Lögrétta - 08.11.1916, Blaðsíða 2

192
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
thkudegi, og auk þess aukablöð viS og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
tslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
um. Galizia á aö verða sjálfstæS inn-
an austurríkska keisaradæmisins.
Meðal þeirra, sem áSur hefur verið
talaS um aS komiS gæti til mála að
fái konungstign í Póllandi, er Leo-
pold prins af Bayern, sem nú er einn
af foringjum miSveldahersins á aust-
urvígstöSvunum. ÞaS var hann, sem
tók Warschau, höfuSborg Póllands.
Hann er 70 ára gamall. Á öSrum staS
hjer í blaSinu er mynd af honum.
Ráðherrafundur
Norðurlanda
í Kristjaníu.
SíSasti sameiginlegi ráSherrafund-
ur NorSurlanda var haldinn í Krist-
janíu seint í september. Þar voru,
eins og áSur er frá skýrt, yfirráS-
herrar og utanríkisráSherrar ríkjanna
saman komnir. Fundinum var slitiS
23. sept. FundarefniS var, aS ræSa
um sameiginlega hagsmuni NorSur-
landa, rjettindi þeirra og skyldur nú
á ófriSartímanum. AS fundunum
loknum kom út skýrsla um gerSir
þeirra, sem hjer er tekiS aSalefnið úr:
Löndin 3 eru sammála um það, að
halda hlutleysi sínu hjer eftir sem
hingaS til í heimsófriSnum. Brot
hernaSarþjóSanna á rjettindum hinna
hlutlausu þjóSa og skerSing hags-
muna þeirra, ásamt hindrunum þeim
á verslun og samgöngum, sem þetta
hefur valdiS, var alt ítarlega rætt, og
leiddu þær ummræður til fullkomins
samkomulags um fyllri samvinnu en
áSur. Sjerstaklega var athyglinni beitt
aS eyðileggingu skipa og farma hlut-
lausra þjóSa og töku þeirra ásamt af-
leiðingum hinna svo nefndu „svörtu
lista“ hernaSarþjóSanna. Til þess aS
ljetta verslunarviSskiftin varS sam-
komulag um, aS löndin 3 tilkyntu
hvert öSru þær ráSstafanir, sem gerS-
ar væru versluninni viSvíkjandi og
einnig um varúSarreglur gegn versl-
unarnjósnum. En til verndar versl-
unarhagsmunum landanna eftir stríS-
iS skyldi gerast undirbúningur meS
innbyrSis samvinnu milli landanna.
Eitt af þeim málum, sem fyrir lágu,
var aS íhuga, hverja afstöSu NorS-
urlönd skyldu taka til vissra ágrein-
ingsmála um skyldu hlutlausra þjóSa
til þess aS gera ráSstafanir til þess
aS verja hlutleysi sitt. FullkomiS
samkomulag náðist um þetta, grund-
vallaS á samþyktum Haagfundanna.
AS gefnu tilefni var samþykt aS
lýsa því yfir, aS stjórnir NorSurlanda
álitu aS ekki gæti komiS til mála aS
frá þeirra hálfu yrSi fari aS beitast
fyrir milligöngu milli ófriðarþjóS-
anna, til þess aS koma friSi á, hvorki
frá þeim stjórnum þremur út af fyrir
sig nje heldur í samvinnu viS aSrar
hlutlausar stjórnir. Hins vegar var
í ljósi látiS, aS samvinna væri æski-
legmilli sem flestra hlutlausra stjórna
til þess aS vernda sameiginlega hags-
muni án fylgis viS eina eSa aðra af
ófriSarþjóðunum.
Lýst var yfir, aS æskilegast væri
aS þessir sameiginlegu ráSherrafundir
yrSu haldnir sem oftast, eSa í hvert
sinn sem verulegt tilefni gæfist.
Á þessari opinberu skýrslu fundar-
ins er ekki mikiS aS græSa. Þó hefur
hún vakiS óánægju hjá ófriðarþjóS-
unum sumum. I blöSum bandamanna
hafa komiS fram raddir um, aS þeim
þyki undarlegt aS stjórnir NorSur-
landa virSist líta svo á sem lítill eSa
enginn munur sje á því aS stöSva
skip og farma og halda þeim eftir,
og svo hinu, aS sökkva hvorutveggja.
MeShaldsmenn miSveldanna gefa aft-
ur á móti bandamönnum einum sök
á því, aS höft sjeu yfir höfuö lögS á
samgöngur og verslun hlutlausra
þjóSa. Sagt er þaS, aS fyrir fundinn
hafi yfirráSherra NorSmanna, G.
Knudsen, fengiS bendingu um þaS frá
sendiherrum Englendinga og Frakka i
Kristjaníu, aS því mundi ekki verSa
vel tekiö, ef stjórnir Noröurlanda
færu aS láta í ljósi, aS þær væru
reiöubúnar til milligöngu, til þess aS
koma friöi á.
Myndin er af þektasta hluta Carl Jóhans-götunnar í Kristjaníu. Aftast
sjest konungshöllin, en þar var hinn sameiginlegi ráöherrafundur haldinn,
sem hjer er sagt frá. Vinstra megin sjest þakiS á Þjóöleikhúsinu.
g' ' .......................................
Nýjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af Iþróttasambandi Islands. MeS 36
myndum. Verð kr. 2.75.
KNATTSPYRNULÖG. Gefin út af íþróttasambandi Islands.
MeS uppdráttum. VerS kr. 0.50.
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfusar Eymundssonar.
Kosningin í Árnessýslu.
í Lögrj. 17. okt. var þess getiS,
aS veriS væri aS prenta í ísafoldar-
prentsmiSju níðrit um Jón Þorláks-
son landsverkfræöing, sem senda ætti
á laun austur í Árnessýslu. Svo fór
þó, aS J. Þ. fjekk eitt eintak af rit-
inu, samdi svar og ljet prenta svo
fljótt, aS svörin urSu samferöa níS-
ritinu austur yfir fjall. Var þá þaS
ráö tekiö, aö útbýta ekki ritinu, og
mun þaS því vera í mjög fárra manna
höndum. Út af þessu gáfu þeir GuSm.
Guömundsson kaupfjelagsstjóri á
Eyrarbakka og Þorf. Kristjánsson rit-
stjóri Suöurlands út yfirlýsingar, sem
voru bornar í húsin á Eyrarbakka
rjett fyrir kosninguna. Segir hinn fyr
nefndi svo: „Jeg hef hvorki samiö
slíkt níörit nje stuSlaS aö prentun
þess, og vil yfirleitt hvorki í oröi
i.je verki vera riSinn viS slika kosn-
ingabaráttu. Því skal viöbætt, aS mjer
er þaö fullkunnugt, aö Gestur á Hæli
er, eins og jeg, hvorki beinlínis nje
óbeinlínis riöinn viö þetta níSrit." En
Þorfinnur ritstjóri lýsir yfir því, aS
níöritiS, sem nefnir sig FylgiblaS
SuSurlands, sje alls ekki til oröiö aS
tilhlutun sinni eöa aöstandenda blaös-
ins.
Út af þessu hefur J. Þ. beöiS Lögrj.
fyrir svohljóöandi
ATHUGASEMD.
Mjer hefur aldrei komiö til hugar
aS eigna hr. kaupfjelagsstjóra GuSm.
GuSmundssyni níösnepilinn um mig,
eöa gruna hann um neina þátttöku í
tilorðningu hans, nema hvaö hann
mun hafa gert þaö fyrir bænastaS aö-
standenda snepilsins, aS flytja upp-
lagiö austur hjeSan í lokuðum bögli.
Ekki hef jeg heldur neina ástseSu til
aö halda aS Gestur á Hæli sje neitt
bendlaSur viS faöerni snepilsins; öllu
heldur mun þaö hafa veriö aS hans
undirlagi, aö óþverranum var stung-
ið undir stól — hann fjekk nokkur
eintök í prentsmiöjunni er hann var
á ferö hjer, og hefur líklega ekki lit-
ist á. Og ekki veit jeg betur en aS
titillinn „FylgiblaS SuSurlands“ væri
settur á snepilinn aS ritstjóra þess
blaSs fornspuröum.
Um faöerni snepilsins er þess aö
geta, aS undir lesmálinu stendur
„FlóamaSur", og eignaöi jeg hann því
í fyrstu mentamanni einum meöal
hinnar yngri kynslóSar, vel ritfærum,
sem er uppalinn og búsettur í Flóan-
um. En nú þykist jeg vita, aS jeg
hafSi hann fyrir rangri sök. BlaSiS
Landiö hefur ómótmælt taliö Einar
Arnórsson vera höfundinn; lagöi jeg
ekki fullan trúnaö á þaS í fyrstu, því
aS jeg vissi aö grunt var á því góöa
milli þess blaSs og ráöherrans, og af
því aö jeg vildi ekki trúa því, aö sá
maöur, sem skipar æösta sæti lands-
ins, gerSi sig sekan í slíkum óþverra.
En nú hef jeg fengiö upplýsingar úr
annari átt, sem staöfesta þaö, aS hann
sje höfundurinn.
Þess skal getiS, aS jeg hef ekkert
tilefni gefið E. A. til árása á mig. Á
kjósendafundunum eystra mintist jeg
ekki á neinar af hinum aSfinsluveröu
stjórnarráSstöfunum hans (ekki einu
sinni á hneykslanlegustu embætta-
veitingarnar), og ekki á neitt af þing-
afrekum hans, enda haföi jeg nóg
annaö til aS tala um, sem mjer fanst
mikilsverSara.
Jón Þorláksson.
„Sálin vaknaru
Og
ummyndunin.
I.
Kafli úr brjefi frá Akureyri,
3. okt. 1916.
Jeg las í einhverju blaöi í sumar
ritdóm um „Sálin vaknar“ — eftir Ás-
geir Ásgeirsson, minnir mig. Hann
segir um ummyndun Álfhildar, aS
um hana sje ekki annaS aS segja en
þaS, að e f slíkt geti átt sjer staS,
þá sje þaS dýrlegt. Nú vildi svo til,
aö mjer var í sumar sagt frá mjög
líkum fyrirburSi, nema hvaS sá fyrir-
burSur hafði ákveðna merkingu, boS-
aöi feigS manneskjunnar, sem um-
myndaöist. Mjer datt nú í hug, aö
þjer kynnuð aS hafa gaman af aö
heyra um þetta, svo aö jeg fjekk fyr-
irburöinn uppskrifaöan og vottfestan,
og sendi yður frásögnina hjer meö.
GetiS þjer gert viS hana hvaS sem
þjer viljið; ekkert á móti því aS hún
birtist einhverstaSar á prenti, ef yS-
ur sýnist svo. Enginn efi er á því, aS
satt og rjett er sagt frá.
Svo ætla jeg aö segja yður frá dá-
litlum atburði; mjer finst hann tala
skýrara en nokkur ritdómur. Jeg kom
ijýlega á mótorbát utan úr SvarfaS-
ardal. Báturinn var fullur af fólki;
þaS voru unglingspiltar og stúlkur,
úr sjómannastjettinni aSallega, full af
gáska, og lítiö gefin fyrir bókmentir,
aö jeg held. Þaö stóö svo á, aS jeg
var meS „Sálin vaknar“ meö mjer, og
fór aS lesa í henni fyrir gamlan
mann, sem var meS. Hitt fólkiö skifti
sjer í fyrstu ekkert af lestrinum, en
smátt og smátt fór það aS leggja
viS hlustirnar, og áSur en langur tími
var liöinn, var jeg búinn aS fá alla
í hóp utan um mig, og þaö var hlust-
aS meS slíkum áhuga, aS jafnvel sum-
ir sjómennirnir tólcu upp vasaklúta
sina, þegar jeg las um komu Álf-
hildar til ritstjórans og viSræöur
þeirra. Jeg lauk viö söguna á leið-
inni út eftir aftur. Þá var talsvert
vont veöur og þó-nokkur ágjöf. Samt
varö enginn maöur sjóveikur, meöan
á lestrinum stóS. En þegar honum
var lokið, fór sumt kvenfólkiö þegar
í staS aö finna til ónota. Fleiri en
einn af sjómönnunum sögSu, þegar
jeg kvaddi þá,aö þetta væri súskemti-
legasta kaupstaöarferö, sem þeir
hefðu fariS.
Já, svona eiga skáldin hægt meö aS
smeygja sjer inn í hjarta fólksins.
HefSi jeg blátt áfram fariS aö tala
um andleg mál viö þetta fólk, heföi
jeg engan fengiS til aS hlusta á mig.
Og þó voru þaö einmitt þeir kaflarn-
ir í bókinni, er um þaö efni hljóðuðu,
sem mest hrifu.
II.
Ummyndunin í Urðakirkju.
Frásögnin, sem getið er um í brjef-
kaflanum hjer á undan, fer hjer á
eftir. MaSurinn, sem staSfestir hana,
er sjera Kristján Eldjárn Þórarins-
son á Tjörn í SvarfaSardal:
ÁriS 1900 átti jeg heima á Tjörn
í Svarfaðardal, hjá mági mínum,
sjera Kristjáni Eldjárn Þórarinssyni.
Sunnudag einn reiö jeg meS honum
til Urðakirkju. UrSir eru aimexía frá
Tjörn. Er jeg hafSi setiS um stund
í kirkjunni, varö mjer litið fram í
kirkjuna, og sá jeg þá í næsta sæti
fyrir aftan mig konu cina, sem jeg
hafSi aldrei fyr sjeS og engan hennar
líka. Fanst mjer hún framúrskarandi
fríS, en þó vakti hitt enn þá meir at-
k hygli mína, aS andlit hennar var svo
bjart, aS mjer fanst stundum sem
geislar stöfuðu af því. Gat jeg naum-
ast haft augun af konu þessari, svo
hrifin var jeg af henni, en var jafn-
framt aö hugsa um, hver hún gæti
veriS; því þess var jeg fullviss, aS
hún gæti ekki veriS neinstaðar úr ná-
grenninu. Til þess aS vekja ekki eftir-
tekt, leit jeg þó af konunni viö og viS,
en jafnan drógust augu mín fljótt aö
henni aftur. Gekk svo um hríS. En er
messugjörðin var nær því á enda,
varS mjer enn litiS á hana, og sá jeg
þá, mjer til mikillar undrunar, aS
þetta var kona af næsta bæ viö UrSi,
Elísabet Björnsdóttir frá Hreiðar-
stöðum, og var þetta hennar vanalega
sæti í kirkjunni. Elísabet þessi var
engin sjerleg fríöleikskona, en gáfuS
og guðhrædd, og ein af merkustu kon-
um sveitarinnar. Var jeg henni vel
kunnug, haföi oft komið heim til
hennar og var ljósmóðir aö tveim
börnum hennar. Á heimleiSinni kom-
um viS sjera Kristján við á HreiSar-
stööum og töföum þar. Var Elísabet
vel heilbrigö og tók okkur hiS besta.
Þegar viö fórum af staS þaöan aftur,
sagöi jeg sjera Kristjáni, hvaS fyrir
mig hafði boriS í kirkjunni, og kvaö
mjer ekki koma á óvart, þó aS þaS
boðaði feigð annarhvorrar okkar
Elísabetar. Systur minni, konu sjera
Kristjáns, sagSi jeg einnig frá þessu,
þegar heim kom. Næsta þriðjudag
lagöist Elísabet í svæsinni lungna-
bólgu og var dáin næsta sunnudag.
Þórunn Hjörleifsdóttir
(ljósmóSir).
Jeg minnist þess, að Þórunn Hjör-
leifsdóttir mágkona mín sagSi mjer
frá þessu á heimleið frá Urðakirkju,
og aö því leyti, er jeg get munaö, á
sama hátt og hjer aS framan greinir;
og konan dó í sömu viku. Þetta skeSi
árið 1900 í aprílmánuSi.
7. okt. 1916.
K. E. Þórarinsson.
„Brisi" komii lil Spánar.
Botnvörpuskipiö „Bragi“ fór hjeS-
an meö fisk til Englands 18 kl.t. á
undan Rán, og höföu engar fregnir
komið af ferðum hans fyr en í gær-
kvöld. Kom þá skeyti til útgeröar-
manns hans hjer, Th. Thorsteinsson
kaupm., er sagöi þá frjett, aö þýsk-
ur kafbátur heföi tekiS „Braga“ og
flutt hann til Santander á Spáni.
Skipshöfninni liöi vel.
Þetta var gleðifegn, því hjer höfSu
menn taliS skipiö frá, þar sem frjett
var að þaö væri enn ókomiS til á-
kvörðunarstaðarins í Englandi. Skip-
stjóri „Braga“, Jón Jóhannsson, var
ekki meö í þessari ferS, en GuSmund-
ur bróöir hans, sem annars er stýri-
maSur hjá honum, hafði skipstjórn-
ina. Skipverjar voru 15.
Nýjnr bsskur.
B ókmentaf jelagið,
sem í ár varð 100 ára, hefur fyrst og
fremst gefið út stórt og vandaö
Minningarrit. Framan viö þaö
er mynd stofnanda fjelagsins, Rasks
málfræSings. Þá er yfirlit yfir 100 ára
sögu fjelagsins, löng og ítarleg frá-
sögn í 7 þáttum, eftir Pál Eggert Óla-
son bókavörö, nema síðasti þátturinn,
sem saminn er af forseta fjelagsins,
B. M. Olsen prófessor. Þá eru ýmsir
viSaukar, og þar í stutt æfiatriöi for-
seta fjelagsins frá upphafi og fylgja
þeim myndir þeirra,allra nema Brynj-
ólfs Pjeturssonar, sem var forseti
Hafnardeildar 1848—51, og kvaS
ekki vera til mynd af honum, þótt
undarlegt sje. Þá er skrá yfir em-
bættismenn fjelagsins frá upphafi,
önnur yfir heiSursfjelaga þess, þriðja
yfir sjóöseignir þess og fjórSa
yfir ársrit þess. AS lokum er sagt frá
aldarafmæli fjelagsins í sumar og
fylgir þar ræöa forseta og kvæöa-
flokkurinn, sem Lögr. flutti hvort-
tveggja í sumar.
Af íslendinga sögu Boga
Th. Melsteö hefur komiS út 1. hefti
III. bindis og segir frá þroskatíS
kristninnar, á árunum 1030—1200.
Heftiö er 96 bls.
Af Safni til sögu íslands
hefur komiö út 2. hefti V. bindis og
i þvi ritgerS Jón prófessors Helgason-
ar: „Þegar Reykjavík var fjórtán
vetra“, og sagSi hann efni hennar í
tveimur fyrirlestrum hjer í bænum
síöastl. vor, er þá var getið um hjer
í blaöinu. HeftiS er 140 bls. og fylgja
nokkrir uppdrættir af Reykjavík frá
eldri timum.
Af íslensku fornbrjefa-
s a f n i hefur komiö út 2. hefti XI.
bindis og nær frá 1544 til 1546.
Svo er S k i r n i r. I síöasta hefti
þ. á. er þetta innihaldið: Sagt frá
aldarafmæli fjelagsins, einkum í
Khöfn, og prentuö ræSa, sem Þorv.
Thoroddsen flutti þar viS leiSi Rasks,
og kvæöi, er sungiS var viS þaS tæki-
færi, eftir Finn Jónsson prófessor,
KvæSi eftir GuSm. FriSjónsson.
Landiö og þjóöin, eftir GuSm. Finn-
bogason. Edda í kveöskap fyr og
nú, eftir Janus Jónsson. Dúna Kvar-
an, saga eftir GuSm. Kamban. Nýj-
ar uppgötvanir um mannsröddina, eft-
ir Alexander Jóhannesson. ÞjóSar-
eignin, eftir Indr. Einarsson. Grátur,
saga eftir Maríu Jóhannsdóttur.
Dómaskipun í fornöld, eftir Finn
Jónsson. Jöklar á íslandi í fornöld,
eftir Helga Pjeturss. Fáfnir og forn
þýska, eftir sama. KvæSi eftir Árna
Óla og nokkrar ritfregnir.
Þjóðvinafjelagið,
A n d v a r i flytur mynd af Júl.
Havsteen amtmanni og æfisögu hans,
eftir Kl. Jónsson landritara. Þar næst
er ritgerS Um veöráttu og landkosti