Lögrétta

Issue

Lögrétta - 02.11.1916, Page 1

Lögrétta - 02.11.1916, Page 1
Ritstjóri: ÞORST. GÍSLASON. Þingholtsstræti 17. Talsími 178. AfgreiSslu- og innheimtum.: ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON. Bankastræti II. Talsími 359. Nr. 52. Reykjavík, 2. nóvember 1916, XI. árg. Klæðaverslun H. Andersen & Sön. Aðalstr. 16. Stofnsett 1888. Sími 32. Þar eru fötin saumuð flest. Þar eru fataefnin best. Bækur, innlendar og erlendar, pappir og alls- konar ritföng, kaupa allir í Lárus Fjeldsted, Y f irr jettarmálaf ærslumaCur. LÆKJARGATA a. Venjulega heima kl. 4—7 síöd. Nýja Bókbandsvinnustofan tekur aö sjer alla vinnu, sem aö bók- bandi lýtur og reynir að fullnægja kröfum viðskiftavina sinna. Bókavin- ir, lestrarfjelög og aörir ættu því aö koma þangaö. — Útvegar allar bækur er fáanlegar eru. Þingholtsstræti 6 (Gutenberg). Brynj. Magnússon. Stríðid. R ú m e n í a. í síöasta blaöi var sagt frá því, hverjar ástæöur stjórn Rúmeníu færði fyrir því,að hún sagöi Austurr.-Ungv. strið á hendur. Þaö kom þar skýrt fram, að ætlunin væri aö leggja und- ir sig þaö svæöi Ungverjalands, sem Rúmenar byggja. Skal hjer nú stutt- lega skýrt frá því, hvernig þjóðerna- skiftingu og ríkjaskiftingu er variö þarna austurfrá. Rúmenski þjóðflokkurinn nær langt út fyrir takmörk konungsríkis- ins Rúmeníu. Vestur á við nær hann langt inn í Ungverjaland. Til þjóð- flokksins er talin nálægt 9miljón manna, og er hjeraöiö Siebenbúrgen í Ungverjalandi í miðju þess land- svæöis, sem þeir byggja. Aö sunnan takmarkast það af Dóná, að vestan eru takmörkin við bæinn Gross War- dein í Ungverjalandi, að norðan við bæinn Jassy, norðan til í Rúmeníu, en aö austan setur Dóná einnig tak- mörkin á löngu svæöi, þar sem hún fellur til norðurs vestan við Dobrud- scha, en síðan Svartahaf, því Rúrnen- ar búa einnig í suðurhluta rússneska hjeraðsins Bessarabíu, sem liggur að Rúmeníu að norðaustan. Austurhluti Ungverjalands, Siebenbúrgen, er fjall- lendi, sem skagar inn í Rúmeníu, en hún er láglendi, sem liggur í boga um Siebenbúrgen að sunnan, austan og norðan. Forfeður Rúrnena eru taldir hinir fornu Daziar, sem skyld- ir voru Þrakverjum og bjuggu upp- runalega á sömu stöðvum, — en þeir blönduðust síðan mjög saman við Rómverja. í byrjun þeirrar breyting- ar, sem skapaði þjóðflutningana miklu, eða á dögum L. D. Aurelian us’ keisara (270—75 e. kr.), voru her- sveitir Rómverja kvaddar burt það- an, og voru þá íbúar landsins varn- arlausir og leituðu til fjalllendisins í Siebenbúrgen. En þegar kyrð komst aftur á, dreifðist þjóðflokkurinn nið- ur um sljettlendið fyrir sunnan, aust- an og vestan, en myndaði enga sjer- staka eða sjálfstæða ríkisheild. Ból- festa hans varð beggja megin Tran- sylvaniufjallgarðsins, sem nú skilur Ungverjaland og Rúmeníu. í lok 9. aldar hofust flutningar Magyara, sem áður bjuggu austur við Úral- fljót, vestur eftir, og hjelt höfðingi Þessi mynd er tekin frá þýskum kafbáti, sem hefur bækistöð í Miðjarð- arhafi. Skipið, sem hann hefur skotið á og er að sökkva, er franskt og hefur verið hlaðið tómum tunnum. Við sprenginguna lenda þær út í hafið og sjást þær fljótandi þar. — Kafbátahernaðurinn er nú mjög að fara í vöxt aftur og eru þýskir kafbátar nú á ferð suður urn Miðjarðarhaf, norður í íshafi og úti um Atlantshaf til og frá. V. B. K. Vantlaðar vörur. Odýrar vörur. Ljereft, bl. og óbl. — Tvisttau. — Lakaljereft. — Rekkjuvoðir, Kjólatau. — Cheviot. — Alklaeði. — Cachemire. Flauel, Silki, Ull og Bómull. Gardínutau. — Fatatau. — Prjónavörur allskonar. Regnkápur. — Gólfteppi. Pappír og ritföng. Sólaleður og skósmíðavörur. Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík. 1 þeirra, sem Arpad hjet, með flokk sinn vestur yfir Karpatafjöll um Jablonika-skarðið, sem síðan var kallað Tatara-vegurinn, eða Magy- ara-leiðin, og inn á Ungverjaland. Lögðu þeir undir sig ungverska sljettlendið, fyrst vestan við Theiss- fljótið, en siðan einnig austan við það, þar sem Rúmenar höfðu sett bygðir sínar, og loks tóku þeir einn- ig Siebenbúrgen, sem á þeim tímum var lítt bygt land, og færðu valdsvæði sitt alla leið að Transylvaníufjöllun- um. Er sagt að konungar þeirra hafi gert út menn til þess að byggja land- iö, svo sem Ladislaus I. (1077—1099), er á að hafa sett hina svo nefndu Szekla, sem síðan runnu saman við Magyara, niður sem útverði landa- rnæra sinna við Aluta-ána, norðan við bæinn Kronstadt, sem er í suðaustur- borninu á Siebenbúrgen, og á 12. öld- innier sagt að Geza II. hafi fengið Saxa og Franka til innflutninga þang- að. Alt er þetta rifjað upp nú vegna þess að deilan um löndin á að hafa nokkurn stuðníng í þjóðerni þeirra, sem þau byggja. Um það landsvæði, sem nú myndar konungsríkið Rú- meníu, þ. e. furstadæmin Vallaki, sem er suðurhluti ríkisins, og Mold- an, sem er norðurhlutinn, er það sagt, að rúmenskir höfðingjar, sem komu með flokka sína ofan úr Transylvan- íufjöllunum á 14. öld, hafi lagt þau hjeruð undir sig, og er það var unn- ið, hafi þeir flutt sig frá höfuðborg- um sínum, upp í fjöllunum, niður á sljettlendið, frá Suszava til Jassy og frá Tirgovistea til Bukarest. En stjórnmálasamband hefur aldrei átt sjer stað á öllum þessum öldum milli Rúrnena austan og vestan Transyl- vaníufjalla, segja þeir, sem halda frarn málstað miðveldanna nú. Sie- benbúrgen, eða Transylvania, var áð- ur stórfurstadæmi, síðan varð land- ið krúnuland Austurríkis, en var inn- limað í Ungverjaland 1867, er það varð sjálfstætt riki i sambandi við Austurríki. Transylvanía er 57 þús. ferkílóm. að stærð, með 2jú miljón íbúa. Magyarar rnistu völdin í Ungverja- landi snemma á 16. öld, er Ludvíg konungur II. fjell í orustu við Tyrki hjá Hohacs, og gekk þá landið að erfðum til Habsborgaranna, en Tyrk- ir lögðu mestan hluta þess undir sig og ljetu það ekki af höndum aftur fyr en 1699. Habsborgarar reyndu að gera landið sem rnest þýskt og skeyttu ekki um eldri stjórnarskipun þess. 1848 varð uppreisn í landinu undir stjórn Kossuths, sem síðan er nafnfrægur maður. En uppreisnin var bæld niður með tilstyrkRússa og varð Ungverjaland þá krúnuland Austur- ríkis. En óánægjan magnaðist meir og meir og Austurríki lenti i ófriði hvað eftir annað eftir miðja síðastl. öld, og fór svo út úr því, að Ung- verjaland varð sjálfstætt ríki við hlið þess 1867, °g fylgdi þá Siebenbúrgen, eða Transylvania, Ungverjalandi, eins og áður segir. En þegar hjer er kom- ið, var Rúmenía orðin ríki út áf fyrir sig, furstadæmi, sem að nafninu til laut Tyrkjasoldáni. Það gerðist 1861. Tveimur árum áður höfðu furstadæmin Vallaki og Moldau bæði valið Alexander Cusa til höfðingja, og sameinuðust síðan í eina heild. En 1866 varð Karl I. fursti af Rúmeníu, og tók hann þátt í stríðinlu m;illi: Rússa og Tyrkja 1877—78 og veitti Rússum. Varð Rúmenía eftir það ó- háð Tyrklandi og Karl tók sjer kon- ungs nafn 1881. Hann hafði ætlað að fá Bessarabíu að launum fyrir þátt- töku sína í stríðinu og þamiig að stækka ríki sitt að miklum mun. En í friðargerðinni var hún lögð til Rússlands, og Rúmeníu í hennar stað fengið Dobrudscha. Er sú ráðstöfun eitt af því, sem Rúmeníustjórn finn- ur miðveldunum til saka, er hún segir Austurríki stríð á hendur, eins og sjá má í síðasta blaði. Frá hálfu miðveldanna er því hald- ið fram, eins og rjett er, að frá ómuna tíð hafi ekkert stjórnmálasamhengi verið milli Rúmena austan fjalla og vestan fjalla. En í uppreisn Ungverja- lands gegn Austurríki um miðja síð- astl. öld komu einnig til greina þjóð- erniskröfur Rúmena í Ungverjalandi, og er ríki Rúmena austan fjallanna fór að vaxa fiskur um hrygg, var ró- ið þaðan undir óánægjuna, sem fram var kornin hjá Rúmenum vestan fjalla. Talsmenn Austurríkis segja nú, að jafnvel stjórn Rúmeníu hafi stað- ið á bak við þann undirróður og hafi hún gengist fyrir skólastofnunum meðal Rúmena í Ungverjalandi, og þeim skólum hafi verið haldið við á hennar kostnað, þangað til nú um aldamótin að samningar höfðu orðið um þetta mál við stjórn Ungverja- lands. En róðurinn frá Rúmena hálfu segja þeir að mjög hafi þó farið að harðna nokkrU eftir aldamótin, er pró- fessorarnir Jorga og Cuza fóru að beita sjer fyrir hreyfinguna og stofn- uðu hinn frjálslynda þjóðernisflokk, og svo eftir 1908, er Take Jonescu myndaði nýjan flokk meðal íhalds- manna, sem eftir 1911 fór að hallast að flokki þeim, sem Bratianu stýrir, eða frjálslynda flokknum, og tók að sjer stefnuskrá hans í þjóðernismál- inu. Hefur það einkum verið Take Jonescu og flokkur hans, sem lengi hefur haldið þvi fast fram, að Rú- menía færi í ófriðinn við hlið banda- manna, til þess að losa Rúmena vest- an fjalla úr sambandinu við Austur- ríki-Ungverjaland og er sagt, að hug- mynd þeirra sje, að ná undir Rúmeníu öllu Ungverjalandi vestur að Theiss- fljóti. Hins vegar hefur íhaldsflokk- urinn ,sem er sterkur flokkur í land- inu, undir forustu stjórnmálamann- anna Carps og Marghilomans, það markmið, að ná Bessarabíu frá Rúss- landi, og voru þeir mótfallnir ófriðn- um við Austurríki og væntu frarnar að fá óskir sínar uppfyltar fyrir stuðning við miðveldin. En sú hugs- un er rnjög ríkjandi hjá öllum stjórn- málamönnum Rúmeníu, að færa út ríkistakmörkin og safna Rúmenum í eina rikisheild. En ástæðurnar eru þannig, að til þess verða þeir að ná löndum bæði frá Austurríki og Rúss- landi. En frá 1883 hafa þeir verið í bandalagi við miðveldin, eins og áð- ur segir. Getið er þess til, að Rússar hafi lofað þeim Bukowinu til lið- veislunnar, auk Siebenbúrgen, eða Ungverjalands vestur að Theiss. En Bukowinu hafa Rússar á valdi sínu frá því seint í sumar, sem leið. Rúmenía er 140 þús. ferkílóm. að stærð, með 7^2 miljón íbúa. Vegir um landið eru góðir og járnbrautir mikl- ar. Til hernaðar geta Rúmenar boðið út rúml. y2 miljón manna, og her þeirra var, þegar þeir fóru í stríðið, talinn vel búinn, Hernaðarútgjöldin voru árið 1913 52 milj. kr., 15 pct. af útgjöldum ríkisins. Samt virðist nú svo sem Rúmenía hafi ekki verið vel undir stríðið búin. Landvarnarútbún- aður Rúrnena, kastalar og vígi, voru einkum á landamærunum Rússlands rnegin og sýnir það, að gert hefur verið ráð fyrir því að undanförnu, að landinu væri helst hætta búin úr þeirri átt, eða helst hafi verið búist við ófriði við Rússa.HöfuðborginBú- karest er og víggirt. Lögun Rúmeníu ei þannig, að herlínan, sem verja þarf, er mjög löng. Þó ver Dóná landið á löngu svæði að sunnan. Frá Svartahafi til Dónár, eftir landamær- um Rúmeníu og Búlgaríu, eru nál. 300 lcílóm., en meðfram Dóná til landamæra Ungverjalands og Rú- meníu nál. 600 kílóm. Skilur Dóná á mestum hluta þeirrar leiðar Búlgaríu og Rúmeníu, en á litlum parti Serbíu og Rúmeniu. Landamæralína Ung- verjalands og Rúmeníu, sunnan frá Serbíu og norðaustur að Bukowinu, er einnig urn 600 kílóm. að lengd. Fyrsta verk Rúmena í stríðinu var að tryggja sjer vegina um skörð Transylvaníufjallanna inn á Ung- verjaland, og hjeldu þeir undir eins með her upp í Siebenbúrgen. Mót- staðan varð i fyrstu lítil, því varnar- lið var þunnskipað á þessum stöðv- um,þar sem Austurríkismenn og Ung- verjar áttu þá í vök að verjast á öðr- um stöðum, bæði gegn Rússum og 1- tölum. Varð mesti þytur út af því í fyrstu í ungverska þinginu gegn stjórninni, að hún hefði ekki verið búin við innrás Rúmeníuhersins. En Búlgarar sendu þegar í stað allmik- inn her inn í Rúmeníu milli Dónár og Svartahafs, og hafði Mackensen hershöfðingi Þjóðverja á Balkan, þar herstjórnina. Þessi her tók fljótlega vígi Rúmena á þessu svæði, svo sem Silistriu o. fl., og tók Mackensen fjölda af her Rúmena þar til fanga, og urn tíma lá við sjálft að hann um- kringdi þar aðalher þeirra. Vegna þessa munu Rúmenar hafa orðið að. hægja ferðinni í Siebenbúrgen og senda þaðan lið austur eftir. Rússar höfðu þegar í byrjun sent her suður yfir Dóná, inn í Dobrudscha, og ætl- uðu honum að fara suður í Búlgaríu. Kom hann nú til liðs Rúmenum, og um tíma varð Matkensen að kippa her sínum aftur á bak. En það stóð ekki lengi. Síðustu fregnir segja frá stöðugri framrás hans og hefur hann ! nú tekið járnbrautina austur um Dob- rudscha, frá Cernovada til Constanza, j en sú járnbaut liggur vestur að Buka- j rest, yfir brú á Dóná hjá Cernavoda. Hefur Rúmenum staðið ótti af því, að her Mackensens ætti þar opna leið vestur yfir Dóná, þvi seinustu frjettir segja, að þeir hafi eyðilagt brúna. En vestur i Siebenbúrgen hefur Rú- menurn gengið engu betur. Miðveld- in drógu þar fljótlega her saman, alt að 200 þús. manns, að sögn, og settu yfir hann Falkenhayn hershöfðingja. Sögðu frjettirnar það fyrir nokkru, að hann hefði algerlega hrakið Rú- mena burt úr Siebenbúrgen, en síðan særðist Falkenhayn og hefur nú látið af herstjórn. Síðustu fregnirnar segja að Rússar sjeu nú að senda meiri her en áður til hjálpar Rúmenum. En vera má að bandamenn hafi tölu- vert gagn af herferð Rúmena, þrátt fyrir þetta, því miðveldin og sam- bandsþjóðir þeirra hafa orðið að senda her til Rúmeníu frá öðrum víg- stöðvum og veikja sig þar um leið, bæði að vestanverðu, einkum við Ver- dun, hjá Riga, og svo á Salonikívíg- stöðvunum, því þaðan er sá her tek- inn, sem sækir fram í Dobrudscha. Blaðamaður frá „Politiken", sem verið hefur í Rúmeníu, segir að lengi hafi landsbúar svifið á báðum áttum í því, hvernig þeir ættu að haga sjer gagnvart ófriðarþjóðunum. Konung- urinn er miðveldavinur, drotningin ensk og krónprinsinn trúir á Frakka, segir hann, og eru veggirnir á íbúð- arherbergjum hans þaktir Napóleons- myndum. Frá báðum hliðum var fast sótst eftir fylgi Rúmena. Rússar buðu stjórnmálamönnunum fje og útsend- arar miðveldanna stofnuðu blöð og keyptu blöð i landinu til þess að halda fram sínum málstað. Rússar buðu að fielsa þá Rúmena, sem búa í Ung- verjalandi, og miðveldin buðu að kúga Rússa til þess að láta af hendi Rúmenalandið Bessarabiu. Á verslun- inni til beggja hliða græddu Rúmenar heila vagnlestafarma af krónum frá Austurríki og rúblum frá Rússlandi. Ein fregnin í sumar sagði, að Rúmen- ar hefðu selt svo mikið af matvörum út úr landinu, að sultur væri að verða þar heima fyrir og verð á matvörum komið upp úr öllu valdi. Loks verð- ur það ofan á hjá stjórninni, að fara út í stríðið, og hún hallast þá að bandamönnum, ef til vill einkum vegna sigra Rússa um þetta leyti á suðurhluta austurvígstöðvanna. En ekki hyggur blaðamaðurinn, að það muni hafa verið þjóðarvilji, að fara út í stríðið. Búkarest er Paris landanna þar eystra, segir hann. fbú- arnir eru sællífismenn og letingjar. Þar búa ríkir landeigendur og lifa í vellystingum af fje, sem þeir raka saman á vinnu óupplýstrar og kúg- aðrar bændastjettar, og verksmiðju- eigendur og kaupmenn spila þar fjár- hættuspil í stórurn stíl. Búkarest hef- ur þotið upp á síðustu 20 árunum. Franskir byggingameistarar hafa reist fagrar marmarahallir, þar sem i

x

Lögrétta

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.