Lögrétta - 22.11.1916, Blaðsíða 2

200
LÖGRJETTA
"Ml —————il^—i
Nýjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af Iþróttasambandi Islands. Meö 36
myndum. Verö kr. 2.75.
KlfATTSPYRIÍULÖG. Gefin út af íþróttasambandi Islands.
Meö uppdráttum. Verö kr. 0.50.
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
: -.u.u .»»■! | <r
Msk^rkynarslöfl.
Sjávarborgareignin hjer í bænum, meö húsum, stakkstæðum, bryggj-
um og öörum mannvirkjum, fæst til leigu frá 1. febrúar 1917.
Nánari upplýsingar fást hjá borgarstjóranum í Reykjavík, sem tekur á
móti leigutilboðum til 9. desember 1916.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
Islandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
að verða neitt opinbert málefni fyrst
um sinn og bið því stjórnina að skoða
það svo“, þessu ber nokkuð saman
hverju við annað, að stjórnarráðið
eða velferðarnefnd hafi ekki fengið
brjefið sent beina leið frá mjer, held-
ur ráðherra trúað fyrir að koma því
til hlutaðeigenda.
Nú er auðvitað ekki hægt að sanna
með þessu, að ráðherra hafi fengið
brjefið frá 26. nóv. ásamt kolatilboð-
inu, dags. 12. s. m., þótt skýrsla mín
hafi komist til stjórnarráðsins, og
brjef mitt frá 25. nóv., skýrsla og
afrit af kolatilboðinu hafi komist til
Fiskifjelagsins.* En sterkar líkur
virðast þó vera til þess að hann (ráð-
herra) hafi fengið það. — Jeg af-
greiddi bæði þessi brjef á þósthúsið,
ásamt öðrum brjefum, svo þar var
engum misgáningi til að dreifa.
í brjefinu til ráðherra stendur eins
og menn sjá meðal annars; „Viðvíkj-
andi öðrum áhugamálum" o. s. frv.
En það merkilega við þetta er að
um eitt af þessum áhugamálum fæ
jeg greinileg munnleg svör og skýrslu
frá ráðherra með næstu ferð frá ís-
landi á eftir, með manni, er hafði áð-
ur fengið bendingu frá mjer um að
ræða málefnið við hann, áður en hann
legði á stað hingað. Um þetta málefni
og þau svör, sem ráðherra gaf sendi-
manni, gat hann ekki vitað annar-
staðar frá en samkv. upplýsingum í
áður áminstu brjefi.
Umsögn hans sjálfs ber það heldur
ekki neinstaðar með sjer að hann
sjálfur hafi ekki tekið á móti tilboð-
inu. Hann neitar því hvergi.
Eða hvers vegna spurðist hann ekki
fyrir um það (tilboðið) síðar, hafi
hann ekki fengið það, og það hafi
verið áhugamál hans að fá ódýr kol
fyrir landið, þar sem hann þó viður-
kennir að við höfðum talað um það,
ef hann hefur aldrei sjeð það eða
heyrt ?
Að siðustu ber jeg undir dóm þeirra
manna, sem þekkja til hlítar rithátt
E. A., hvort hann mundi ekki hafa
tekið dýpra í árinni í andsvarinu til
mín út af nefndu kolatilboði, hefði
hann vitað sig saklausan af því að
hafa veitt því móttöku, og skoðað
])essa aðdróttun sem rakalausan upp-
spuna frá minni hálfu, og tilefnislaust
með öllu. Hann hefði að maklegleik-
um átalið það harðlega.
Jeg bið því almenning að dæma
milli mín og hans í þessu máli.
Það var auðvitað á valdi stjórnar-
innar að taka þessu tilboði að meira
eða minna leyti, eða hafna því með
öllu. Þeir sem áttu þátt í því að til-
boðið kom fram, ætluðust til að það
væri ekki opinbert meðan það var
ekki samþykt, og þess vegna ljet jeg
þess eðlilega ekki getið í skýrslunni.
Það virðist ástæðulaust að dylja
það lengur, að stórkaupmaður Charles
Mauritzen í Leith hafði þegar tekið
að sjer að sjá um flutning og af-
greiðslu alla á kolunum, hann hafði
líka nákvæmlega athugað tilboðið og
samþykt það í sjerhverju atriði. Þeir
sem þekkja herra Mauritzen vita að
ekki er völ á vandaðri, samvisku-
samari og áreiðanlegri manni, og
þar að auki þekkir hann betur flest-
um öðrum alla afgreiðslu og viðskifti
við ísland.
Það er líka h a n n, sem hefur
reiknað miljónar tjónið, er
orðið hefur af því fyrir landið að taka
ekki tilboðinu, og vísa jeg því til um-
sagna hans í þessu atriði, og bið því
ráðherra og þá aðra, er efa þetta mál,
að snúa sjer til hans og fá umsagnir
frá honum um tilboðið sjálft og alt
það tjón, sem orðið hefur af því að
því var ekki tekið.
Að síðustu get jeg ekki látið hjá
liða, að geta þess, að mjer finst vera
leikinn hjer ójafn leikur. Fyrir hönd
landsmanna er með góðum og gild-
um rökum sýnt fram á að ráðherra
með klaufalegum og sumpart óþörf-
um samningi við Breta hafi skaðað
landið um margar miljónir króna.
Fyrir þetta velur hann mjer hrakleg
orð, og lætur sveina sína æpa að
mjer á torginu, og í stað röksemda
þyrlar hann upp ýmsum óviðkomandi
útúrdúrum til þess að villa mönnum
sjónir. I stað þess sem hann átti að
* Hefur hann ekki búist við að af-
skrift af kolatilboðinu væri send
stjórn Fiskifjeagsins?
játa yfirsjón sína og lofa að bæta ráð
sitt.
Og þegar hins vegar er sýnt fram
á með sterkum líkum að hann hafi
vanrækt að leggja fram tilboð um
sölu á kolum til landsins, og þar með
orðið þess valdandi, að mörg hundruð
þúsund króna tjón hafi af hlotist, þá
ber hann það af sjer með því að
jeg- „hafi gleymt að segja stjórninni
frá því“ — og „skrökvi því að stjórn-
in hafi ekki þegið þetta boð“.
í fyrra tilfellinu finst honum hann
hafi gert eins og bezt var að gera
fyrir landið, en í síðara tilfellinu hafi
tjónið orðið af gleymsku hjá mjer.
Jeg mun geyma minn rjett til að
láta dæma á milli okkar út af ágrein-
ingnum um bretska samninginn, eins
og hins, að jeg á lögformlegan hátt
láti hann afneita því að hann hafi
ekki veitt kolatilboðinu móttöku.
Jeg ætla ekkert að blanda mjer inn
i aðrar deilur, sem risið hafa út af
framkomu þessa ráðherra í öðrum
opinberum málum; en ekki þætti mjer
ólíklegt, ef landsdómur á sinum tima
verður látinn rannsaka og dæma em-
bættisgjörðir hans, þá muni þessi
mál ekki verða undanskilin.
Matth. Þórðarson.
Nýju þingmennirnir.
Af þeim ])ingmönnum, sem nú eru
nýkosnir, sátu 24 á síðasta þingi. 16
hafa fallið úr hópnum.
Þar í eru fyrst og fremst konung-
kjörnu þingmennirnir. Af þeim 6
mönnum er að eins 1 i nýkosna þing-
inu, Guðmundur Björnson landlækn-
ir. Af hinum 11 eru 2 úr Heimastj.fi.,
Jóh. Eyjólfsson og Sig. Stefánsson,
sem báðir fjellu nú við kosningarnar;
4 úr Langsumfl., Karl Finnbogason,
Sv. Björnsson og Guðm. Hannesson,
sem fjellu, og Sig. Gunnarsson, sem
ekki bauð sig fram; 3 úr Þingbænda-
fh, Jósef Björnsson og Þór. Bene-
doktsson, fallnir, og Björn Hallsson,
sem ekki bauð sig fram; 1 úr Þvers-
umfl., Guðm. Eggerz, fallinn, og svo
Skúli heitinn Thoroddsen.
Af þeim 16, sem skarðið fylla, hafa
5 setið áður á þingi; Guðj. Guðlaugs-
son, Jóh. Jóhannesson, Þór. Jónsson,
H. Steinsen og M. Torfason. 11 koma
nú á þing í fyrsta sinni. Hjer skal
stuttlega minst á þá hvern um sig.
Sigurður Jónsson á Ystafelli er
þjóðkunnur maður af starfi sínu að
kaupfjelagsskap norðan lands og af
fyrirlestraferðum um landið. Hann er
aldraður maður, fæddur 1852, næst-
elsti maður þingsins, en elstur er Ó-
lafur Briem, fæddur 1851. S. J. hef-
ur ætíð verið Heimastj.maður.
Björn R. Stefánsson, bóndi og
kaupm. á Búðareyri við Reyðarfjörð,
er mjög áhugasamur maður um al-
menn mál, hefur lengi tekið mikinn
þátt í kosningastríðinu þar eystra og
altaf verið öruggur Heimastjórnar-
maður. Var hann einhver duglegasti
stuðningsmaður þeirra Jónanna með-
an þeir voru í kjöri í Suður-Múla-
sýslu. Hann er 36 ára, fæddur 1880.
Magnús Guðmundsson sýslum. á
Sauðárkróki hefur alt til þessa ekki
skift sjer mikið af opinberum mál-
um utan sýslu sinnar, en auðsjeð er
það á atkvæðatölu hans, að Skag-
firðingar bera gott traust til hans,
enda er enginn efi á því, að þeir hafa
fengið góðan fulltrúa á þing þar sem
hann er. Hann er 37 ára, fæddur 1879.
Aður en hann varð sýslumaður var
hann um eitt skeið aðstoðarmaður á
2. skrifstofu stjórnarráðsins. Hann
bauð sig nú fram utan flokka, en hef-
ur ætíð áður verið Heimastj.maður.
Einar Árnason á Eyrarlandi, rjett
hjá Akureyri, hefur einnig að und-
anförnu ætíð verið Heimastj.maður,
en bauð sig nú fram utan flokka.
Hann hefur ekki áður haft afskifti
af opinberum málum utan hjeraðs
síns, en er af kunnugum sagður álit-
legt þingmannsefni. Hann er 41 árs,
f. 1875.
Gísli Sveinsson lögmaður er lands-
kunnur af ritgerðum sinum í blöð og
tímarit um ýmisleg mál. Hann hefur
nú nokkur ár að undanförnu verið
starfsmaður í Landsbankanum. Eins
og kunnugt er, var hann áður Land-
varnarmaður og þar helsti forkólfur
skilnaðarmanna. En í deilunni um fyr-
irvarann skildi hann sig þegar í upp-
hafi frá Sjálfstæðisfl. og fylgdi
fram sama skilningi á því máli og
Heimastjórnarmenn. Nú telst hann í
flokki Langsummanna. Hann er 36
ára, f. 1880.
Sveinn Ólafsson í Firði í Mjóafirði
er nú loks orðinn þingmaður Sunn-
mýlinga með miklu fylgi, og hefði
hann vel mátt komast þar að fyrri,
því hann er gáfumaður mikill og lík-
legur til ])ess að verða nýtur þing-
maður. Langt er síðan hann bauð sig
fyrst fram í S.-Múlasýslu, en fjekk
þá lítið fylgi, því sýslubúar voru hon-
um andvígir i hvalveiðamálunum,
sem þá voru áhugamál margra, og
síðan' hefur hann hvað eftir annað
fallið þangað til nú. Meðan Jónarnir
voru í kjöri í S.-Múlasýslu var Sv.
Ól. í kjöri á móti þeim af hálfu Sjálf-
stæðisflokksins, en nú bauð hann sig
fram af hálfu óháðra bænda. Lögr.
befur heyrt, síðan hún gat um flokka-
skiftinguna seinast, að Sv. Ól. hafi
sagt það ákveðið um afstöðu sína til
gömlu flokkanna, nú fyrir kosning-
arnar, að inn í flokk Þversummanna
gengi hann ekki. Sv. Ól. er 53 ára,
f. 1863.
Pjetur Þórðarson hreppstjóri i
Iljörsey er ekki kunnur fyrir afskifti
af almennum málum utan hjeraðs
síns að öðru en því, að hann er sagð-
ur hafa verið frumvarpsmaður, meðan
það var á ferðinni, og jafnan fylgj-
andi Heimastj.flokknum. En nú bauð
hann sig fram af hálfu óháðra bænda
og sum blöðin hafa verið að eigna
Þversummönnum hann, en Lögr. er
ókunriugt um, hvort ]>að er með rjettu
gert eða ekki. Hann er 52 ára, f. 1864.
Líklega verður kosning hans ógilt af
þinginu, ef sannar eru þær sögur, sem
af henni ganga.
Jörundur Brynjólfsson barnakenn-
ari i Rvík er fyrsti fulltrúi verkmanna
á al])ingi. Hann er ættaður úr Horna-
firði og er 32 ára, f. 1884, hefur tek-
ið próf á Kennaraskólanum og um
nokkur ár að undanförnu verið útgef-
andi og ritstjóri barnablaðsins „Unga
ísland“. Um stjórnmálaferil hans
hefur Lögr. heyrt það, sem rjett mun
vera, að hann hafi fyrst verið Heima-
stj.maður, þá Þjóðreisnarmaður, en út
úr fyrirvaradeilunni gekk hanní flokk
þversummanna og varð um tíma for-
maður þeirra. En er verkamannafje-
lagsskapurinn hófst hjer í bænum
með nýju afli í fyrra vetur, fór hann
þangað og varð einn af forsprökkum
hans, en sagði þá skilið við þvers-
ummenn. Þó hafði hann stuðning
þess flokks nú við þingkosningarnar.
Þorsteinn M. Jónsson barnakennari
Borgarfirði eystra er alveg óþektur
maður; en blöðin hafa talið hann nú
við kosningarnar til þversummanna,
og Sjálfst.maður mun hann hafa ver-
ið að undanförnu. Má þó vel vera,
að hann hafi boðið sig fram sem
Bændaflokksmann. Hann er 31 árs,
f. 1885.
Pjetur Ottesen á Akranesi hefur
líka verið talinn til Þversummanna,
en hefur víst einkum boðið sig fram
sem fulltrúa sjávarmanna gegnsveita-
bændum og kosningafylgi hans mun
alt hafa verið á Akranesi og þar í
nágrenninu. Kunnugir menn P. O.
hjer í bænum segja að hann hafi
verið hjer meðan mestar voru róst-
urnar milli Heimastj.manna og Sjálf-
stæðismanna og þá fjelagsmaður í
„Fram“. Hann er næstyngstur þing-
manna, 28 ára, f. 1888.
Skúli S. Thoroddsen er yngsti
þingmaðurinn, að eins 26 ára, f. 1890.
Hann er kandidat í lögfræði frá Há-
skólanum hjer. Á kjósendafundunum
vestra í haust hafði hann verið mjög
harður í garð núverandi stjórnar. En
stjórnarmenn sumir hjer í bænum eru
nú jafnvel farnir að telja hann meðal
fylgismanna hennar, hvað sem rjett
er í því.
Eru þá nýju þingmennirnir allir
taldir.
í næsta blaði verður sýnt, hvernig
atkvæði kjósenda hafa skiftst milli
flokkanna nú við kosningarnar. Hjer
skal þess aðeips getið; að það er mjög
líkt og við landskosningarnar í sumar.
Sum blöðin hafa flutt mjög rangar
skýrslur um þetta, svo sem Landið
0. fl.
SALA VESTURHAFSEYJANNA.
Nýlenduráð Vesturhafseyja Dana
kom til Khafnar 11. þ. m. og starfs-
tími nefndarinnar, sem á að fjalla um
eyjasöluna, var framlengdur til 25.
þ, m. Nú segir í skeyti til Mrg.bl., að
þjóðaratkvæðagreiðsla í Danmörk um
eyjasöluna eigi að fara fram 14. des-
ember n. k.
íslendingasögur.
I.
Efnið í sögunum er oft ekki
skemtilegt; mikið af því er deilur,
bardagar og víg. Það sem kemur oss
til að lesa aftur og aftur, er fremur
hverjir það eru, sem frá er sagt, og
hvernig sagt er frá, heldur en at-
burðirnir, sem verið er að segja frá.
Tildrögin til þess að ein af merkileg-
ustu tilraununum i sögu mannkyns-
ins mistókst, er það sem mest er frá
sagt. En það er sagt frá því á þann
hátt, að ekki er vonlaust um að rjetta
megi tilraunina við.
Sumir menn, einkum útlendir (að
prófessor Heusler þó undanskildum),
virðast helst vilja láta telja Islend-
ingasögur skáldskap. En ef menn
gera það, þá misskilja þeir aðalatrið-
ið í þeim. Áhuginn á því að segja
r j e 11 o g s a 11 frá merkilegum
mönnum, forfeðrum og frændum, er
það sem einkennir vorar bestu sögur;
og það hefur svo vel tekist, og þess
vegna hefur svo vel tekist, að þar sem
best er í íslendingas., er toppur sögu-
ritunar á jörðu hjer. I hinni frægu
lýsingu Mommsens á Cæsar, er meira
af tilbúningi, heldur en i mannlýsing-
um Snorra Sturlusonar og annara
sögumanna íslenskra, sem bestir hafa
verið. Og málsnildinni þarf ekki að
jafna saman; hvorki Mommsen eða
Carlyle eða aðrir söguritarar ágætir
frá síðari tímum komast að málsnild
nálægt því sem íslendingar hafa best
gert. Júlíus Cæsar, sjálfur dívus Júlí-
us, virðist mjer vera sá eini sögu-
ritari, þeirra sem jeg hef nokkuð eft-
ir lesið, er nefna megi sem sögumáls-
snilling, nálægt hinum bestu íslend-
ingum höfðingjaaldarinnar.
II.
Það þarf að skrifa sögu íslendinga
á þann liátt, að það skiljist, hvaða
tilraun það er, sem var gerð með
byggingu landsins. Tilraunin var gerð
til þess aö koma á fegra mannfjelagi
ei' i öðrum stööum var til, frjálsari
og fullkomnari stjórn en í konungs-
ríkjum var, goðastjórn. ísland var
samríki af goðaríkjum, og samþing-
ið hjet Alþing. Og Alþingi mun þjóð-
in koma sjer upp aftur, ef hún rjettir
við. Því að þing það sem vjer eigum
nú, er í rauninni fremur lögþing en
Alþing. Sannnefnt ]>jóðþing verður
það ekki, fyr en þingið er háð á
hinum forna þingstað, nokkra daga af
hverjum þingtíma.
III.
Tilraunin var enn fremur gerð til
þes að varðveita hið besta mál, sem
mannkyn þessarar jarðar hefur eign-
ast. Því að það má sýna fram á, með
vísindalegri aðferð, að norræn tunga
er einmitt það sem mannkyninu hefur
best tekist í þessari merkilegu tungu-
málsviðleitni, sem er eitt af einkenn-
um mannkynsins gagnvart dýrunum.
Og það er einmitt það, sem búast
mátti við um mannkyn ]iar sem er
að koma visnun í toppinn, hið hvíta
mannkyn, að göfugasta málið mundi
alstaðar undir lok liðið, nema á erf-
iðri úthafseyju. Meðan íslendingar
hafa enn þá að varðveita aðalsmál
mannkynsins, er ekki vonlaust um til-
raunina sem Landnáma segir oss frá,
bók, sem eins og við var að búast,
á ekki sinn líka í neinum bókment-
um. Ef menn halda að hjer sje um
nokkurn þjóðernishroka að ræða, þá
hafa þeir ekki skilið mig. Málsins
vegna hafa íslendingar, þó að fáir
sjeu, alveg sjerstaka þýðingu fyrir
Norðurlönd. Þegar íslenskir vísinda-
menn fara að koma sjer betur við og
verða betur samtaka, bæði sjálfir og
svo alþjóð annari og þjóðin þeim, þá
mun margt í þessum efnum verða í
augum uppi, sem menn virðast lítt
hafa áttað sig á enn sem komið er.
Norðurlandaþjóðir fá ekki eins
heillavænleg áhrif á heimsmenning-
una og þær geta fengið og nauðsyn-
legt er að þær fái, sín vegna og alls
mannkyns, ef hið forna mál verður
]>ar ekki endurreist. En án aðstoðar
íslendinga getur sú endurreisn ekki
orðið.
18. 11.
Helgi Pjeturss.
Frjettir.
Gufuskipið „Patria“ ferst. Fyrir
nokkrum dögum kom hingað sím-
frjett um það, að flutningaskip T.
Fredriksens kaupmanns hjer í bæn-
um, Patría, hefði farist í hafi, en
menn bjargast. Fredriksen var sjálf-
ur með skipinu. I gærmorgun kom
hingað vopnaður botnvörpungur ensk-
ur, Saxon frá Grimsby, og flutti skip-
verjana af Patríu, er voru 13. í við-
tali við Mrg.bl. hefur hr. T, Fred-
riksen sagt þannig frá slysinu:
„Patría fór frá Mandal föstudag-
inn 3. nóvember hlaðin timbri og se-
menti, áleiðis beint til Reykjavíkpr.
Alla leið norður fyrir Færeyjar hrepti
skipið versta veður, stöðuga s. s. aust-
an storma með stársjó. 9. nóv. var
skipið komið alllangt norður fyrir
Færeyjar, og þegar við áttum um
150 sjómílur eftir ófarnar að Port-
landi, kom í ljós að leki mikill hafði
komist að skipinu. Veðrið var þá held-
ur betra, en sjór mikill. Dæla skips-
ins var í gangi um hríð, en hún bil-
aði brátt, og stöðugt streymdi sjór
inn í skipið. Þegar vjelin stöðvaðist
vegna vatnsins hittist svo á að bretskt
hjálparbeitiskip, Moldavia, um 11 þús.
smálestir að stærð, var þar í nánd.
Báðum vjer það skip að draga skip-
ið að landi, en það voru engin tök á
því. Vissum vjer þá ekki, að svo mik-
ill leki hafði komist að skipinu, að
það mundi sökkva. Þegar það kom í
ljós, sendum við neyðarljós upp og
kom þá beitiskipið aftur til okkar.
Sendi það bát til þess að taka okkur.
Var þó mjög ilt í sjóinn, og varð bát-
Ui' Bretanna að fara tvær ferðir milli
beitiskipsins og okkar. Kl. n um
kvöldið vorum við allir komnir yfir
á beitiskipið, en Patría var þá ekki
sokkin.
Við höfðum tekið lítið með okkur
af eigum vorum yfir á beitiskipið.
Þó hafði jeg náð með mjer skjölum
mínum og ýmsu öðru í smátösku,
sem jeg varpaði niður í björgunar-
bát beitiskipsins. Um nóttina lá