarfir
þess í friði og stríði. En til þess að
fengist geti viðurkenning þeirrar
rjettarstöðu landsins.sem þarf að véra
og er oss nauðsynleg, er óhjákvæmi-
legt, að sjálfstæðisviðleitni vorri
útávið verði haldið utan við flokka-
deilurnar. Vjer viljum styðja að því,
að þörfin á sameiginlegri framkomu
allra sannra Islendinga verði öllum
ljós, og að fullnæging þarfa vorra í
þeim efnuni verði sameiginlegt mál
allra flokka, en ekki dregið inn í
flokksdeilurnar. Þótt sjálfstæðismálin
útávið sjeu þannig ekki gerð að
flokksmáli voru, þá getum vjer ekki
tekið undir það, sem kveður einatt
við úr hinum herbúðunum, að rjett sje
að þau mál sjeu lögð á hilluna. Vjer
heimastj.menn viljum stöðugt vera
vakandi og keppa að markinu. — Eitt
af því sem jeg skal nefna sjerstak-
lega í þessu sambandi er þörfin á
ráðunautum erlendis. Það atriði þarf
að athuga nákvæmlega á næstu þing-
um. Mjer þykir rjett að taka það
fram, sem jeg hef einatt minst á áð-
ur, að mjer hefur aldrei getað skilist
ist það, hvernig menn geta unað því,
að dómsvaldið skuli ekki vera alveg
i okkar höndum, eins og hin tvö völd
landsins, löggjafarvald og fram-
kvæmdarvald. Vjer verðum að gera
alt, sem vjer getum, til þess að æðsta
dómsvald í málum vorum komi ekki
undir hæstarjett Dana. Skal jeg svo
ekki fara frekara út í þessi mál.
Jeg býst við þvi, að það verði
innanlandsmálin, sem næstu
t alþingi snúa sjer sjerstaklega að, og
þá sjerstaklega atvinnumál og skatta-
tnál.
Stefna Heimastjórnarmanna í inn-
anlandsmálunum hefur verið einbeitt
en þó gætin framfarastefna. Til þess
að þessi stefna geti haldist, verður
að leggja aðaláhersluna á það að fjár-
hag landsins verði haldið í sem bestu
lagi, til þess að hægt sje að styðja
atvinnuvegina svo að um muni.
Til sannindamerkis um það, að
stefna og vinna flokksins í þessum
málum hafi verið þessi, skal jeg nefna
Ritsímamálið. Fleiri mál mætti telja,
en það er sjerstök ástæða til að minn-
ast á það, því að nú er nýliðið 10 ára
afmæli ritsimans. Heimastjórnar-
flokkurinn, með Hannes Hafstein í
broddi fylkingar, kom þessu máli í
framkvæmd, þrátt fyrir hamslausar
æsingar mótflokksins, æsingar, sem
náðu hámarki sínu með bændafund-
inum 1. ágúst 1905. Með því var, eins
og Gísli J. Ólafsson segir i ritgjörð
sinni: „Landsíminn tiu ára“, „stigið
eitthvertallrastærsta og happadrýgsta
sporið í framfaraáttina, sem stigið
hefur verið á þessu landi“. Ritsíminn
hefur ekki einungis unnið landinu ó-
metanlegt gagn óbeinlínis, heldur lít-
ur hann út fyrir að verða fjárhagslega
beint gróðafyrirtæki. Tekjur hans eru
nú orðnar svo miklar, að ekki ein-
ungis nægir fyrir öllum reksturs-
kostnaði, heldur og til að borga vexti
af þvi fje, sem í hann hefur verið
lagt, og talsverða afborgun af þessu
fje árlega.
Þegar litið er á sögu Heimastjórn-
arflokksins frá því fyrsta, þá er það
augljóst, að það er hin mesta fjar-
stæða að segja, að sá flokkur eigi
ekki lengur tilverurjett. Sá flokkur,
sem stöðugt hefur unnið landinu það
gagn, sem hann hefur gert, á að efl-
ast utan þings og innan.
A næsta kjörtíma koma jálfsagt til
sjerstakrar meðferðar fjárhagsmál
landsins, og verður þá að hafa það
fyrir augum, að nauðsynlegt er að
koma á því skipulagi, til frambúðar,
að tekjurnar jafnist á við útgjöldin.
Þessu jafnvægi verður ekki náð með
öðru móti en þvi, að útgjöldunum sje
haldið innan hæfilegra takmarka.
Eins og kunnugt er, eru aðaltekjur
landsjóðs fólgnar i óbeinum sköttum
eða tollum af aðfluttum vörum, en
skattarnir gera á hinn bóginn ekki
betur en nema einum tiunda til einum
tólfta af tollunum. Þetta hlutfall á að
nokkru leyti rót sína að rekja til þess,
að þegar á auknum tekjum hefur
þurft að halda, hefur þeirra jafnaðar-
lega verið aflað með hækkun tolla
eða fjölgun tollstofna. Og að nokkru
leyti hefur þetta komið fram við það,
að tolltekjurnar hafa farið stöðugt
vaxandi jafnhliða fólksfjölgun og
fratnförum í atvinnurekstri. Um
skattana er alt öðru máli að gegna.
Þeir hafa að mestu haldist óbreyttir
síðan 1877. En eins og kunnugt er,
var milliþinganefnd sett 1908 til aö
íhuga skattamál landsjns og frá henni
komu ýms skattafrumvörp. Stjómin
lagði þau fyrir þingið 1913, en vegna
afstöðu þingsins til þáverandi stjórn-
ar, fengu frumvörp þessi ekki þá
meðferð og athugan, sem vera bar.
Það er búist við því, að þessi frum-
vörp komi fyrir næsta eða næstu
þing. Jeg hygg, eins og jeg hef áður
látið í ljósi, að þessi frumvörp fari
í rjetta átt. Það er enginn efi á því,
að það er mikið unnið við það að
koma fjárhag landsins á fastari fót
með þvíað gera hlutfallið jafnaramilli
tolla og skatta. Að eins þarf við með-
ferð skattafrumvarpanna að gæta
þess, að ekki hallist á sjávarmenn og
kaupstaðabúa gagnvart bændum, og
að ekki sje lagður skattur á smáu-
eða þurftartekjurnar.
Það er enginn efi á því, að nauð-
s) nlegt verður að hafa talsvert fje til
umráða í náinni framtíð til þess að
taka til, til að efla verklegar fram-
farir landsins.
Fyrir s a m g ö n g u m á s j ó er
sjeð að nokkru, en mikið vantar þó
á, að vel sje.
Samgöngur á landi eru aft-
ur mjög bágbornar. Auðvitað þarf
að gera vegi, brúa ár o. s. frv. En
það eru einir vegir, sem vjer verðum
að fá, og það eru j á r n v e g i r. Jeg
skal nú ekki tala um jánbrautir yfir-
leitt og gagnsemi þeirra fyrir landið.
Jeg skal ekki heldur tefja tíma yðar
með því að telja upp öll þau fríðindi,
er járnbraut hjeðan austur yfir fjall
mundi færa Reykjavík. Jeg skal að
eins minna á það, sem áður hefur
verið bent á, að til þess að höfnin
beri sig vel, þá þarf að hafa járn-
braut í sambandi við hana. Jeg vil
ekki segja, að höfnin beri sig ekki
án hennar, en efasamt getur það ver-
ið. Ef járnbraut gengi hjeðan austur
í sýslur, mundi verslun hjer i bænum
aukast að mjög miklum mun. Aðflutn-
ingar á þeim vörum, er Reykjavík
þarf alt af meira og meira af, yrðu
miklu hægari. Jeg skal nefna að eins
eitt. Eftir þvi sem mjer er sagt,
mjólka nú til bæjarins um 700 kýr.
Ef bærinn ætti að hafa næga mjólk,
þyrfti líklega nú alt að helmingi
meira, og eftir stuttan tíma miklu
meira en helmingi meira. Þessa
mjólk getum við ekki fengið
annarstaðar en fyrir austan fjall,
og varla með öðru móti þolan-
lega en með járnbraut. Ef við ekki
fáum þetta, má búast við að mjólk
haldist hjer framvegis í afskaplegu
verði, fyrir utan sveltuna, Guðmund-
ur landlæknir Björnson hefur fyrir
löngu sýnt fram á hættuna, sem af
mjólkurskortinum leiddi, og hvert
þyrfti að sækja mjólkina.
Það eru fleiri mál en atvinnumálin,
sem peninga þarf til, og fyrir þarf
að hugsa. Það má ekki dragast, að
alvarleg gangskör sje gerð að því að
koma upp landspítala. Vel sje
konunum, að þær hafa tekið það sjer
fyrir hendur, að ýta undir það mál.
Næsta kjörtímabil má ekki líða svo,
að alþingi veiti ekki fje til þess að
koma á fót landspítala hjer i Reykja-
vík.
Heimastjórnarflokkurinn hefur tek-
ið það upp á stefnuskrá sína, að
styðja að því, að allskonar trygg-
ingar og tryggingarsjóðir
komist á. Það má búast við því, að
landsjóður þurfi eitthvað þar til að
leggja.Vátrygging sjómanna
ei með öllu ófullnægjandi, enda hygg
jeg að sjóðurinn hafi grætt svo síð-
ustu árin, að hann vel geti vátrygt
sjómenn fyrir 800 til 1000 kr. gegn
sama iðgjaldi og nú. Komi ekki fram
frumvarp frá stjórninni i þessa átt,
mun jeg, ef jeg næ kosningu, bera
það fram.
Það er verið að ympra á því,
að afnema þurfi aðflutnings-
h a n n s 1 ö g i n. Þau sjeu svo brot-
in, að til vansa sje fyrir þjóðfna og
eina ráðið að hætta við aöflutnings-
bann á áfengi. Jeg veit ekki hvort
nokkrum manni hefur dottiö það í
hug, er aðflutningsbannslögin voru
að komast á, að þau yrðu ekki tals-
vert brotin, einkum í fyrstu. Hafi
XI. árg.
V. B. K.
Vandaðar vörur. Odýrar vörur.
Ljereft, bl. og óbl. — Tvisttau. — Lakaljereft. — RekkjuvoSir,
Kjólatau. — Cheviot. — Alklæði. — Cachemire,
Flauel, Silki, Ull og Bómull.
Gardínutau. — Fatatau. — Prjónavörur allskonar.
Regnkápur. — Gólfteppi.
Pappír og ritföng.
Sólaleður og skósmíðavörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
menn bygt á því, þá var það mikil
einfeldni. Slik lög sem þessi hljóta
að verða brotin, og vitanlega hafa
þau verið brotin, en engan veginn
meira en við var að búast, einkum
þegar ekkert sjerstakt hefur verið
gert til þess,að varnaaðflutningi,ekk-
ert nema hið almenna eftirlit. Það hef-
ur verið reynt að fá þingið til að
veita fje til sjerstakrar gæslu á þessu
en árangurslaust. Þetta tel jeg í raun-
inni óforsvaranlegt. Þegar sett eru
slík lög sem bannlögin, átti að setja
sjerstakar varnir. Jeg tel það og illa
farið, að þingið ekki vildi samþykkja
það nýmæli, sem borið var fram í
fyrra, að sekta mætti menn fyrir að
láta sjá sig ölvaða á almanna færi.
En hvað sem þessu líður, þá er jeg
í engum vafa um það, að bannlögin
hafa gert afarmikið gagn. Borgar-
stjóri skýrði frá því hjer fyrir
skömmu, að nú væri ekkert þurfa-
mannaheimili á sveitarframfæri hjer
vegna áfengisnautnar framfærslu-
manns, en áður var hundraðstala á
þurfamannaheimilum vegna áfengis-
nautnar allhá. Áður var það svo, að
einatt var örðugt að lögskrá á fiski-
skipin vegna þess að svo mikill hluti
skipverja var drukkinn. Nú kemur
það varla fyrir, að ölvaður maður sjá-
ist hjer við lögskráning. Þessi tvö
dæmi virðast mjer sýna það ljóslega,
hve feikimikill munurinn er. Það er
því ljóst, að ekki getur komið til
mála að aftaka eða lina á aðflutn-
ingsbanninu. En það þarf að fá hjá
þinginu fje til þess að geta haft sjer-
stakar varnir gegn aðflutningi áfeng-
is. Jeg býst ekki við því, að aðflutn-
ingsbannið verði nokkurn tíma af-
tekið.
Jeg skal aðeins drepaá það,að sjálf-
sagt er að hverjir sem eru þingmenn
bæjarins, gefi nákvæmar gætur að
því, hvort færi sje á að fá bætt úr
því hróplega ranglæti, er Reykjavík
verður fyrir, er hún hefur að eins 2
þingmenn í stað þess að hún ætti að
hafa að rjettri tiltölu eina 6. En hjer
er við ramman reip að draga, og
getur ekkert þingmannsefni lofað að
koma fram rjetting á þessu að svo
stöddu.
Eitt mál er enn, ekki allómerkilegt,
sem mjer finst jeg verða að minnast
á af því að jeg er nokkuð við það rið-
inn. Það er launa- og eftirlaunamálið.
Jeg var einn í þeirri milliþinganefnd,
er um málið fjallaði. Tillögur nefnd-
arinnar hafa fengið hörð ámæli í einu
blaði, Suðurlandi, sem að vísu er
landsins ómerkasta blað, og er þá
langt til jafnað.
Jeg veit ekki hvort mönnum er það
ljóst, hve afarörðugt verk það var,
er nefndin átti að vinna, að gera til-
lögur um launin einmitt nú, þegar
peningar eru í svo lágu verði, og ekki
einungis það, heldur í svo óvissu
verði. Við þóttumst ekkert tillit geta
tekið til verðlags peninga síðan Norð-
urálfuófriðurinn byrjaði, og miðuðum
því við verðlagið 1913.
Jeg hef heyrt, að það, sem aðallega
sje fundið að tillögum nefndarinnar
í launamálinu, sje að launin sjeu of
lág, þótt miðað sje við 1913. í Suður-
landi er sagt, að nefndin hafi 1 æ k k-
a ð launin. Skilst mjer röksemda-
leiðslan vera þannig: Launin eru nú
bygð á lögunum 1889, síðan hafa
nauðsynjar hækkað um 30 pct. eða
meira, og verða þá launin að hækka
um.30 pct.til þess að þau ekki verði að
teljast lægri í raun og veru en 1889.
Grundvöllurinn undir þessari rök-
semdaleiðslu er vitanlega og vísvit-
andi rangur. Engir embættismenn
búa nú við óbreytt launakjör síðan
1889 nema biskup, dómarar í lands-
yfirrjettinum og rektor mentaskólans.
Föst laun sýslumanna hafa að vísu
ekki verið hækkuð alment, en launa-
kjör margra þeirra hafa batnað að
verulegum mun fyrir vaxandi auka-
tekjur. Annars eru laun embættis-
manna landsins bygð yfirleitt á hin-
um seinustu fjárlögum eða lögum frá
síðustu árum, og þarf ekki annað en
lita á nefndarálitið til þess að sann-
færast um að nefndin hefur lagt til
að launin væru yfirleitt hækkuð eigi
alllítið. Hvort hækkunin er nægileg,
það getur verið álitamál. Nefndin hef-
ur sjálf bent á það, að ekki sje ólík-
legt, að hækkunin þurfi að vera enn
meiri, en hún hefur lagt til um, vegna
þess að lifnauðsynjar komist ekki
aftur niður í það verð, er þær voru í
fyrir ófriðinn.
Um afnám eftirlauna þarf jeg ekki
að tala. Það er áreiðanlega í samræmi
við vilja alls þorra kjósenda.
Jeg get ekki látið vera að minnast
lítið eitt á mótbárur þær, er fram
hafa komið gegn framboði mínu
vegna embættis míns.
Ástæðan- sú, að jeg megi þetta ekki
af því að jeg hafi svo mikið að gera,
er einskisvirði, og vitanlegt þeim, sem
þessari mótbáru eru að halda á
lofti, að hún er einskisvirði. Alþingi
er haldið á sumrum, þegar minst er
að gera. Jeg hef á skrifstofu minni
6 menn, og tveir af þeim lögfræð-
ingar, sem hvor um sig er vel hæfur
til aö þjóna embættinu á eigin ábyrgð.
Auk þess hef jeg, — ef jeg hef haft
verulegum störfum að gegna utan em-
bættisins,—verið vanur að fá æfða og
hæfa menn til að gegna þeim störf-
um, er jeg framkvæmi annars venju-
lega sjálfur. Embætti mitt getur því
ekki orðið forsómað, þótt jeg sitji á
þingi, nema jeg væri sá skörungur
eða fyrirtaks embættismaður, sem
enginn gæti jafnast við. Nú segja
þeir sömu, sem bera við embættis-
önnunum, að jeg sje ónýtur embættis-
maður, að minsta kosti slakur em-
bættismaður. Það ætti þá að vera á-
vinningur að aðrir og duglegri menti
ræktu störfin, þótt ekki væri nema
um sinn. Svo segja mótstöðumenn
mínir: Það er ófært að bæjarfógeti,
dómari, bjóði sig fram í sinu eigin
lögsagnarumdæmi, en þeir finna ekk-
ert að því, að Magnús Torfason bjóði
sig fram á ísafirði, Guðmundur Egg-
erz í S.-Múlasýslu o. s, frv. Alt hvað á
móti öðru í sömu andránni. Ekkert
annað en fals og blekkingar.